Myanmar 3AM (Official) : ယောရှုမှတ်စာ

ယောရှုမှတ်စာ - Joshua

ရှေးကမ္ဘာ အေဒီ ၁၄၀၀ မှ ၅၈၆ အထိ

The Ancient World From c. 1400 to 586 B.C.

၁။ နိဒါန်း

I. Introduction

ဤဆောင်းပါးတွင် ဆွေးနွေးထားသော သမိုင်းကာလသည် အေဒီ ၁၄၀၀ ခန့်တွင် ဂျိုရှာဦးဆောင်မှုဖြင့် ဣသရေလလူမျိုးများ အနောက်ပိုင်း ပါလက်စတိုင်းသို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ချိန်မှ စတင်ကာ အေဒီ ၅၈၆ တွင် ဂျေရုဆလင်မြို့ ဖျက်ဆီးခံရချိန်တွင် ပြီးဆုံးသည်။ ဤကာလအစသည် အာရှတွင် အီဂျစ်အင်အားစုများ အားနည်းလာသည့်အချိန်နှင့် တိုက်ဆိုင်သည်။ မြောက်ပိုင်းတွင် အစွမ်းထက်ဆုံးအင်အားစုမှာ ဟစ်တိုက်ဘုရင့်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ သို့သော် နှစ်ရာစုနှစ်ခုအကြာတွင် ပင်လယ်လူမျိုးများ၏ တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဤအင်အားစုသည် ပျောက်ကွယ်သွားသည်။ ထို့နောက် အာရ်ရှုရိလူမျိုးများသည် ထင်ရှားလာပြီး အင်အားသုံး၍ အီရန်မြင့်မားသောဒေသမှ အီဂျစ်၏ တောင်ဘက်နယ်စပ်အထိ အင်ပါယာတစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဤကာလတစ်လျှောက်လုံး ယခင်က ထင်ရှားခဲ့သော ဘေဘီလုံးနီးယားသည် အာရ်ရှုရိလူမျိုးများ၏ ဖိနှိပ်မှုကို ဖယ်ရှားကာ နောက်ဆုံးတွင် ခဏတာသာတည်တံ့ခဲ့သော်လည်း ဂုဏ်ယူဖွယ်အင်ပါယာတစ်ခုအဖြစ် ပြန်လည်ထူထောင်ခဲ့သည်။

The historical period discussed in this article began about 1400 b.c., when Israel invaded western Palestine under the leadership of Joshua, and closed with the destruction of Jerusalem in 586 b.c. The beginning of this period coincides with the beginning of the decline of Egyptian power in Asia. The strongest power in the north was that of the Hittite kingdom. This, however, disappeared under the onslaught of the Sea Peoples two centuries later. Afterward the Assyrians came to the forefront and by brute force formed an empire that eventually reached from the highlands of Iran to the southern border of the Egypt. Babylonia, which during all this time existed only as a shadow of its former illustrious self, finally threw off the shackles of the Assyrian yoke and took its place once more as a short-lived but glorious empire.

ဤနိုင်ငံများ၏ သမိုင်းကို နားလည်ခြင်းသည် ဘုရားသခင်၏လူမျိုးများ၏ ရှေးသမိုင်းကို မှန်ကန်စွာ နားလည်ရန်အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည်။ ထိုလူမျိုးများသည် ပါလက်စတိုင်းရှိ ဒေသခံလူမျိုးများကြားတွင် ရှင်သန်တည်ရှိရန် ရုန်းကန်ခဲ့ရပြီး အစပိုင်းတွင် အုပ်ချုပ်သူများဖြစ်သည့် တရားသူကြီးများ၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် အနွယ်အမျိုးအစဉ်များအဖြစ် ရှိခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် လေးစားဖွယ်ကောင်းသော နိုင်ငံတစ်ခုကို တည်ထောင်ကာ တစ်ရာစုနှစ်အနည်းငယ်ကျော်ကာလအထိ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော် ၎င်းသည် ပြိုကွဲကာ ပြိုင်ဆိုင်နှစ်နိုင်ငံအဖြစ် ခွဲထွက်သွားခဲ့သည်။ ထိုနိုင်ငံများသည် အီဂျစ်နှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားဆိုင်ရာ ရှေးခေတ်ယဉ်ကျေးမှုနှစ်ခု၏ အရေးကြီးသော ကုန်းလမ်းတံတားဖြစ်သည့် ပါလက်စတိုင်းကို ထိန်းချုပ်ရန် ဖိအားပေးသော အင်အားများကို တွန်းလှန်နိုင်ရန် အားနည်းလွန်းခဲ့သည်။ မြောက်ပိုင်းရှိ ဣသရေလနိုင်ငံသည် အေဒီ ၇၂၂ တွင် ဆမာရိယာမြို့ ဖျက်ဆီးခံရပြီးနောက် အာရ်ရှုရိလူမျိုးများက သိမ်းပိုက်ကာ သမိုင်းမှ လုံးဝပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။ တောင်ပိုင်းရှိ ဂျူဒါနိုင်ငံသည် နောက်ထပ်တစ်ရာစုနှစ်နီးပါးခံတွင်းတည်ရှိခဲ့သော်လည်း နောက်ဆုံးတွင် ဘေဘီလုံးနီးယားလူမျိုးများထံ လက်လျှော့ခဲ့ရသည်။ သို့သော် ဂျူးလူမျိုးများ၏ ဘာသာရေးစိတ်ဓာတ်သည် ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရစဉ်တွင်ပင် ၎င်းတို့၏ အမျိုးသားစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့ပြီး ဂျူဒါသည် ပြည်နှင်ဒဏ်မှ အင်အားကြီးမားပြီး စည်းလုံးညီညွတ်သော လူမျိုးအဖြစ် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။

An understanding of the history of these and other nations is essential to a correct understanding of the ancient history of the people of God, who struggled for their existence among various local nations in Palestine first under tribal leaders, the judges, then under kings, who were able to build a respectable kingdom and hold it together for a little more than a century. This, however, broke up into two rival kingdoms, each of which was too weak to withstand the forces pressing for control over Palestine, the vital land bridge between the two most important regions and civilizations of antiquity, Egypt and Mesopotamia. The northern kingdom of Israel was finally swallowed up by the Assyrians and completely disappeared from history after the destruction of Samaria in 722 b.c. The southern kingdom of Judah held out for almost another century and a half, but finally succumbed to the Babylonians. However, the religious vigor of the Jews preserved their national unity even in exile, with the result that Judah emerged from captivity a strong and united people.

ဤဆောင်းပါး၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဤအရေးကြီးပြီး စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းသော ကာလ၏ သမိုင်းဆိုင်ရာ နောက်ခံကို လေ့လာရန်၊ နိုင်ငံများနှင့် အင်ပါယာများ၏ ထူထောင်မှု၊ ကျဆုံးမှုနှင့် ပျက်သုဉ်းမှုကို ကြည့်ရှုရန်နှင့် ဘုရားသခင်၏လူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ ခေတ်ကာလ၏ ဖြစ်ရပ်များ၊ ယဉ်ကျေးမှုများနှင့် အင်ပါယာများမှ မည်ကဲ့သို့ လွှမ်းမိုးခံခဲ့ရသည်ကို စောင့်ကြည့်ရန်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ဣသရေလလူမျိုးများ၏ သမိုင်းကို အကျဉ်းချုပ်စစ်ဆေးထားပြီး၊ အစပိုင်းတွင် တရားသူကြီးများ၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် အနွယ်အမျိုးအစဉ်များအဖြစ် ပိုင်းခြားထားပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဆက်လက်အုပ်ချုပ်သည့် ဘုရင်သုံးဦးအောက်တွင် စည်းလုံးညီညွတ်သော အဖွဲ့အစည်းအဖြစ်နှင့်၊ နောက်ဆုံးတွင် သီးခြားပြိုင်ဆိုင်နှစ်နိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။

The purpose of this article is to study the historical background of this most important and interesting period; to view the rise, decline, and fall of kingdoms and empires; and to observe how the people of God were influenced by the events, cultures, and civilizations of their time. Also, a brief survey of the history of the people of Israel is presented, first, divided into tribal organizations under the leadership of judges, later as a united body under three successive kings, and finally as two separate and rival kingdoms.

ဣသရေလ၏ သမိုင်းကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန်အတွက် ရင်းမြစ်အများစုကို ပေးဆောင်ထားသော သမ္မာကျမ်းစာရေးသားသူများသည် ၎င်းတို့၏ ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်များနှင့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲသူများဖြစ်သောကြောင့် ၎င်းတို့သည် ဣသရေလ၏ သမိုင်းကို လူမျိုးများ၏ ဘုရားသခင်အပေါ် နာခံမှု သို့မဟုတ် မနာခံမှုအရ ရှုမြင်ကာ ထိုသို့မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ လူမျိုးများသည် အထူးအကျပ်အတည်းများကို ဖြတ်ကျော်ခဲ့ရသည့် သို့မဟုတ် ထူးခြားသောခေါင်းဆောင်များရှိခဲ့သည့် ကာလအချို့အတွက် ရင်းမြစ်များ ပေါများသည်၊ သို့သော် အချို့ကာလများအတွက် ရင်းမြစ်များသည် သနားစရာကောင်းလောက်အောင် နည်းပါးပြီး၊ ကျွန်ုပ်တို့၏ လက်ရှိအသိပညာဖြင့် ဖြည့်ဆည်းရန် မဖြစ်နိုင်သော ကြီးမားသောကွာဟချက်များကို ချန်ထားခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် စာဖတ်သူသည် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းခေတ်ကာလတွင် ဘုရားသခင်၏လူမျိုးများ၏ သမိုင်းအကျဉ်းချုပ်သည် အချို့အပိုင်းများတွင် အကြမ်းဖျင်းဖြစ်ပြီး အချို့အပိုင်းများတွင် ပြည့်စုံသည်ကို သတိထားရမည်။

Since the Bible writers who have provided the bulk of available source material for a reconstruction of the history of Israel were its religious leaders and reformers, they viewed the history of Israel in the light of the people’s obedience or disobedience to God, and recorded it as such. This is the reason that for some periods, when the people went through special crises or possessed outstanding leaders, our sources are plentiful, whereas for others they are pitifully meager, and leave great gaps that our present knowledge is as yet unable to bridge. The reader must therefore be aware that a historical sketch of the people of God in the times of the Old Testament is sketchy in some parts and well rounded in others.

အခြားရှေးနိုင်ငံများ၏ သမိုင်းနှင့်ပတ်သက်၍လည်း အလားတူဖြစ်ပြီး၊ ကာလအားလုံးကို ယုံကြည်စိတ်ချရသော ရင်းမြစ်များဖြင့် ညီတူညီမျှ ဖုံးအုပ်ထားခြင်းမရှိပေ။ အချို့ကိစ္စများတွင် ရာစုနှစ်များ၏ ဖြစ်ရပ်များကို မသိရသေးပေ။ ရှေးသမိုင်းကို အလုံးစုံပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် မဖြစ်နိုင်သေးမီ မူရင်းရင်းမြစ်များ ထပ်မံရှာဖွေတွေ့ရှိရန် စောင့်ဆိုင်းရမည်။ အောက်ပါစစ်ဆေးမှုသည် (၁) ၁၉ ရာစုအစပိုင်းတွင် ရှေးဟောင်းဘာသာစကားများကို ပြန်လည်ရှင်သန်စေခဲ့သည့် ဟီရိုဂလစ်ဖစ် သို့မဟုတ် ကျူနီဖောင်းစာသားများဖြင့် ရေးသားထားသော စာရွက်စာတမ်းအထောက်အထားများနှင့် (၂) ရာစုနှစ်များ၏ သဲနှင့် အပျက်အစီးများဖြင့် ထိန်းသိမ်းထားပြီး မကြာသေးမီ ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း တူးဖော်သူ၏ လှည်းဖြင့် ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့သော ပစ္စည်းများစွာကို အခြေခံထားသည့် လက်ရှိအသိပညာ၏ အခြေအနေကို ဖော်ပြထားသည်။

The same is also true in regard to the history of the other ancient nations, all periods of which are not equally well covered by reliable source material. In some cases the events of centuries are not yet known. The discovery of more original source material must be awaited before a reconstruction of ancient history in all its aspects becomes possible. The following survey represents the present state of knowledge, based (1) for the greater part on documentary evidence that has become available since the ancient languages written in various hieroglyphic or cuneiform scripts were resurrected, in the early 19th century, and (2) on the wealth of material preserved by the sand and debris of centuries and in recent decades brought to light by the scape of the excavator.

၂။ အီဂျစ်နိုင်ငံ အမာနာခေတ်မှ နှစ်ဆယ်ရာစုနှစ်ပြီးဆုံးခြင်းအထိ (အေဒီ ၁၄၀၀-၁၀၈၅ ခန့်)

II. Egypt From the Amarna Age to the End of the Twentieth Dynasty (

c. 1400-c. 1085 B.C.)

ကာလသတ်မှတ်ခြင်း

အေဒီ ၆၆၀ မတိုင်မီ အီဂျစ်၏ မတိကျသော ကာလသတ်မှတ်ခြင်းကို တည်ထောင်နိုင်ခြင်းမရှိသော်လည်း၊ ဆယ့်နှစ်ရာစုနှစ်နှင့် ပတ်သက်သည့်အရာများမှလွဲ၍ အင်ပါယာကာလ—ဆယ့်ရှစ်ရာစုနှစ်မှ နှစ်ဆယ်ရာစုနှစ်အထိ—၏ ကျွန်ုပ်တို့၏ ရက်စွဲများသည် အနီးစပ်ဆုံး မှန်ကန်သည်။ သမိုင်းပညာရှင်များနှင့် ကာလသတ်မှတ်သူများက ပေးထားသော ရက်စွဲများတွင် အနည်းငယ်ကွဲလွဲမှုများရှိသော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် နှစ်အနည်းငယ်ထက် ပိုမကြီးမားပေ။ အမှန်တကယ်အားဖြင့်၊ ဤကာလ၏ ကာလသတ်မှတ်ခြင်းသည် ပြီးခဲ့သောရာစုနှစ်အတွင်း တည်ထောင်ခဲ့ပြီးကတည်းက မပြောင်းလဲခဲ့ပေ—ယခင်ကာလများ၏ ကာလသတ်မှတ်ခြင်းနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက၊ အချို့ကာလများအတွက် ရာစုနှစ်များနှင့် အချို့အတွက် ထောင်စုနှစ်များဖြင့် လျော့နည်းသွားခဲ့သည်။

Chronology of the Period.—Although an unassailable chronology of Egypt prior to about 660 b.c. has not yet been established, with the exception of that pertaining to the Twelfth Dynasty, our dates for the empire period—dynasties Eighteen to Twenty—are approximately correct. Slight variations in the dates given by various historians and chronologers are found, but are never greater than a few years. In fact, the chronology of this period has hardly been changed since it was established during the last century—in contrast with the chronology of all previous periods, which has been decreased by centuries for some periods and by millenniums for others.

ဤနေရာတွင် ရှေးကာလသတ်မှတ်ခြင်း၏ ရှုပ်ထွေးသောပြဿနာများကို ထည့်သွင်းဖော်ပြရန် မဖြစ်နိုင်ပေ။ အင်ပါယာကာလ၏ အီဂျစ်၏ ရက်စွဲများသည် ဘုရင်အချို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလများသို့ ရက်စွဲတပ်ထားသော နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ စာသားများ၊ ထိုခေတ်က ရှိခဲ့သော သမိုင်းဆိုင်ရာ ရက်စွဲတပ်ထားသော မှတ်တမ်းများနှင့် ရင်းမြစ်အမျိုးမျိုးမှ ဘုရင်များစာရင်းများပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်ဟု ဖော်ပြရုံဖြင့် လုံလောက်ပေမည်။ ဤအပိုင်းတွင် တင်ပြထားသော ရက်စွဲများသည် ရရှိနိုင်သော ရင်းမြစ်များအားလုံးပေါ်တွင် အခြေခံထားပြီး၊ မှန်ကန်သောရက်စွဲများမှ နှစ်အနည်းငယ်ထက် ပိုမကွဲလွဲနိုင်ပေ။ အမှားအယွင်း၏ အကွာအဝေးသည် နှစ် ၂၅ ထက် မကြီးမားသလို၊ နှစ် ၁၀ ထက်လည်း သေးငယ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ပေးထားသော ရက်စွဲများကို အနီးစပ်ဆုံး မှန်ကန်သည်ဟု ယူဆနိုင်ပြီး ထိုသို့တင်ပြထားသည်။

It is not possible to enter into the intricate problems of ancient chronology here, and it may suffice to state that the dates of the empire period of Egypt are based on astronomical texts dated to the reigns of certain kings, on historical, dated records extant from that time, and on lists of kings from various sources. The dates presented in this section are thus based on all available source material, and cannot be off by more than a few years from the true dates. The margin of error is certainly not greater than 25 years, and is probably smaller than 10 years. The given dates can therefore be considered as relatively correct and are presented as such.

အမာနာခေတ်တွင် အီဂျစ် (ဆယ့်ရှစ်ရာစုနှစ်)

မောရှေသည် အီဂျစ်သည် ၎င်း၏ခေတ်ကာလ၏ အစွမ်းထက်ဆုံး နိုင်ငံရေးအင်အားစုအဖြစ် ထူထောင်လာသည်ကို သက်သေခံခဲ့သည်။ ၎င်း၏ဘဝတစ်လျှောက်တွင် သုံးမို့စ် တတိယက တည်ထောင်ခဲ့သော အင်ပါယာသည် တောင်ပိုင်းရှိ အဘီစီနီးယားမြင့်မားသောဒေသမှ မြောက်ပိုင်းရှိ ယူဖရေးတီးမြစ်အထိ ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည်။ အာရှနှင့် အာဖရိက၏ စည်းစိမ်ဥစ္စာများသည် နိုင်းလ်မြစ်နိုင်ငံသို့ စီးဝင်ခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ကာနက်၊ လပ်ဇာ၊ ဒီရ် အယ်လ်-ဘာဟရီ နှင့် အခြားသော ဘုရားကျောင်းများကဲ့သို့သော ကြီးကျယ်ခမ်းနားသော အဆောက်အအုံများကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် လူသားနှင့် သဘာဝ၏ ဖျက်ဆီးမှုကို ထောင်စုနှစ်များစွာ ခံနိုင်ရည်ရှိခဲ့ပြီး၊ ဧည့်သည်မျိုးဆက်များစွာအတွက် အံ့ဖွယ်ဖြစ်ခဲ့သည်။

Egypt in the Amarna Age (Eighteenth Dynasty).—Moses witnessed the rise of Egypt to become the strongest political power of his time. During his life the empire established by Thutmose III reached from the border of the Abyssinian highlands in the south to the river Euphrates in the north. The wealth of the Asia and Africa poured into the Nile country, where temples like those of Karnak, Luxor, Deir el-Bahri, and others were erected, so colossal that they have withstood the destructive power of both man and nature for millenniums, and have been the marvel of many generations of visitors.

ဣသရေလလူမျိုးများ အေဒီ ၁၄၄၅ မှ ၁၀၄၅ အထိ (တွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၈-၁၉၄ ကိုကြည့်ပါ) သဲကန္တာရတွင် ရှိနေစဉ်၊ အီဂျစ်အင်ပါယာကို အမိန်ဟိုတပ် ဒုတိယ (အေဒီ ၁၄၅၀-၁၄၂၅ ခန့်) နှင့် ၎င်း၏သား သုံးမို့စ် စတုတ္ထ (အေဒီ ၁၄၂၅-၁၄၁၂ ခန့်) ၏ အင်အားကြီးမားပြီး ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော လက်များဖြင့် ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။ နောက်ဘုရင်ဖြစ်သူ အမိန်ဟိုတပ် တတိယ (အေဒီ ၁၃၇၅ ခန့်) သည် သူ၏ဖခင်များတည်ဆောက်ခဲ့သော အင်ပါယာ၏ အသီးအပွင့်များကို ကိုယ်တိုင်အားထုတ်မှုများစွာမပြုဘဲ အပြည့်အဝခံစားခဲ့သူဖြစ်သည်။ သူသည် ငယ်ရွယ်စဉ်တွင် အမဲလိုက်သူတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့ပြီး နူဘီယာသို့ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုတစ်ခုကို ဦးဆောင်ခဲ့သော်လည်း၊ ထို့နောက်တွင် ခမ်းနားထည်ဝါသော ဇိမ်ခံမှုနှင့် အားလပ်မှုဖြင့် နေထိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏မမ္မီတွင် ပြည်တည်နာများပြသထားသည့်အတိုင်း၊ သူ၏နောက်ဆုံးနေ့ရက်များကို အဆီပိုနှင့် အားနည်းသော သွားယိုယွင်းသူအဖြစ် ဖြတ်သန်းခဲ့သည်။ သူသည် သာမန်လူများ၏သမီးဖြစ်သော်လည်း ထူးခြားသောအမျိုးသမီးတစ်ဦးဖြစ်သည့် တီယ်ကို လက်ထပ်ခဲ့ပြီး၊ အမိန်ဟိုတပ်သည် ၎င်းကို ဂုဏ်ယူခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ဘုရင်မိသားစုထဲသို့ နိုင်ငံခြားသွေးသုံးများစွာ စီးဝင်ခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်၏ ဟာရမ်ထဲသို့ နိုင်ငံခြားနိုင်ငံများမှ မင်းသမီးများကို ခေါ်ဆောင်လာခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် မီတန်နီမှ ဂီလူချီပါသည် အရေးကြီးသည်။ ထိုမြောက်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားနိုင်ငံသည် အင်ဒို-ဥရောပဟူရီယန်လူမျိုးများက အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ ယခင်က ဆယ့်ရှစ်ရာစုနှစ်၏ အစောပိုင်းဘုရင်များ၏ အင်အားကို ပြိုင်ဆိုင်သူဖြစ်ခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ အီဂျစ်နှင့် ဖော်ရွေသောဆက်ဆံရေးကို ပြုစုပျိုးထောင်နေသည်။

When Israel was in the desert, from about 1445 to 1045 b.c. (see Vol. I, pp. 188–194), the Egyptian Empire was held together by the strong and ruthless hands of Amenhotep II (c. 1450–1425 b.c.) and of his son Thutmose IV (c. 1425–1412 b.c.). With the next king, Amenhotep III (c. 375 b.c.), a man came to the throne who enjoyed the full fruits of the empire his fathers had built, without expending much effort himself to hold it together. He had been a great hunter in early life and had led one military campaign to Nubia, but lived thereafter in magnificent luxury and leisure and spent his last days as a fat weakling with decayed teeth, as the abscesses in his mummy show. He married Tiy, who, as the daughter of commoners, was nevertheless a remarkable woman of whom Amenhotep was proud. Nevertheless, there was also a great influx of foreign blood into the royal family, for there were brought into the king’s harem princesses from several foreign kingdoms, the most important being Gilukhepa, of the Mitanni. That northern Mesopotamian kingdom, ruled by Indo-European Hurrians, had formerly been the greatest rival to the power of the earlier kings of the Eighteenth Dynasty, but was now cultivating friendly relations with Egypt.

အမိန်ဟိုတပ် တတိယသည် အာရှနှင့် အာဖရိက၏ စည်းစိမ်ဥစ္စာများသည် အခွန်အဖြစ်ဖြင့် ပုံမှန်ရောက်ရှိလာပြီး၊ အီဂျစ်ကို အမြဲတမ်း ကြွယ်ဝစေခဲ့ပြီး၊ ၎င်းကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းရန် သူ၏ဘက်မှ ထပ်မံအားထုတ်မှုမလိုအပ်ဟု ယူဆခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်း၏ အာရှအင်ပါယာ၏ ပြိုကွဲမှုဆိုင်ရာ ဝေးကွာသော အသံများကို သတိမပြုမိခဲ့ပေ။ မြောက်ပိုင်းရှိ ဟစ်တိုက်လူမျိုးများ၊ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းရှိ မနာခံသော ဒေသခံမင်းသားများနှင့် ထိုနိုင်ငံများရှိ ဟာဘီရူလူမျိုးများ၏ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုများသည် အင်ပါယာ၏ အစွန်းများကို တဖြည်းဖြည်း တိုက်စားခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်၏ ဝင်ငွေများကို သိသာထင်ရှားစွာ လျော့နည်းစေခဲ့ရမည်။ သို့သော် ပျင်းရိသော ဖာရိုဘုရင်သည် အင်ပါယာ၏ ယိုယွင်းမှုကို တားဆီးရန် ဘာမှမပြုခဲ့ပေ။

Amenhotep III apparently considered the wealth of Asia and Africa, regularly coming to him by way of tribute, as something that had always enriched Egypt, and would continue to do so without any further effort on his part. He did not notice the distant rumblings of the breakup of his Asiatic empire. The Hittites in the north, unruly local princes in Syria and Palestine, and the intruding Habiru in those same countries nibbled away at the edges of the empire, and must have occasioned a noticeable decrease in the revenue of Egypt. But the lazy Pharaoh did nothing to stem the tide of imperial decay.

အစ်ခ်နာတွန်
အမိန်ဟိုတပ် တတိယ၏ အုပ်ချုပ်မှုနီးကပ်လာချိန်တွင် ၎င်း၏သား အမိန်ဟိုတပ် စတုတ္ထ (အစ်ခ်နာတွန်) ကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ တစ်ဦးတည်းအုပ်ချုပ်မှုသည် အေဒီ ၁၃၇၅ မှ ၁၃၆၆ အထိ တည်ရှိခဲ့သည်။ သူသည် သမိုင်းတွင် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ပညာရှင်တစ်ဦးက ၎င်းကို “သမိုင်းတွင် ပထမဆုံး တစ်ဦးချင်းပုဂ္ဂိုလ်”၊ “ထူးခြားသောလူသား” (ဘရီးစတက်) ဟု ဖော်ပြခဲ့သော်လည်း၊ အခြားတစ်ဦးက “စိတ်မမှန်သူ” (ဘတ်ဂျ်) ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။ မကြာသေးမီ စာရေးဆရာနှစ်ဦးက ၎င်းကို “ဖာရိုဘုရင်များ၏ ထီးနန်းပေါ်တွင် ထိုင်ခဲ့ဖူးသူများထဲတွင် စိတ်ဝင်စားဖွယ်အကောင်းဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်” (စတိန်ဒေါ့ဖ်နှင့် ဆီလီ) ဟု ဖော်ပြခဲ့ပြီး၊ အခြားတစ်ဦးက ၎င်းကို အမျိုးသမီးဆန်သည်၊ ပုံမမှန်သည်၊ အမျိုးသမီးများက လွှမ်းမိုးထားသည် (ပန်ဒယ်ဘူရီ) ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။

Ikhnaton.—Near the close of his reign Amenhotep III made his son Amenhotep IV (Ikhnaton) coregent. His sole reign lasted from about 1375 to 1366 b.c. He is one of the most controversial personalities of history. While one scholar characterized him as the “first individual in history,” “a very exceptional man” (Breasted), another described him as “half insane” (Budge). Two recent authors speak of him as “the most fascinating personality who ever sat on the throne of the Pharaohs” (Steindorff and Seele), and another describes him as effeminate, abnormal, and dominated by women (Pendlebury).

အမန်ဟိုတပ် ဆဋ္ဌမမြောက်၊ သို့မဟုတ် ဘာသာရေးတော်လှန်ရေးအပြီးတွင် သူကိုယ်တိုင် အစ္စနာတွန်ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သော ဘုရင်သည် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ ရိုးရာအမန်ဘာသာကို ဖယ်ရှားကာ နေရောင်ခြည်သင်္ကေတ အာတန်ကို နိုင်ငံ၏ တစ်ဦးတည်းသော အဓိကဘုရားအဖြစ် ချီးမြှင့်ခဲ့သည်။ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အားနည်းသူဖြစ်သော်လည်း သူသည် ပြင်းထန်သော ဆန္ဒအားထက်သန်သူဖြစ်ပြီး အမန်ဘာသာနှင့် ယှဉ်ပြိုင်သည့်ကိုးကွယ်မှုကို ဖယ်ရှားရန် ပြင်းပြင်းထန်ထန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ သိဘီးစ်မြို့သည် အမန်ဘာသာနှင့် နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်နေသည့်အတွက် အမန်ဟိုတပ်သည် မြစ်အောက်ဘက် မိုင်ပေါင်းရာနှင့်ချီ၍ အခြားတစ်နေရာသို့ မြို့တော်ကို ပြောင်းရွှေ့ကာ အခါတွန်ဟု ခေါ်သော မြို့တစ်မြို့ကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ထိုနေရာမှ ဘယ်သောအခါမှ မထွက်ခွာရန် ကတိပြုခဲ့သည်။ ဤနေရာတွင် သူ၏ နောက်လိုက်များ၊ နန်းတွင်းသားများ၊ ကဗျာဆရာများ၊ ဗိသုကာပညာရှင်များနှင့် အနုပညာရှင်များဖြင့် ဝန်းရံထားခဲ့သည်။ သူ၏အားပေးမှုဖြင့် ဤသူများသည် အီဂျစ်တွင် မကြာသေးမီက စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့သော လက်တွေ့ဆန်သော အနုပညာပုံစံသစ်ကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေခဲ့သည်။ အနုပညာရှင်များသည် ရိုးရာအတိုင်း စံနမူနာပြပုံစံဖြင့် မဟုတ်ဘဲ မျက်စိဖြင့်မြင်ရသည့်အတိုင်း—လှပသည်ဖြစ်စေ၊ ရုပ်ဆိုးသည်ဖြစ်စေ—ပန်းချီနှင့် ပုံဖော်မှုများကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ ယခင်က ဥပမာ၊ ဘုရင်တိုင်းကို အသက်ကြီးသည်ဖြစ်စေ၊ ငယ်သည်ဖြစ်စေ၊ ချောမောသည်ဖြစ်စေ၊ ရုပ်ဆိုးသည်ဖြစ်စေ၊ လူငယ်နှင့် တက်ကြွသော စံပြဘုရားအုပ်ချုပ်စံပြဘုရင်တစ်ပါး။ ယခုအခါ ဤအရာအားလုံးပြောင်းလဲသွားပြီ။ ဘုရင်ကို ၎င်း၏ရုပ်ဆိုးမှုအားလုံးဖြင့် ဗိုက်ဖောင်းထွက်နေသော၊ ဦးခေါင်းရှည်သွယ်ပြီး မေးစေ့ရှည်သည့်ပုံစံဖြင့် ပန်းပုထုလုံးထွင်းပြီး ရေးဆွဲထားသည်။ ၎င်း၏အိုမင်းနေသောဖခင်ကို ဝဝဖောင်းပွပြီး အိတ်ကဲ့သို့ပုံစံရှိသည့်ပုံဖြင့် ပုံဖော်ထားသည်။

Amenhotep IV, or Ikhnaton, as the king called himself after his religious revolution, broke with the traditional Amen religion of Egypt, and elevated Aten, the sun disk, to be the supreme and only god of the realm. Himself a physical weakling, he was possessed of a strong will power, and made a vigorous attempt to stamp out the religion and cult of Amen. Since Thebes was too strongly connected with Amen, Amenhotep moved the capital to another site several hundred miles down the river, where he built a city called Akhetaton, and vowed never to leave that place. Here he was surrounded by his followers, courtiers, poets, architects, and artists. With his encouragement, these men developed the new, realistic form of art that had only recently been introduced in Egypt. Artists painted and modeled their objects, not according to the traditional idealistic style, as had been the custom, but as they appeared to the eye—beautiful or ugly. Up to this time, for example, every king, whether old or young, handsome or ugly, had been depicted as a youthful and vigorous man—the ideal god-ruler. This was all changed now. The king was sculptured and painted in all his ugliness with a protruding abdomen, an elongated skull, and a long chin. His aging father was depicted as having a fat, sacklike figure.

မာအတ် (ma‘at) ဟူသော အယူအဆသည် “အမှန်တရား” ဟု ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့သော်လည်း “စည်းစနစ်”၊ “တရားမျှတမှု” နှင့် “မှန်ကန်မှု” ဟူသော အဓိပ္ပာယ်များလည်း ပါဝင်သည်။ ထို့ကြောင့် အရာများကို ရှိသည့်အတိုင်း မြင်ရမည်ဖြစ်ပြီး ဖြစ်သင့်သည့်ပုံစံအတိုင်း မဟုတ်ဘဲ—စံပြမဟုတ်ဘဲ လက်တွေ့အတိုင်း ဖြစ်ရမည်။ ဤအခြေခံမူတွင် ငယ်ရွယ်သော ဘုရင်သည် သူ၏ခေတ်ထက် များစွာသာလွန်ခဲ့ပြီး နားလည်မှုမရခဲ့သည့်အတွက် သူ၏တော်လှန်ရေးသည် မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ သို့သော် သူ၏ အနုပညာရှင်များသည် ဘာလင်ပြတိုက်တွင် ရှိသော နီဖာတီတီ၏ ရင်ထိုးပုံစံ နှင့် ငှက်များနှင့် အပင်များ၏ နံရံပန်းချီများကဲ့သို့ ရှေးဟောင်းနှင့် ခေတ်သစ်ကာလများတွင် အခြားပန်းချီဆရာများထက် မလွန်ဆန်နိုင်သော အနုပညာလက်ရာများကို ဖန်တီးခဲ့သည်။

Emphasis was also placed on ma‘at, which has been translated “truth,” but which means also “order,” “justice,” and “right.” Accordingly, things were to be seen as they are, not as they ought to be—really rather than ideally. In this principle the young king was far ahead of his time and could not be understood, and for this reason his revolution failed. However, his artists produced some of the masterpieces of all time, as, for example, the bust of Nefertiti, now in the Berlin Museum, and mural paintings of birds and plant life that have not been surpassed in beauty by painters of other periods, ancient or modern.

ဘုရင်၏ ဘာသာသစ်ကို တစ်ဆူတည်းသော ဘုရားယုံကြည်မှုဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ သို့သော် အစ္စနာတွန်မိတ်ဆက်ခဲ့သော ဤဘာသာအမျိုးအစားကို ဤဝေါဟာရဖြင့် မှန်ကန်စွာ သုံးနိုင်မလားဟု မေးခွန်းထုတ်စရာဖြစ်သည်။ တော်လှန်ရေးအပြီး သူသည် အာတန်မှလွဲ၍ အခြားဘုရားတစ်ပါးကိုမျှ မကိုးကွယ်ခဲ့သည်မှာ မှန်သော်လည်း သူ၏လက်အောက်ခံများသည် အာတန်ကို ကိုးကွယ်ခြင်းမပြုခဲ့ပေ။ သူတို့သည် ယခင်ကဲ့သို့ ဘုရင်အား ၎င်းတို့၏ ဘုရားအဖြစ် ဆက်လက်ကိုးကွယ်ခဲ့ပြီး သူသည် ဤကိုးကွယ်မှုကို သည်းခံရုံမျှမက လိုအပ်ပုံရသည်။

The king’s new religion has been called monotheism—a belief in one universal god. It is, however, highly questionable whether this term can rightly be applied to the brand of religion Ikhnaton introduced. It is true that he never worshiped any other god than Aton after the revolution, but his subjects did not worship Aton. They continued to worship the king as their god, as they had before, and he not only tolerated but apparently required this continued worship of his person.

ဘုရင်သို့မဟုတ် သူ၏ခေတ်က ကဗျာဆရာတစ်ဦးသည် အာတန်ကို ဖန်ဆင်းရှင်ဘုရားအဖြစ် ချီးမွမ်းသည့် သီချင်းတစ်ပုဒ်ကို ရေးစပ်ခဲ့သည်။ ဤသီချင်းသည် အချို့သောအရာများတွင် ဆာလံ ၁၀၄ နှင့် စကားလုံးနှင့် ဖွဲ့စည်းမှုတွင် တူညီသည့်အတွက် အချို့သော ပညာရှင်များက ၎င်းကို အာတန်သီချင်း၏ ဟီဘရူးဗားရှင်းဟု ထင်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ဖန်ဆင်းရှင်အဖြစ် တစ်ဆူတည်းသော ဘုရားတစ်ပါးကို ချီးမွမ်းသည့် ကဗျာဆရာတစ်ဦးသည် အာတန်သီချင်း သို့မဟုတ် ဆာလံ ၁၀၄ တွင်တွေ့ရသော အသုံးအနှုန်းများနှင့် ဆင်တူသော စကားလုံးများကို သုံးလေ့ရှိသည့်အတွက် ဤယူဆချက်ကို ထောက်ခံရန် ခိုင်လုံသောသက်သေမရှိပေ။

Either the king or some poet of his time composed a hymn to Aton, praising the sun disk as the creator-god. Since this hymn is in certain respects parallel in wording and composition to the 104th psalm, some scholars have thought the latter to be a Hebrew edition of the Aton hymn. There is, however, no valid evidence to support this assumption, since any poet, glorifying a certain god as the supreme god of creation, who produces and preserves life and well-being, will use terms and expressions that are somewhat similar to those found in the Aton hymn or the 104th psalm.

ဘုရင်သည် လှပသော နီဖာတီတီနှင့် လက်ထပ်ခဲ့ပြီး ၎င်း၏ ကမ္ဘာကျော် ရင်ထိုးပုံသည် အမာနာတွင် ပန်းပုဆရာ၏အလုပ်ရုံတွင် တွေ့ရှိခဲ့ပြီး ရှေးဟောင်းအနုပညာ၏ ထူးချွန်လက်ရာတစ်ခုဖြစ်သည်။ တော်ဝင်စုံတွဲတွင် သမီးခြောက်ယောက်ရှိသော်လည်း သားမရှိခဲ့ပေ။ သို့သော် ခေတ်ပြိုင်ပုံများအရ မိသားစုဘဝသည် အလွန်ပျော်ရွှင်ပြီး သဘာဝအတိုင်းဖြစ်ပုံရသည်။ ဤဘုရင်သည် ယခင်က အီဂျစ်ဘုရင်တစ်ဦးမျှ သူ့ကိုယ်သူနှင့် မိသားစုကို သမီးတစ်ဦးကို နမ်းနေသည့်ပုံ သို့မဟုတ် ဇနီးဖြစ်သူကို ပွတ်သပ်နေသည့်ပုံစံဖြင့် ပုံဖော်ခဲ့ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။

The king was married to beautiful Nefertiti, whose world-famous bust, found in a sculptor’s studio at Amarna, is one of the masterpieces of ancient art. The royal couple had six daughters, but no sons. However, the family life seems to have been very happy and natural, as contemporary pictures reveal. Never before did an Egyptian king have himself and his family depicted as did this monarch, kissing one of his daughters, or caressing his wife.

အစ္စနာတွန်သည် ၎င်း၏မြို့တော်သစ်တွင် နန်းတော်များနှင့် နေရောင်ခြည်ဘုရားကျောင်းများကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး သူ၏ခေတ်ထက် များစွာသာလွန်သော သဘာဝဆန်သော အနုပညာကို ထောက်ပံ့ခဲ့သည်။ သူ၏ လက်အောက်ခံများသည် အာတန်မှလွဲ၍ အခြားဘုရားများ၏ နာမည်များကို အထိမ်းအမှတ်များမှ ဖယ်ရှားရန် နိုင်ငံတစ်ဝှမ်း သွားလာကာ ဘာသာဟောင်းကို ဖျက်ဆီးရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဘုရားကျောင်းများကို ပိတ်သိမ်းခဲ့ပြီး ယဇ်ပုလ္လင်များသည် ၎င်းတို့၏ ပုံမှန်ထောက်ပံ့မှုများကို ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ဤမူဝါဒသည် ရှေးရိုးစွဲသူများကြားတွင် နက်ရှိုင်းသော ရန်ငြိုးဖွဲ့မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်မှာ နားလည်နိုင်သည်။ နိုင်ငံခြားမှ ဝင်ငွေများ တဖြည်းဖြည်းလျော့နည်းလာခြင်းကြောင့် အီဂျစ်နိုင်ငံသားများအပေါ် အခွန်ထမ်းပိုးမှု တိုးလာကာ လူထုကို ဆင်းရဲမွဲတေစေခဲ့သည့်အတွက် အစ္စနာတွန်အပေါ် မုန်းတီးမှုသည် ပိုမိုဆိုးရွားလာခဲ့သည်။ ဤအခြေအနေသည် အင်ပါယာ၏ တဖြည်းဖြည်းပြိုကွဲမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ အမန်ဟိုတပ် ၃ လက်ထက်တွင် အီဂျစ်၏ အာရှတွင် အားနည်းလာမှု၏ ပထမဆုံးလက္ခဏာများ ထင်ရှားခဲ့သော်လည်း အစ္စနာတွန်၏ အားနည်းသော အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ၎င်းတို့သည် ပိုမိုထင်ရှားလာခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်း၏ဘာသာသစ်ကို လိုက်နာကျင့်သုံးခဲ့ပြီး အာတန်သို့ သီချင်းများသီကျူးခဲ့ကာ မြို့တော်သစ်မှ ထွက်ခွာရန် ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး ၎င်း၏ ထူးချွန်သော ဘိုးဘေးများ၏ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာဖြင့် တည်ဆောက်ခဲ့သော နိုင်ငံခြားပိုင်ဆိုင်မှုများကို တစ်ခုပြီးတစ်ခု ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်ကို ဂရုမစိုက်ခဲ့ပေ။

While Ikhnaton built palaces and sun temples in his new capital, and sponsored a naturalistic art far advanced for his time, his henchmen went through the country trying to eradicate the old religion by chiseling from all monuments the names of all other gods but Aton. The temples were closed, and the priests lost their customary allowances. That this policy created a deep-seated enmity in conservative circles can easily be understood. This feeling of hatred against Ikhnaton was increased by the gradual decrease in foreign revenue, which resulted in greater tax burdens for the Egyptian citizens, and simultaneously impoverished the population. This situation resulted from the gradual breakup of the empire. The first signs of the weakening power of Egypt in Asia had been evident under Amenhotep III, but they became more manifest under the weak rule of Ikhnaton, who lived his new religion, chanted hymns to Aton, refused to leave his new capital, and apparently did not care that the foreign possessions built up by means of the numerous military expeditions of his illustrious ancestors were being lost, one after another.

အမာနာစာလွှာများ—အခါတွန်ဟု ယခု တယ်လီလ်အယ်လ်အမာနာဟု ခေါ်သော အစ္စနာတွန်၏ သက်တမ်းတိုတောင်းပြီး ကံမကောင်းသော မြို့တော်၏ အပျက်အစီးများတွင် တွေ့ရှိခဲ့သော ကျူနီဖောင်းပုံစံ စာရွက်များစွာပါသော စာမှတ်တမ်းများသည် ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယားရှိ ခေတ်ပြိုင်နိုင်ငံရေးအခြေအနေများအကြောင်း သတင်းအချက်အလက်များစွာ ပေးထားသည်။ ၁၈၈၇ ခုနှစ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော (တွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၀၆၊ ၁၂၆၊ ၁၃၉၊ ၁၆၈၊ ၁၈၉ ကို ကြည့်ပါ) ဤမြေစိုင်စာရွက်ရာပေါင်းများစွာသည် ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယားမှ လက်အောက်ခံမင်းသားများနှင့် ဖာရိုဘုရင်ကြား တရားဝင်စာပေးစာယူမှတ်တမ်းများနှင့် မီတာနီ၊ အက်ဆီးရီးယား နှင့် ဘေဘီလိုနီးယားမှ ဖော်ရွေသော ဘုရင်များထံမှ ဖြစ်သည်။ ဤအမာနာစာလွှာများသည် အမန်ဟိုတပ် ၃ နှင့် အမန်ဟိုတပ် ၄ (အစ္စနာတွန်) တို့၏ ခေတ်ကို အလင်းပြသည့် ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများထဲတွင် အနည်းငယ်သာရှိသည်။

The Amarna Letters.—The rich archive of cuneiform tablets found in the ruins of Ikhnaton’s short-lived and ill-fated capital, Akhetaton, now called Tell el-‘Amarna, contains much information concerning the contemporary political situation in Palestine and Syria. These hundreds of clay tablets, found in 1887 (see Vol. I, pp. 106, 126, 139, 168, 189), come from the official files of correspondence between the Palestinian and Syrian vassal princes and Pharaoh, as well as from the friendly kings of Mitanni, Assyria, and Babylonia. Few discoveries have shed more light on a limited period of the ancient world than have the Amarna Letters on the time of the kings Amenhotep III and Amenhotep IV (Ikhnaton).

ဤစာလွှာများသည် အာရှတွင် အီဂျစ်၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှု လျော့နည်းလာမှုကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြထားပြီး အင်အားကြီးမားသော ဟစ်တိုက်များသည် အီဂျစ်အင်ပါယာကို ဖိအားပေးကာ ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းရှိ ဒေသအများကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဒေသခံ အာရှမင်းဆက်များသည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ရန်ဖြစ်ကြပြီး အင်အားကြီးမားသူများသည် အားနည်းသူများကို ဖြုတ်ချကာ ၎င်းတို့၏ အင်အားနှင့် နယ်မြေကို ချဲ့ထွင်ခဲ့ကြသည်။ အီဂျစ်၏ လက်အောက်ခံများအဖြစ် ဟန်ဆောင်ပြီး အီဂျစ်အကျိုးစီးပွားကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်သူများအနက် အမုရုမှ အဘဒ်-အရှီတာနှင့် ၎င်း၏သား အဇီရူသည် အထင်ရှားဆုံးဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ဘိုင်ဘလော့စ်၊ ဘီးရုတ်နှင့် အခြားဖီးနီးရှန်းကမ်းရိုးတန်းမြို့များကဲ့သို့ အိမ်နီးချင်းဒေသများကို ၎င်းတို့၏ နယ်မြေအဖြစ် ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။

These letters reveal clearly the waning influence of Egypt in Asia, as the powerful Hittites pressed against the Egyptian Empire and occupied a number of regions in northern Syria. Local Asiatic dynasties quarreled one with another, the more powerful overthrowing the weaker and thereby enlarging their own power and territory. The most notorious among these princes, who pretended to be vassals of Egypt but fought against Egyptian interests wherever they could, were Abd-Ashirta and later his son Aziru of Amurru. They extended their domain over a number of neighboring wealthy areas, such as Byblos, Beirut, and other Phoenician coastal cities.

ပါလက်စတိုင်းတွင် အခြေအနေသည် ဆင်တူသည်။ ဒေသခံအုပ်ချုပ်သူအများအပြားသည် အီဂျစ်၏ အားနည်းမှုကို အခွင့်ကောင်းယူကာ ၎င်းတို့၏ ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ချဲ့ထွင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်တွင် ထရန်စဂျော်ဒန်မှ ဟဘီရူများသည် နိုင်ငံကို ကျူးကျော်ခဲ့သည်။ မြို့တစ်မြို့ပြီးတစ်မြို့ သူတို့လက်ထဲသို့ ကျရောက်ခဲ့ပြီး အီဂျစ်အပေါ် သစ္စာရှိရန် ကြိုးစားသော ဂျေရုဆလင်ဘုရင်ကဲ့သို့ မင်းသားများသည် ကျူးကျော်လာသော ဟဘီရူများကို ဆန့်ကျင်ရန် စစ်ရေးအကူအညီတောင်းခံသည့် စာတစ်စောင်ပြီးတစ်စောင် ဖာရိုထံသို့ ရေးသားခဲ့ကြသည်။ သို့သော် သစ္စာရှိမင်းသားများနှင့် ကော်မရှင်နာများ၏ ပုန်ကန်မှုနှင့် ကျူးကျော်မှုကို တားဆီးရန် ကြိုးပမ်းမှုများအားလုံးသည် အချည်းနှီးဖြစ်ခဲ့သည်။ တရားဝင်အီဂျစ်သည် ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းတွင် ဖြစ်ပွားနေသည့်အရာများကို ဂရုမထားဘဲ နားကန်းနေပုံရသည်။ ဤအခြေအနေကို အမာနာစာလွှာများတွင် ထင်ရှားစွာ ဖော်ပြထားပြီး ဟီဘရူးများ၏ ကိန်းနန်းကျူးကျော်မှုနှင့်ပတ်သက်သည့် အပိုင်းတွင် ထပ်မံဖော်ပြမည်ဖြစ်သည်။ အမာနာစာလွှာများရှိ ဟဘီရူများသည် ဟီဘရူးများနှင့် ဆက်စပ်နေသည်ဟု ယေဘုယျယုံကြည်ကြသည် (ကမ္ဘာဦး ၁၀:၂၁; ၁၄:၁၃ ကို ကြည့်ပါ)။

In Palestine the situation was similar. A number of local rulers took advantage of Egypt’s weakness to extend their own possessions. There were also the Habiru, who invaded the country during this time from the direction of Transjordan. One city after another fell into their hands, and those among the princes who tried to remain faithful to Egypt, like the king of Jerusalem, wrote one frantic letter after another to Pharaoh begging for military help against the invading Habiru. However, all the efforts of loyal princes and commissioners to stem the tide of rebellion and invasion were in vain. Official Egypt turned a deaf ear to all pleas and seemed to be indifferent to what happened in Syria or Palestine. This situation is vividly depicted in the Amarna Letters, which will be referred to again in the section dealing with the invasion of Canaan by the Hebrews. It is generally believed that the Habiru of the Amarna Letters were related to the Hebrews (see Gen. 10:21; 14:13).

အိခ်နာတွန်၏ အုပ်ချုပ်မှုနှောင်းပိုင်းတွင် သူ၏သမက် စမန်ခါရေကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ရှေးဟောင်းမှတ်တမ်းများအရ သူ့အား အုပ်ချုပ်မှုနှစ် လေးနှစ်ပေးထားသော်လည်း၊ ၎င်းနှစ်များသည် သူ၏ယောက္ခမဖြစ်သူ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း လုံးဝပါဝင်နေဖွယ်ရှိသည်။ အိခ်နာတွန် ကွယ်လွန်ပြီးနောက်၊ နောက်ထပ်သမက်တစ်ဦးဖြစ်သူ တုတင်ခါတွန်သည် ရာဇပလ္လင်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ သူ၏နာမည်သည် “အတွန်၏ ရှင်သန်နေသောပုံစံ” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး (ဘီစီ ၁၃၆၆–၁၃၅၇) ဖြစ်သည်။ သူသည် ရှေးရိုးစွဲသမားများ၏ ဖိအားကို ရင်ဆိုင်နိုင်ရန် လုံလောက်သော အင်အားမရှိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် သီဘီးသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိပြီး အမန်ဘာသာနှင့် ယခင်ဘာသာကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် ဖိအားပေးခံခဲ့ရသည်။ သူသည် မိမိနာမည်ကို တုတင်ခါမန်ဟု ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး၊ မြို့တော် အာခီတတွန် (အမာနာ) ကို စွန့်လွှတ်ကာ၊ သူ၏ယခင်ဘုရင်များ၏ “မဖီလိုက်နာမှု” ကို ပြန်လည်ပြုပြင်ရန် ဘုရားကျောင်းများကို ပြုပြင်ပြီး၊ အမန်ဘုန်းတော်ကြီးများကို ပြန်လည်ခန့်အပ်ကာ၊ အမန်ဘာသာကို ၎င်း၏ယခင်ဂုဏ်သိက္ခာသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိအောင် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ သူ ကွယ်လွန်ချိန်တွင်၊ အုပ်ချုပ်မှု ဆယ်နှစ်အောက်သာရှိခဲ့ပြီး၊ သီဘီးအနောက်ပိုင်းရှိ ဘုရင်များ၏ချိုင့်ဝှမ်းတွင် ခမ်းနားထည်ဝါစွာ သင်္ဂြိုဟ်ခံခဲ့ရသည်။ ၎င်းသည် အမာနာမတိုင်မီ ဆယ့်ရှစ်ဆက်မြောက်မင်းဆက်၏ ဘုရင်များအားလုံး သင်္ဂြိုဟ်ခံခဲ့ရသော နေရာဖြစ်သည်။ သူ၏သင်္ချိုင်းသည် ၁၉၂၂ ခုနှစ်တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိချိန်အထိ မထိခိုက်ဘဲ ကျန်ရှိနေသော တစ်ခုတည်းသော ဘုရင်သင်္ချိုင်းဖြစ်ပြီး၊ ၎င်း၏ အံ့မခန်းရတနာများနှင့်အတူ၊ တုတင်ခါမန်၏ နာမည်သည် ခေတ်သစ်အိမ်ထောင်စုများတွင် လူသိများလာခဲ့သည်။ သူသည် အခြားသော အီဂျစ်ဘုရင်များထက် ပိုမိုလူသိများသော်လည်း၊ အီဂျစ်၏ ရှည်လျားသောသမိုင်းတွင် သိသာထင်ရှားမှုမရှိသည့် ယာယီအုပ်ချုပ်သူများထဲမှ တစ်ဦးသာဖြစ်သည်။

Toward the end of his reign, Ikhnaton made Smenkhkare, his son-in-law, coregent. Ancient records give him four regnal years, but they probably fall entirely within the reign of his father-in-law. After Ikhnaton’s death, another son-in-law came to the throne, the young Tutankhaton, meaning “the living form of Aton” (1366–1357 b.c.). He was not strong enough to withstand the pressure of the conservatives, and was forced to return to Thebes to restore the Amen cult and religion. He changed his name to Tutankhamen, abandoned the capital Akhetaton (Amarna), and tried to make amends for the “heresy” of his predecessors by repairing various temples, reinstating the Amen priests, and restoring the Amen cult to its former glory. When he died, after a reign of less than ten years, he received a magnificent burial in the Valley of the Kings in western Thebes, where all the pre-Amarna kings of the Eighteenth Dynasty had been buried. Since his is the only royal tomb to remain unmolested until its discovery in 1922, with its marvelous treasures, the name of Tutankhamen has become a modern household word. He is better known than any other Egyptian king, although he was only one of the insignificant and ephemeral rulers of Egypt’s long history.

တူတန်ခါမန်သည် သားသမီးမထားခဲ့ဘဲ၊ ၎င်း၏မုဆိုးမသည် ဟိတ္တိဘုရင် ရှုဘီလူလီယူမာထံသို့ စာတစ်စောင်ရေးသားပေးပို့ကာ၊ ၎င်း၏သားတစ်ဦးအား သူမနှင့်လက်ထပ်ပြီး အီဂျစ်ဘုရင်ဖြစ်လာရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ဟိတ္တိဘုရင်သည် ဤထူးထူးခြားခြားတောင်းဆိုမှုကို အစပိုင်းတွင် အံ့ဩခဲ့ပြီး၊ မိဖုရား၏စိတ်ရင်းမှန်ကို စုံစမ်းစစ်ဆေးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် စိတ်ချယုံကြည်ပြီးနောက်၊ ၎င်းသည် ဟိတ္တိမင်းသားတစ်ဦးကို အီဂျစ်သို့စေလွှတ်ခဲ့သော်လည်း၊ ထိုမင်းသားသည် လမ်းတွင် ဖမ်းဆီးခံရပြီး လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ ဤလုပ်ရပ်သည် ယခင်ဖာရိုဘုရင်များ၏ သြဇာအရှိဆုံးအမတ်တစ်ဦးဖြစ်သူ အေယီမှ စီစဉ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ သူသည် တူတန်ခါမန်၏မုဆိုးမအား သူနှင့်လက်ထပ်ရန် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် အီဂျစ်ကို နှစ်အနည်းငယ်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၁၃၅၇-၁၃၅၃)။ သူသည် ရာဇမတ်ကိုသာမက ယခင်ဘုရင်၏ သင်္ချိုင်းဘုရားကျောင်းနှင့် ရုပ်ထုများကိုပါ သိမ်းယူခဲ့သည်။

Tutankhamen left no children, and his widow turned to the Hittite king Shubbiluliuma, asking him in a letter for one of his sons to marry her and become king of Egypt. The Hittite king was at first baffled at this unusual request, and made an investigation as to the sincerity of the queen. Satisfied at last with regard thereto, he sent one of the Hittite princes to Egypt, who, however, was waylaid and murdered en route. This was probably arranged by Eye, one of the most influential courtiers of the previous Pharaohs. He forced Tutankhamen’s widow to marry him and accordingly ruled Egypt for a few years (1357–1353 b.c.). He usurped not only the throne but also the mortuary temple and statutes of his predecessor.

အေယီ ကွယ်လွန်သောအခါ၊ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်လေးနှစ်ခန့်အကြာတွင် (ဘီစီ ၁၃၅၃-၁၃၂၀)၊ အာဏာကို ယခင်စစ်တပ်တပ်မှူးဖြစ်သူ ဟာမ်ဟပ်က ဆက်ခံခဲ့ပြီး၊ သူသည် နှစ်သုံးဆယ့်လေးနှစ်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းကို ဆယ့်ကိုးဆက်မြောက်မင်းဆက်၏ ပထမဆုံးဘုရင်အဖြစ် များသောအားဖြင့် ရေတွက်သည်။ ဟာမ်ဟပ်သည် ၎င်း၏ယခင်အုပ်ချုပ်သူနှစ်ဦးထက် အမာနာတော်လှန်ရေးနှင့် သက်ဆိုင်မှုနည်းပါးပုံရပြီး၊ ထို့ကြောင့် ဘုန်းကြီးများနှင့် ရှေးရိုးစွဲသူများအတွက် ပို၍လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရှိသည်။ သူသည် အမန်ဟိုတပ် သုံးလွှား၏ သေဆုံးမှုမှစ၍ ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို ရေတွက်ခဲ့ပြီး၊ အိခ်နာတန်၊ စမန်ခါရေ၊ တူတန်ခါမန်နှင့် အေယီတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလတွင် သူသည် တရားဝင်အုပ်ချုပ်သူဖြစ်ခဲ့သကဲ့သို့ပင်။ ဤဘုရင်လေးဦးကို ထို့နောက်မှစ၍ သိမ်းပိုက်သူများ၊ “ဆိုးယုတ်သူများ” အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရပြီး၊ နောက်ပိုင်းဘုရင်စာရင်းများတွင် ဖော်ပြခြင်းမရှိတော့ပေ။ ထို့ကြောင့် အမန်ဟိုတပ် သုံးလွှားကို တရားဝင်အားဖြင့် ဟာမ်ဟပ်က ချက်ချင်းဆက်ခံခဲ့သည်။

When Eye in turn died, after a reign of about four years, the reins of government were taken over by the former army commander, Harmhab, who ruled for 34 years (1353–1320 b.c.). He is usually counted as the first king of the Nineteenth Dynasty. Harmhab seems to have been less tinged with the Amarna revolution than his two predecessors, and was therefore more acceptable to the priesthood and to the conservatives of the country. He began to count his regnal years from the death of Amenhotep III, as if he had been the legitimate ruler over Egypt during the time of Ikhnaton, Smenkhkare, Tutankhamen, and Eye. These four rulers were henceforth regarded as having been usurpers, “heretics,” and are therefore not mentioned in later king lists. Thus, Amenhotep III was officially followed immediately by Harmhab.

ဟာမ်ဟပ်သည် ၎င်း၏ပထမဆုံးတာဝန်အဖြစ် အီဂျစ်တွင် ပြည်တွင်းစည်းမျဉ်းနှင့် လုံခြုံရေးကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ယခင်ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း အားနည်းသောအုပ်ချုပ်မှုကြောင့် ပြင်းထန်စွာ အနှောင့်အယှက်ဖြစ်ခဲ့ပုံရသည်။ ၎င်း၏ထုတ်ပြန်ချက်တွင် “စည်းကမ်းနှင့်အမှန်တရားကို ထူထောင်ရန်နှင့် လိမ်လည်မှုနှင့် လှည့်ဖြားမှုကို ဖယ်ရှားရန်” ဖော်ပြထားပြီး၊ ၎င်းစာတမ်းသည် ယခုထိတည်ရှိနေသည်။ ဘုန်းကြီးများအား တရားစီရင်ရေးစနစ်တွင် အထူးအခွင့်အရေးများပေးခဲ့ပြီး၊ အာဏာအလွဲသုံးမှုပြုလုပ်သော အရာရှိများအတွက် ပြင်းထန်ပြီး ရက်စက်သောပြစ်ဒဏ်များကို ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏စွမ်းအင်အားလုံးသည် နိုင်ငံတွင် စည်းကမ်းပြန်လည်ထူထောင်ရန်အတွက် လိုအပ်ခဲ့ပုံရပြီး၊ ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် အာရှဒေသပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပြန်လည်သိမ်းယူရန် အချိန်နှင့်အာဏာမရှိခဲ့ပေ။ ဘီစီ ၁၄၁၂ တွင် သွတ်မို့စ် လေးလွှားသေဆုံးပြီးနောက်၊ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းတွင် အီဂျစ်ဘုရင်တစ်ဦးကိုမျှ မတွေ့ရတော့ဘဲ၊ ထို့ကြောင့် ဖာရိုဘုရင်သည် ထိုဒေသများတွင် လူသိများခြင်း သို့မဟုတ် ကြောက်ရွံ့ခြင်းမရှိတော့ပေ။ ဤအခြေအနေသည် ဟီဘရူးလူမျိုးများအတွက် အကျိုးရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဘီစီ ၁၄၀၅ တွင် ပါလက်စတိုင်းကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ဖွယ်ရှိပြီး၊ နောက်ဆက်တွဲဆယ်စုနှစ်များအတွင်း အီဂျစ်ဘုရင်များ၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုမရှိဘဲ ထိုဒေသတွင် မိမိတို့ကိုယ်မိမိ ထူထောင်နိုင်ခဲ့သည်။

The first task Harmhab set for himself was that of restoring internal order and security in Egypt, which seems to have been badly disrupted during the previous decades of weak rule. His edict, still extant, was issued “to establish order and truth, and expel deceit and lying.” Priests were given special privileges in the judicial system, and severe and cruel punishments were threatened for abuses of power by officers of the realm. Since all his energy seems to have been needed for a restoration of order in the country, he had neither time nor power to regain the Asiatic possessions which by this time had completely been lost. Since the death of Thutmose IV in 1412 b.c. no Egyptian king had been seen in Syria or Palestine, with the result that the Pharaoh was no longer known or feared there. This situation was advantageous to the Hebrews, who probably began their invasion of Palestine in 1405, and were able in succeeding decades to establish themselves there without interference on the part of the kings of Egypt.

ဆယ့်ကိုးဆက်မြောက်မင်းဆက်
သားသမီးမထားခဲ့သူ ဟာမ်ဟပ်ကို ၎င်းကိုယ်တိုင်ခန့်အပ်ထားသော အုပ်ချုပ်သူဖြစ်သူ စစ်တပ်ဗိုလ်ချုပ် ရမ်စီးစ် တစ်လွှားက ဆက်ခံခဲ့သည်။ သက်ကြီးရွယ်အိုသူ ရမ်စီးစ် တစ်လွှားသည် အုပ်ချုပ်မှုနှစ်တိုတိုပြီးနောက် ကွယ်လွန်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၁၃၂၀-၁၃၁၉)၊ ထို့နောက် ၎င်း၏သားဖြစ်သူ စီတီ တစ်လွှားထံသို့ ရာဇမတ်ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည် (ဘီစီ ၁၃၁၉-၁၂၉၉)။ ၎င်းနှင့်အတူ ခေတ်သစ်တစ်ခု စတင်ခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်၏အာဏာကို ထပ်မံခံစားရပြန်သည်။ သူသည် အာရှဒေသပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပြန်လည်သိမ်းယူရန် သန္နိဋ္ဌာန်ချပြီး တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်ဘုရားကျောင်းနံရံများနှင့် ပါလက်စတိုင်းရှိ အစ်ဒရာလွန်ချိုင့်ဝှမ်း၏ အရှေ့ဘက်စွန်းရှိ ဘက်ရှန်းတွင် တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သော ကြီးမားသောကျောက်စာတစ်ခုပေါ်တွင် ထွင်းထုထားသော မှတ်တမ်းများအရ၊ ဘုရင်သည် ၎င်း၏ပထမနှစ်တွင် ပါလက်စတိုင်းကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏အဓိကရည်မှန်းချက်မှာ ယခင်ကာလများတွင် အီဂျစ်စစ်သားများတပ်စွဲထားခဲ့သော အရေးပါသောမြို့များကို ပြန်လည်သိမ်းယူရန်နှင့် ထရန်စျူဒန်မြောက်ပိုင်းရှိ ဖြစ်ထွန်းသော ဟူရန်ဒေသသို့ ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများကို ထပ်မံထိန်းချုပ်ရန်ဖြစ်သည်။ သူသည် တပ်ဖွဲ့သုံးခုဖြင့် ယာနိုအမ်၊ ဘက်ရှန်းနှင့် ဟာမတ် (ဘက်ရှန်း၏တောင်ဘက်) မြို့များကို တပြိုင်နက်တည်း တိုက်ခိုက်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဘက်ရှန်းတွင်တွေ့ရှိခဲ့သော ၎င်း၏အောင်ပွဲကျောက်စာသည် ၎င်းသည် ထိုမြို့ကို ပြန်လည်သိမ်းယူပြီး အီဂျစ်စစ်သားတပ်ဖွဲ့တစ်ခုကို ထားရှိခဲ့ကြောင်း ပြသသည်။ ထို့နောက် သူသည် ဂျော်ဒန်မြစ်ကို ဖြတ်ကျော်ပြီး၊ ဂါလိလီ ပင်လယ်မှ ၂၂ မိုင်ခန့်အရှေ့ဘက်ရှိ တယ်လအက်ရှ-ရှိဟာဘ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော နောက်ထပ်အောင်ပွဲကျောက်စာတစ်ခုအရ၊ ဟူရန်ဒေသရှိ ဖြစ်ထွန်းသောနယ်မြေအချို့ကို သိမ်းယူခဲ့သည်။

The Nineteenth Dynasty.—Dying childless, Harmhab was followed by his appointed successor, the general of the army, Ramses I. An old man, Ramses I died after a short reign (1320–1319 b.c.), and left the throne to his son, Seti I (1319–1299 b.c.). With him a new era began, and once more the power of Egypt was felt. He made determined and partly successful attempts to regain the Asiatic possessions. Records carved on Egyptian temple walls and on a great stone monument found in the excavation of Beth-shan, at the eastern end of the Valley of Esdraelon, in Palestine, disclose that the king invaded Palestine during his first year. His chief aim was to regain some of the important cities which, in times past, had been occupied by Egyptian garrisons, and to control once more the trade routes to the fertile and rich Hauran in northern Transjordan. With three divisions, he claims to have attacked and conquered the cities of Yano‛am, Beth-shan, and Hamath (south of Beth-shan) simultaneously. His victory stele found in Beth-shan shows that he reoccupied the city and stationed an Egyptian garrison there. He then crossed the Jordan and occupied certain rich areas in the Hauran, according to another victory monument found at Tell esh–Shihāb, about 22 mi. east of the Sea of Galilee.

စီတီ ပထမ သည် အနောက်ပိုင်း ပါလက်စတိုင်းနှင့် ထရန်စဂျော်ဒန်ရှိ အရေးပါသော မြို့အချို့ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ပြီးနောက်၊ ဆီးရီးယားသို့ ဦးတည်ခဲ့ပြီး အော်ရန်တီးစ်မြစ်ပေါ်ရှိ ကဒေ့ရှ်မြို့ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဟု ကာနက်ရှိ ဗိမာန်တော်နံရံများပေါ်တွင် ရေးထွင်းထားသော သူ၏ တရားဝင်မှတ်တမ်းများနှင့် ကဒေ့ရှ်မြို့တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော အောင်မြင်မှုစတီလီအပိုင်းအစတစ်ခုမှ သိရသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် စီတီ ပထမ သည် ပိုမိုမြောက်ဘက်သို့ ဆက်လက်ချီတက်ကာ သစ္စာဖောက်သော အမုရုနိုင်ငံကို အပြစ်ပေးရန်နှင့် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများအား ဆီးရီးယား မြောက်ပိုင်းအပေါ် အီဂျစ်၏ အခွင့်အရေးအချို့ကို အသိအမှတ်ပြုရန် ဖိအားပေးခဲ့သည်။ ဆီးရီးယားမှ သိမ်းဆည်းရမိသော ပစ္စည်းများနှင့် လက်ဘနွန်မှ ဆီဒါသစ်သားများ အီဂျစ်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သော်လည်း၊ တစ်ရာစုနှစ်ခန့်အကြာက ပမာဏများလောက်မဟုတ်ပေ။ သို့သော် အီဂျစ်သည် အာရှရှိ နိုင်ငံခြားဒေသများနှင့် လူမျိုးများကို ဂုဏ်ယူစွာ အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ထပ်မံခံစားရပြန်သည်၊ သို့သော် ယခုအင်ပါယာသည် ယခင်အင်ပါယာ၏ အရိပ်အယောင်တစ်ခုသာဖြစ်သည်။

After Seti I had reoccupied certain important cities in western Palestine and Transjordan, he turned to Syria and reconquered Kadesh on the Orontes, according to his official records carved on the temple walls at Karnak and from the fragment of a victory stele found at Kadesh itself. On a later campaign Seti I advanced even farther north, to punish the renegade kingdom of Amurru and to force the Hittites to recognize certain rights of Egypt over northern Syria. Once more, loot from Syria and cedarwood from the Lebanon came to Egypt, although not in the quantities of a century earlier. However, Egypt once more enjoyed the satisfaction of being the proud ruler of foreign regions and peoples in Asia, although the new empire was but a shadow of the former one.

စီတီ ပထမ ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အီဂျစ်နှင့် အာရှအကြား ယခင်ကထက် ပိုမိုလွတ်လပ်သော ယဉ်ကျေးမှုဖလှယ်မှု စတင်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ဘာလ်၊ ရေရှဖ်၊ အနတ်၊ အစတာတီ စသည့် ကိန်းနတ်နတ်ဘုရားများသည် အီဂျစ်ဘာသာစဉ်လာထဲသို့ လက်ခံခဲ့သည်။ အီဂျစ်ဘာသာသည် ၎င်း၏ သီးခြားမှုနှင့် အမျိုးသားဆိုင်ရာ ထူးခြားမှုအချို့ကို ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။ ယခုမှစ၍ မှော်အတတ်၊ ထုံးတမ်းစဉ်လာ၊ နှင့် နတ်ဗျာဒိတ်များအပေါ် ပိုမိုအလေးထားလာခဲ့ပြီး၊ ကံကြမ္မာနှင့် ဖါးတီ နတ်ဘုရားများသည် အီဂျစ်လူမျိုးများ၏ ဘာသာရေးဘဝတွင် ပိုမိုအရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်လာခဲ့သည်။

During the reign of Seti I a freer interchange of culture began to take place between Egypt and Asia than even before. Canaanite deities, such as Baal, Resheph, Anath, Astarte, and others, were accepted into the Egyptian cult system. The Egyptian religion lost its isolation and some of its national peculiarities. From now on more emphasis was placed on magic, ritual, and oracles, with the gods Fortune and Fate taking a more important role in the religious life of the Egyptians.

ရမ်စီး ဒုတိယ နှင့် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများ—အာရှအင်ပါယာကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရေးမူဝါဒကို နောက်ထပ်ဘုရင်ဖြစ်သူ ရမ်စီး ဒုတိယ (ဘီစီ ၁၂၉၉-၁၂၃၂) က ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်၊ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် ထူးခြားစွာ ကြာရှည်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အီဂျစ်အဆောက်အအုံများစွာကို ၎င်း၏ နာမည်ဖြင့် လဲလှယ်ကာ ထိုအဆောက်အအုံများကို ၎င်းကိုယ်တိုင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင်တည်ဆောက်မှုလှုပ်ရှားမှုများနှင့်အတူ ရမ်စီး ဒုတိယ ကို ၎င်းထိုက်တန်သည်ထက် ပိုမိုကျော်ကြားစေခဲ့သည်။ ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ နာမည်သည် ရှေးဟောင်းအဆောက်အအုံများပေါ်တွင် အခြားဘုရင်မည်သည့်ဖာရိုဘုရင်ထက်မဆို မကြာခဏတွေ့ရသည်။ ရလဒ်အနေဖြင့်၊ အစောပိုင်း အီဂျစ်ပညာရှင်များသည် ၎င်း၏ အောင်မြင်မှုများထက် အဆမတန်ကျော်ကြားမှုကို ၎င်းအား ပေးအပ်ခဲ့သည်။

Ramses II and the Hittites.—The policy of reconquering the Asiatic empire was continued by the next king, Ramses II (1299–1232 b.c.), whose reign was exceptionally long. The fact that he usurped many Egyptian monuments by exchanging his name for those of his royal predecessors, making it appear that these monuments had been erected by him, together with great building activity of his own, made Ramses II more famous than he deserved. The name of no other Pharaoh is found so often on ancient monuments as that of Ramses II. As a result, earlier Egyptologists attributed fame to him out of all proportion to his accomplishments.

ရမ်စီး ဒုတိယ ဘုရင်အဖြစ် နန်းတက်သောအခါ ဟစ်တိုက်ဘုရင် မူတာလူ သည် ဆီးရီးယားမင်းသားတစ်ဦးအား အီဂျစ်သို့ အလျင်အမြန်သွားရောက်ကာ ဘုရင်သစ်အား ဂါရဝပြုရန် အကြံပေးခဲ့သည်၊ အကြောင်းမှာ ဘုရင်သစ်၏ လုပ်ဆောင်မှုများကို မည်သူမှ မသိနိုင်သောကြောင့် ကြိုတင်ကာကွယ်မှုအဖြစ်ဖြစ်သည်။ အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ရမ်စီး သည် ၎င်း၏ အာရှပိုင်ဆိုင်မှုများကို ဆုပ်ကိုင်ထားရန် ပြတ်သားသော လက္ခဏာများ မပြသခဲ့သဖြင့်၊ ဟစ်တိုက်ဘုရင်သည် အနာတိုလီယာနှင့် ဆီးရီးယားနိုင်ငံများ၏ ပေါင်းစည်းမှုတစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ၎င်း၏ လုံးဝလွတ်လပ်မှုကို ကြေညာရုံသာမက ဆီးရီးယားရှိ အခြားအီဂျစ်ပိုင်ဆိုင်မှုများကိုပါ သိမ်းယူခဲ့သည်။ ၎င်း၏ ပေါင်းစည်းထားသော စစ်တပ်သည် လူဦးရေ ၃၀,၀၀၀ ခန့်ဖြင့် ဆီးရီးယား မြောက်ပိုင်းကို အီဂျစ်အင်ပါယာမှ ဖယ်ထုတ်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။

When Ramses II came to the throne the Hittite king Mutallu advised a Syrian prince to hasten to Egypt and pay homage to the new king, perhaps as a precaution, since no one could know what the young Pharaoh might do. As time passed and there were no marked signs of determination on the part of Ramses to hold on to his Asiatic possessions, the Hittite king organized a confederacy of Anatolian and Syrian states, which not only proclaimed its own complete independence, but also annexed other Egyptian possessions in Syria. Its combined army of some 30,000 men was determined to keep northern Syria out of the Egyptian Empire.

ရမ်စီး သည် ထိုအချိန်၏ စိန်ခေါ်မှုကို ရင်ဆိုင်ရမည်ဟု ယုတ္တိအရ ခံစားခဲ့ရသည်။ အမန်၊ ရာ၊ ပတာ၊ နှင့် စတ် နတ်ဘုရားများ၏ နာမည်များဖြင့် တပ်ဖွဲ့လေးခုဖြင့်၊ ဟစ်တိုက်ပေါင်းစည်းမှု၏ အင်အားနှင့် ညီမျှဖွယ်ရှိသည့် တပ်ဖွဲ့များဖြင့် ၎င်းသည် မြောက်ဘက်သို့ ချီတက်ခဲ့သည်။ ဟစ်တိုက်စစ်တပ်သည် အီဂျစ်လူမျိုးများကို အော်ရန်တီးစ်မြစ်ပေါ်ရှိ ကဒေ့ရှ်မြို့တွင် စောင့်ကြိုနေခဲ့ပြီး၊ ရမ်စီး နှင့် မူတာလူ အကြား ကျော်ကြားသော တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤတိုက်ပွဲကို အီဂျစ်တစ်ဝှမ်းရှိ အဆောက်အအုံများပေါ်တွင် စကားလုံးနှင့် ပုံများဖြင့် ဖော်ပြခဲ့သည်။

Ramses logically felt that he must meet the challenge of the hour. With four divisions, bearing the names of the gods Amen, Ra, Ptah, and Set, probably equal in strength to the forces of the Hittite confederacy, he marched north. The Hittite army awaited the Egyptians at Kadesh on the Orontes, where the famous battle between Ramses and Mutallu took place. This struggle was described in word and picture on numerous monuments throughout Egypt.

ဟစ်တိုက်လူမျိုးများသည် ရမ်စီး အား ထောင်ချောက်ဆင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဟစ်တိုက်သူပုန်တစ်ဦးဟု ဟန်ဆောင်သူတစ်ဦးကို ဖမ်းမိခဲ့ပြီး၊ မူတာလူ သည် ကဒေ့ရှ်မြို့ကို စွန့်ခွာ၍ မြောက်ဘက်တွင် ပိုမိုကောင်းမွန်သော ခုခံရာနေရာများသို့ ဆုတ်ခွာသွားသည်ဟု သတင်းပို့ခဲ့သော်လည်း၊ တကယ်တမ်းတွင် ၎င်းသည် ကဒေ့ရှ်မြို့နောက်ကွယ်တွင် တိုက်ခိုက်ရန် အသင့်ရှိနေခဲ့သည်။ မသမာမှုကို မသင်္ကာသဖြင့်၊ ရမ်စီး သည် မြောက်ဘက်သို့ ချီတက်ခဲ့သည်။ အမန်တပ်ဖွဲ့ဖြင့် အယ်လ်-မူကာဒီယဟ် ချောင်းကို ဖြတ်ကျော်ကာ ၎င်းသည် မြစ်ကမ်းမြောက်ဘက်တွင် စခန်းချခဲ့သည်။ နောက်တပ်ဖွဲ့ဖြစ်သော ရာ တပ်ဖွဲ့သည် ထိုချောင်းကို ဖြတ်ကျော်သောအခါ၊ မူတာလူ သည် ၎င်း၏ စစ်တပ်တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြင့် အော်ရန်တီးစ်မြစ်ကို ရာ တပ်ဖွဲ့နောက်ကွယ်သို့ ဖြတ်ကျော်ကာ အီဂျစ်လူမျိုးများကို တောင်ဘက်နှင့် မြောက်ဘက်မှ တပြိုင်နက် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ရမ်စီး ၏ အခြားတပ်ဖွဲ့နှစ်ခုသည် တောင်ဘက်သို့ ၇ မိုင်ခန့်အကွာတွင် ချီတက်နေဆဲဖြစ်ပြီး၊ အမန်နှင့် ရာ တပ်ဖွဲ့များသည် ၎င်းတို့၏ အသက်အတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေရသည်။

The Hittites sprang a trap on Ramses. The latter had picked up a pretended Hittite deserter who reported that Mutallu had retreated and left Kadesh for better defensive positions in the north, while actually he was poised behind the city of Kadesh ready to attack. Suspecting no malice, Ramses therefore marched northward. Crossing the brook El-Mukadiyeh with the division of Amen, he pitched camp on the northern bank. When the next division, that of Ra, forded the same brook, Mutallu, with part of his army, slipped over the Orontes behind the Ra division and began to attack the surprised Egyptians simultaneously from both the south and the north. Ramses’ two other divisions were still on the march seven or more miles to the south while the men of the Amen and Ra divisions were fighting for their lives.

ရမ်စီး သည် ၎င်း၏ စစ်တပ်ကို ကိုယ်ပိုင်သူရဲကောင်းဆန်မှုဖြင့် မည်ကဲ့သို့ ကယ်တင်ခဲ့သည်ဆိုသော ဇာတ်လမ်းသည် ဒဏ္ဍာရီလာဖြစ်ပြီး ဤနေရာတွင် ထပ်လောင်းဖော်ပြရန် မလိုအပ်ပေ။ ၎င်းသည် မလွှဲမရှောင်သာ ရှုံးနိမ့်မှုကို ထူးချွန်သော အောင်မြင်မှုအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်ဟု အဆောက်အအုံများစွာပေါ်တွင် ကြွေးကြော်ထားသော သူ၏ အဆိုကို ယုံကြည်ရန် သံသယဖြစ်စရာရှိသည်၊ အကြောင်းမှာ ဟစ်တိုက်လူမျိုးများသည် အီဂျစ်လူမျိုးများအပေါ် လုံးဝအောင်မြင်မှုရခဲ့သည်ဟု အဆိုပြုခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ရမ်စီး သည် ၎င်း၏ စစ်တပ်အများစုကို ကယ်တင်နိုင်ခဲ့ပြီး ကြီးမားသော ဘေးဥပဒ်ကို ရှောင်ရှားနိုင်ခဲ့သည်မှာ မှန်ကောင်းမှန်နိုင်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် အောင်မြင်မှုရခဲ့သည်ဟု မဆိုနိုင်ပေ၊ အကြောင်းမှာ အငြင်းပွားနေသော ဆီးရီးယားဒေသသည် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများထံ ဆက်လက်ရှိနေခဲ့ပြီး အီဂျစ်အတွက် အပြီးသတ်ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ဟစ်တိုက်စာသားများအရ၊ ဟစ်တိုက်လူမျိုးများသည် လက်ဘနွန်သို့ ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ဆီးရီးယား တောင်ပိုင်းရှိ ဒမတ်စကတ်မြို့အပေါ် ၎င်းတို့၏ အာဏာကို ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်၊ ၎င်းသည် ရမ်စီး ၏ အဆိုအရ ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပါက မဖြစ်နိုင်ပေ။

The story of how Ramses saved his army by personal heroism is legendary and needs no repetition here. His claim to have turned the imminent defeat into a brilliant victory, proclaimed on many monuments, must also be taken with a grain of salt, because the Hittites claimed likewise to have won a complete victory over the Egyptians. It is probably true that Ramses was able to save the greater part of his army and so avoid a disaster, but he can hardly have been victorious, since the contested region of Syria was retained by the Hittites and permanently lost to Egypt. Hittite texts indicate, furthermore, that the Hittites penetrated the Lebanon and extended their power over Damascus, in southern Syria, which they would hardly have been able to do if they had been defeated as Ramses claims.

နောက်ဆက်တွဲ ဟစ်တိုက်အုပ်ချုပ်သူများဖြစ်သော အာခီ-တက်ရှုဘ်နှင့် ဟတ်တူရှီလစ် တတိယ တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း၊ အီဂျစ်နှင့် ဆက်ဆံရေးသည် တဖြည်းဖြည်း ငြိမ်းချမ်းလာခဲ့ပြီး၊ ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ နှစ်ပေါင်း ၂၁ မြောက်နှစ်တွင် နှစ်နိုင်ငံအကြား ချစ်ကြည်ရေးသဘောတူညီချက်တစ်ခု အပြီးသတ်ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ အီဂျစ်မှ ထိုသဘောတူညီချက်၏ စာသားမိတ္တူတစ်ခုကို ကာနက်ရှိ ဗိမာန်တော်နံရံများပေါ်တွင် တွေ့မြင်နိုင်ပြီး၊ ဟစ်တိုက်မြို့တော် ခတ်တူရှရှ် (ဘိုဂါဇ်ကွိုင်) ၏ တော်ဝင်မှတ်တမ်းများမှ ဟစ်တိုက်မိတ္တူတစ်ခုလည်း ထွက်ပေါ်လာခဲ့သဖြင့်၊ ဤသဘောတူညီချက်နှင့် ပတ်သက်၍ ထူးခြားစွာ အချက်အလက်များစွာ သိရှိထားသည်။ စာချုပ်နှစ်ခုတွင် သဘောတူညီချက်ချုပ်ဆိုရသည့် အကြောင်းအမှတ်ကို ရှင်းပြထားသော နိဒါန်းနှင့် သဘောတူညီချက်အတည်ပြုရာတွင် သံတမန်ရေးရာ ညှိနှိုင်းမှုများ ရှေ့ပြေးဖြစ်ခဲ့သည်ကို ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းတွင် အပြန်အလှန် မတိုက်ခိုက်ရေး ကြေညာချက်ပါဝင်သော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ သက်ဆိုင်ရာ ပထဝီဝင်အကျိုးအမြတ်နယ်မြေများကို သတ်မှတ်ခြင်းမပါရှိသည်မှာ ထူးဆန်းသည်။ ၎င်းတို့၏ မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုတွင် ပြင်ပရန်သူများနှင့် ပြည်တွင်းသူပုန်များကို အပြန်အလှန် ကူညီရေးနှင့် နိုင်ငံရေးဒုက္ခသည်များကို တစ်ဖက်နှင့်တစ်ဖက် ပြန်လည်လွှဲပြောင်းပေးရေး သဘောတူညီချက်များ ပါဝင်သည်။ စာချုပ်နှစ်ခုသည် သဘောတူညီချက်၏ ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို ဖောက်ဖျက်မည့် ဘုရင်မည်သူမဆိုအပေါ် နတ်ဘုရားဆိုင်ရာ ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်မှုများဖြင့် အဆုံးသတ်သည်။

During the reigns of the two following Hittite rulers, Urkhi-Teshub and Hattushilish III, relations with Egypt gradually became more peaceful, and a treaty of friendship between the two kingdoms was finally concluded in the 21st year of Ramses II. Since an Egyptian copy of the text of the treaty may be seen today on the temple walls at Karnak, and a Hittite copy has come to light from the royal archives of the Hittite capital city Khattushash (Boghazköy), we are exceptionally well informed concerning it. The two documents contain a preamble explaining why the treaty was concluded and noting that diplomatic negotiations had preceded ratification of the pact. It contains, furthermore, a declaration of mutual nonaggression but, strangely, without defining the borders of their respective geographical spheres of influence. Their alliance included mutual assistance against external enemies and internal rebels, and an agreement on the part of each to surrender political refugees to the other. The two documents close with various divine sanctions against any king who might break the provisions of the treaty.

ဤချစ်ကြည်ရေးသဘောတူညီချက်သည် ဟစ်တိုက်နိုင်ငံ တည်ရှိသည့် ကာလတစ်လျှောက် အာဏာသက်ဝင်နေခဲ့သည်။ သဘောတူညီချက်ချုပ်ဆိုပြီး ၁၃ နှစ်အကြာတွင် ရမ်စီး သည် ဟစ်တိုက်မင်းသမီးတစ်ဦးနှင့် လက်ထပ်ခဲ့ပြီး၊ နှစ်ဖက်တော်ဝင်မျိုးနွယ်များအကြား ကြွယ်ဝသော စာပေးစာယူများသည် ၎င်းတို့အကြား ရှိခဲ့သော ချစ်ကြည်ရင်းနှီးသော ဆက်ဆံရေးကို သက်သေပြသည်။ ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ သားတော်ဖြစ်သူ မာနီပတာဟ် ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အနာတိုလီယာတွင် ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှုဖြစ်ပေါ်သောအခါ၊ ၎င်းသည် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများ၏ ဒုက္ခကို သက်သာစေရန် စပါးများ ပို့ဆောင်ပေးခဲ့သည်။ ဤဖြစ်ရပ်ပြီးနောက် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများအကြောင်း နောက်ထပ်သတင်းမကြားရတော့ပေ။ ဘိုဂါဇ်ကွိုင်တွင် တူးဖော်မှုများအရ ထိုမြို့သည် ဘီစီ ၁၂၀၀ ခန့်တွင် ပင်လယ်လူမျိုးများက ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပြီး၊ ထိုအချိန်တွင် ဟစ်တိုက်အင်ပါယာကို အဆုံးသတ်စေခဲ့သည်။

This treaty of friendship remained in force for the remainder of the existence of the Hittite kingdom. Thirteen years after its conclusion Ramses married a Hittite princess, and a rich correspondence between the two royal houses testifies to the friendly relations that existed between them. When a famine ravaged Anatolia during the reign of Merneptah, son of Ramses II, the latter sent grain to the Hittites to alleviate their plight. After this event nothing more is heard of the Hittites. The excavations at Boghazköy have shown that the city was destroyed about 1200 b.c. by the People of the Sea, who at that time brought to an end the Hittite empire.

ရမ်စီး ဒုတိယ နှင့် အာပီရု—ပညာရှင်များစွာသည် ရမ်စီး ဒုတိယ ကို ဖိနှိပ်မှု၏ ဖာရိုဘုရင်အဖြစ် ယူဆခဲ့ကြသည်။ ဤအဆိုကို အဓိကအားဖြင့် ထွက်မြောက်ရာ ၁:၁၁ တွင် “ရမ်စီး” နှင့် “ပီသုမ်” သိုလှောင်မြို့များကို ဟီဘရူးလူမျိုးများက တည်ဆောက်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ ရမ်စီး ဒုတိယ သည် တန်းနစ်မြို့ကို အလှဆင်ပြီး ၎င်း၏ မြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ရာတွင် ၎င်း၏ နာမည်ဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည်ဟု ထောက်ပြထားသည်။ သို့သော် ၎င်းသည် ၎င်းအား နောက်ပိုင်းတွင် သင်္ဂြိုဟ်ခံခဲ့ရသော သီဘီးမြို့ကို လုံးဝစွန့်လွှတ်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ထို့ပြင်၊ ၎င်း၏ ကြာရှည်အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အီဂျစ်တစ်ဝှမ်း ကြီးမားသော တည်ဆောက်မှုလှုပ်ရှားမှုများတွင် အာပီရု (ဟဘီရုနှင့် ဟီဘရူးများနှင့် တူညီသည်ဟု ယူဆသည်) ဟု မကြာခဏဖော်ပြထားသော ကျွန်များစွာဖြင့် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်မှာ၊ ပညာရှင်များစွာအတွက် အီဂျစ်တွင် ဣသရာလလူမျိုးများ၏ ကျွန်ဘဝကို ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း သတ်မှတ်ရန် သိသာထင်ရှားသော သက်သေဖြစ်သည်။ ထို့ပြင်၊ ပါလက်စတိုင်းရှိ တဲလ်ဘိတ်မာစီမ်၊ ဘယ်သယ်လ် နှင့် အခြားနေရာများမှ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ သက်သေအချို့သည် ဤမြို့များသည် ဘီစီ ၁၃ ရာစုတွင် ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပြီး ၁၄ ရာစုတွင် မဟုတ်ကြောင်း ဖော်ပြသည်။

Ramses II and the ‛Apiru.—Many scholars have considered Ramses II to have been the Pharaoh of the oppression. This conclusion has been reached in the first place because Ex. 1:11 states that the store cities of “Raamses” and “Pithom” were built by the Hebrews. It is pointed out that Ramses II replaced the name Tanis with his own name when he embellished that city and made it his capital. He did not, however, completely abandon the city of Thebes, where he was later buried. In addition, his long reign, marked by great building activity throughout Egypt carried on by enormous numbers of slaves, among whom the ‘Apiru (identified with the Habiru and Hebrews) are repeatedly mentioned, seems to many scholars to be weighty evidence for assigning the Egyptian slavery of the Israelites to the reign of Ramses II. To this is added some archeological evidence from Palestine, where the excavations of Tell Beit Mirsim, Bethel, and other places seem to indicate that these cities were destroyed in the 13th century b.c. and not in the 14th.

ဤသီအိုရီအပေါ် သိသာထင်ရှားသော ကန့်ကွက်မှုများလည်း ရှိသည်။ ဘုရင်များဦးစီးရာ ၆:၁ နှင့် တရားသူကြီးများ ၁၁:၂၆ ကဲ့သို့သော သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖော်ပြထားသော တိကျသော အချိန်ကာလဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်များသည် ၁၃ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ထွက်မြောက်ရာနှင့် သဟဇာတမဖြစ်နိုင်ဘဲ၊ ထွက်မြောက်ရာအတွက် အနည်းဆုံး ရာစုနှစ်နှစ်ခုခန့် စောပြီး လိုအပ်သည်။ ယောရှုမှ ဆမ်ယူအယ်လ်အထိ တရားသူကြီးများကာလသည် ဣသရာလသမိုင်း၏ ထိုအပိုင်းတွင် သမ္မာကျမ်းစာဇာတ်လမ်းကို အကြမ်းဖက်မှုမပြုဘဲ ၁၅၀ နှစ်ခန့်အတွင်း ဖိသိပ်ထားနိုင်မည်မဟုတ်ပေ။

Against this theory there exist some weighty objections. Definite chronological statements made in the Bible, such as those of 1 Kings 6:1 and Judges 11:26, cannot be harmonized with an Exodus that took place in the late 13th century, but require a date for the Exodus that lies at least two centuries earlier. The period of the judges, from Joshua to Samuel, cannot be compressed into a period of some 150 years without doing violence to the Biblical narrative of that part of the history of Israel.

ထို့ပြင်၊ ၁၃ ရာစုထွက်မြောက်ရာကို ထောက်ခံသူများက ထွက်မြောက်ရာ၏ ဖာရိုဘုရင်အဖြစ် ယူဆသည့် မာနီပတာဟ် ၏ ကမ္ဗည်းတစ်ခုသည် ဤသီအိုရီကို ဆန့်ကျင်သော သက်သေပြသည်၊ အကြောင်းမှာ ဤကမ္ဗည်းသည် ဘုရင်သည် ပါလက်စတိုင်းတွင် ဣသရာလလူမျိုးများကို တွေ့ဆုံပြီး အနိုင်ယူခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ မာနီပတာဟ် သည် အနည်းငယ်သာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ အကယ်၍ ထွက်မြောက်ရာသည် ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့ပါက၊ ဣသရာလလူမျိုးများသည် သဲကန္တာရတွင် ၄၀ နှစ်ခန့် လှည့်လည်နေခဲ့ရသဖြင့် ၎င်းသေဆုံးချိန်တွင် ဆီနိုင်းတောင်တန်းတွင် ရှိနေသေးမည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် ပါလက်စတိုင်းတွင် ၎င်းတို့ကို အနိုင်ယူရန် မဖြစ်နိုင်ပေ။ မာနီပတာဟ် ကို ထွက်မြောက်ရာ၏ ဖာရိုဘုရင်အဖြစ် လက်ခံရန်မှာ သမ္မာကျမ်းမှတ်တမ်းများကို နောက်ထပ်ပြင်ဆင်မှုများ လိုအပ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၃ ရာစုထွက်မြောက်ရာကို ထောက်ခံသူများက ဣသရာလလူမျိုးအားလုံး အီဂျစ်တွင် မရှိခဲ့ဘဲ၊ မာနီပတာဟ် သည် ကိနာန်တွင် ကျန်ရှိနေခဲ့သော ဣသရာလလူမျိုးများကို တွေ့ဆုံခဲ့သည်ဟု ယူဆသည်။

Furthermore, an inscription of King Merneptah, who is considered by the defenders of the 13th-century Exodus to be the Pharaoh of the Exodus, also testifies against this theory, for this inscription claims that the king encountered and defeated Israelites in Palestine. Merneptah reigned only a few years, and if the Exodus had taken place under his reign, the Israelites, who wandered in the wilderness for about 40 years, would have still been at Sinai when he died. Thus it would not have been possible for him to defeat them in Palestine. To accept Merneptah as Pharaoh of the Exodus requires, therefore, further corrections of the sacred records. Hence, it is assumed by the advocates of a 13th-century Exodus that not all the tribes of Israel had been in Egypt but that Merneptah met Israelites who had remained in Canaan.

ထို့ပြင်၊ ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ထွက်မြောက်ရာကို ထောက်ခံပုံရသော သက်သေများကို ၎င်းသည် ဤမှတ်ချက်တွင် အကြံပြုထားသည့် စောပြီးထွက်မြောက်ရာကို ဖယ်ထုတ်မထားနိုင်သည့်ပုံစံဖြင့် နားလည်နိုင်သည်။ ကမ္ဘာဦးကျမ်းနှင့် ထွက်မြောက်ရာတွင် ဖော်ပြထားသော ရမ်စီးနှင့် ရမ်စီးစ် အမည်များသည် ၁၃ ရာစုထွက်မြောက်ရာ၏ သက်သေအဖြစ် မကြာခဏထောက်ပြခံရသော်လည်း၊ နောက်ပိုင်းစာရေးဆရာများက ယခင်အမည်များကို ခေတ်မီအောင် ပြုလုပ်ထားခြင်းဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်သည် (ကမ္ဘာဦးကျမ်း ၄၇:၁၁; ထွက်မြောက်ရာ ၁:၁၁ ကို ကြည့်ပါ)။ ရမ်စီး ဒုတိယ ၏ စာသားများတွင် ကျွန်အလုပ်သမားများအဖြစ် ဖော်ပြထားသော အာပီရုသည် ဟဘီရု သို့မဟုတ် ဟီဘရူးများဖြစ်နိုင်သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ထွက်မြောက်ရာမတိုင်မီ အီဂျစ်တွင် ဖိနှိပ်ခံရသော ဣသရာလလူမျိုးများကို ရည်ညွှန်းသည်ဟု မယူဆဘဲ၊ ရမ်စီး ဒုတိယ သည် တရားသူကြီးများကာလအတွင်း ပါလက်စတိုင်းရှိ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများမှတစ်ဆင့် ဟီဘရူးကျွန်များကို လက်ခံရရှိခဲ့ပြီး ၎င်း၏ တည်ဆောက်မှုလှုပ်ရှားမှုများတွင် အသုံးပြုခဲ့ပေမည်။ ပါလက်စတိုင်းရှိ မြို့အချို့၏ အပျက်အစီးများသည် ဘီစီ ၁၄ ရာစုကိုယ်စားပြုသည့် အလွှာများတွင် ဖျက်ဆီးမှုလက္ခဏာများ မပြသဘဲ၊ ၁၅၀ နှစ်အကြာတွင် ပြသသည်ကို လည်း ကျေနပ်စွာ ရှင်းပြပြီးဖြစ်သည်။ ယောရှု၏ အချိန်က သိမ်းပိုက်ခဲ့သော မြို့အချို့၏ ဖျက်ဆီးမှုသည် စေ့စေ့စပ်စပ်မဟုတ်ခဲ့ဘဲ၊ ဣသရာလလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့ကို သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးစားမှုမပြုဘဲ ကိနာန်လူမျိုးများလက်ထဲတွင် ထားခဲ့သည် (တရားသူကြီးများ ၁:၂၁, ၂၇-၃၃ ကို ကြည့်ပါ)။ ရှေးဟောင်းနေရာများ၏ ဖော်ထုတ်မှုအားလုံးသည် သေချာမှုမရှိသည်ကိုလည်း သတိပြုရမည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ တဲလ်ဘိတ်မာစီမ်သည် အိုသီနီယယ်လ်က သိမ်းပိုက်ခဲ့သော ဒီဘီယာ မြို့ဟု ဖော်ထုတ်ခံရသော်လည်း၊ တူးဖော်မှုများအတွင်း ဤဖော်ထုတ်မှု၏ မှန်ကန်မှုကို သက်သေပြသည့် တိကျသော သက်သေများ မထွက်ပေါ်ခဲ့ပေ။

Furthermore, evidence apparently favorable to an Exodus under Ramses II can be understood in such a way that it does not preclude the earlier Exodus recommended in this commentary. The names Rameses and Raamses in Genesis and Exodus, often pointed to as evidence of a 13th-century Exodus, probably represent a modernization of older names by later scribes (see on Gen. 47:11; Ex. 1:11). The ‘Apiru mentioned in texts of Ramses II as slave laborers can be Habiru or Hebrews without assuming that they refer to the Israelites who were oppressed in Egypt before the Exodus, because Ramses II may have employed Hebrew slaves in his building activity while the Israelites were in Palestine. These slaves may have come into his hands through military activities in Palestine during the period of the judges. That the ruins of some Palestinian cities reveal no signs of destruction in the levels representing the 14th century b.c., but show them 150 years later, can also be satisfactorily accounted for. The destruction of some of the conquered cities in Joshua’s time was not thorough, and the Israelites made no attempt to occupy them, but left them in the hands of the Canaanites (see on Judges 1:21, 27–33). It must also be remembered that not all identifications of ancient sites are certain. Tell Beit Mirsim, for example, has been identified with the city of Debir conquered by Othniel (Joshua 15:15–17), but no definite evidence came to light during the excavations that proved the correctness of an otherwise very plausible identification.

ဆော်လမုန်သည် အဲဂုတ္တုမှ ထွက်လာခြင်း၏ လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်တွင် ဗိမာန်တော်ကို စတင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်ဟူသော သမ္မာကျမ်းစာအချိန်ကာလပေါ်တွင် အခြေချထားသော ခရစ်ယာန်ခရီနော်လော်ဂျီတစ်ခုသည် ဆယ်ငါးရာစုမှ ထွက်လာခြင်းကို လိုအပ်သည် (တွဲ တစ်၊ စာမျက်နှာ တစ်ရာကိုးဆယ်တစ်ကို ကြည့်ပါ)။ ဂျေစီ ငါး၊ နှစ်ဆယ်သုံး၊ ပီပီ နှစ်ရာ လေးဆယ်၊ ငါးရာ တစ်ဆယ်လေး၊ ခြောက်ရာ နှစ်ဆယ်ခုနစ်၊ ခြောက်ရာ နှစ်ဆယ်ရှစ်၊ ရုံးတစ်ရာ နှစ်ဆယ်ကိုး၊ နှစ်ရာ သုံးဆယ်ကို နှိုင်းယှဉ်ပါ။ ထို့ကြောင့် ဆယ်သုံးရာစုမှ ထွက်လာခြင်းကို ပယ်ရှားရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ရမ်စီးစ် နှစ်သည် ဖိနှိပ်မှုရဲ့ ဖဲရိုး ဖြစ်ပြီး သူ့သား မားနက်ပတဟ်သည် ထွက်လာခြင်း၏ ဖဲရိုး ဖြစ်သည်ဟု အများအပြားသော သမ္မာကျမ်းစာပညာရှင်များက ယုံကြည်ထားသော အမြင်ကိုလည်း ပယ်ရှားရမည်။

A Biblical chronology based on Solomon’s beginning to build the Temple in the 480th year from the Exodus (see Vol. I, p. 191) requires a 15th-century Exodus (cf. GC v, 23; PP 204, 514, 627, 628, 703; PK 229, 230). Hence the 13th-century Exodus must be rejected, as well as the view held by many Biblical scholars, that Ramses II was the Pharaoh of the oppression and his son Merneptah the Pharaoh of the Exodus.

မားနက်ပတဟ်။—ရမ်စီးစ်ရဲ့ ဆယ်သုံးမြောက်သား မားနက်ပတဟ်သည် တစ်ထောင်နှစ်ရာ သုံးဆယ်နှစ် ဘီစီတွင် ရာဇပလ္လင်သို့ ရောက်ရှိလာချိန်တွင် သူသည် အသက်ကြီးနေပြီဖြစ်ပြီး၊ လစ်ဗျားများက ကြိုးစားခဲ့သော ပြင်းထန်သော ကျူးကျော်မှုတစ်ခုကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ သူသည် ဤကြိုးစားမှုကို အောင်မြင်စွာ တွန်းလှန်ခဲ့ပြီး ဂရိလူမျိုးတစ်ထောင်ကျော်လည်း ပါဝင်ခဲ့သော ကိုးထောင်ကို အကျဉ်းချုပ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ သူ့ရဲ့ အောင်ပွဲ ကျောက်တိုင်ပေါ်တွင် ပါလက်စတိုင်းရှိ မြို့များနှင့် လူမျိုးများအချို့ကို ဆန့်ကျင်သော စစ်ပွဲတစ်ခုအကြောင်း သူ ပြောဆိုခဲ့ပြီး၊ ထိုအထဲတွင် ဣသရေလလူမျိုးများကို ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဤအရေးကြီးသော အပိုဒ်ကို ဤကဲ့သို့ ဖတ်ရှုရသည်။

Merneptah.—When Merneptah, thirteenth son of Ramses, came to the throne in 1232 b.c. he was already an old man, and had to cope with a serious invasion attempted by the Libyans. He claims to have successfully resisted this attempt and to have made 9,000 prisoners, among whom were also more than a thousand Greeks. On his victory stele he also speaks of a campaign against several cities and peoples in Palestine, among whom are mentioned the Israelites. This important passage reads thus:

“တီဟီနူ [လစ်ဗျားလူမျိုး တစ်မျိုး] ကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ဟတ္တိ [ဟတ္တိတ်များရဲ့ နိုင်ငံ] ကို ငြိမ်သက်စေခဲ့သည်၊ ကနန် ကို မကောင်းမှုတိုင်းနှင့်အတူ အနိုင်ရခဲ့သည်။ အက်စကလုန်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်၊ ဂေဇာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်၊ ယနိုအမ်ကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်၊ ဣသရေလကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်၊ မျိုးစေ့ မရှိတော့ပါ။ ဟုရု [ဟိုရိတ်များရဲ့ နိုင်ငံ] သည် အဲဂုတ္တအတွက် မုဆိုးမ ဖြစ်ခဲ့သည်။”

“Desolated is Tehenu [a Libyan tribe];

Hatti [the land of the Hittites] is pacified,

Conquered is the Canaan with every evil.

Carried off is Ascalon, seized is Gezer,

Yanoam is destroyed,

Israel is laid waste, it has no (more) seed.

Hurru [the land of the Horites] has become a widow for Egypt.”

ဤနာမည်ကျော် အပိုဒ်ကို အစောပိုင်းတွင် ဖော်ပြခဲ့ပြီး၊ ပါလက်စတိုင်း မြို့များနှင့် ဆက်နွှယ်မှုတွင် သူတို့ရဲ့ အမည်က ပြသသည်အတိုင်း မားနက်ပတဟ်သည် ပါလက်စတိုင်း စစ်ပွဲများထဲမှ တစ်ခုတွင် ဣသရေလလူမျိုးများကို တွေ့ဆုံခဲ့သည်ကို ပြသသည်။ အက်စကလုန်၊ ဂေဇာ၊ ယနိုအမ် မြို့များနှင့် ဟိုရိတ်များရဲ့ နိုင်ငံ ကြားတွင် ဣသရေလ ရဲ့ တည်နေရာသည် ဘုရင်က သူတို့ကို တွေ့ဆုံခဲ့ရာ ညွှန်ပြချက်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ပထမဖော်ပြခဲ့သော မြို့များသည် အနောက်တောင်ဘက် ပါလက်စတိုင်းတွင် တည်ရှိခဲ့ပြီး၊ ဟုရု အမည်သည် နိုင်ငံရဲ့ အရှေ့တောင်ပိုင်း (ဧဒုံ) ရဲ့ နေထိုင်သူများကို ရပ်တည်နိုင်သည်၊ သို့မဟုတ် အဲဂုတ္တု ကမ္ပည်းစာများတွင် မကြာခဏ အသုံးပြုခဲ့သော ပါလက်စတိုင်း အတွက် ယေဘုယျ အသုံးအနှုန်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ထိုအချိန်တွင် တွေ့ဆုံခဲ့သော ဣသရေလလူမျိုးများသည် အခြေချနေထိုင်သော လူမျိုးများအဖြစ် မယူဆခဲ့ကြောင်း ညွှန်ပြသော ဟီရိုဂလစ်ဖစ် ဆုံးဖြတ်ချက် အတွက် “လူမျိုး” ကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ အခြားအမည်များတွင် “နိုင်ငံခြားနိုင်ငံ” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရှိသော ဆုံးဖြတ်ချက်များ ရှိခဲ့သည်။ ဤအချက်သည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း တရားသူကြီးများ ကာလအတွင်း အခြေအနေ နှင့် ကိုက်ညီသည်။ မားနက်ပတဟ်ရဲ့ စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သော ကနန်တွင် အခြေချနေထိုင်ရန် လုံခြုံမှုအတွက် ဣသရေလ မျိုးနွယ်စုများသည် ရုန်းကန်နေဆဲ ကာလအတွင်း ဖြစ်ခဲ့သောကြောင့်၊ သူတို့ကို အဲဂုတ္တု အထိမ်းအမှတ် တစ်ခုပေါ်တွင် အခြေချနေထိုင်မှု မရှိသော လူမျိုးများအဖြစ်သာ ဖော်ပြခဲ့နိုင်သည်။

This famous passage, already mentioned, shows that Merneptah had encountered the Israelites in one of his Palestinian campaigns, as their name, in connection with Palestinian cities, shows. Israel’s location between the cities Ascalon, Gezer, Yano‛am, and the land of the Horites or Hurrians is an indication where the king had met them. The first-mentioned cities lay in southwestern Palestine, whereas the name Hurru may either stand for the inhabitants of the southeastern part of the country (Edom), or be a general term for Palestine, as frequently used in Egyptian inscriptions. It is most interesting that the name Israel received the hieroglyphic determinative for “people,” and the other names have determinatives meaning “foreign country.” This indicates that the Israelites they encountered at that time were not considered a settled people, which agrees with the situation during the period of the judges as described in the Bible. Since Merneptah’s campaign occurred during the period, when the tribes of Israel were still struggling for a foothold in Canaan, they could only be described on an Egyptian monument as an unsettled people—not as a nation with a fixed habitat.

မားနက်ပတဟ်ရဲ့ အချိန်မှ အဲဂုတ္တရဲ့ အရှေ့မြောက်နယ်စပ်ကို စောင့်ရှောက်သော အရာရှိများက ထိန်းသိမ်းခဲ့သော စိတ်ဝင်စားဖွယ် မှတ်တမ်းများလည်း ရှိခဲ့သည်၊ ထိုအရာရှိများကို ခေတ်သစ် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှု အရာရှိများနှင့် နှိုင်းယှဉ်နိုင်သည်။ ဤမှတ်တမ်းများတွင် နယ်စပ်ကို ဖြတ်ကျော်သော လူတိုင်း၏ အမည်နှင့် လုပ်ဆောင်ချက်ကို ပါဝင်ခဲ့ပြီး၊ အများစုမှာ အဲဂုတ္တရဲ့ သံတမန်ရေးရာ ဝန်ဆောင်မှုတွင် စာပို့သမားများ ဖြစ်သည်။ နိုင်းလ်ဒယ်လ်တာ တွင် သူတို့ရဲ့ သိုးစုများအတွက် ယာယီ ကျက်စားရန် ခွင့်ပြုခဲ့သော ဧဒုံ မျိုးနွယ်စု တစ်ခုကိုလည်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများသည် နိုင်ငံခြားနယ်စပ်ကို ကောင်းစွာ စောင့်ရှောက်ခဲ့ကြောင်း ပြသခဲ့ပြီး၊ ဆယ်ကိုးမျိုးဆက်အတွင်း ခွင့်မပြုသော တစ်ဦးချင်း သို့မဟုတ် အုပ်စုများအတွက် နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်မှုသည် လွယ်ကူသော ကိစ္စ မဟုတ်ခဲ့ကြောင်း ပြသခဲ့သည်။

Also from the time of Merneptah come interesting records kept by officials guarding Egypt’s northeastern frontier, officials who may be compared to modern immigration officers. These records contain the name and function of every person crossing the border, mostly couriers in Egypt’s diplomatic service. Mention is also made of an Edomite tribe that was permitted to find temporary pasture for its flocks in the Nile Delta. These documents show that the frontier was well guarded, and that the crossing of the border was no easy matter for unauthorized individuals or groups, during the Nineteenth Dynasty.

နှစ်ဆယ်မျိုးဆက်။—မားနက်ပတဟ်ရဲ့ သေဆုံးမှုသည် အဲဂုတ္တတွင် နိုင်ငံရေး ပရမ်းပတောဖြစ်မှု ကာလ တစ်ခုရဲ့ အစကို မှတ်သားခဲ့ပြီး၊ ထိုကာလသည် နှစ်ပေါင်း အတော်ကြာ ကြာခဲ့သည်။ ဘုရင်အချို့သည် ရာဇပလ္လင်ပေါ်တွင် လျင်မြန်စွာ ဆက်ခံခဲ့ကြပြီး၊ တစ်ဦးမှာ ဆီးရီးယန်း တစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံကို ဤ ဝမ်းနည်းဖွယ် အခြေအနေ မှ နောက်ဆုံး ကယ်တင်ခဲ့သူမှာ အမည်မသိ မူလအစ ရှိသော လူ တစ်ဦး အမည်ရှိ ဆက်နက်ထ် ဖြစ်ပြီး၊ သူသည် နှစ်ဆယ်မျိုးဆက်ရဲ့ တည်ထောင်သူ ဖြစ်ခဲ့သည်။ သူ ရာဇပလ္လင်ကို ချန်ရစ်ခဲ့ချိန်တွင် သူ့သား ရမ်စီးစ် သုံး (တစ်ထောင်တစ်ရာ ကိုးဆယ်ရှစ်-တစ်ထောင်တစ်ရာ ခြောက်ဆယ်ခုနစ် ဘီစီ) ဖြစ်လာခဲ့ပြီး၊ အဲဂုတ္တသည် နိုင်ငံကို ပြင်းထန်သော အန္တရာယ်မှ ကယ်တင်ခဲ့သော ခွန်အားရှိပြီး စွမ်းအင်ရှိသော ဘုရင် တစ်ပါး ရှိခဲ့ပြန်သည်။

The Twentieth Dynasty.—The death of Merneptah marked the beginning of a period of political chaos in Egypt which lasted for several years. A number of kings followed one another on the throne in rapid succession, one even being a Syrian. The land was eventually rescued from this sorry state of affairs by a man of unknown origin named Setnakht, who became the founder of the Twentieth Dynasty. When he left the throne to his son, who became Ramses III (1198–1167 b.c.), Egypt once more had a strong and energetic king who saved his country from grave peril.

ရမ်စီးစ် သုံး လက်ထက်မတိုင်မီ အဲဂုတ္တရဲ့ အားနည်းမှု ကာလအတွင်း လစ်ဗျားများသည် ဒယ်လ်တာ ရဲ့ မွေးဖွားနိုင်သော ဒေသသို့ စိမ့်ဝင်ခဲ့ကြပြီး နိုင်ငံရဲ့ အတွင်းပိုင်း လုံခြုံရေးအတွက် အမြဲတမ်း တိုးပွားလာသော ခြိမ်းခြောက်မှု တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ သူတို့ရဲ့ ရှိနေမှုသက်သက်သည် အဆက်မပြတ် ခြိမ်းခြောက်မှု ဖြစ်ခဲ့သည်၊ ဘာကြောင့်ဆို ကျူးကျော်မှု တစ်ခု ဖြစ်ပွားခဲ့ပါက၊ သူတို့သည် အဲဂုတ္တရဲ့ အနောက်နယ်စပ်အပြင်ဘက်တွင် နေထိုင်သော သူတို့ရဲ့ နိုင်ငံသားများနှင့် ပူးပေါင်း လုပ်ဆောင်နိုင်မည်ဟု မျှော်လင့်နိုင်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ သူ့ လက်ထက် ပဉ္စမနှစ်တွင် ရမ်စီးစ် သုံးသည် လစ်ဗျားများကို ဆန့်ကျင်သော စစ်ပွဲ ဆင်နွှဲခဲ့ပြီး၊ သွေးထွက်သံယို တိုက်ပွဲ တစ်ခုတွင် သူတို့ကို အဆုံးအဖြတ် အနိုင်ရခဲ့သည်။ သူသည် သူတို့ တစ်သောင်း နှစ်ထောင် ငါးရာ သုံးဆယ်ငါးယောက်ကို သတ်ခဲ့ပြီး ထောင်ပေါင်းများစွာ အကျဉ်းချုပ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။

During the time of Egyptian weakness preceding the reign of Ramses III the Libyans had infiltrated the fertile region of the Delta and formed an ever-increasing menace to the internal security of the country. Their mere presence was a continual threat, because in case of an invasion, they could be expected to make common cause with their compatriots living beyond the western border of Egypt. In the fifth year of his reign Ramses III went to war against the Libyans, and in a bloody battle defeated them decisively. He claims to have slain 12,535 of them and to have taken many thousands of captives.

ပင်လယ်ရဲ့ လူမျိုးများ။—အနောက်မှ အန္တရာယ်ကို ရှောင်ရှားခဲ့ပြီးနောက်၊ ရမ်စီးစ်သည် အရှေ့မြောက်မှ ပိုမို ကြီးမားသော အန္တရာယ် တစ်ခုကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ ခရီတေ၊ ဂရိ၊ အေဂီယန် ကျွန်းများ၊ နှင့် ဆာဒီနီယာ နှင့် ဆစ်စီလီ မှ ဖြစ်နိုင်ချေ ရှိသော ပင်လယ်ရဲ့ လူမျိုးများ ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သော လူမျိုးများသည် အရှေ့ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ကြသည်။ သူတို့သည် ထရွိုင် ကဲ့သို့သော အာရှ မိုင်နာ ကမ်းရိုးတန်း မြို့များကို ကျော်ဖြတ်ပျက်စီးစေခဲ့ကြပြီး၊ ဟတ္တိတ် နိုင်ငံ၊ ဥဂါရိတ် ကဲ့သို့သော မြောက်ပိုင်း ဆီးရီးယား ရှိ နိုင်ငံများကိုလည်း ပျက်စီးစေခဲ့ကြပြီး၊ ဖီးနီးရှားနှင့် ပါလက်စတိုင်း ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် ချီတက်ခဲ့ကြပြီး၊ သူတို့ အချိန်ရဲ့ အကြီးဆုံး ယဉ်ကျေးမှု နိုင်ငံ ဖြစ်သော မွေးဖွားနိုင်သော နိုင်းလ် ချိုင့်ဝှမ်းကို ကျူးကျော်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။ ထိုအထဲတွင် ချက်ကာ နှင့် ဖိလိတ္တိ များလည်း ပါဝင်ခဲ့ပြီး၊ နောက်ဆုံးမှာ နွားဆွဲ လှည်း များနှင့် သူတို့ မိသားစုများနှင့် ရောက်ရှိခဲ့ကြသည်။ ပင်လယ်ရဲ့ လူမျိုးများ ရွှေ့ပြောင်းမှု ပြီးဆုံးခဲ့ပြီးနောက် မျိုးနွယ်စု နှစ်ခုစလုံးသည် ပါလက်စတိုင်း ကမ်းရိုးတန်း ပေါ်တွင် အခြေချ ခဲ့ကြသည်။ အခြေအနေ ရဲ့ ပြင်းထန်မှုကို သဘောပေါက်ခဲ့သော ရမ်စီးစ် သုံးသည် ပါလက်စတိုင်း နယ်စပ်တွင် ရန်သူ တပ်များကို တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး၊ သူ့ ရှစ်မြောက်နှစ်တွင် ကျူးကျော်လိုသူများကို ပြင်းထန်သော ရှုံးနိမ့်မှု တစ်ခု ပေးခဲ့ပြီး၊ နိုင်းလ် ချန်နယ်တစ်ခုတွင် ဆင်းသက်ရန် ကြိုးစားခဲ့သော သူတို့ ရေတပ်ကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ရမ်စီးစ် သည် အဲဂုတ္တကို ကျူးကျော်မှုမှ ကယ်တင်နိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ချက်ကာ နှင့် ဖိလိတ္တိ များကို ပါလက်စတိုင်း မှ နှင်ထုတ်ရန် ခွန်အား မရှိခဲ့ပါ။ အခြေချ ခဲ့ကြပြီး၊ သူတို့သည် ချမ်းသာ ကြွယ်ဝသော ကမ်းရိုးတန်း ဒေသကို ရာစုနှစ်များစွာ ထိန်းချုပ်ခဲ့ကြသည်။ ဤအချက်တွင် သူတို့သည် ပင်လယ်ရဲ့ လူမျိုးများ ရွှေ့ပြောင်းမှု မတိုင်မီ ရောက်ရှိခဲ့သော ဖိလိတ္တိ မျိုးနွယ်စု အချို့က ကူညီ ခဲ့နိုင်ချေ ရှိပြီး၊ ထိုရွှေ့ပြောင်းမှုသည် နိုင်ငံ ထဲသို့ လူမျိုးရေး ဆက်နွယ်သော လူမျိုးများ ရဲ့ ခွန်အားရှိသော တပ်များကို ယူဆောင်လာခဲ့သည်။

The Peoples of the Sea.—After averting the danger from the west, Ramses had to meet another, even greater, danger from the northeast. The so-called Peoples of the Sea, from Crete, Greece, the Aegean Islands, and perhaps from Sardinia and Sicily, moved eastward. They overran and destroyed coastal cities of Asia Minor, such as Troy, then the Hittite kingdom, as well as a number of states in northern Syria, such as Ugarit, and marched down the coast of Phoenicia and Palestine in an effort to invade the greatest civilized country of their time, the fertile Nile valley. Among them were the Tjekker and the Philistines, the latter coming in ox-drawn carts with their families. Both tribes settled on the coast of Palestine after the migration of the Peoples of the Sea had ended. Realizing the seriousness of the situation, Ramses III met the enemy forces at the Palestinian border, in his eighth a serious defeat upon the would-be invaders, and destroyed their navy when it attempted a landing in one of the channels of the Nile. Although Ramses was thus able to save Egypt from invasion, he was not strong enough to drive the Tjekker and Philistines out of Palestine. Settling down, they controlled the rich coastal region for many centuries. In this they were probably assisted by certain Philistine tribes that had arrived prior to the movement of the Peoples of the Sea, which brought strong contingents of racially related peoples into the country.

ရမ်စီးစ် သုံး က တည်ဆောက်ခဲ့သော အနောက်ဘက် သီးဗက်စ် ရှိ မယ်ဒီနက် ဟာဘူ တွင်၊ ယနေ့ ဟယ်လင်နစ်မတိုင်မီ အဲဂုတ္တ ဘုရားကျောင်း အားလုံး ထဲမှ အကောင်းဆုံး ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သော ဘုရားကျောင်း တစ်ခု ဖြစ်ပြီး၊ ဘုရင်သည် သူ တိုက်ခဲ့သော စစ်ပွဲများကို အထိမ်းအမှတ် ရုပ်ကြွင်း များတွင် ဖော်ပြခဲ့သည်။ ဤ ပုံများသည် တန်ဖိုး ကြီးမားခဲ့ပြီး၊ ဘာကြောင့်ဆို ရမ်စီးစ် တိုက်ခဲ့သော မတူညီသော လူမျိုးများ ရဲ့ အသွင်အပြင်များကို ပြသခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ဖိလိတ္တိ များသည် သူတို့ ရဲ့ ပုံမှန် အမွေးဆံ ခမောက် များတွင် ပေါ်လွင်ခဲ့ပြီး၊ ထိုအရာများဖြင့် အမြဲ မှတ်မိနိုင်ခဲ့သည်။ ရှားဒင်း (ဆာဒီနီယန်း များ ဖြစ်နိုင်ချေ ရှိသည်)၊ ဆီကူလီ (ဆစ်စီလီယန်း များ)၊ အနောက်ဘက် အာရှ မိုင်နာ မှ ဒါဒန်နီယန်း များ၊ အေဂီယန် ကျွန်းများ မှ အက်ခီယန်း များ၊ နှင့် အခြား လူမျိုးများ လည်း ရှိခဲ့ပြီး၊ အားလုံး သူတို့ ရဲ့ ပုံမှန် ခမောက် သို့မဟုတ် အခြား ထူးခြားသော အမှတ်အသားများ နှင့် ရှိခဲ့သည်။ ဤ ရုပ်ကြွင်း များသည် ထိုအချိန်ရဲ့ စစ်ပွဲကို ကုန်း နှင့် ပင်လယ် ပေါ်တွင် ဖော်ပြခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလ တရားသူကြီးများ ကာလအတွင်း အရှေ့ မြေထဲပင်လယ် နိုင်ငံများ တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော လူမျိုးရေး ရွှေ့ပြောင်းမှု များကို မှန်ကန်စွာ နားလည်ရန် အတွက် အရေးကြီးသော သရုပ်ဖော် အရင်းအမြစ် ပစ္စည်း ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်၊ သို့သော် ထိုရွှေ့ပြောင်းမှု များသည် ဣသရေလ လူမျိုးများကို သူတို့ ကိုယ်တိုင် မထိခိုက်ခဲ့ပါ။

In Medinet Habu, a temple built by Ramses III in western Thebes and today the best preserved of all pre-Hellenistic Egyptian temples, the king depicted his battles in monumental reliefs. These pictures are of great value, for they show the features of the different peoples with whom Ramses fought. The Philistines appear in their typical feather helmets, by which they can always be recognized. There are also other Peoples of the Sea, the Sherden (probably Sardinians), the Siculi (Sicilians), the Dardanians from western Asia Minor, the Achaeans from the Aegean Islands, and other peoples, all with their typical helmets or other characteristic marks. These reliefs, depicting the warfare of that time on land and sea, thus form important illustrative source material for a correct understanding of the racial movements that took place in the lands of the eastern Mediterranean during the period of the judges of Israel, but movements that did not affect the people of Israel themselves.

ဣသရေလ လူမျိုးများသည် ပါလက်စတိုင်း ရဲ့ အတွင်းပိုင်း တွင် နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး၊ ကမ်းရိုးတန်း တစ်လျှောက် အဓိက လမ်းများသည် အချိန်ရဲ့ အဆုံးအဖြတ် တိုက်ပွဲ များကို သက်သေ ခံခဲ့ကြသည်။ သို့သော်၊ တရားသူကြီးများ ရဲ့ နောက်ပိုင်း အချိန်များတွင် ဖိလိတ္တိ များသည် ပါလက်စတိုင်း ကမ်းရိုးတန်း ဒေသများပေါ်တွင် သူတို့ ရဲ့ ချုပ်ကိုင်မှုကို ခိုင်မာစေခဲ့ကြပြီး ဣသရေလ ရဲ့ အမျိုးသားရေး တည်ရှိမှုကို ခြိမ်းခြောက်ခဲ့ကြသည်။ သူတို့သည် ပါလက်စတိုင်း ရဲ့ တောင်တန်း အပိုင်း ပေါ်တွင် သူတို့ ရဲ့ လွှမ်းမိုးမှုကို တိုးချဲ့ခဲ့ကြပြီး ဣသရေလကို ဆယ်စုနှစ်များစွာ ချုပ်ချယ်ခဲ့ကြသည်။ ဖိလိတ္တိ များနှင့် ရုန်းကန်မှုသည် ရှည်လျားသော တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ ဆမ်ဆွန်း လက်ထက်တွင် စတင်ခဲ့သော လွတ်မြောက်ရေး အတွက် တိုက်ပွဲ သည် ဆမွေလ နှင့် ဆောလ် လက်ထက်တွင် ဆက်လက် ခဲ့ပြီး၊ ဒါဝိဒ် လက်ထက်တွင်သာ ပြီးဆုံး ခဲ့သည်။

The Israelites lived in the hinterland of Palestine, and the main thoroughfares along the coast witnessed the decisive battles of the time. However, in the latter times of the judges the Philistines consolidated their hold on the coastal regions of Palestine and threatened the national existence of Israel. They extended their influence over the mountainous part of Palestine and subjugated Israel for decades. The struggle with the Philistines proved to be a long one, and the fight for liberty begun under Samson, continued under Samuel and Saul, and was completed only in the reign of David.

ရမ်စီးစ် သုံးသည် ပြင်ပမှ အန္တရာယ်များမှ အဲဂုတ္တကို ကယ်တင်ရုံသာမက အတွင်းပိုင်း လုံခြုံရေးကိုလည်း မြှင့်တင်ခဲ့သည်။ တစ်စုံ စာသားတွင် အမျိုးသမီးများသည် နှောင့်ယှက်မှု မရှိဘဲ သူတို့ လိုချင်ရာ နေရာ မည်သည့်နေရာမဆို လျှောက်လှမ်း နိုင်ခဲ့ပြီဟု ကျေနပ်စွာ မှတ်ချက်ချ ခဲ့သည်။ သူ့ လက်ထက် အဆုံး မှ ယနေ့ ဗြိတိသျှ ပြတိုက်တွင် ရှိသော ပါပီရု ဟားရစ် ကြီး မှ လာခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်က မတူညီသော ဘုရားကျောင်းများ နှင့် နတ်များကို ပေးအပ်ခဲ့သော လက်ဆောင် အားလုံး ရဲ့ အနှစ်ချုပ် နှင့် သူ မတိုင်မီ ဘုရားကျောင်း များ ရဲ့ ပစ္စည်း ကို ပါဝင်ခဲ့သည်။ ဤ တန်ဖိုးရှိသော စာရွက်စာတမ်း သည် ထိုအချိန်တွင် အဲဂုတ္တရဲ့ လောကီရေးရာ နှင့် ဘုရားကျောင်း စီးပွားရေး အတွက် အဓိက အရင်းအမြစ် တစ်ခု ဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ ဤ လက်ရေး စာမူ မှ အဓိက ပြဿနာ နှစ်ခု ကို တင်ပြခဲ့သည်။ (၁) ဘုရင်ရဲ့ လက်ဆောင်များကို ယခင် ပိုင်ဆိုင်မှု များသို့ ထည့်သွင်း ခဲ့သလား၊ သို့မဟုတ် ရှေးဟောင်း ပိုင်ဆိုင်မှု များရဲ့ တော်ဝင် အတည်ပြုချက် ဖြစ်ခဲ့သလား။ (၂) ဤ လက်ဆောင်များ နှင့် ပိုင်ဆိုင်မှု များသည် အဲဂုတ္တ အားလုံး ရဲ့ စီးပွားရေး နှင့် မည်သို့ ဆက်နွှယ်နေသနည်း။ ထို့ကြောင့်၊ ဤ စာရွက်စာတမ်း ကို ပညာရှင် အမျိုးမျိုး က မတူညီစွာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုခဲ့ကြသည်။ ဘရစ်တက် သည် အဲဂုတ္တရဲ့ လူဦးရေ ရဲ့ ရှစ် ရာခိုင်နှုန်း ခန့်သည် ဘုရားကျောင်း ဝန်ဆောင်မှု တွင် ရပ်တည်ခဲ့ပြီး၊ မြေ ရဲ့ ဆယ်ငါး ရာခိုင်နှုန်း ခန့်သည် ဘုရားကျောင်း ပစ္စည်း ဖြစ်ခဲ့သည်ဟု ထင်မှတ်ခဲ့သည်။ ရှေဒယ် က မူ ဂဏန်း များကို နှစ်ဆယ် ရာခိုင်နှုန်း နှင့် သုံးဆယ် ရာခိုင်နှုန်း အဖြစ် ရပ်တည်ရမည်ဟု ဆိုသည်။ မည်သည့် ဂဏန်း များမဆို မှန်ကန်ခဲ့ပါစေ၊ ထိုအချိန်တွင် ဘုရားကျောင်း ခေါင်းဆောင်များသည် အဲဂုတ္တတွင် အရေးကြီးသော အခန်းကဏ္ဍ တစ်ခု ပါဝင်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားခဲ့ပြီး၊ မည်သည့် ဘုရင်မဆို သူတို့ကို ထောက်ခံ မှုမရှိပါက ရှင်သန်မှု အခွင့်အရေး မရှိခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားခဲ့သည်။

Ramses III not only succeeded in saving Egypt from external dangers but also promoted its internal security. One text remarks with satisfaction that once more “women could walk wherever they wanted without molestation.” From the close of his reign comes the great Papyrus Harris, now in the British Museum, which contains a summary of all the gifts the king had made to the various temples and gods, and of the property the temples had possessed before him. This valuable document is a major source of information on Egypt’s secular and ecclesiastical economy during that time. However, two main problems are posed by this manuscript: (1) Were the gifts of the king added to former holdings, or did they consist of a royal confirmation of old possessions? (2) In what relationship do these gifts and holdings stand to the economy of all Egypt? Hence, this document has been interpreted differently by various scholars. Breasted thinks that about 8 per cent of the population of Egypt stood in the service of the temple, and that about 15 per cent of the land was ecclesiastical property. Schaedel, however, holds that the figures should be 20 per cent and 30 per cent respectively. Whatever figures are right, it is evident that ecclesiastical leaders played an important role in Egypt at that time, and that no king had a chance of survival unless he supported them.

အဲဂုတ္တ ရဲ့ ကျဆင်းမှု။—ရမ်စီးစ် သုံး သည် သူ့ အဆက်အဆံ များထဲမှ အချို့ နှင့် သူ့ သားတစ်ဦး အနည်းဆုံး ပါဝင်ခဲ့သော အဆက်အဆံ ပူးပေါင်း ကြံစည်မှု တစ်ခု ရဲ့ သားကောင် ဖြစ်ခဲ့ပုံ ရှိသည်၊ ထိုအပြင် နိုင်ငံ အရာရှိ အဆင့်မြင့် များလည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ ဤ ကိစ္စ ရဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေး မှု နှင့် ချမှတ်ခဲ့သော ပြစ်ဒဏ် များနှင့် ပတ်သက်သော တရားရေးရာ မှတ်တမ်း အချို့ ကို ယနေ့ ရရှိနိုင်ခဲ့သည်။ ဤ စာရွက်စာတမ်း များသည် ရှေးခေတ် အဲဂုတ္တရဲ့ တရားရေးရာ စနစ် အပေါ် စိတ်ဝင်စားဖွယ် အလင်း တစ်ခု ပစ်ချ ခဲ့ပြီး၊ သူတို့ ရဲ့ ကိစ္စ များကို စုံစမ်း ခဲ့စဉ် ဂျိုးဇက် ရဲ့ ထောင်ကို မျှဝေ ခဲ့သော နန်းတွင်း အရာရှိ နှစ်ဦး ရဲ့ ကိစ္စ အပေါ် သွယ်ဝိုက် ခဲ့သည် (က၊ လေးဆယ်၊ တစ်မှ သုံး ကို ကြည့်ပါ)။

Egypt in Decline.—Ramses III apparently fell victim to a harem conspiracy, in which some of his concubines and at least one of his sons were involved, besides high state officials. Some of the judicial records dealing with the investigation of this case and the sentences imposed are available today. These documents throw interesting light on the judicial system of ancient Egypt, and indirectly on the case of the two courtiers who shared Joseph’s prison during the time their cases were being investigated (see Gen. 40:1–3).

ရမ်စီးစ် သုံး ကို ရမ်စီးစ် လေး မှ ဆယ်တစ် (တစ်ထောင်တစ်ရာ ခြောက်ဆယ်ခုနစ်-တစ်ထောင်ရှစ်ဆယ်ငါး ဘီစီ) အဖြစ် နံပါတ် တပ်ထားသော အားနည်းသော ဘုရင် အချို့ က ဆက်ခံ ခဲ့ကြသည်။ သူတို့ လက်ထက် ကာလအတွင်း အဲဂုတ္တသည် တော်ဝင် အာဏာ ရဲ့ တည်ငြိမ်သော ကျဆင်းမှု နှင့် ယင်း နှင့် ညီမျှသော ယဇ်ပုရောဟိတ် လွှမ်းမိုးမှု ရဲ့ တိုးပွားမှု ကို ခံစားခဲ့ရသည်။

Ramses III was followed by a number of weak kings, every one of whom bore the name Ramses, numbered now as Ramses IV to XI (1167–1085 b.c.). During the period of their reign Egypt experienced a steady decline of royal power and an equivalent increase of priestly influence. The priesthood of Amen, forming the most influential and powerful portion of Egypt’s ecclesiastical citizenry, finally overthrew the dynasty and made its own high priest king.

နိုင်ငံရေးနှင့် စီးပွားရေး အင်အားပြိုလဲမှုနှင့်အတူ အီဂျစ်၏ ပြည်တွင်းပြဿနာများ ပိုမိုဆိုးရွားလာသည်။ ရမ်မီးဆီးစ် တတိယသည် ဧဒရဲလုံချိုင့်တွင် ဘက်ရှန်ကို နောက်ဆုံးထိန်းသိမ်းထားခဲ့သော ဘုရင်ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် ရာစုနှစ်များစွာ အီဂျစ်မြို့တစ်မြို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ မဂိဒိုတူးဖော်မှုအတွင်း ရမ်မီးဆီးစ် ဆဋ္ဌမ၏ ရုပ်ထုခြေရင်းတစ်ခု တွေ့ရှိခဲ့သော်လည်း၊ ဤဘုရင်သည် ပါလက်စတိုင်းတွင် ဩဇာရှိခဲ့ကြောင်း အနည်းငယ်မျှပင် သက်သေမရှိပေ။ ဤရုပ်ထုသည် ပါလက်စတိုင်းသို့ လက်ဆောင်အဖြစ် ပို့ဆောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ ဆီနိုင်းရှိ ကြေးနီသတ္တုတွင်းများတွင် နောက်ဆုံးဖော်ပြထားသော ဘုရင်အမည်မှာ ရမ်မီးဆီးစ် စတုတ္ထဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းနောက်ပိုင်း သတ္တုတူးဖော်ရန်အတွက် ဆီနိုင်းသို့ စစ်ဆင်ရေးများ မပို့ဆောင်ခဲ့ပေ။

With the deterioration of political and economic strength Egypt’s internal troubles became acute. Ramses III was the last king who held Beth-shan in the Valley of Esdraelon, which had been an Egyptian city for centuries. Although the base of a statute of Ramses VI was found during the excavation of Megiddo, there is not the slightest evidence that this king had any influence in Palestine. This bronze statuette may have been sent to Palestine as a gift. The last royal name mentioned in the inscriptions at the copper mines at Sinai is that of Ramses IV, showing that after him no more expeditions were sent to Sinai for mining purposes.

နိုင်ငံခြားပိုင်ဆိုင်မှုများ ဆုံးရှုံးခြင်းသည် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှင့် မလုံခြုံမှုကို တိုးပွားစေပြီး ငွေကြေးဖောင်းပွမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ မုယောအိတ်တစ်အိတ်သည် ဒီဘင် ၂ မှ ၈ သို့ စျေးနှုန်းတက်သွားသည်။ စပယ်လ် (ပိုမိုသက်သာသော ဂျုံမျိုးတစ်မျိုး) သည် ရမ်မီးဆီးစ် သတ္တမမှ ဒသမအထိ လက်ထက်တွင် ဒီဘင် ၁ မှ ၄ သို့ တက်သွားပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဒီဘင် ၂ တွင် တည်ငြိမ်သွားသည်။ နေ့စဉ်လူနေမှုစရိတ်တက်လာသည်နှင့်အမျှ အစိုးရ၏ ဝင်ငွေကျဆင်းသွားပြီး၊ ရလဒ်အနေဖြင့် ၎င်း၏ အရာရှိများနှင့် အလုပ်သမားများကို လစာမပေးနိုင်ခဲ့ပေ။ ၎င်းက အစိုးရအလုပ်သမားများ၏ သပိတ်များကို ဖြစ်ပေါ်စေပြီး၊ ၎င်းသည် သမိုင်းတွင် ပထမဆုံး မှတ်တမ်းတင်ထားသော သပိတ်များဖြစ်သည်။ အများပြည်သူလုပ်ငန်းများတွင် လူအများအလုပ်လုပ်နေသည့်နေရာများတွင် ပြင်းထန်သောအခြေအနေများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်၊ ဥပမာအားဖြင့်၊ အနောက်သီးဗ်မြို့တွင်၊ ကြီးမားသော ဘုရင်သင်္ချိုင်းနှင့် ၎င်း၏ ဘုရားကျောင်းများကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် လူအင်အားများစွာ လိုအပ်ခဲ့သည်။

The loss of the last foreign holdings caused an increase of poverty and insecurity and caused inflation. A sack of barley rose in price from 2 to 8 deben. Spelt (a cheaper kind of wheat) rose from 1 to 4 deben during the reign of the kings Ramses VII to X, and later leveled off at 2 deben. As the cost of living rose the revenue of the government fell off, with the result that it could not pay its officers and workers. This in turn resulted in strikes of government workers, the first recorded strikes in history. Several serious situations thus arose in places where many men were occupied on public works, for example, in western Thebes, where the upkeep of the tremendous royal necropolis with all its temples required a great force.

ခက်ခဲသော အခြေအနေများ၏ နောက်ထပ်အကြောင်းတစ်ခုမှာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှု ကျယ်ပြန့်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အောက်အီဂျစ်မှ အလင်းဖိုင်မြို့ရှိ ခမုံဘုရားကျောင်းသို့ မုယောတင်ပို့ရန် တာဝန်ယူထားသည့် အရာရှိတစ်ဦး၏ အမှုကို ကိုးကားနိုင်သည်။ ၎င်းအား နောက်ပိုင်းတွင် အဂတိလိုက်စားမှုဖြင့် စစ်ဆေးခံရစဉ်၊ ၉ နှစ်အတွင်း လက်ခံရရှိသော မုယောအိတ် ၆,၃၀၀ အနက် ၅၇၆ အိတ်သာ (စုစုပေါင်း၏ ၉ ရာခိုင်နှုန်းခန့်) ပို့ဆောင်ခဲ့ပြီး၊ ကျန် ၉၁ ရာခိုင်နှုန်းကို ၎င်းနှင့် ခမုံဘုရားကျောင်းတွင် ပူးပေါင်းပါဝင်သော စာရေးများ၊ ထိန်းချုပ်သူများနှင့် စိုက်ပျိုးသူများနှင့်အတူ အဂတိလိုက်စားခဲ့သည်။ ထိုခေတ်ကာလ၏ မှတ်တမ်းများတွင် လူထုကို ဒုက္ခပေးသော လှည့်လည်လုယက်နေသော စစ်သားများနှင့် သင်္ချိုင်းလုယက်မှု များပြားလာသည့် အမှုများကိုလည်း ဖော်ပြထားသည်။ လူထုသည် ထိုခေတ်ကာလ၏ စီးပွားရေးဖိအားအောက်တွင် ဒုက္ခရောက်နေချိန်တွင်၊ အနောက်သီးဗ်မြို့ရှိ ဘုရင်နှင့် မိဖုရားများ၏ သင်္ချိုင်းများတွင် ရွှေနှင့်ငွေများစွာ ဝှက်ထားသည်ကို လူတိုင်းသိရှိထားသောကြောင့်၊ ထိုရတနာများကို ရယူရန် ကြိုးပမ်းမှုများရှိခဲ့သည်မှာ အံ့သြစရာမရှိပေ။ သင်္ချိုင်းလုယက်မှုများနှင့်ပတ်သက်၍ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှု မှတ်တမ်းများသည် အရာရှိများပင် လုယက်မှုတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားစေသည်။ ထိုသို့သော လုယက်မှုများသည် နောက်ပိုင်းတွင် မကြာခဏဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး၊ တူတန်ခါမန်၏ သင်္ချိုင်းမှလွဲ၍ ဘုရင်သင်္ချိုင်းအားလုံးသည် နောက်ဆုံးတွင် လုယက်ခံခဲ့ရသည်။ ရှေးဟောင်းသုတေသီများအတွက် အနည်းငယ်သာ ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။

Another cause of the difficult situation was widespread official corruption. As an example, the case of an official may be cited, who was responsible for the shipment of grain from Lower Egypt to the temple of Khnum at Elephantine in Upper Egypt. When he was later tried for embezzlement it was found that of 6,300 sacks of grain received in the course of 9 years he had delivered only 576 sacks, or about 9 per cent of the total. The other 91 per cent of the grain had been embezzled by him, in collaboration with certain of the scribes, controllers, and cultivators attached to Khnum’s temple. The records of that time tell also of bands of roving and plundering soldiers who were a scourge on the population, and of continual cases of tomb robberies. Since the population suffered under the economic stress of the times, while everyone knew that untold treasures in gold and silver were hidden in the royal tombs in the valleys of the kings and queens in western Thebes, it is not surprising to read of attempts made to obtain some of those treasures. The available records of investigations of tomb robberies leave the impression that even officials were involved in the thefts. Such robberies occurred so frequently later on that every royal tomb, with the exception of that of Tutankhamen, was eventually looted. Little if anything remained for the archeologist.

ဒသမမင်းဆက်နှောင်းပိုင်း (ဘီစီ ၁၀၈၅) တွင် အီဂျစ်သည် ၎င်း၏ ရှည်လျားပြီး အတက်အကျရှိသော သမိုင်းတွင် အနိမ့်ဆုံးအချက်တစ်ခုသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၎င်း၏ ယခင်စည်းစိမ်နှင့် ဂုဏ်ကျက်သရေမှာ မကျန်ရစ်ခဲ့ပေ။ ၎င်း၏ သံတမန်များသည် နိုင်ငံခြားတွင် မထီမဲ့မြင်ပြုခံရပြီး၊ ဝီနမုန်ဇာတ်လမ်းနှင့် သရော်စာတစ်စောင်က ဖော်ပြသည့်အတိုင်း—ဣသရေလ၏ တရားသူကြီးများသမိုင်းနှင့်ဆက်စပ်၍ မြင်တွေ့ရမည်ဖြစ်သည်။ အီဂျစ်သည် နောက်ပိုင်းတွင် ဟျေဇကိယခေတ်တွင် အာရှုရိအရာရှိတစ်ဦးက သရော်စွာ ခေါ်ဆိုခဲ့သည့် “ကျိုးပဲ့သောကျူပင်” ဖြစ်လာခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၈:၂၁)။ တရားသူကြီးများခေတ်တွင် စတင်ခဲ့သော ဤအားနည်းမှုသည် ဣသရေလအမျိုးသားငယ်လေးအတွက် ကောင်းချီးတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် အနီးနားရှိ အင်အားကြီးနိုင်ငံ၏ ဟန့်တားမှုမရှိဘဲ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်နိုင်ခဲ့သည်။

By the close of the Twentieth Dynasty (1085 b.c.) Egypt had reached one of the lowest points in its long and checkered history. Nothing of its former wealth and glory was left. Its envoys were despised in foreign lands, as the Wenamon story and a satirical letter reveal—as will be seen in connection with the history of the judges of Israel. Egypt had become a “bruised reed,” as an Assyrian officer mockingly called it several centuries later, in Hezekiah’s time (2 Kings 18:21). This weakness, which began in the time of the judges, proved a blessing to the young nation of Israel, which was thus able to develop without being hindered by a strong neighboring power.

မီတန်နီ ဘုရင့်နိုင်ငံ (ဘီစီ ၁၆၀၀ မှ ၁၃၅၀ ခန့်)

အဋ္ဌာရသမင်းဆက်အတွင်း အီဂျစ်၏ အကြီးမားဆုံးပြိုင်ဘက်မှာ မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ မီတန်နီ ဘုရင့်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီက ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများက ဤမထင်ရှားသော အင်အားကြီးနိုင်ငံ၏ သမိုင်းကို အလင်းပေးခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းနှင့်ပတ်သက်၍ သိရှိမှုမှာ အနည်းငယ်သာရှိသည်။ ၎င်း၏ ရှေးဟောင်းမြို့တော် ဝါရှုကနိ၏ တည်နေရာကို ဟစ်တိုက်မှတ်တမ်းများမှ သိရှိရသော်လည်း၊ ၎င်းကို တဲလ်ဟလဖ်အနီးရှိ အထက်ခါဗူဒေသတွင်ရှိသည်ဟု ယူဆသော်လည်း ယခုအချိန်ထိ ရှာမတွေ့သေးပေ။

III. The Kingdom of Mitanni (

c. 1600—c. 1350 B.C.)

The greatest rival of Egypt during the Eighteenth Dynasty was the kingdom of Mitanni in northern Mesopotamia. Although recent discoveries have thrown some light on the history of this obscure power, little is known of it. The site of its ancient capital, Washshukani, known from Hittite records, has not yet been discovered, although it is generally believed to have been in the upper Chabur region near Tell Halâf.

ဤဒေသတစ်ခုလုံး၏ ရှေးဟောင်းဌာနေလူဦးရေမှာ အာရမေယံဘာသာစကားပြောသော အာရမေယံလူမျိုးများဖြစ်သော်လည်း၊ အုပ်ချုပ်သူများမှာ ဘီစီ ၁၇ ရာစုတွင် ထိုနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော ဟူရီယန်လူမျိုးများဖြစ်သည်။ “ဟူရီယန်” သည် အင်ဒို-ဥရောပ လူမျိုးကြီးမားသော အာရီယန်အကိုင်းအခက်တစ်ခု၏ လူမျိုးအမည်ဖြစ်ပြီး၊ မီတန်နီသည် ဟူရီယန်လူမျိုးများအုပ်ချုပ်သော နိုင်ငံ၏ အမည်ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့၏ ဘုရင်များနှင့် ထိပ်တန်းအရာရှိများ၏ အမည်များသည် အာရီယန်အမည်များနှင့် ဆင်တူပြီး၊ ၎င်းတို့၏ နတ်ဘုရားများ၏ အမည်များသည် အိန္ဒိယဝီ်ဒါတွင် တွေ့ရသည်- မီသရပ်စ်၊ ဝါရုနာ၊ အင်ဒရာ၊ နါသတ်ယာ။

The ancient native population of the whole region consisted of Aramaeans speaking the Aramaic language, but the rulers were Hurrians, who had taken possession of the country in the 17th century b.c. “Hurrian” is the ethnic name of an Aryan branch of the great Indo-European family of nations, whereas Mitanni is the name of the state over which the Hurrians ruled. The names of their kings and high officials resemble Aryan names, and those of their gods are found in the Indian Veda: Mithras, Varuna, Indra, and Nasatya.

မီတန်နီ ဘုရင့်နိုင်ငံ၏ အစပိုင်းသည် မထင်ရှားသော်လည်း၊ ဟူရီယန်လူမျိုးများသည် ဘီစီ ၁၇ ရာစုခန့်တွင် ဤဒေသသို့ ရောက်ရှိခဲ့ကြောင်း သိရှိရသည်။ အကြောင်းမှာ ဟစ်တိုက်လူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ ဘုရင် မုရှီလီရှ် လက်ထက်တွင် ဗာဗီလုံကို သိမ်းပိုက်ဖျက်ဆီးပြီး အနာတိုလီယာသို့ ပြန်လာစဉ် ဟူရီယန်လူမျိုးများနှင့် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ဘီစီ ၁၅ ရာစုအထိ ၎င်းတို့၏ ဘုရင်များ၏ အမည်များသည် ရေးထားသော စာတမ်းများတွင် ပေါ်ထွက်မလာခဲ့ပေ၊ အထူးသဖြင့် သွတ်မို့စ် တတိယနှင့် အာမန်ဟိုတပ် ဒုတိယ တို့နှင့် တွေ့ဆုံမှုများရှိခဲ့သည့် အီဂျစ်မှတ်တမ်းများတွင် ဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ ၁၅ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် အီဂျစ်နှင့် မီတန်နီ၏ ဘုရင်မင်းဆက်များအကြား ဖော်ရွေသော ဆက်ဆံရေးကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ဆက်လက်သော မျိုးဆက်များအတွက် အီဂျစ်ဘုရင်များသည် မီတန်နီ၏ မင်းသမီးများကို ဇနီးအဖြစ် ယူခဲ့သည်။ အာတတာမာ ပထမ သည် ၎င်း၏ သမီးကို သွတ်မို့စ် စတုတ္ထထံ ပေးခဲ့သည်၊ ရှူတနာဒုတိယသည် ၎င်း၏ သမီး ဂီလူခီးပါကို အာမန်ဟိုတပ် တတိယထံ ပေးခဲ့သည်၊ တူရှရတ္တာသည် ၎င်း၏ သမီး တဒူခီးပါကို အာမန်ဟိုတပ် စတုတ္ထထံ ပေးခဲ့သည်။ ဤအချိန်သည် (ဘီစီ ၁၄ ရာစု) အမနာစာလွှာများခေတ်ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အီဂျစ်နှင့် မီတန်နီ၏ ဟူရီယန်လူမျိုးများအကြား ဖော်ရွေသော ဆက်ဆံရေးကို ထုတ်ဖော်ပြသည်။

Although the beginning of the kingdom of Mitanni is obscure, it is known that Hurrians occupied this region about the 17th century, for the Hittites, under their king, Murshilish, fought the Hurrians on their return to Anatolia after the conquest and destruction of Babylon. However, it is not until the 15th century b.c. that the names of their kings appear in written source material, particularly in the Egyptian records of Thutmose III and Amenhotep II, with whom these kings had several encounters. However, toward the end of the 15th century friendly relations between the royal houses of Egypt and Mitanni were established, so that for several successive generations Egyptian kings took Mitanni princesses as wives. Artatama I of Mitanni gave his daughter to Thutmose IV; Shutarna II, his daughter Gilukhepa to Amenhotep III; and Tushratta, his daughter Tadu-khepa to Amenhotep IV. This is the time (14th century b.c.) of the Amarna Letters, which reveal, among other things, the friendly relations between Egypt and the Hurrians of Mitanni.

ရန်ငြိုးမှ မိတ်ဆွေဖြစ်လာခြင်း၏ အကြောင်းရင်းမှာ အနောက်မြောက်ဘက်တွင် ဟစ်တိုက်လူမျိုးများ၏ ထွက်ပေါ်လာမှုဖြစ်နိုင်သည်။ ဟစ်တိုက်လူမျိုးများသည် အရှေ့အာရှမိုင်းနားတစ်ခုလုံးအပေါ် ၎င်းတို့၏ ဩဇာကို တဖြည်းဖြည်း ချဲ့ထွင်လာပြီး၊ ဆီးရီးယားနှင့် မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင်—ထိုအချိန်တွင် အီဂျစ်သို့မဟုတ် မီတန်နီ၏ နယ်မြေဖြစ်သည့်—၎င်းတို့၏ ဩဇာကို ခံစားရစေရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ယခင်ရန်သူများသည် လိုအပ်ချက်ကြောင့် မိတ်ဆွေဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ၎င်းတို့၏ ပူးပေါင်းကြိုးပမ်းမှုများသည် အားကောင်းသော ဟစ်တိုက်လူမျိုးများကို ထိန်းချုပ်ရန် သိပ်မကြာရှည်ခံခဲ့ပေ။ ဖါရိုအိခနတုန်၏ အားနည်းသော အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ဆီးရီးယားတွင် အီဂျစ်သည် အာရှရေးရာများတွင် အဆုံးအဖြတ်ပေးသော အခန်းကဏ္ဍမှ မပါဝင်တော့ကြောင်း ထင်ရှားသည်။ ထို့ကြောင့်၊ ဘီစီ ၁၃၆၅ ခန့်တွင် မီတန်နီ၏ မတ္တိဝါဇာသည် ထိုအချိန်က အားကောင်းသော ဟစ်တိုက်ဘုရင် ရှုဘီလူလီယူမနှင့် မိတ်ဆွေဖွဲ့စာချုပ်ကို ချုပ်ဆိုခဲ့ပြီး၊ ဆီးရီးယားတွင် ၎င်း၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ဤအတောအတွင်း အရှေ့မြောက်ဟူရီယန်လူမျိုးများသည် ဟူရီ အမည်ဖြင့် သီးခြားဘုရင့်နိုင်ငံတစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သည်.။၎င်း၏ ဘုရင်နှစ်ဦး (မီတန်နီ၏ ရှူတနာ၏ သားနှင့် မြေးဖြစ်သူ) ၏ အမည်များကို ဘီစီ ၁၄ ရာစုမှ သိရှိရသည်။

The reason for this change from hostility to friendship may have been the emergence of a new power in the northwest, the Hittites. As the Hittites gradually extended their influence over all eastern Asia Minor, and attempted to make their influence felt in Syria and northern Mesopotamia—at that time either Egyptian or Mitanni territory—the two former enemies became friends out of necessity. But their joint endeavors were not strong enough to hold the vigorous Hittites in check for long, and under the weak reign of Pharaoh Ikhnaton it was apparent in Syria that Egypt no longer played a decisive role in Asiatic affairs. Hence, about 1365 b.c. Mattiwaza of Mitanni concluded a treaty of friendship with Shubbiluliuma, the powerful Hittite king of that time, and recognized his sovereign influence in Syria. The northeastern Hurrians had in the meantime founded a separate kingdom under the name of Hurri. The names of two of its kings (a son and grandson of Shutarna of Mitanni) are known, both from the 14th century b.c.

၁၄ ရာစုနှစ်အလယ်ပိုင်းနောက်ပိုင်းတွင် ရှေးဟောင်းရင်းမြစ်များအားလုံးသည် မိတ္ထနိဘုရင့်နိုင်ငံအကြောင်း တိတ်ဆိတ်သွားသော်လည်း၊ အာရှုရိယံမှတ်တမ်းများအရ ဘီစီ ၁၃၂၅ မှ ၁၂၅၀ ခန့်အတွင်း ယခင်မိတ္ထနိရှိရာ နယ်မြေတွင် ဟနိဂလဘတ်ဘုရင့်နိုင်ငံတစ်ခုရှိကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ဟနိဂလဘတ်၏ဘုရင်များသည် ယခင်မိတ္ထနိဘုရင့်နိုင်ငံ၏ဘုရင်များကဲ့သို့ အာရိယန်အမည်များရှိသောကြောင့် ဟနိဂလဘတ်သည် မိတ္ထနိ၏ဆက်ခံသူဖြစ်ပုံရသည်။ သို့သော် ၎င်းသည် အင်အားနှင့်သြဇာနည်းပါးပြီး အကျယ်အဝန်းသေးငယ်သောနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အကြောင်းမှာ ၎င်း၏အနောက်နယ်မြေများသည် ဟိတ္တိအင်ပါယာ၏အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာပြီး၊ အရှေ့ဘက်နယ်မြေများသည် အာရှုရိယံ၏အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဤဘုရင့်နိုင်ငံသည် ၁၃ ရာစုနှစ်တွင် ပြီးဆုံးသွားပြီး မြို့ပြပြည်နယ်ငယ်များအဖြစ် ပြိုကွဲသွားကာ၊ နောက်ပိုင်းတွင် အာရှုရိယံ၏ချဲ့ထွင်မှုကာလအတွင်း စုပ်ယူလိုက်သည်။

After the middle of the 14th century all ancient sources are silent concerning the Mitanni kingdom, but the Assyrian records from about 1325 to 1250 b.c. speak of a kingdom of Hanigalbat lying in the same region as the former Mitanni. Since the kings of Hanigalbat had Aryan names like those of the former Mitanni kingdom, it seems that Hanigalbat was the successor of Mitanni. It was, however, a country with little power and influence, and small in extent, inasmuch as its western regions had become part of the Hittite empire, and its eastern ones part of Assyria. This kingdom probably came to its end in the 13th century and broke up into several small city states, which were later absorbed by Assyria during its period of expansion.

မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ ဟူရီယန်ဘုရင့်နိုင်ငံ၏သမိုင်းသည် မရေရာသေးသော်လည်း၊ ဟူရီယန်များသည် ဘီစီ ဒုတိယထောင်စုနှစ်တွင် လူမျိုးပြောင်းရွှေ့မှုများတွင် အရေးပါသောအခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်ခဲ့သောကြောင့် အထက်ဖော်ပြပါ အကျဉ်းချုပ်ကို ပေးထားသည်။ သူတို့သည် အီဂျစ်မှတ်တမ်းများအရ တောင်ပိုင်းပါလက်စတိုင်းအထိ ၎င်းတို့၏သြဇာကို ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဟူရီယန်များကို ဟိုရီမ်များ သို့မဟုတ် ဟိုရိတ်များဟု ခေါ်သည် (ကမ္ဘာဦး ၁၄:၆; ၃၆:၂၀, ၂၁; တရားဟောရာ ၂:၁၂, ၂၂ ကိုကြည့်ပါ)။ ပါလက်စတိုင်းရှိ ဟူရီယန်များ၏အရေးပါမှုကို အီဂျစ်လူမျိုးများက တစ်ချိန်က ထိုနယ်မြေတစ်ခုလုံးကို ခါရူဟု ခေါ်ခဲ့ခြင်းမှ သိရသည်။ ယောရှုသေဆုံးပြီးနောက် မကြာမီတွင် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားမှ ခူရှန်-ရီရှသာအီမ်ဘုရင်သည် ဣသရေလကို ရှစ်နှစ်ကြာ ဖိနှိပ်ခဲ့ပြီး၊ နောက်ဆုံးတွင် ကာလက်၏ညီငယ် အော့သံယဲလ်က အောင်မြင်စွာအုပ်စိုးခဲ့သည် (တရားသူကြီးများ ၃:၈-၁၀)။ ၎င်းသည် ၁၄ ရာစုနှစ်ဘီစီရှိ မိတ္ထနိဘုရင်များထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်နိုင်သည်။ အသံတူညီမှုကြောင့် တုရှရတ္တာကို ခူရှန်-ရီရှသာအီမ်နှင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းသည် ဘီစီ ၁၃၆၅ နောက်ပိုင်းကာလ၏ မှတ်တမ်းမတွေ့ရသေးသော ဘုရင်တစ်ဦးဖြစ်နိုင်သည်ဟု ယူဆရသည်။

Although the history of the Hurrian kingdom of northern Mesopotamia is still rather obscure, the above sketch is given because the Hurrians played an important role in the movements of races in the second millennium b.c. They extended their influence over much of the ancient world, reaching even to southern Palestine, as we know from Egyptian records. In the Bible the Hurrians are called Horims or Horites (see Gen. 14:6; 36:20, 21; Deut. 2:12, 22). The importance of the Hurrians in Palestine can be seen from the fact that at certain periods the Egyptians called the whole land Kharu. It is possible that King Chushan-rishathaim of Mesopotamia, who oppressed Israel for eight years soon after Joshua’s death and was finally defeated by Caleb’s younger brother Othniel (Judges 3:8–10), was one of the Mitanni kings of the 14th century b.c. Because of the similarity of sound, Tushratta has been identified with Chushan-rishathaim, but it is thought the latter may have been one of the kings of the period after 1365 b.c. for which no records have been found so far.

၄။ ဟိတ္တိအင်ပါယာ ဘီစီ ၁၄၀၀ မှ ၁၂၀၀ ခန့်အထိ

အစောပိုင်းသမိုင်းတွင် ဘေဘီလုံကို ဖျက်ဆီးခဲ့သော ဟိတ္တိဘုရင့်နိုင်ငံဟောင်းကို အတွဲ ၁ (စာမျက်နှာ ၁၂၉, ၁၃၇, ၁၃၈) တွင် ဆွေးနွေးခဲ့သည်။ ဘီစီ ၁၄၀၀ မတိုင်မီ ဟိတ္တိသမိုင်းသည် သိရှိမှုနည်းပါးပြီး ဘုရင်များ၏ဆက်ခံမှုပင် ပညာရှင်များအကြား ဆွေးနွေးစရာဖြစ်သည်။ သို့သော် ဘီစီ ၁၄၀၀ နောက်ပိုင်းတွင် ဟိတ္တိဘုရင့်နိုင်ငံသည် သမိုင်း၏အလင်းထဲသို့ ဝင်ရောက်လာသည်။

IV. The Hittite Empire From

c. 1400—c. 1200 B.C.

The old Hittite kingdom, which early in its history destroyed Babylon, has been discussed in Vol. I (pp. 129, 137, 138). Hittite history before 1400 b.c. is not well known, and even the succession of kings is a matter of discussion among scholars. However, after 1400 b.c. the Hittite kingdom enters into the full light of history.

၎င်း၏မြို့တော် ခတ္တုရှရှသည် အာရှမိုင်နာရှိ ဟာလစ်မြစ်၏ကွေ့ရာကြီးအတွင်း၊ လက်ရှိတူရကီမြို့တော် အန်ကာရာမှ မလှမ်းမကမ်းရှိ ဘိုဂျကွိုင်ရွာအနီးတွင် တည်ရှိသည်။ အင်ဒို-ဥရောပ လူမျိုးဖြစ်သော ဟိတ္တိများသည် ဟူရီယန်များနှင့် လူမျိုးရေးအရ ဆက်နွယ်ပြီး၊ ၎င်းတို့ထံမှ ဘာသာတရား၊ ဘေဘီလုံမှလက်ခံထားသော မက်ဆိုပိုတေးမီးယားယဉ်ကျေးမှုနှင့် ယဉ်ကျေးမှုထုတ်ကုန်များကို ယူဆောင်ခဲ့သည်။ ဤနည်းဖြင့် ဘေဘီလုံ၏ ကျူနီဖောင်းစာရေးမှု၊ အနုပညာပုံစံအချို့၊ စာပေထုတ်ကုန်များဖြစ်သော ဂီတနှင့်ဒဏ္ဍာရီများ၊ နတ်ဘုရားများနှင့် ဘာသာရေးအယူအဆများကို လက်ခံခဲ့သည်။ သို့သော် ၎င်းတို့၏ ထူးခြားသော ယဉ်ကျေးမှုတန်ဖိုးများဖြစ်သော ဟီရိုဂလစ်ဖစ်စာရေးမှုကို မဆုံးရှုံးခဲ့ဘဲ၊ ၎င်းကို မကြာသေးမီကမှ ဖတ်ရှုနိုင်ခဲ့သည်။

Its capital, Khattushash, lay inside the great bend of the Halys in Asia Minor, near the village of Boghazköy, which is not far from the present Turkish capital, Ankara. Being an Indo-European people, the Hittites were racially related to the Hurrians, from whom they took much of their religion, as well as products of the Mesopotamian civilization and culture that the Hurrians had accepted from the Babylonians and Assyrians. In this way they took over the Babylonian cuneiform script, certain forms of art, literary products, such as epics and myths, and even gods and religious concepts. However, they by no means lost their own peculiar cultural values, such as their hieroglyphic script, which has only recently been deciphered.

ဟိတ္တိများသည် ခိုင်ခံ့ပြီး တစ်ပိုင်းရိုင်းစိုင်းသောလူမျိုးဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏အနုပညာထုတ်ကုန်များသည် အီဂျစ်လူမျိုးများ၏အဆင့်မြင့်မှုသို့ မရောက်ရှိခဲ့သလို၊ အခြားနိုင်ငံများကဲ့သို့ ဘုရားကျောင်းများကိုလည်း မတည်ဆောက်ခဲ့ပေ။ သို့သော် ၎င်းတို့၏ဥပဒေများသည် ရှေးခေတ်နိုင်ငံအများစုထက် ပိုမိုကရုဏာရှိပြီး လူသားဆန်ကြောင်း ပြသသည်။

The Hittites were a hardy and semibarbaric nation whose products of art did not reach to the high level the Egyptians had attained, nor did they build temples like some of the other nations, but their laws show that they were much more kindhearted and humane than most of the other ancient nations.

ဟိတ္တိအင်အားတက်လာမှု—သမိုင်းတွင် ပထမဆုံးသိသာထင်ရှားသော ဟိတ္တိဘုရင်မှာ ရှုဘီလူလီယူမာဖြစ်ပြီး၊ ဘီစီ ၁၃၇၅ မှ ၁၃၃၅ ခန့်အထိ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ သူထီးနန်းတက်မမီ နိုင်ငံတွင် မရေရာသော ကြီးမားသောဘေးအန္တရာယ်တစ်ခု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤဘေးအန္တရာယ်၏မှတ်တမ်းများသည် မရှင်းလင်းသော်လည်း၊ အရှေ့အာရှမိုင်နာ၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံအချို့က သူတို့၏အရှင်များကို ဆန့်ကျင်ပုန်ကန်ပြီး ဟိတ္တိမြို့တော် ခတ္တုရှရှကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပုံရသည်။ ရှုဘီလူလီယူမာ ထီးနန်းရယူပြီးနောက်၊ သူ၏ပထမဆုံးဂရုစိုက်မှုမှာ မြို့တော်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန်နှင့် နိုင်ငံတွင် စည်းကမ်းပြန်လည်ထူထောင်ရန်ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာဖြင့် ပြီးမြောက်ခဲ့သည်။ ဟိတ္တိဘုရင်သည် အရှေ့အာရှမိုင်နာ၏ မတူညီသောလူမျိုးများကို ထပ်မံအုပ်စိုးနိုင်ခဲ့သောအခါ၊ သူသည် ပြိုင်ဘက်မိတ္ထနိဘုရင့်နိုင်ငံကို ဆန့်ကျင်လှည့်လာသည်။ သူ၏ပထမဆုံးစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုသည် အောင်မြင်မှုမရခဲ့ပေ။ အကြောင်းမှာ မိတ္ထနိဘုရင် တုရှရတ္တာက အီဂျစ်ဖာရိုဘုရင်ထံသို့ စာတစ်စောင်တွင် သူသည် ဟိတ္တိများကို အောင်နိုင်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြခဲ့သော်လည်း၊ ရှုဘီလူလီယူမာသည် အောင်မြင်မှုအချို့ရရှိခဲ့ရမည်ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို ဘိုင်ဘလို့စ်မှ ရစ်အက်ဒီရေးသော အမာနာစုစည်းမှုရှိ နောက်ထပ်စာတစ်စောင်မှ သိရသည်။ ရှုဘီလူလီယူမာ၏ ဒုတိယဆီးရီးယားစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုသည် အပြည့်အဝအောင်မြင်ခဲ့သည်။ သူသည် မိတ္ထနိဘုရင့်နိုင်ငံ၏မြို့တော်ကို သိမ်းပိုက်ရုံသာမက တောင်ပိုင်းဆီးရီးယားမှ လက်ဘနွန်အထိ ထိုးဖောက်ခဲ့သည်။ တုရှရတ္တာ၏မိသားစုတွင် ပြည်တွင်းပြဿနာများဖြစ်ပွားပြီး သူသေဆုံးသွားသောအခါ၊ ရှုဘီလူလီယူမာသည် သူ့ထံသို့ ခိုလှုံလာသော တုရှရတ္တာ၏သား မတ္တိဝါဇာကို ထီးနန်းပေးကာ သူ၏သမီးကို မတ္တိဝါဇာနှင့်လက်ထပ်ပေးခဲ့သည်—ထို့ကြောင့် ဘုရင့်နန်းတော်နှစ်ခုကို ပေါင်းစည်းခဲ့သည်။

Rise of Hittite Power.—The first great king of the Hittites recognizable in history is Shubbiluliuma, who reigned from c. 1375 to c. 1335 b.c. A great catastrophe of a somewhat obscure nature had struck the nation a little before his accession to the throne. Although the records of this catastrophe are not clear, it seems that some subject nations of eastern Asia Minor had risen against their lords and destroyed the Hittite capital Khattushash. After Shubbiluliuma gained the throne, his first care was to rebuild the capital and to restore order in the kingdom. This was done through a number of campaigns. When the Hittite king once more was master over the different peoples of eastern Asia Minor, he turned against the rival kingdom of Mitanni. His first campaign seems to have been unsuccessful, because the Mitanni king Tushratta says in one of his letters to the Egyptian Pharaoh that he had gained a victory over the Hittites, but Shubbiluliuma must have had some success, as can be learned from another letter in the Amarna collection written by Rib-Addi of Byblos. Shubbiluliuma’s second Syrian campaign was a complete success. He not only conquered the capital of the Mitanni kingdom but penetrated southern Syria to the Lebanon. When domestic troubles broke out in the family of Tushratta, with the result that he was killed, Shubbiluliuma placed Tushratta’s son Mattiwaza, who had taken refuge with him, on the throne, and gave him his daughter as wife—thus binding the two royal houses together.

အီဂျစ်သမိုင်းတွင် ဖော်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း၊ ဟိတ္တိဘုရင်သည် ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ ကာကီမံရှ်မြို့ကို ဝိုင်းထားစဉ်၊ တုတန်ခါမန်၏မုဆိုးမထံမှ သူ၏သားတစ်ဦးကို သူမ၏ခင်ပွန်းနှင့် အီဂျစ်ဘုရင်အဖြစ် ပေးပို့ရန် တောင်းဆိုချက်တစ်ခုရရှိခဲ့သည်။ ဤတောင်းဆိုချက်အတွက် ပေးပို့ခဲ့သော မင်းသားသည် နိုင်းမြစ်နိုင်ငံသို့ မရောက်မီ လမ်းတွင် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ ဤရာဇဝတ်မှု၏သတင်းရရှိပြီးနောက် ရှုဘီလူလီယူမာသည် အီဂျစ်လူမျိုးများကို ဆန့်ကျင်သော အောင်မြင်သောစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုတစ်ခုကို ဆောင်ရွက်ခဲ့သော်လည်း၊ ဟိတ္တိနိုင်ငံတွင် ၂၀ နှစ်ကြာ ပျံ့နှံ့ခဲ့သော ကပ်ရောဂါဖြစ်ပွားမှုကြောင့် သူ၏အောင်မြင်မှုကို အခွင့်မကောင်းခဲ့ရဘဲ ဆုတ်ခွာခဲ့ရသည်။

As already mentioned in the discussion of Egyptian history, it was at this time, when the Hittite king besieged the city of Carchemish on the Euphrates, that a request reached him from Tutankhamen’s widow to send her one of his sons to become her husband and king of Egypt. The prince sent in response to this request was waylaid and murdered before reaching the country of the Nile. Upon receipt of the news of this crime Shubbiluliuma conducted a successful campaign against the Egyptians but was forced to retreat without being able to take advantage of his victory because of an outbreak of the plague, which ravaged the Hittite country for 20 years.

ရှုဘီလူလီယူမာ၏သားလေးဦးသည် ဘုရင်ဖြစ်လာခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့ထဲမှ နှစ်ဦးသည် သူ၏သက်တမ်းအတွင်း—တစ်ဦးသည် အလီပိုမြို့၊ နောက်တစ်ဦးသည် ကာကီမံရှ်မြို့ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ တတိယသား အာနူဝါန်ဒါ ၃ သည် သူ၏ဖခင်နောက် ဟိတ္တိအင်ပါယာထီးနန်းကို ဆက်ခံခဲ့ပြီး၊ သူသေဆုံးပြီးနောက် ညီငယ် မုရှီလံရှ် ၂ က ထီးနန်းရယူခဲ့သည်။ ထိုခေတ်ပြိုင်မှတ်တမ်းများစွာသည် နောက်ဆုံးဖော်ပြခဲ့သော ဘုရင်၏အုပ်ချုပ်မှုကို ကောင်းစွာဖော်ပြထားသည်။ သူသည် သူ၏ဖခင်သေဆုံးပြီးနောက်နှင့် သူ၏အစ်ကို အာနူဝါန်ဒါ သေဆုံးပြီးနောက် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ပုန်ကန်မှုများစွာကြောင့် သူ၏ဖခင်၏အင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူ၏ဘဝဇာတ်ကြောင်းသည် အာရှမိုင်နာ၊ ဆီးရီးယား၊ အီဂျစ်တပ်စခန်းများကို ဆန့်ကျင်သော စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများနှင့် ပြည့်နှက်နေသည်။

Four of Shubbiluliuma’s sons became kings, two of them during their father’s lifetime—one over Aleppo, another over Carchemish. A third son, Arnuwanda III, succeeded his father on the throne over the Hittite empire; and after his death, a younger brother, Murshilish II, gained the throne. A considerable number of contemporary documents provide ample information covering the reign of the last-mentioned king. He practically had to rebuild his father’s empire because a number of revolts had broken out upon his father’s death, and again when his brother Arnuwanda died. His life story is therefore filled with military campaigns against various peoples of Asia Minor, Syria, and Egyptian garrison forces.

နောက်ထပ်ဘုရင် မုတလူသည်လည်း လက်အောက်ခံလူမျိုး ဂါရှဂါမှ ပြင်းထန်သောပုန်ကန်မှုကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဟိတ္တိမြို့တော် ခတ္တုရှရှကို သိမ်းပိုက်ဖျက်ဆီးကာ ဟိတ္တိဘုရင်ကို ယာယီမြို့တော်တစ်ခုကို အခြားနေရာတွင် တည်ထောင်ရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းရှိ အမုရုဒေသဆိုင်ရာနိုင်ငံသည် ယခင်ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သော အီဂျစ်နှင့် ဆက်နွယ်မှုကို ပြတ်တောက်ပြီး ဟိတ္တိများနှင့် ဆက်လက်ရှိနေရန် ဆန္ဒရှိသောအခါ၊ မုတလူသည် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏မဟာမိတ်များနှင့်အတူ အမုရုကို အီဂျစ်အင်ပါယာမှ ခွဲထုတ်ရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။ ဤအချိန်တွင် သူသည် အီဂျစ်ဘုရင် ရမ်စီ ၂ နှင့် အော်ရွန်တီးမြစ်ပေါ်ရှိ ကဒေ့ရှ်တိုက်ပွဲတွင် တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ရမ်စီ ၂ သည် ၎င်း၏ယခင်အခွင့်အရေးများကို ပြန်လည်တောင်းဆိုရန် ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ကဒေ့ရှ်တိုက်ပွဲသည် ရမ်စီ ၂ ၏အုပ်ချုပ်မှုသမိုင်းနှင့်ဆက်စပ်ပြီး ဖော်ပြခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။ ရမ်စီ ၂ က အောင်မြင်မှုရခဲ့သည်ဟု ဆိုသော်လည်း၊ တိုက်ပွဲသည် သရေဖြစ်ခဲ့ပြီး ဟိတ္တိများသည် ယခင်က ၎င်းတို့၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် မရှိခဲ့သော ဆီးရီးယားနယ်မြေကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သောကြောင့် အကျိုးအမြတ်အချို့ရရှိခဲ့သည်။

The next king, Mutallu, also experienced a serious rebellion by a subject people, the Gashga, who succeeded in conquering and destroying the Hittite capital city of Khattushash, forcing the Hittite king to establish a temporary capital elsewhere. When, for some reason, the local kingdom of Amurru in northern Syria wanted to break its ties with the Hittites in favor of Egypt, to which it formerly belonged, Mutallu interfered, and with his allies forced Amurru to remain apart from the Egyptian Empire. It was at this moment that he met the Egyptian king Ramses II in the battle of Kadesh on the Orontes. Ramses had come to northern Syria to claim his old rights. The famous battle at Kadesh has already been described in connection with the history of the reign of Ramses II. Although Ramses II claimed to have won a victory, the battle ended in a draw, by which the Hittites gained some advantages. This conclusion is reached from the fact that after the battle of Kadesh the Hittites occupied Syrian territory that had not formerly been under their suzerainty.

အီဂျစ်နှင့်မိတ်ဆွေဖွဲ့ခြင်း—နောက်ထပ်ဟိတ္တိဘုရင် အုရှီ-တီရှုဘ်သည် ခုနစ်နှစ်ကြာ အေးဆေးစွာအုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏ဦးလေး ဟတ္တုရှီလံရှ် ၃ က သူ့ကို ထီးနန်းမှဖယ်ရှားကာ ပြည်နှင်ခံရပြီး မိမိကိုယ်ကို ဘုရင်အဖြစ် တင်မြှောက်ခဲ့သည်။ သူ၏အုပ်ချုပ်မှု၏ပထမနှစ်များတွင် အီဂျစ်နှင့် ဆက်ဆံရေးသည် တင်းမာနေသေးသည်။ ၎င်းကို သူသည် ဘေဘီလုံဘုရင် ကဒါရှမန်-တူရဂူထံသို့ စာတစ်စောင်ရေးပို့ခဲ့ပြီး ဘေဘီလုံသည် အီဂျစ်နှင့် အလွန်ရင်းနှီးလွန်းသည်ဟု အပြစ်တင်ခဲ့ခြင်းမှ သိရသည်။ သို့သော် နောက်ပိုင်းတွင် သူသည် အီဂျစ်၏မိတ်ဆွေဖြစ်မှုကို ရှာဖွေခဲ့ပြီး ရမ်စီ ၂ ၏ ၂၁ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် သူနှင့်စာချုပ်ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ ၎င်းသည် နှစ်နိုင်ငံအကြား အနီးကပ်ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကာလကို စတင်ခဲ့ပြီး၊ ၁၃ နှစ်အကြာ ရမ်စီ ၂ နှင့် ဟတ္တုရှီလံရှ်၏သမီးလက်ထပ်မှုဖြင့် ခိုင်မာခဲ့သည်။ ဟိတ္တိများသည် အေဂျီယံလူမျိုးများအကြား မငြိမ်မသက်မှုကို မကောင်းသောနိမိတ်အဖြစ် ရှုမြင်ခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့၏အရှေ့ဘက်နှင့် တောင်ဘက်အိမ်နီးချင်းများဖြစ်သော ဘေဘီလုံ၏ကဆိုက်အုပ်ချုပ်သူများနှင့် အီဂျစ်လူမျိုးများနှင့် ဖော်ရွေသောဆက်ဆံရေးကို လိုလားခဲ့သည်။ သို့သော် ဤကြိုတင်ကာကွယ်မှုများသည် အချည်းနှီးဖြစ်ခဲ့သည်။ အကြောင်းမှာ အီဂျစ်နှင့် ဘေဘီလုံ၏ကဆိုက်များသည် အာရှမိုင်နာ၊ ဆီးရီးယား၊ နှင့် ပါလက်စတိုင်းမှတဆင့် ပင်လယ်လူမျိုးများ၏ မတားဆီးနိုင်သော တိုးတက်မှုကို ဟိတ္တိများကို တားဆီးရန် မလုံလောက်ခဲ့ပေ။

Friendship With Egypt.—Urhi-Teshub, the next Hittite king, reigned uneventfully for seven years, when he was deposed and banished by his uncle, who made himself king as Hattushilish III. Relations with Egypt were still tense during the first years of his reign, as we know from a letter the Hittite king sent to the Babylonian king Kadashman-Turgu, in which he finds fault with Babylon for being too friendly toward Egypt. Later, however, he sought the friendship of Egypt and concluded a treaty with Ramses II in the latter’s 21st year. This inaugurated a period of close cooperation between the two countries, strengthened by the marriage of Ramses II to Hattushilish’s daughter 13 years later. The Hittites may have regarded the restlessness among the Aegean peoples as the harbinger of coming evil, and therefore desired friendly relations with their own eastern and southern neighbors—the Kassite rulers in Babylon and the Egyptians. These precautions were fruitless, however, since neither Egypt nor the Kassites of Babylon were strong enough to prevent the Hittites from falling prey to the irresistible advance of the Sea Peoples through Asia Minor, Syria, and Palestine.

ဟစ်တိုက်အင်ပါယာ၏ နိမ့်ကျမှု

နောက်ထပ် ဟစ်တိုက်ဘုရင်သုံးဦးဖြစ်သည့် တုသာလီယာ လေးလုံးမြောက်၊ အာနုဝမ်ဒါ လေးလုံးမြောက်နှင့် သူ၏ဆက်ခံသူတို့သည် နှိုင်းယှဉ်ကြည့်လျှင် အားနည်းသောအုပ်ချုပ်သူများဖြစ်သည်။ သူတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလများကို ထောက်ပံ့ပေးမည့် စာရွက်စာတမ်းများမှာ အနည်းငယ်သာ ကျန်ရှိသည်။ ဆီးရီးယားရှိ အမုရုနိုင်ငံခွဲနှင့် စာချုပ်တစ်ခုက အဆူရီးယန်ကုန်ပစ္စည်းများကို ပိတ်ပင်ရန်နှင့် အဆူရီးယန်ကုန်သည်များကို ၎င်းတို့၏နယ်မြေမှ ဖြတ်သန်းခွင့်ပိတ်ပင်ရန် သတ်မှတ်ထားသည်။ ဤသည်မှာ အဆူရီးယားသည် ယခုအခါ အင်အားကြီးထွားလာပြီး ရန်သူအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသည်ကို ပြသသည်။ အီဂျစ်ဘုရင် မာနတ်ပါးက တုသာလီယာ လေးလုံးမြောက်၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလတွင် ပြင်းထန်သော အစာငတ်မွတ်မှုအတွင်း ဟစ်တိုက်များကို ဆန်တင်ပို့ပေးခြင်းဖြင့် ကူညီခဲ့သော်လည်း၊ ဟစ်တိုက်များ၏ အင်အားသည် ယခုအခါ အတိတ်ကာလတစ်ခုသာဖြစ်ခဲ့ပြီး ၎င်း၏ ကျဆုံးမှုကို နှောင့်နှေးထားနိုင်ခြင်း မရှိတော့ပေ။

The next three Hittite kings, Tuthaliya IV, Arnuwanda IV, and his successor, were comparatively weak rulers. Very few documents have survived to throw light on their reigns. One treaty with the vassal kingdom of Amurru in Syria provides for an embargo on Assyrian goods and prohibits Assyrian merchants from passing through their land. This shows that Assyria was now in the ascendancy and was considered an enemy. Merneptah of Egypt aided the Hittites during a severe famine in the reign of Tuthaliya IV by shipments of grain, but the power of the Hittites was now a thing of the past, and its downfall could not be delayed longer.

ဟစ်တိုက်အင်ပါယာ၏ ကျဆုံးမှု

ဘီစီ ၁၂၀၀ ခန့်တွင် ကြီးမားသော ဘေးအန္တရာယ်တစ်ခုက ဟစ်တိုက်အင်ပါယာကို ရုတ်တရက် အဆုံးသတ်စေခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ဟစ်တိုက်စာရွက်စာတမ်းများ ရုတ်တရက် ရပ်တန့်သွားခြင်းနှင့် “ဟာတီသည် ပျက်စီးခဲ့သည်” ဟူသော အီဂျစ်ထုတ်ပြန်ချက်များက ဤဖြစ်ရပ်ကို သက်သေပြသည်။ ပင်လယ်လူမျိုးများကို မည်သည့်အင်အားကမျှ ခုခံနိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ဘဲ၊ ၎င်းတို့သည် မြောက်ပိုင်းနိုင်ငံများကို ရေစီးကြမ်းကဲ့သို့ ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ သက်သေများကလည်း ဤအချက်များနှင့် ကိုက်ညီပြီး၊ အနာတိုလီယာရှိ မြို့များသည် ရန်သူများက သိမ်းပိုက်ပြီး မီးလောင်ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရကြောင်း ပြသသည်။

Fall of the Hittite Empire.—About 1200 b.c. a great catastrophe brought the Hittite empire to a sudden end. This is attested by the sudden cessation of all Hittite documentary material at that time, and by the Egyptian statement that “Hatti was wasted.” No power proved able to resist the Peoples of the Sea, who now poured through the countries of the north like a torrent. Archeological evidence agrees with these observations, showing that the cities of Anatolia were burned at this time after being overrun by enemies.

ဟစ်တိုက်အင်ပါယာ မရှိတော့သည်နှင့်အမျှ ဟစ်တိုက်ယဉ်ကျေးမှုနှင့် နိုင်ငံရေးလွှမ်းမိုးမှုသည် အာရှမိုင်းနားမှ လုံးဝပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သော်လည်း၊ ယခင်က လက်အောက်ခံဖြစ်ခဲ့သော ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းနှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ မြို့နိုင်ငံများက ဟစ်တိုက်ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို ရာစုနှစ်များစွာ ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဘီစီ ၉ ရာစုတွင် အဆူရီးယန်များက သိမ်းပိုက်ခံရသည်အထိ ဖြစ်သည်။ အိုးရွန်းတီးမြစ်ပေါ်ရှိ ဟာမတ်မြို့၊ ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ ကာချမ့်ရှ်မြို့၊ နှင့် ဆေးဟန်မြစ်ပေါ်ရှိ ကာရတ်တီးမြို့များသည် ဌာနေအာရမိတ်ယဉ်ကျေးမှု သို့မဟုတ် ဖိုနီရှယန်ယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဟစ်တိုက်ယဉ်ကျေးမှုတို့၏ ဟန်ချက်ညီသော ရောစပ်မှုကို ပြသသည်။ ဤမြို့နိုင်ငံများသည် ဘိုင်ဘယ်ကျမ်းတွင်သာမက ထိုခေတ်ကာလ၏ အဆူရီးယန်မှတ်တမ်းများတွင်လည်း ဟစ်တိုက်နိုင်ငံများဟု ခေါ်တွင်ခံရသည်။ ဆီးရီးယားတစ်ခုလုံးသည် အဆူရီးယန်အင်ပါယာကာလ၏ သုံးစွဲသောအသုံးအနှုန်းတွင် ဟစ်တိုက်နိုင်ငံအဖြစ် လူသိများလာခဲ့သည်။ ဘီစီ ၉ ရာစုနှင့် ၈ ရာစုတွင် ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းရှိ မြို့များကို အဆူရီးယန်များက သိမ်းပိုက်ဖျက်ဆီးပြီး ၎င်းတို့၏ လူဦးရေကို နှင်ထုတ်ခဲ့သည့်အခါ၊ ဟစ်တိုက်များ၏ ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကားနှင့် စာရေးနည်းတို့သည် လုံးဝပျောက်ကွယ်သွားခဲ့ပြီး၊ နှစ်ထောင်ငါးရာစုကျော်အကြာ မကြာသေးမီကမှ ပြန်လည်ရှာဖွေတူးဖော်ခံရသည်။

Hittite culture and political influence completely disappeared from Asia Minor with the extinction of the Hittite empire, though the previously subject city states of northern Syria and Mesopotamia carried on the Hittite culture and tradition for several centuries, until they themselves were absorbed by the Assyrians in the 9th century. Cities like Hamath on the Orontes, Carchemish on the Euphrates, and Karatepe on the Ceyhan River show a well-balanced mixture of native Aramaic, or even Phoenician culture, along with that of the Hittites. These were the Hittite states with which Solomon carried on a flourishing trade (2 Chron. 1:17), and of whom the Syrians of Elisha’s time were afraid when they lifted the siege of Samaria (2 Kings 7:6, 7). These city states are called Hittite kingdoms not only in the Bible but in the Assyrian records of their time also. In fact, the whole of Syria became known as Hittite country in Assyrian parlance of the empire period. When the cities of northern Syria were conquered and destroyed and their populations deported by the Assyrians in the 9th and 8th centuries b.c., all knowledge of the culture, language and script of the Hittites completely died out, and has been resurrected only recently from its sleep of more than two and a half millenniums.

ပင်လယ်လူမျိုးများ၏ ထွန်းကားလာမှုနှင့် တိုးတက်မှု (ဘီစီ ၁၄၀၀—ဘီစီ ၁၂၀၀ ခန့်)

မာနတ်ပါးနှင့် ရမ်ဆီးစ် သုံးလုံးမြောက်၏ ခေတ်ကာလများတွင် အီဂျစ်ရင်းမြစ်များတွင် ဖော်ပြထားသော ပင်လယ်လူမျိုးများသည် အီဂျစ်ဘုရင်များ၏ သမိုင်းနှင့် ဟစ်တိုက်အင်ပါယာ၏ ဖျက်ဆီးခံရမှုအကြောင်း ဖော်ပြချက်များတွင် ဖော်ပြခံရသည်။ သို့သော် ဤလူမျိုးများအကြောင်း ကျွန်ုပ်တို့၏ သတင်းအချက်အလက်ရင်းမြစ်များသည် အလွန်ကန့်သတ်ထားပြီး၊ ဟိုးမားက ထိန်းသိမ်းထားသော ဒဏ္ဍာရီများ၊ အီဂျစ်ဖော်ပြချက်များ၊ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ သက်သေအချို့နှင့် ဘိုင်ဘယ်ကျမ်းထဲမှ ဖော်ပြချက်အနည်းငယ်သာ ပါဝင်သည်။

V. The Rise and Growth of the Sea Peoples (

c. 1400—c. 1200 B.C.)

The Peoples of the Sea mentioned in Egyptian sources of the times of Merneptah and Ramses III have been mentioned in connection with the history of those Egyptian kings and in the account of the destruction of the Hittite empire. However, our sources about these peoples are very limited, and consist only of legends preserved by Homer, of Egyptian references to them, some archeological evidence, and a few Bible statements.

ရှေးဟောင်းသုတေသီများက တူးဖော်ရရှိသော အီဂျစ်စာရွက်စာတမ်းများတွင် ပင်လယ်လူမျိုးများဟူသော အမည်သည် လစ်ရှယန်များ၊ အာခီးယန်များ၊ ဆာဒီနီးယန်များ (ရှာဒန်)၊ ဆစ်ဆီလီယန်များ (ဆီကူလီ)၊ ဒါနီးယန်များ၊ ဝါရှဝါရှ်၊ တူခရီးယန်များ (ဂျက်ကာ) နှင့် ဖိလစ်စတင်များ (ပါလီရှတ်) တို့၏ စုပေါင်းအမည်အဖြစ် ပေါ်ထွက်လာသည်။

In various Egyptian documents recovered by archeologists the name Peoples of the Sea appears as a collective name for the Lycians, Achaeans, Sardinians (Sherden), Sicilians (Siculi), Danaeans, Weshwesh, Teucrians (Tjekker), and Philistines (Peleshet).

အီဂျစ်သည် ကရီးတီးကျွန်းများ၊ အေဂျီယန်ပင်လယ်ကျွန်းများနှင့် ဂရိပြည်မကြီးရှိ လူမျိုးများနှင့် အမြဲတမ်း ဆက်သွယ်မှုအချို့ရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းဒေသများတွင် အီဂျစ်ပစ္စည်းများ တွေ့ရှိရခြင်းနှင့် အီဂျစ်တွင် အေဂျီယန်အိုးထည်များ တွေ့ရှိရခြင်းက ၎င်းကို သက်သေပြသည်။ အမန်ဟိုးတပ် သုံးလုံးမြောက်အထိ ကရီးတီးမှ အိုးထည်များသည် ဂရိဒေသများမှ အိုးထည်များထက် အီဂျစ်တွင် ပိုမိုတွေ့ရှိရသည်။ ထို့ပြင်၊ ဤကာလအထိ ဥရောပတွင် တွေ့ရှိရသော အီဂျစ်ပစ္စည်းအများစုသည် ကရီးတီးတွင် ပေါ်ထွက်လာသည်။ အမန်ဟိုးတပ် သုံးလုံးမြောက်နောက်ပိုင်း ကရီးတီးနှင့် ဆက်သွယ်မှုများ ပြတ်တောက်သွားပုံရပြီး၊ ထိုအချိန်မှစ၍ အီဂျစ်ပစ္စည်းများသည် ကရီးတီးတွင် နေရာနှစ်ခုတွင်သာ တွေ့ရှိရသော်လည်း၊ ဂရိပြည်မကြီးနှင့် အခြားကျွန်းများတွင် နေရာခုနစ်ခုတွင် တွေ့ရှိရသည်။ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ သက်သေများကလည်း ကရီးတီးရှိ မီနိုးယန်း ၂ ဟုခေါ်သော ကြွယ်ဝသော ယဉ်ကျေးမှုသည် ဘီစီ ၁၄၀၀ နှင့် ၁၃၅၀ အကြားတွင် ကျွန်ုစ်ဆပ်ရှိ နန်းတော်ကြီး ဖျက်ဆီးခံရမှုနှင့်အတူ အဆုံးသတ်သွားကြောင်း ပြသသည်။ ဤဖျက်ဆီးမှုသည် ကျူးကျော်လာသော လူမျိုးများ၏ ပိုမိုရိုးရှင်းသော ယဉ်ကျေးမှုဖြင့် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။

Egypt had always had some connections with the peoples of Crete, the islands of the Aegean Sea, and the mainland of Greece, as is evident from the presence of Egyptian objects in those areas and of Aegean pottery in Egypt. Up to the time of Amenhotep III the pottery from Crete is found more frequently in Egypt than that of other Greek areas. Also, most of the Egyptian objects found in Europe up to this time appear on Crete. After Amenhotep III relations with Crete seem to have been interrupted, since Egyptian objects from that time on have been found in only two places in Crete, whereas they have come to light in seven places on the mainland of Greece and on other islands, showing that stronger connections were developing with those areas. The archeological evidence at Crete shows, furthermore, that the rich culture of Crete called by archeologists Minoan II ended with the destruction of the great palace at Cnossus, an event which must have taken place between 1400 and 1350 b.c. This destruction was followed by the more primitive culture of the invading peoples.

ဟိုးမားဒဏ္ဍာရီများတွင် အတ္တလန်တစ်ပင်လယ်အင်အားကြီး၏ ဖျက်ဆီးခံရမှု သို့မဟုတ် ပျောက်ကွယ်သွားမှုအကြောင်း ဖော်ပြချက်များသည် ကရီးတီးကို ရည်ညွှန်းပြီး၊ ၎င်းသည် အမည်မသိ ကျူးကျော်သူများက ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး ၎င်း၏ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် အခြားဂရိလူမျိုးများကို လွှမ်းမိုးထားသော အင်အားကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ဤဖြစ်ရပ်သည် ဂရိသူရဲကောင်း သီးဆီးယပ်စ်နှင့်ပတ်သက်သော ဒဏ္ဍာရီတွင်လည်း ရောင်ပြန်ဟပ်ပြီး၊ ၎င်းသည် ကရီးတီးရှိ မီနိုးစ်၏ လက်အောက်ခံဘဝမှ ဂရိလူမျိုးများကို လွတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ ကျွန်ုပ်တို့သည် အတိအကျ ဘာဖြစ်ခဲ့သည်ကို ဘယ်သောအခါမှ သိရှိနိုင်မည် မဟုတ်သော်လည်း၊ အေဂျီယန်ရှိ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများသည် စုစည်းပြီး ၎င်းတို့၏ ရှည်လျားသော သင်္ဘောများဖြင့် အီဂျစ်နှင့် အခြားနိုင်ငံများနှင့် အကျိုးအမြတ်များသော ကုန်သွယ်မှုကို လွှမ်းမိုးထားခဲ့သော မီနိုးစ်၏ သင်္ဘောများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်မှာ ထင်ရှားသည်။ ကရီးတီးသင်္ဘောများ ဖျက်ဆီးခံရမှုသည် ကြွယ်ဝသော ကျွန်းကို ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်ပြီး ၎င်း၏ ယဉ်ကျေးမှုကို ဖျက်ဆီးစေခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ အလယ်ပိုင်း မြေထဲပင်လယ်ကုန်သွယ်မှုသည် အေဂျီယန်ပင်လယ်ရှိ လူမျိုးများ၊ အထူးသဖြင့် အာရှမိုင်းနား၏ ကမ်းရိုးတန်းနှင့် ဂရိပြည်မကြီးရှိ လူမျိုးများ၏ လက်ထဲသို့ ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။

Homeric legends about the destruction or disappearance of the formidable sea power of Atlantis may refer to Crete, which fell to these unknown invaders, who destroyed its culture as well as the power by which it had dominated other Greek tribes. This event is also reflected in the legend about a Greek hero, Theseus, who liberated the Greeks from subjection to Minos of Crete, in whose labyrinth lived the Minotaur. We shall probably never know precisely what happened, but it is clear that the subject nations of the Aegean banded together, and with their long ships fought against the galleys of Minos, which had for so long monopolized the lucrative trade with Egypt and other lands. The destruction of the Cretan fleet resulted in the invasion of the rich island and the destruction of its culture. From that time on, the trade of the central Mediterranean lay in the hands of the peoples of the Aegean Sea, particularly those of coastal Asia Minor and mainland Greece.

ပင်လယ်လူမျိုးများ၏ ပြောင်းရွှေ့လာမှု

သို့သော် လူမျိုးများ၏ ပြောင်းရွှေ့မှုသည် ကရီးတီးကို ဖျက်ဆီးပြီး သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် ရပ်တန့်မသွားခဲ့ပေ။ ၁၃ ရာစုတွင် အာရှမိုင်းနား၏ အနောက်ကမ်းရိုးတန်းများသည် ဂရိဘာသာစကားပြောသော လူမျိုးများက ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်ပြီး အပြီးတည်ထောင်ခဲ့သည်။ ရမ်ဆီးစ် နှစ်လုံးမြောက်၏ နောက်ဆုံးနှစ်များတွင် ပင်လယ်လူမျိုးများနှင့် လစ်ဗျားလူမျိုးများသည် အနောက်ဒယ်လ်တာသို့ ဝင်ရောက်လာပြီး ၎င်းတို့၏ အခြေချနေထိုင်မှုများကို မန်ဖစ်နှင့် ဟီလီယိုပိုးလစ်မြို့များအနီးအထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ ရမ်ဆီးစ် နှစ်လုံးမြောက်၏ သားဖြစ်သူ မာနတ်ပါးသည် ဤလူမျိုးများ၏ အုပ်စုလိုက် ကျူးကျော်မှုကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသော်လည်း ၎င်းတို့ကို အနိုင်ယူပြီး အီဂျစ်ကို ဤအနောက်ဘက်ခြိမ်းခြောက်မှုမှ ကယ်တင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ ခေတ်ကာလတွင် ပင်လယ်လူမျိုးများက အလယ်ပိုင်း အနာတိုလီယာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး၊ ဤသည်မှာ ဟစ်တိုက်အင်ပါယာ၏ အဆုံးသတ်နှင့် ရပ်ရှ်ရှမ်ရာဟူသော ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်းရှိ ကြွယ်ဝသော မြို့များကို ဖျက်ဆီးခြင်းကို အမှတ်အသားပြုသည်။ ဆိုက်ပရပ်စ်ကျွန်းသည်လည်း ဤအနောက်ကျူးကျော်သူများက သိမ်းပိုက်ခံခဲ့ရသည်။ ရမ်ဆီးစ် သုံးလုံးမြောက်က ဤလူမျိုးများကို ဆုံးဖြတ်ချက်ပေးသော တိုက်ပွဲနှစ်ခုတွင် အနိုင်ယူပြီး အီဂျစ်အပေါ် ခြိမ်းခြောက်မှုကို ရှောင်လွှဲနိုင်ခဲ့ပုံကို ယခင်က ဖော်ပြခဲ့ပြီးဖြစ်သည် (စာမျက်နှာ ၂၇ ကို ကြည့်ပါ)။

Migration of the Sea Peoples.—But the migration of peoples did not stop with the destruction and occupation of Crete. By the 13th century the western coasts of Asia Minor were overrun and permanently occupied by Greek-speaking peoples, and in the last years of Ramses II the Peoples of the Sea and the Libyans entered the western Delta and extended their settlements almost to the gates of Memphis and Heliopolis. Merneptah, the son of Ramses II, had to face a mass invasion of these people, but was able to defeat them and save Egypt from this western menace. It was in his time that the great invasion of central Anatolia by the Peoples of the Sea took place. This marked the end of the Hittite empire and the destruction of rich, north Syrian cities like Ugarit (Râs Shamrah). Cyprus was also occupied by these western invaders. How the threat to Egypt was averted by Ramses III, who defeated these peoples in two decisive battles, has already been told (see p. 27).

ဖိလစ်စတင်များ

နိုင်းလ်နိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ရန် မအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုများပြီးနောက်၊ အီဂျစ်မှ သတ်ဖြတ်မှုများမှ လွတ်မြောက်လာသူများနှင့် ဖမ်းဆီးခံရခြင်းမှ လွတ်မြောက်သူအများစုသည် အနောက်ဘက်သို့ ပြန်လည်ထွက်ခွာသွားပုံရသည်။ သို့သော် ဂျက်ကာနှင့် ဖိလစ်စတင်များသည် ထိုနိုင်ငံတွင် ဆက်လက်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ဖိလစ်စတင်များသည် ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်ပိုင်းကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် ရာစုနှစ်များစွာကတည်းက နေထိုင်ခဲ့သော ဆက်စပ်လူမျိုးအချို့ကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး (ကမ္ဘာဦး ၂၁:၃၄; ၂၆:၁; ထွက်မြောက်ရာ ၁၃:၁၇, ၁၈ ကို ကြည့်ပါ)၊ ၎င်းတို့၏ စစ်အင်အားကို သိသာစွာ တိုးမြှင့်ပေးခဲ့သည်။ ယခင်က အားနည်းလွန်းသဖြင့် အာဗြဟံနှင့် ဣဇာက်တို့နှင့် စာချုပ်များချုပ်ဆိုရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ရသော (ကမ္ဘာဦး ၂၁:၂၂–၃၂; ၂၆:၂၆–၃၃)၊ ထို့ပြင် ၁၂ ရာစုမတိုင်မီ အီဂျစ်မှတ်တမ်းများတွင် ၎င်းတို့၏ အမည်များ ဘယ်သောအခါမှ မပေါ်ထွက်လာသည့်အထိ အရေးမပါခဲ့သော ဖိလစ်စတင်များသည် ယခုအခါ ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်ပိုင်းတောင်ကုန်းဒေသများကို သိမ်းပိုက်ထားသော ဣသရေလလူမျိုးများအတွက် အဆိုးရွားဆုံး ခြိမ်းခြောက်မှုဖြစ်လာခဲ့သည်။

The Philistines.—After these unsuccessful attempts to take possession of the Nile country, most of the invaders who escaped from the Egyptian massacres and were not captured seem to have returned to the west. The Tjekker and the Philistines, however, stayed in the country. The latter found some related tribes in the southern coastal region of Palestine who had evidently lived there for centuries (see Gen. 21:34; 26:1; Ex. 13:17, 18), and appreciably added to their military strength. As a result the Philistines, who had formerly been so weak that they sought treaties with Abraham and Isaac (Gen. 21:22–32; 26:26–33), and had been so unimportant that their names never appear in the records of Egypt prior to the 12th century, now became the gravest menace of the Israelites, who occupied the mountainous hinterland of Palestine.

ဖိလစ်စတင်များသည် ကရီးတီးရှိ ရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုကို ကျူးကျော်ဖျက်ဆီးခဲ့သော လူမျိုးများနှင့် သက်ဆိုင်ပုံရသည်ကို ယေရမိ ၄၇:၄ ကဲ့သို့သော ကျမ်းချက်များမှ သိရှိနိုင်ပြီး၊ ဖိလစ်စတင်များကို “ကဖတိုရ် [ကရီးတီး] နိုင်ငံ၏ ကျန်ရစ်သူများ” ဟု ခေါ်ဆိုထားသည်။ သို့မဟုတ် အာမုတ် ၉:၇ တွင် ဘုရားသခင်သည် “ဖိလစ်စတင်များကို ကဖတိုရ်မှ ယူဆောင်လာခဲ့သည်” ဟု ဖော်ပြထားသည်။ အခြားကျမ်းချက်များ (၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၃၀:၁၄; ယေဇကျေလ ၂၅:၁၆; ဇေဖန်ုယ ၂:၅) တွင် ကရီးတီးလူမျိုးများနှင့် ဖိလစ်စတင်များသည် တူညီသော နယ်မြေကို သိမ်းပိုက်ထားသည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ဒါဝိဒ်သည် ခရီးသီးတီးလူမျိုးများနှင့် ဖိလစ်စတင်များဖြစ်သော ခရီးသီးတီးနှင့် ပါလီသီးတီးများကို ကိုယ်ရံတော်အဖြစ် ထားရှိခဲ့ပုံရသည် (၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၅:၁၈; ၁ ဘုရင်ခံ ၁:၃၈, ၄၄)၊ ၎င်းသည် ဖိလစ်စတင်များ၊ ဆာဒီနီးယန်များနှင့် အခြားပင်လယ်လူမျိုးများကို ၎င်း၏ စစ်တပ်တွင် စစ်သားအဖြစ် ထားရှိခဲ့သော ရမ်ဆီးစ် သုံးလုံးမြောက်၏ ဓလေ့နှင့် ဆင်တူသည်။ ဂါသမြို့မှ ဖိလစ်စတင် ၆၀၀ နှင့်အတူ ဤပြည်ပက စစ်သည်များသည် အာဗဇလုံ၏ ပုန်ကန်မှုအချိန်တွင် ဒါဝိဒ်အပေါ် သစ္စာရှိခဲ့သော တစ်ခုတည်းသော စစ်သားများဖြစ်ခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၅:၁၈)။

That the Philistines apparently belonged to the peoples that invaded and destroyed the ancient culture of Crete, can be gathered from such texts as Jer. 47:4, where the Philistines are called “the remnant of the country of Caphtor [Crete],” or Amos 9:7, where God is said to have brought up “the Philistines from Caphtor.” Other texts (1 Sam. 30:14; Eze. 25:16; Zeph. 2:5) bring the Cretes and Philistines together as occupying the same territory. David seems to have had a bodyguard of Cherethites and Pelethites, that is, Cretans and Philistines (2 Sam. 15:18; 1 Kings 1:38, 44), similar to the custom of Ramses III, who made captured Philistines, Sardinians, and other Peoples of the Sea soldiers in his army. These foreign mercenaries, with 600 Philistines from Gath (2 Sam. 15:18), were practically the only soldiers who remained faithful to David at the time of Absalom’s rebellion.

VI. ဣသရေလလူမျိုးများ တရားသူကြီးများလက်အောက်တွင် (ဘီစီ ၁၃၅၀—ဘီစီ ၁၀၅၀ ခန့်)

ဒုတိယထောင်စုနှစ်ရှည်တစ်ဝက်အတွင်း အာရှရှညရာနှင့် ဘာဘီလုံးနီးယားတို့၏ သမိုင်းကို ၎င်းတို့၏ နောက်ပိုင်းသမိုင်းနှင့် ဆက်စပ်ပြီး ဆွေးနွေးမည်ဖြစ်သည်။ အကြောင်းမှာ ထိုအချိန်တွင် ဤနိုင်ငံများသည် အနောက်အာရှတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ မပါဝင်ခဲ့ပေ။ သို့သော် ဣသရေလလူမျိုးများ ကာနာန်ပြည်ကို သိမ်းပိုက်စဉ်နှင့် တရားသူကြီးများလက်အောက်တွင် အုပ်ချုပ်ခံရခြင်း သို့မဟုတ် ရန်သူနိုင်ငံများမှ ဖိနှိပ်ခံရစဉ်အတွင်း ၎င်းတို့ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ နိုင်ငံများ၏ သမိုင်းကို လေ့လာပြီးနောက်၊ ယခုအခါ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အဓိကအာရုံစိုက်ထားသော ဘုရားသခင်၏လူမျိုးများ၏ သမိုင်းကို လေ့လာရန် သင့်လျော်သည်။ ဤကာလအတွင်း ကာနာန်ပြည်ရှိ သေးငယ်သောနိုင်ငံများ၏ သမိုင်းနှင့်ပတ်သက်၍ သိရှိထားသမျှကို သီခင်းခွဲထုတ်ပြီး ဖော်ပြမည့်အစား သင့်လျော်သောအချိန်များတွင် ထည့်သွင်းဖော်ပြမည်ဖြစ်သည်။

VI. Israel Under the Judges (

c. 1350—c. 1050 B.C.)

The history of Assyria and Babylonia during the second half of the second millennium b.c. will be discussed in connection with their later history, since these nations played no important role in Western Asia during that time. However, after a survey of the history of the nations who surrounded the people of Israel during the time of their conquest of Canaan, and the period when they were either ruled by judges or oppressed by enemy nations, it is in order now to study the history of the people of God with whom the Bible is mainly concerned. Whatever is known of the history of the lesser nations of Canaan during this period will be mentioned at appropriate points rather than in separate sections.

ကာလသတ်မှတ်ချက်—ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်ခြင်းမှ ဟေဗြဲဘုရင်စနစ်ထူထောင်ခြင်းအထိ ကာလကို တရားသူကြီးများကာလဟု ခေါ်သည်။ ဤကာလ၏ ကာလသတ်မှတ်ချက်သည် ရှောလမုန်မင်း၏ ကွယ်လွန်မှုနှစ်ပေါ်တွင် မူတည်သည်။ ဤဝတ္ထုကျမ်းအတွက် လက်ခံထားသော ကာလသတ်မှတ်ချက် (စာမျက်နှာ ၁၂၄၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃ ကိုကြည့်ပါ) အရ ရှောလမုန်၏ ကွယ်လွန်မှုကို ဘီစီ ၉၃၁/၃၀ တွင် ထားသည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ ဟေဗြဲနှစ်အရ ဘီစီ ၉၃၁ ဆောင်းဦးမှ ၉၃၀ ဆောင်းဦးအထိဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်း၏ စတုတ္ထနှစ်တွင် နွေဦးလဇိဖ်လတွင် ဗိမာန်တော်စတင်တည်ဆောက်မှုသည် ဘီစီ ၉၆၇/၆၆ တွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ဆိုလိုသည်မှာ ဘီစီ ၉၆၆ နွေဦးတွင်ဖြစ်သည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၉၁ ကိုကြည့်ပါ)။

Chronology of the Period.—The time between the occupation of Canaan and the establishment of the Hebrew monarchy is known as the period of the judges. The chronology of this period hinges on the date of the death of Solomon. The working chronology adopted for this commentary (see pp. 124, 134, 143) puts Solomon’s death in 931/30 b.c., that is, in the Hebrew year running from the fall of 931 to the fall of 930. Hence his beginning to build the Temple, in the spring month Zif of his fourth year (1 Kings 6:1), fell in 967/66, that is, in the spring of 966 (see Vol. 1, p. 191).

ဤဖြစ်ရပ်သည် ထွက်မြောက်ခြင်းမှ ၄၈၀ နှစ်မြောက်နှစ်တွင်ဖြစ်သည် (၁ ရာဇဝင်မှတ်တမ်း ၆:၁)။ ထို့ကြောင့် ထွက်မြောက်ခြင်း၏ ပထမနှစ်တွင် ဇိဖ်လသည် ၄၇၉ နှစ်အကြာ ဘီစီ ၁၄၄၅ နွေဦးတွင်ဖြစ်ပြီး၊ ထွက်မြောက်ခြင်းသည် ယင်းမတိုင်မီလတွင် (အဘိဗ်လ၊ ၁၄၄၅) ဖြစ်ပြီး၊ ယော်ဒန်မြစ်ဖြတ်ကူးခြင်းသည် ၄၀ နှစ်အကြာ (ယိရှူး ၅:၆၊ ၁၀) ဘီစီ ၁၄၀၅ တွင်ဖြစ်သည်။ ၁ ရာဇဝင်မှတ်တမ်း ၆:၁ ၏ ၄၈၀ နှစ်မှ၊ ရှောလမင်း၏ အုပ်ချုပ်မှု ၄၀ နှစ် (တမန်တော် ၁၃:၂၁)၊ ဒါဝိဒ်မင်း၏ အုပ်ချုပ်မှု ၄၀ နှစ် (၁ ရာဇဝင်မှတ်တမ်း ၂:၁၁)၊ နှင့် ရှောလမုန်မင်း၏ အုပ်ချုပ်မှု ၄ နှစ်တို့ကို နုတ်ယူရမည်။ ဤ ၈၄ နှစ်ကို ၄၈၀ နှစ်မှ နုတ်လိုက်လျှင် ရှောလမင်း၏ နန်းတက်ပွဲသည် ထွက်မြောက်ခြင်းမှ ၃၉၆ နှစ်မြောက်နှစ် သို့မဟုတ် ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်ခြင်းမှ ၃၅၆ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ယိရှူးမှ ရှမွေလအထိ ကာလသည် ဘီစီ ၁၄၀၅–၁၀၅၁/၅၀ ဖြစ်သည်။

This was in the 480th year after the Exodus (1 Kings 6:1). Then Zif in the first year of the Exodus was 479 years earlier, in the spring of 1445 b.c., with the Exodus in the preceding month (Abib, 1445), and the crossing of the Jordan 40 years later (Joshua 5:6, 10) in 1405 b.c. Of the 480 years of 1 Kings 6:1, 40 are to be deducted for the reign of Saul (Acts 13:21), 40 for the reign of David (1 Kings 2:11), and 4 from the reign of Solomon. These 84 years deducted from the 480 years leave the coronation of Saul in the 396th year from the Exodus, or the 356th from the invasion of Canaan, giving us the years 1405–1051/50 b.c. for the period from Joshua to Samuel.

တရားသူကြီး ယိဖသာ၏ ရာထူးစတင်ချိန်တွင် ဣသရေလလူမျိုးသည် “ဟေရှဘုန်နှင့် ၎င်း၏မြို့များတွင် သုံးရာနှစ်နေထိုင်ခဲ့သည်” (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၁:၂၆) ဟူသော ထုတ်ဖော်ပြောကြားချက်မှ နောက်ထပ်ကာလသတ်မှတ်ချက်တစ်ခုရရှိသည်။ ဤသုံးရာနှစ်သည် မောရှေ၏ နောက်ဆုံးနှစ်တွင် ၎င်း၏ခေါင်းဆောင်မှုအောက်တွင် ဤဒေသသိမ်းပိုက်ခြင်းသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိသည် (ဒုတိယသြဝါဒကျမ်း ၂:၂၆–၃၇ ကိုကြည့်ပါ)။ ဤထုတ်ဖော်ပြောကြားချက်အရ ယိရှူးနှင့် အကြီးအကဲများ၏ သိမ်းပိုက်မှု၊ ဩသရနီလ၊ ဧဟုဒ်၊ ရှမ်ဂါ၊ ဒေဗောရာ နှင့် ဘာရက်၊ ဂိဒေါင်၊ တိုလာ၊ နှင့် ယာဣရ တို့၏ တရားသူကြီးအုပ်ချုပ်မှုများ၊ နှင့် ကြားဖြတ်ဖိနှိပ်မှုကာလများကို သိမ်းပိုက်မှုနှင့် ယိဖသာအချိန်ကာလအကြား သုံးရာနှစ်အတွင်း ထည့်သွင်းရမည်။

Another chronological peg is provided by a statement made by the judge Jephthah at the beginning of his term of office, that Israel had then “dwelt in Heshbon and her towns … three hundred years” (Judges 11:26). These 300 years go back to the conquest of this area under the leadership of Moses, during the last year of his life (see Deut. 2:26–37). This statement requires that the conquest under Joshua and the elders, together with the judgeships of Othniel, Ehud, Shamgar, Deborah and Barak, Gideon, Tola, and Jair, as well as the intervening periods of oppression, be included within the 300 years between the conquest and the time of Jephthah.

ဤကာလများကို သုံးရာနှစ်အတွင်း ထည့်သွင်းရန် သိသာထင်ရှားသော အခက်အခဲများမရှိပေ။ အကြောင်းမှာ တရားသူကြီးအချို့သည် တစ်ချိန်တည်းတွင် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရန် သင့်လျော်သည်—ဥပမာ၊ တစ်ဦးသည် ယော်ဒန်မြစ်တဖက်တွင် အုပ်ချုပ်ပြီး နောက်တစ်ဦးသည် အနောက်ပိုင်းပါလစတိုင်းတွင် သို့မဟုတ် တစ်ဦးသည် မြောက်ပိုင်းတွင် နောက်တစ်ဦးသည် တောင်ပိုင်းတွင် အုပ်ချုပ်ခဲ့ပေမည်။ အချို့လူမျိုးများသည် တစ်ချိန်တည်းတွင် အေးချမ်းမှုနှင့် လုံခြုံမှုရှိခဲ့စဉ် အခြားလူမျိုးများသည် ဖိနှိပ်ခံရခဲ့သည်လည်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ဥပမာ၊ ကာနာန်ဘုရင် ယာဘိန်မှ ဖိနှိပ်မှုကို ဒေဗောရာ နှင့် ဘာရက်တို့၏ ယာဘိန်၏စစ်တပ်ခေါင်းဆောင် စီစရာအပေါ် အောင်မြင်မှုဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည် (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၄)။ ဒေဗောရာ၏ အောင်ပွဲသီချင်းတွင် လွတ်မြောက်ရေးတိုက်ပွဲတွင် ညီအစ်ကိုများကို မကူညီခဲ့သည့်အတွက် လူမျိုးအချို့ကို ဆူပူပြစ်တင်ခဲ့သည် (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၅:၁၆၊ ၁၇)။ ဤလူမျိုးများသည် ဧဟုဒ်မှ မောဘလူမျိုးနှင့် အာမလက်လူမျိုးများ၏ ဖိနှိပ်မှုမှ လွတ်မြောက်ပြီးနောက် ၈၀ နှစ်ကြာ အေးချမ်းစွာနေထိုင်ခဲ့သောကြောင့် အသက်ကိုစွန့်ရန် မလိုအပ်ဟု ယူဆခဲ့ပေမည် (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၃:၃၀)။

To fit these periods into the 300 years does not present great difficulties, since it is reasonable to assume that some judges ruled contemporaneously—one perhaps in Transjordan and another in western Palestine, or one in the north and another in the south. It is also possible that some tribes in one part of the country enjoyed rest and security at a time when other tribes were oppressed. This is, for example, indicated in the oppression by the Canaanite king Jabin of Hazor, which was terminated by the victory of Deborah and Barak over Sisera, captain of Jabin’s army (Judges 4). In Deborah’s song of victory several tribes were rebuked for having failed to assist their brethren in the struggle for liberation from the tyranny of the oppressor (Judges 5:16, 17). These tribes probably saw no need for risking life so long as they themselves enjoyed a peaceful existence, as was the case for 80 years after Ehud liberated them from the oppression of the Moabites and Amalekites (Judges 3:30).

ယိဖသာမှ ရှောလမင်း၏ နန်းတက်ပွဲအထိ ကာလသည် သမ္မာကျမ်းစာထုတ်ဖော်ပြောကြားချက်များအရ ၅၇ နှစ်ဖြစ်သည်။ ယိဖသာသည် အရှေ့ပိုင်းလူမျိုးများကို အုပ်ချုပ်ပြီး အမ္မုန်လူမျိုးများ၏ ၁၈ နှစ်ဖိနှိပ်မှုကို အဆုံးသတ်စဉ်၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် အနောက်ပိုင်းလူမျိုးများကို ဖိနှိပ်မှုစတင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ဧလိလက်ထက်တွင် သေတ္တာတော်ကို သိမ်းယူခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ရှိလောမြို့၌ ၃၀၀ နှစ်ရှိခဲ့သည် (PP ၅၁၄)။ ဤဖိလိတ္တိဖိနှိပ်မှုကာလအတွင်း ရှံဆုန်သည် ပုဂံဖိနှိပ်သူများကို နှောင့်ယှက်ပြီး “ဣသရေလကို လွတ်မြောက်စေရန်” စတင်ခဲ့သည် (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၃:၅)။ ရှမွေလသည် ရှံဆုန်၏ တစ်ချိန်တည်းလူဖြစ်နိုင်ပြီး၊ ရှံဆုန်သည် အနောက်တောင်ပိုင်းတွင် လှုပ်ရှားခဲ့ပြီး၊ ရှမွေလသည် ပါလစတိုင်းအလယ်ပိုင်းတောင်များတွင် လှုပ်ရှားခဲ့သည် (၁ ရှမွေလမှတ်တမ်း ၇:၁၆၊ ၁၇)။ ရှမွေလသည် ဣသရေလကို ပညာရှိစွာ လမ်းညွှန်ခဲ့သော နောက်ဆုံးတရားသူကြီးဖြစ်သည်။ ပထမဘုရင် ရှောလမင်းမဖြစ်မီ ကာလရှည်ထိ ၎င်းသည် ၎င်း၏လူမျိုးများကို တစ်ဦးတည်းခေါင်းဆောင်ခဲ့သည် (PP ၅၉၁)။

From Jephthah to Saul’s coronation was 57 years, according to chronological statements of the Bible. While Jephthah ruled over the eastern tribes, ending an 18-year oppression of the Ammonites, the Philistines began oppressing those in the west. They captured the ark in Eli’s time, after it had been at Shiloh for 300 years (PP 514). During the time of this Philistine oppression Samson harassed the pagan oppressor and began “to deliver Israel” (Judges 13:5). Samuel was probably also a contemporary of Samson, the latter operating in the southwest, the other in the mountains of central Palestine (1 Sam. 7:16, 17). Samuel was the last judge to guide Israel wisely. For a long time he was the sole leader of his people (PP 591) before the first king, Saul, was chosen.

ဤကာလအတွင်း အီဂျစ်၏ တည်ငြိမ်သောကာလသတ်မှတ်ချက်နှင့် သမ္မာကျမ်းစာကာလသတ်မှတ်ချက်တွင် အဓိကရက်စွဲများသည် တရားသူကြီးများကာလ၏ စမ်းသပ်ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှုကို ခွင့်ပြုပြီး အောက်ပါ ကာလသတ်မှတ်ချက်ဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

The relatively fixed chronology of Egypt during this period, and several key dates in the Biblical chronology, permit an experimental reconstruction of the period of the judges that leads to the following chronological synchronisms:

တရားသူကြီးများကာလ၏ ယာယီကာလသတ်မှတ်ချက်

ဣသရေလတရားသူကြီးများလက်အောက်တွင်	အီဂျစ်ဘုရင်များ	ဟိတ္တိဘုရင်များ
ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်ခြင်း	ဘီစီ ၁၄၀၅	အမင်ဟိုတပ် III (၁၄၁၂-၁၃၇၅)
ယိရှူးနှင့် အကြီးအကဲများလက်အောက်တွင် ဣသရေလ	၁၄၀၅-၁၃၆၄	အီခန်နာတန်၊ စမန်ခါရေ (၁၃၈၇-၁၃၆၆)

ချုရှန်ရှိသသာအိမ်၏ ၈ နှစ်ဖိနှိပ်မှုမှ ဩသရနီလ၏ လွတ်မြောက်ရေး	၁၃၅၆	တူတန်ခါမင်၊ အေး (၁၃၆၆-၁၃၅၃)
၄၀ နှစ်အနားယူခြင်း	၁၃၅၆-၁၃၁၆	ဟာမ်ဟပ် (၁၃၅၃-၁၃၂၀)
		ဆယ့်ရှစ်ဆက်မင်းဆက်
		ရာမစီ I (၁၃၂၀-၁၃၁၉)

		ဆက်တီ I (၁၃၁၉-၁၂၉၉)
မောဘလူမျိုးများ၏ ၁၈ နှစ်ဖိနှိပ်မှုမှ ဧဟုဒ်၏ လွတ်မြောက်ရေး	၁၂၉၈	ပါလစတိုင်းရှိ ဆက်တီ (၁၃၁၉)
		ရာမစီ II (၁၂၉၉-၁၂၃၂)
တောင်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းလူမျိုးများ၏ ၈၀ နှစ်အနားယူခြင်း	၁၂၉၈-၁၂၁၈	ကာဒါရှ်တိုက်ပွဲ (၁၂၉၅)
ယာဘိန်၏ ၂၀ နှစ်ဖိနှိပ်မှုမှ ဒေဗောရာ နှင့် ဘာရက်၏ လွတ်မြောက်ရေး	၁၂၅၈

မြောက်ပိုင်းတွင် အနားယူခြင်း	၁၂၅၈-၁၂၁၈
မီဒီယန်လူမျိုးများ၏ ၇ နှစ်ဖိနှိပ်မှုမှ ဂိဒေါင်၏ လွတ်မြောက်ရေး	၁၂၁၁	မာနပ်တာ နှင့် အခြားနည်းပါးသောဘုရင်များ (၁၂၃၂-၁၂၀၀)
		ဆယ့်ကိုးဆက်မင်းဆက်
ဂိဒေါင်၏ အုပ်ချုပ်မှု	၁၂၁၁-၁၁၇၁	ရာမစီ III (၁၁၉၈-၁၁၆၇)
ရှေခင်မြို့အပေါ် အဘိမလက်၏ ဘုရင်စနစ်	၁၁၇၁-၁၁၆၈	ပင်လယ်လူမျိုးများနှင့် စစ်ပွဲ (၁၁၉၄-၁၁၉၁)
တိုလာ၊ ယာဣရ၊ ယိဖသာ၊ ဣဘဇာန်၊ ဧလုန်၊ အဗ္ဗဒုန်	၁၁၆၈-၁၀၇၄	ရာမစီ IV-XI (၁၁၆၇-၁၀၈၅)
ဖိလိတ္တိဖိနှိပ်မှု စတင်ခြင်း	၁၁၁၉
ရှံဆုန်၏ စွန့်ဦးတီထွင်မှုများ	၁၁၀၁-၁၀၈၁	ဆယ့်တစ်ဆက်မင်းဆက်
သေတ္တာတော်သိမ်းယူခံရခြင်း၊ ဧလိ၏ ကွယ်လွန်ခြင်း	၁၀၉၉
ဧဘနဇာ တိုက်ပွဲ၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများ ရှုံးနိမ့်ခြင်း	၁၀၇၉	အမင်ဘုန်းကြီးများအဖြစ် အီဂျစ်ဘုရင်များ (၁၀၈၅-၉၅၀)
ရှမွေလတရားသူကြီး	၁၀၇၉-၁၀၅၀

tentative chronology of the period of the judges

Israel Under the Judges*

Egyptian Kings*

Hittite Kings

Eighteenth Dynasty

Invasion of Canaan

1405

Amenhotep III

1412-1375

Hattushilish II

Israel under Joshua and the elders

1405-1364

Ikhnaton, Smenkhkare

Tuthaliya III

1387-1366

Arnuwanda II

Othniel’s liberation from Chushan rishathaim’s 8–year oppression

1356

Tutankhamen, Eye

1366-1353

Shubbiluliuma

Rest of 40 years

1356-1316

Harmhab

1353-1320

Nineteenth Dynasty

Arnuwanda III

Ramses I

1320-1319

Murshilish II

Seti I

1319-1299

Ehud’s liberation from 18 years of Moabite oppression

1298

Seti in Palestine

1319

Ramses II

1299-1232

Mutallu

80 years’ rest of southern and eastern tribes

1298-1218

Battle at Kadesh

1295

Deborah and Barak’s liberation after Jabin’s 20 years of oppres sion in the north

1258

Urhi–Teshub

Hattushilish III

Rest in the north

1258-1218

Last weak Hit tite kings

Gideon’s liberation from 7–year Midianite oppression

1211

Merneptah and other weak kings

1232-1200

End of Hittite kingdom about 1200

Twentieth Dynasty

Gideon’s rule

1211-1171

Ramses III

1198-1167

Abimelech’s kingship over Shechem

1171-1168

War against Peoples of the Sea

1194-1191

Tola, Jair, Jephthah, Ibzan, Elon, Abdon

1168-1074

Ramses IV-XI

1167-1085

Beginning of Philistine oppression

1119

Samson’s exploits

1101-1081

Twenty–first Dynasty

Ark taken, Eli’s death

1099

Battle at Ebenezer, Philistines de feated

1079

(High priests of Amen as kings of Egypt)

Samuel judge

1079-1050

1085-950

ကာနန်လူမျိုးများနှင့် ၎င်းတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု
ပါလက်စတိုင်း၏ မူလလူဦးရေသည် ဆီးမစ်မဟုတ်သည်မှာ ရှေးအကျဆုံး အခြေချနေထိုင်မှုများ၏ နာမည်များမှာ ဆီးမစ်မဟုတ်သည့်အတွက် ထင်ရှားသည်။ ဒုတိယထောင်စုနှစ် နှောင်းပိုင်းတွင် အမိုရိတ်များသည် ကာနန်ကို ကျူးကျော်ခဲ့ပြီး ရာစုနှစ်များစွာကြာ ၎င်းတို့သည် အုပ်ချုပ်သူလူတန်းစားအဖြစ် တည်ရှိခဲ့သည်။ ဟိတ္တိတ်များ၏ အစောပိုင်းလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ နောက်ပိုင်းအင်ပါယာကာလမှ စာသားများတွင် အနည်းငယ်သာ သိရှိရပြီး၊ ပါလက်စတိုင်း၏ အချို့ဒေသများတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့သည်၊ ဟူရီယန်များလည်း အထူးသဖြင့် တောင်ပိုင်းတွင် အခြေချခဲ့သည်။ ကမ္ဘာဦးကျမ်း ၁၀:၁၅-၁၉ တွင် ကာနန်လူမျိုးများဟု ခေါ်တွင်သော လူမျိုး ၁၁ မျိုးအနက် ဟိတ္တိတ်များနှင့် အမိုရိတ်များကို ဖော်ပြပြီးဖြစ်သည်။ အခြားခြောက်မျိုးမှာ ဆီးရီးယားနှင့် ဖီနီးရှားတွင် နေထိုင်ခဲ့သည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ ကမ်းရိုးတန်းရှိ ဆီဒုန်လူမျိုးများနှင့် ဇီမာရိတ်များ၊ ထရီပိုလီမြောက်ဘက်ရှိ အမာနာစာလွှာများတွင် ဖော်ပြထားသော အာကိတ်များ၏ မြို့တော် အိရ်ကာတာ၊ အာရှုရိယံမှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသော ဆီယန်နူမြို့တော်ရှိ ဆင်းနိတ်များ၊ ဖီနီးရှားမြောက်ပိုင်းရှိ အာဗတ်မြို့တော်ရှိ အာဗတ်ဒိတ်များ၊ နှင့် ဆီးရီးယားအတွင်းပိုင်းရှိ ဟာမသ်လူမျိုးများ ဖြစ်သည်။ ကျန်ရှိသော ကာနန်လူမျိုး သုံးမျိုးဖြစ်သည့် ဂျေဘုဆိုက်များ၊ ဂရီဂါဆိုက်များနှင့် ဟိဗိုက်များအကြောင်းကို ကျမ်းစာပြင်ပရင်းမြစ်များမှ ဘာမှမသိရှိရပါ။

The Peoples of Canaan and Their Culture.—The earliest, aboriginal population of Palestine was non-Semitic, as is evident from the names of the oldest settlements, which are non-Semitic. Toward the end of the second millennium b.c. the Amorites invaded Canaan and for centuries formed its ruling class. The early Hittites, of whom only traces are recognizable in the texts coming from the time of their later empire period, also settled in certain parts of Palestine, as did the Hurrians, especially in the south. Of the 11 peoples called Canaanites in Gen. 10:15–19, the Hittites and Amorites have already been mentioned. Six of the others lived in Syria and Phoenicia; namely, the Sidonians and the Zemarites on the coast; the Arkites, with their capital Irqata, of the Amarna Letters, north of Tripoli; the Sinites, whose capital Siannu, mentioned in Assyrian records, is still unidentified; the Arvadites, with their capital Arvad in northern Phoenicia; and the Hamathites in inland Syria. Of the remaining three Canaanite tribes, the Jebusites, Grigasites, and Hivites, nothing is known from extra-Biblical sources.

ဤလူမျိုးများအားလုံးသည် ရှေးခေတ်ယဉ်ကျေးမှု နှစ်ခုကြားတွင် တည်ရှိသော နိုင်ငံတစ်ခုတွင် နေထိုင်ခဲ့သည်—တောင်ဘက်ရှိ အီဂျစ်နှင့် မြောက်ဘက်ရှိ မက်ဆိုပိုတေးမီးယား—ထိုနိုင်ငံများ၏ ယဉ်ကျေးမှုများမှ ပြင်းထန်စွာ လွှမ်းမိုးမှုခံခဲ့ရသည်။ ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယားသည် ဟီးဗရူးကျူးကျော်မှုကာလတွင် အီဂျစ်၏ နိုင်ငံရေးအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ရာစုနှစ်များစွာနေထိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၏ ယဉ်ကျေးမှုလွှမ်းမိုးမှုသည် အီဂျစ်ထက် ပိုမိုသန်မာခဲ့သည်။ ဤထူးဆန်းသော ဖြစ်စဉ်၏ အကြောင်းရင်းမှာ လူမျိုးရေးဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှုများတွင် ရှိနိုင်သည်။ ဤလူမျိုးများအားလုံးသည် ဘေဘီလုံနှင့် အာရှုရိတွင် ပြောဆိုသော ဆီးမစ်ဘာသာစကားများနှင့် နီးကပ်စွာ ဆက်နွယ်နေသော ဆီးမစ်ဘာသာစကားများကို ပြောဆိုခဲ့သောကြောင့် ၎င်းတို့သည် ၎င်းတို့၏ နိုင်ငံရေးအုပ်ချုပ်သူများထက် အရှေ့ဘက်ယဉ်ကျေးမှုကို ပိုမိုတွယ်ကပ်ခဲ့ပေမည်။ ထို့ကြောင့် မြို့အုပ်ချုပ်သူများအကြား၊ နှင့် ၎င်းတို့နှင့် အီဂျစ်နန်းတွင်းအကြား ဆက်သွယ်မှုအားလုံးတွင် ဘေဘီလုံဘာသာစကားနှင့် စာရေးနည်းကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ ရွှံ့စေးပြားများကို ၎င်းတို့၏ အရှေ့ဘက်အိမ်နီးချင်းများကဲ့သို့ စာရေးသားရန်အတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်။ စာရေးခြင်းအနုပညာကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လေ့ကျင့်ခဲ့သည်မှာ ရှေခင်း၊ တနာချ်၊ တယ်လ်အယ်လ်-ဟီဆီ၊ နှင့် ဂီဇာတို့တွင် တူးဖော်တွေ့ရှိထားသော ကျူနီဖောမ်စာသားများနှင့်၊ အီဂျစ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော်လည်း မူလက ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယားမှ လာသော အမာနာစာလွှာများ ရာပေါင်းများစွာမှ ထင်ရှားသည်။

All these peoples, living in a country situated between the two great civilizations of antiquity—Egypt in the south and Mesopotamia in the north—were strongly influenced by the cultures of those countries. Although Palestine and Syria had lived under the political 0dominion of Egypt for centuries by the time of the Hebrew invasion, the cultural influences of Mesopotamia were stronger than those of Egypt. The reason for this strange phenomenon may lie in ethnic ties. Since all these peoples spoke Semitic languages closely related to those spoken in Babylonia and Assyria, they may have been more attached to the eastern culture than to that of their political overlords. Hence we find that the Babylonian language and script were used in all correspondence between the different city rulers, and between them and the Egyptian court. The clay tablet served them as writing material, as it did their eastern neighbors. That the art of writing was extensively practiced is evident from the fact that cuneiform texts have been found in various Palestinian excavations, such as Shechem, Taanach, Tell el–Ḥesī, and Gezer, and from the hundreds of Amarna Letters which, although they were discovered in Egypt, originally came from Palestine and Syria.

ထို့ပြင်၊ အသစ်သော အက္ခရာစာရေးနည်း၊ အဆိုပါကာလတွင် ဆိုင်နိုင်းသတ္တုတွင်းဒေသတွင် ဖန်တီးခဲ့သည်ဟု ယူဆရသော (ကြည့်ပါ အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၀၆၊ ၅၈၆)၊ ထိုကာလတွင် ပိုမိုကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုလာခဲ့သည်။ လာချစ်၊ ဘက်သှမယ်ရှ်၊ ရှေခင်း စသည့်နေရာများတွင် အက္ခရာစာရေးနည်းဖြင့် ရေးထားသော တိုတောင်းသော စာသားများကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုအချိန်က လူများသည် စာရေးလိုစိတ်ပြင်းပြပြီး၊ ကျူနီဖောမ်နှင့် ဟီရိုဂလစ်ဖစ်စာရေးနည်းများ၏ ရာနှင့်ချီသော အက္ခရာများထက် သိသာထင်ရှားသော အားသာချက်များရှိသည့် အသစ်သောစာရေးနည်းကို အသုံးပြုနေကြသည်ကို ဖော်ပြသည်။

Also, a new, alphabetic script, probably invented in the mining region of Sinai toward the end of the patriarchal period (see Vol. I, pp. 106, 586), was beginning to be used more extensively in the period under discussion. Short inscriptions written in alphabetic script have been found at Lachish, Beth-shemesh, Shechem, and elsewhere. They suggest that the people of that time were eager to write and were using the new script, because of its obvious advantages over the difficult and cumbersome cuneiform or hieroglyphic scripts with their many hundreds of characters.

ဣသရေလလူမျိုးများ နိုင်ငံသို့မဝင်ရောက်မီ ကာလမှ ပါလက်စတိုင်းမြို့များကို တူးဖော်ခြင်းမှ လူဦးရေသည် အထူးသဖြင့် မြို့အတွင်း ကျောက်ဥမင်များ တည်ဆောက်ရာတွင် မြင့်မားသော လက်မှုပညာအဆင့်ကို ရရှိခဲ့သည်ကို ပြသသည်။ ဥပမာ၊ ဂျေဘုဆိုက်များသည် ဂျေရုဆလင်မြို့အတွင်း ဒေါင်လိုက်ရိုးတံတစ်ခုကို တူးဖော်ခဲ့ပြီး၊ ထိုရိုးတံသည် မြို့ပြင်ဘက် ကစ်ဒရွန်ချိုင့်ဝှမ်းရှိ ဂီဟုန်စမ်းရေတွင်းနှင့် အဆင့်တူအနက်အထိ ဖြစ်သည်။ ဤရိုးတံ၏ အောက်ခြေမှ စမ်းရေတွင်းသို့ အလျားလိုက်လှိုဏ်ခေါင်းတစ်ခုကို တူးဖော်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းမှတစ်ဆင့် အရေးပေါ်အခါတွင် မြို့မှမထွက်ဘဲ စမ်းရေတွင်းမှ ရေကို ရယူနိုင်ခဲ့သည်။

The excavation of Palestinian cities dating from the period before the Israelites entered the country shows that the population had attained a high level of craftsmanship, especially in the building of city rock tunnels. The Jebusites, for example, dug a vertical shaft inside the city of Jerusalem, to a depth on a level with the spring Gihon, which was some distance outside the city in the Kidron Valley. From the bottom of this shaft they dug a horizontal passage to the spring, through which they were able to secure water from the spring in a time of emergency without leaving the city.

ဂီဇာတွင်လည်း အံ့မခန်းရေဥမင်တစ်ခုကို တူးဖော်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတွင် ခိုင်မာသောကျောက်တုံးမှ ဖြတ်ထုထားသော လှေကားကြီးတစ်ခုပါရှိပြီး၊ အရှည်ပေ ၂၁၉ ရှိသည်။ ဤဥမင်သည် အဝင်ဝတွင် အမြင့်ပေ ၂၃ နှင့် အနံပေ ၁၃ ရှိသော်လည်း အဆုံးသို့ရောက်လျှင် အလွန်သေးငယ်သွားသည်။ အမိုးသည် စည်ပုံသဏ္ဌာန်ရှိပြီး လှေကားအဆင့်များ၏ စောင်းညွတ်မှုကို လိုက်နာသည်။ ၎င်းသည် ကျောက်မျက်မျက်နှာပြင်အောက်ပေ ၉၄ ခွဲတွင်ရှိသော စမ်းရေတွင်းကြီးတစ်ခုတွင် အဆုံးသတ်ပြီး၊ လက်ရှိမျက်နှာပြင်အဆင့်အောက်ပေ ၁၃၀ တွင် ရှိသည်။ ကိရိယာအမှတ်အသားများအရ ဤအလုပ်ကို ကျောက်မီးခဲကိရိယာများဖြင့် လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်ကို ပြသပြီး၊ အပျက်အစီးများ၏ အကြောင်းအရာများအရ ဟီးဗရူးကျူးကျော်မှုအပြီးတွင် မကြာမီ ဤဥမင်သည် အသုံးပြုမှုမရှိတော့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ဂီဇာ၏ ရှေးခေတ်နိုင်ငံသားများသည် ၎င်းတို့၏ ဥမင်အဆုံးတွင် အားကောင်းသော စမ်းရေတွင်းတစ်ခုကို ရှာတွေ့မည်ကို မည်သို့သိခဲ့သည်က ယနေ့တိုင် လျှို့ဝှက်ချက်ဖြစ်သည်။

A magnificent water tunnel was also excavated at Gezer, consisting of a gigantic staircase about 219 ft. long cut out of solid rock. This tunnel is 23 ft. high at the entrance and about 13 ft. wide, but diminishes greatly toward the end. The roof is barrel shaped, and follows the slope of the steps. It ends at a large spring 94 1/2 ft. underneath the rock surface, and 130 ft. below the present surface level. The toolmarks show that the work was done with flint tools, and the contents of the debris reveal that the tunnel fell into disuse not long after the Hebrew invasion. How the ancient citizens of Gezer knew that they would strike a powerful spring at the end of their tunnel is still a mystery.

ဟီးဗရူးကျူးကျော်မှုအချိန်တွင် ကာနန်လူမျိုးများ၏ မြင့်မားသော ရုပ်ဝတ္ထုယဉ်ကျေးမှုအဆင့်ကို သရုပ်ပြသော ဤအင်ဂျင်နီယာလုပ်ငန်းများသည် မကြာသေးမီက ထွက်ပေါ်လာသော ကာနန်လူမျိုးများ၏ အောင်မြင်မှုများစွာထဲမှ ဥပမာများဖြစ်သည်။

These engineering feats, which demonstrate the high level of material culture of the Canaanites at the time of the Hebrew invasion, are examples of many Canaanite accomplishments recently come to light.

ကာနန်လူမျိုးများ၏ ဘာသာရေးနှင့် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုများ

ဣသရေလလူမျိုးများ သိမ်းပိုက်မှုမတိုင်မီ ပါလက်စတိုင်း၏ လူဦးရေသည် မြင့်မားသော ယဉ်ကျေးမှုအဆင့်ကို ရရှိခဲ့ပြီးဖြစ်သော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ ဘာသာရေးအယူအဆများနှင့် ကိုးကွယ်မှုများသည် အလွန်နိမ့်ကျသည်။ ကာနန်ဘုရားကျောင်းများနှင့် သန့်ရှင်းသောနေရာများကို တူးဖော်ခြင်းမှ ကာနန်လူမျိုးများ၏ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ အရာဝတ္ထုများစွာကို ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့သည်။ ရှမ်ရှာရာ၊ ရှေးခေတ်အုဂါရစ်တွင် ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန် ကာနန်စာသားများစွာကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ အက္ခရာကျူနီဖောမ်စာရေးနည်းဖြင့် ရေးထားသော ၎င်းတို့သည် ဒုတိယထောင်စုနှစ်အလယ်ပိုင်းရှိ ကာနန်လူမျိုးများ၏ ဘာသာစကား၊ ကဗျာနှင့် ဘာသာရေးအကြောင်း များစွာ အလင်းပြခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ဣသရေလလူမျိုးများ ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်ခဲ့သော နိုင်ငံ၏ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အဓိကသတင်းအချက်အလက်ရင်းမြစ်ဖြစ်သည်။

The Religion and Cult Practices of the Canaanites.—Though it is true that the pre-Israelite population of Palestine had already attained a high cultural level by the time of the conquest, their religious concepts and practices were most degrading. The excavation of Canaanite temples and sacred places has brought to light many cult objects of Canaanite origin. At Ras Shamrah, ancient Ugarit, many Canaanite texts of a mythological nature have been found. Written in an alphabetic cuneiform script, they have shed much light on the language, poetry, and religion of the Canaanites of the middle of the second millennium b.c. They constitute our main source of information on the religion of the land Israel invaded and conquered.

ပါလက်စတိုင်းတွင် ကျမ်းစာတွင် “မြင့်သောနေရာများ” ဟု ခေါ်တွင်သော လူထုသန့်ရှင်းရာဌာနများစွာ ရှိပုံရသည်။ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ဤ“မြင့်သောနေရာများ”ကို အလွန်စွဲလမ်းခဲ့ပြီး၊ ဘုရားသခင်အား သန့်ရှင်းရာဌာနတစ်ခုတည်းတွင်သာ ကိုးကွယ်ရမည်ဟူသော သူ၏ ပြတ်သားသောအမိန့်ရှိသော်လည်း (ဒုတိယကျမ်း ၁၂:၅၊ ၁၁)၊ ၎င်းတို့ကို ဘုရားသခင်ထံ အပ်နှံခဲ့သည်။ ယေရမိ ၇:၃၁; ၁၉:၁၃; ၃၂:၃၅; ဟောရှယ် ၄:၁၂, ၁၃, ၁၅; အာမုတ် ၂:၈; ၄:၄, ၅ ကဲ့သို့သော ပရောဖက်များက ၎င်းတို့ကို ပြစ်တင်ရှုတ်ချခဲ့သော်လည်း၊ လူများကို ၎င်းတို့မှ ဖယ်ရှားရန် အလွန်ခက်ခဲခဲ့သည်။ အာမာဇိယ၊ ဥဇိယ၊ နှင့် ယောသံကဲ့သို့ အကောင်းဆုံးဘုရင်များပင် ၎င်းတို့ကို မဖျက်ဆီးခဲ့ပါ (၂ ရာဇဝင်ကျမ်း ၁၄:၃, ၄; ၁၅:၄, ၃၄, ၃၅)။

Palestine seems to have had a great number of open-air sanctuaries, called bamoth, “high places,” in the Bible. The Israelites were so attracted by these “high places” that they took them over and dedicated them to God, in spite of His explicit command that He be worshiped at one place only, the place where the sanctuary was situated (Deut. 12:5, 11). Various prophets denounced these pagan places of worship (Jer. 7:31; 19:13; 32:35; Hosea 4:12, 13, 15; Amos 2:8; 4:4, 5), but it was most difficult to wean the people away from them. Even some of the best kings—Amaziah, Uzziah, and Jotham, for example—did not destroy them (2 Kings 14:3, 4; 15:4, 34, 35).

ပါလက်စတိုင်းတွင် တူးဖော်တွေ့ရှိထားသော အကောင်းဆုံး ထိန်းသိမ်းထားသော မြင့်သောနေရာတစ်ခုကို ဂျေရုဆလင်နှင့် ကမ်းရိုးတန်းအကြား ဂီဇာတွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အဆောက်အအုံလုပ်ငန်းများ၏ သဲလွန်စမရှိသော လူထုနေရာတစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ ၎င်းတွင် ဂူများစွာပါရှိပြီး၊ အချို့ဂူများတွင် ပြာနှင့် အရိုးများဖြည့်ထားပြီး၊ ယဇ်ပူဇော်မှု၏ အကြွင်းအကျန်များဖြစ်နိုင်သည်၊ အကြောင်းမှာ အရိုးများသည် လူသား၊ အမျိုးသမီး၊ ကလေး၊ မွေးကင်းစကလေး၊ နွား၊ သိုး၊ ဆိတ်၊ နှင့် သမင်တို့၏အရိုးများဖြစ်သည်။ ဂူနှစ်ခုသည် ကျဉ်းမြောင်းသော အကွေ့အကောက်ဥမင်ဖြင့် ဆက်သွယ်ထားပြီး၊ ၎င်းတို့အနက် တစ်ခုကို သန့်ရှင်းသောနေရာအဖြစ် အသုံးပြုနိုင်ပြီး၊ ဆုတောင်းသူသည် ဗျာဒိတ်တောင်းခံနိုင်သည်။ သေးငယ်သောဂူတွင် တိုးတိုးပြောသော စကားလုံးတိုင်းကို ပိုကြီးသောဂူတွင် ရှင်းလင်းစွာ ကြားနိုင်သည်။ ဂူနှစ်ခုကို ဆက်သွယ်ထားသော နံရံရှိ အပေါက်ရှေ့တွင် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ အရာဝတ္ထုတစ်ခု၊ ဖြစ်နိုင်ချေရှိသော ရုပ်တုတစ်ခု တည်ရှိခဲ့ဖူးပြီး၊ ဆုတောင်းသူများသည် ၎င်းနေရာတွင် ၎င်းတို့၏ ဆုတောင်းမှုများအတွက် အဖြေများကို ရရှိသည်ဟု ထင်မြင်ခဲ့ပေမည်။ ဂရိနှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် အလားတူ ဗျာဒိတ်နေရာများ ရှိခဲ့သည်။ ပင်မဂူ၏ အလယ်တွင် ကျောက်တုံးကြီးတစ်ခုရှိပြီး၊ ၎င်းပေါ်တွင် မွေးကင်းစကလေး၏ အရိုးစုတစ်ခု တွေ့ရှိခဲ့သည်၊ ဖြစ်နိုင်ချေမှာ ဤနေရာတွင် နောက်ဆုံးယဇ်ပူဇော်ခဲ့သော ကလေး၏ အကြွင်းအကျန်ဖြစ်ပေမည်။

One of the best-preserved high places excavated in Palestine was found at Gezer, about halfway between Jerusalem and the coast. It was an open place, without any traces of building activity. However, it contained several caves, of which some were filled with ash and bones, probably the remains of sacrifices, since the bones were of men, women, children, infants, cattle, sheep, goats, and deer. Two of the caves were connected by a narrow winding tunnel, so that one of them could be used as a sacred place where the inquiring worshiper might consult an oracle. Every whispered word spoken in the smaller cave can be heard clearly in the larger one. It is not impossible that a cult object, perhaps an idol, once stood in front of the hole in the wall that connected the two caves, and that the worshipers imagined they received answers to their prayers in this place. Similar oracle places are known to have existed in Greece and Mesopotamia. In the middle of the main cave was a large block of stone, on which lay the skeleton of an infant, perhaps the remains of the last child sacrificed in this place.

မြေပေါ်တွင် ကျောက်တိုင် ၁၀ ခုပါသော တန်းတစ်ခုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ အကြီးဆုံးတိုင်သည် အမြင့်ပေ ၁၁ နီးပါးရှိပြီး၊ အငယ်ဆုံးမှာ ပေ ၅ ခွဲရှိသည်။ ဟီးဗရူးဘာသာစကားတွင် ဤကျောက်တိုင်ကို “မက်ဆီဘဟ်”၊ “ရုပ်တု” (လေဝိကျမ်း ၂၆:၁; ဒုတိယကျမ်း ၁၆:၂၂; မိက္ခာ ၅:၁၃) ဟု ခေါ်ဆိုပြီး၊ ပိုမိုမှန်ကန်စွာ “တိုင်” (RSV) ဟုခေါ်သည်။ ၎င်းတိုင်များသည် နေကိုးကွယ်မှုနှင့် ဆက်နွယ်သည်လား၊ သို့မဟုတ် “သန့်ရှင်းသော” ဖါလပ်စ်အရိတ်တပ်စ်ကို ကိုယ်စားပြုသော မွေးဖွားမှုဆိုင်ရာ သင်္ကေတများဖြစ်သည်လား မသေချာပါ။ ဤမြင့်သောနေရာနှင့် ဆက်စပ်သော ယဇ်ပလ္လင်များစွာရှိပြီး၊ ကျောက်တုံးပေါ်တွင် ဖလားပုံသဏ္ဌာန်အပေါက်များစွာရှိပြီး၊ ၎င်းတို့ကို ဖျော်ရည်ပူဇော်မှု သို့မဟုတ် “သောက်ရေပူဇော်မှု” အတွက် အသုံးပြုခဲ့ပေမည်။

Aboveground a row of 10 stone pillars was found. The tallest of these pillars is almost 11 ft. high, the shortest, 5 1/2 ft. In Hebrew such a stone pillar is called maṣṣebah, “image” (see Lev. 26:1; Deut. 16:22; Micah 5:13), more correctly, “pillar” (RSV). It is not certain whether these pillars were connected with sun worship, or whether they were symbols of fertility representative of the “sacred” phallus erectus. Several altars were also connected with the high place, and on the rock floor were many cup-shaped holes probably used for the reception of libations, or “drink offerings.”

အီဒုမိတ်များ၏ မြို့တော်ဖြစ်သော ပေတရာအနီးရှိ တောင်တစ်လုံးပေါ်တွင် ထိန်းသိမ်းထားသော နောက်ထပ်မြင့်သောနေရာတစ်ခုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤသန့်ရှင်းရာဌာနသည် နောက်ပိုင်းကာလ (ဘီစီ ပထမရာစုနှစ်) မှဖြစ်သော်လည်း၊ ယခင်ကာလများမှ အလားတူနေရာများနှင့် ကွဲပြားမှုနည်းပါးပေမည်။ ကျောက်တုံးမူလမှ ထုလုပ်ထားသော ကြီးမားသော ယဇ်ပလ္လင်တစ်ခုရှိသည်။ လှေကားခြောက်ထစ်သည် ၎င်း၏ မီးဖိုပေါ်သို့ ဦးတည်သည်။ ယဇ်ပလ္လင်ရှေ့တွင် ကြီးမားသော စတုဂံပုံရင်ပြင်တစ်ခုရှိပြီး၊ အလယ်တွင် ယဇ်ပူဇော်မှု သတ်ဖြတ်ရာနေရာအဖြစ် မြင့်မားသော ပလက်ဖောင်းတစ်ခုရှိသည်။ ရေဆေးကြောသန့်စင်မှုဆိုင်ရာ ထုံးတမ်းများအတွက် အသုံးပြုရန် ကျောက်တုံးမှ ထုလုပ်ထားသော နီးပါးစတုဂံပုံရေကန်တစ်ခုရှိသည်။ ဤမြင့်သောနေရာတွင် ဖျော်ရည်ပူဇော်မှုအတွက် လက္ခဏာဆောင်သော ဖလားများရှိပြီး၊ အနီးတွင် အိုဘယ်လစ်ပုံသဏ္ဌာန်ရှိ မတ်တပ်တိုင်များရှိပြီး၊ ၎င်းတို့မရှိလျှင် မြင့်သောနေရာသည် ပြည့်စုံမည်မဟုတ်ပေ။

Another well-preserved high place has been found on one of the mountains near Petra, the capital of the Edomites. Although this sacred place is of a much later date (1st century b.c.), it probably differed little from similar places of earlier times. A great altar was cut out of the virgin rock. A stairway of six steps leads up to its fire hearth. In front of the altar is a great rectangular court, with an elevated platform in the middle, where the slaughtering of the sacrifice took place. A nearly square water tank has been hewn out of the rock, for use in connection with ablution rituals. This high place also has characteristic cups for pouring out libation offerings, and nearby there are obelisk-shaped standing pillars without which a high place apparently would have been incomplete.

ပါလက်စတိုင်းမြို့များဖြစ်သော မဂိဒိုနှင့် ဘက်သှမ်တွင် ကာနန်ဘုရားကျောင်းများကိုလည်း တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤသန့်ရှင်းသော အဆောက်အအုံများတွင် အခန်းနှစ်ခန်းပါရှိပြီး၊ အတွင်းဘက်ခန်းတွင် ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ ရုပ်တုမူလတည်ရှိခဲ့သော မြင့်မားသော ပလက်ဖောင်းတစ်ခုပါရှိပြီး ပင်မသန့်ရှင်းရာဌာနအဖြစ် ဆောင်ရွက်သည်။ သို့သော်၊ ကာနန်ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုသည် ဘုရားကျောင်းများနှင့် မြင့်သောနေရာများတွင်သာ ကန့်သတ်မထားပါ။ ပါလက်စတိုင်းတွင် တွေ့ရှိရသော သေးငယ်သော ကျောက်တုံးယဇ်ပလ္လင်များစွာသည် လူများတွင် ယဇ်ပူဇော်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သော ပုဂ္ဂလိကသန့်ရှင်းရာဌာနများ ရှိခဲ့သည်ကို ပြသသည်။ ဤကျောက်တုံးယဇ်ပလ္လင်များကို များသောအားဖြင့် ကျောက်တုံးတစ်ခုတည်းမှ ထုလုပ်ထားပြီး၊ မီးဖိုသည် အပေါ်ပိုင်းတွင်ရှိပြီး၊ ထောင့်လေးထောင့်တွင် ဦးချိုလေးချောင်းပါရှိသည်။ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ ရုပ်တုများကို ပါလက်စတိုင်းတူးဖော်မှုတိုင်းတွင် အမြောက်အမြားတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတို့အများစုသည် လိင်အင်္ဂါအချို့ကို အလေးပေးဖော်ပြထားသော အဝတ်မပါသော နတ်ဘုရားမရုပ်တုငယ်များဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ကာနန်ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု၏ အဓိကဗဟိုဖြစ်သော မွေးဖွားမှုကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုနှင့် ဆက်နွယ်နေသည်ကို ပြသသည်။

Canaanite temples have also been excavated in Palestinian cities, such as Megiddo and Beth-shan. These sacred structures usually contain two rooms; the inner with a raised platform on which the cult image originally had stood served as the main sanctuary. However, the Canaanite cult was not limited to temples and high places. Numerous small stone altars found in Palestine show that the people had private shrines where sacrifices were offered. These stone altars were usually hewn out of one block of stone. The hearth was on the upper part, with four horns at the corners. Cult images have been found in great numbers in every Palestinian excavation. Most of these are little figurines representing a nude goddess with the sex features accentuated, showing that they were connected with the fertility cult, around which much of the Canaanite worship centered.

ကာနန်နတ်ဘုရားများ

ကာနန်နတ်ဘုရားစုတွင် အယ်လ်သည် ထိပ်ဆုံးတွင်ရှိပြီး၊ “နှစ်ပေါင်းများစွာ၏ဖခင်”၊ “လူသားများ၏ဖခင်” ဟုခေါ်ဆိုပြီး၊ နွားထီးတစ်ကောင်ဖြင့် သင်္ကေတပြုထားသည်။ သူသည် အမြင့်ဆုံးနတ်ဘုရားဖြစ်သော်လည်း၊ အိုမင်းပြီး ပင်ပန်းနွမ်းနယ်နေသည်ဟု ယူဆခံရပြီး၊ ထို့ကြောင့် အားနည်းပြီး အားမရှိသည်ဟု ထင်မြင်ခံရသည်။ နောက်ပိုင်းဖီနီးရှားပညာရှင် ဖီလိုအဆိုအရ၊ အယ်လ်တွင် ဇနီးသုံးယောက်ရှိပြီး၊ အာစတာတီ၊ အာရှရာ၊ နှင့် ဘာလတစ် (ဖြစ်နိုင်ချေရှိသော အာနတ်) တို့သည် တစ်ချိန်တည်းတွင် သူ၏ညီအစ်မများဖြစ်သည်။ အုဂါရစ်စာသားများတွင်လည်း အာရှရာသည် အယ်လ်၏ ဇနီးဖြစ်သည်ဟု သက်သေပြထားသည်။

Canaanite Deities.—At the head of the Canaanite pantheon stood El, called “the father of years,” also “the father of men,” who was symbolized by a bull. In spite of his being the highest titular god, he was thought to be old and tired, and hence weak and feeble. According to a later Phoenician scholar, Philo of Byblos, El had three wives, Astarte, Asherah, and Baaltis (probably Anath), who were at the same time his sisters. Also in the Ugaritic texts Asherah is attested as El’s wife.

အာရှရာသည် ပင်လယ်၏ နာယကအဖြစ် “ပင်လယ်၏အာရှရာ” ဟု ခေါ်တွင်ပြီး၊ ကာနန်နှင့် အီဂျစ်တွင် “နတ်ဘုရားများ၏ ဖန်တီးရှင်” နှင့် “သန့်ရှင်းမှု” ဟုလည်း ခေါ်ဆိုသည်။ သူမကို များသောအားဖြင့် ပုံများနှင့် ရုပ်ကြွများတွင် ခြင်္သေ့ပေါ်တွင် ရပ်နေသော လှပသော အဝတ်မပါသော ပြည့်တန်ဆာအဖြစ် သရုပ်ဖော်ထားပြီး။、တစ်ဖက်တွင် လီလီပန်းတစ်ခုနှင့် နောက်တစ်ဖက်တွင် မြွေတစ်ကောင်ကိုင်ထားသည်။ သူမကို သစ်ပင်ပင်စည်တစ်ခု၏ သင်္ကေတအောက်တွင် ကိုးကွယ်ခဲ့ပုံရပြီး၊ သမ္မာကျမ်းစာ (KJV) တွင် “သစ်တောများ” ဟုခေါ်သည် (၂ ရာဇဝင်ကျမ်း ၁၇:၁၀)။ ဣသရေလလူမျိုးများက သူမကို လွယ်ကူစွာ လက်ခံခဲ့ပြီး၊ အာရှရာအတွက် အပ်နှံထားသော ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှုဆိုင်ရာ သင်္ကေတများကို လူမျိုးပြန်လည်ထူထောင်မှုမတိုင်မီကာလတွင် အကြိမ်များစွာ ကိုးကွယ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အများစုအချိန်တွင် ဆိုးရွားသော ဘာသာဖောက်ပြန်မှုအခြေအနေတွင် ရှိခဲ့သည်။

As patron of the sea Asherah is commonly called “Asherah of the Sea,” but also “creatress of the gods,” and “Holiness,” in both Canaan and Egypt. She was usually represented in pictures and on reliefs as a beautiful nude prostitute standing on a lion and holding a lily in one hand and a serpent in the other. She seems to have been worshiped under the symbol of a tree trunk, “groves” in the KJV (2 Kings 17:10). She found ready acceptance among the Israelites, who seem to have worshiped cult symbols dedicated to Asherah almost continuously during the pre-exilic period, for they were in a deplorable state of apostasy most of the time.

ကိနာနိတ်ဘုရားမများနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများ

ကိနာနိတ်တို့၏ အခြားအရေးပါသော ဘုရားမတစ်ဦးမှာ အာစတာတိ ဖြစ်ပြီး၊ ဟေဗြဲလို ‘အာရှတိုရတ်’ (Ashtoreth) ဟု ခေါ်ဆိုကာ “သန္ဓေတည်သော်လည်း မမွေးဖွားသော ကြီးမြတ်သော ဘုရားမ” ဟု ဖော်ပြသည်။ သူမကို ဗလာဖြစ်သော အမျိုးသမီးတစ်ဦးအဖြစ် မြင်းတစ်ကောင်ပေါ်တွင် တက်စီးလျက်၊ လှံနှင့် ဒိုင်းကို လက်ထဲတွင် ကိုင်ဆောင်ထားသည့် ပုံစံဖြင့် ပုံဖော်ထားသည်။ ဖီနိရှန်းလူမျိုးများက သူမအား သားနှစ်ဦးကို ရည်ညွှန်းပြီး၊ ဖီလို အော့ဖ် ဘိုင်ဘလော့စ် (Philo of Byblos) ၏ အဆိုအရ ၎င်းတို့ကို ပိုသို့စ် “လိင်ဆန္ဒ” နှင့် အီးရို့စ် “လိင်ချစ်ခြင်း” ဟု အမည်ပေးထားသည်။ အာစတာတိ ပြားများသည် ပါလက်စတိုင်းဒေသရှိ တူးဖော်ထားသော နေရာများတွင် အများအပြား တွေ့ရှိရသော်လည်း၊ အစောပိုင်း ဣသရေလအဆင့်များတွင် တွေ့ရှိခြင်းမရှိသည်မှာ အရေးပါသည်။ ဘဲသဲလ ၊ ဂိဗီယာ တယ်လ် အင်း-နဆဘဲဟ် နှင့် ရှိလို တို့တွင် ပြုလုပ်ခဲ့သော တူးဖော်မှုများတွင် ဤသို့ဖြစ်ပြီး၊ အစောပိုင်း ဣသရေလလူမျိုးများသည် ကိနာနိတ်တို့၏ ရုပ်တုများကို ရှောင်ကြဥ်ခဲ့ကြောင်း ပြသသည်။

Another important Canaanite goddess was Astarte, Heb. ‘Ashtoreth, “the great goddess who conceives but does not bear.” She is depicted as a nude woman astride a galloping horse, brandishing shield and lance in her hands. The Phoenicians attributed to her two sons, named according to Philo of Byblos, Pothos, “sexual desire,” and Eros, “sexual love.” Astarte plaques of a crude form are numerous in Palestinian sites excavated, but it is significant that they have not been discovered in any early Israelite level. This is true of the excavations carried on at Bethel, Gibeah, Tell en–Naṣbeh, and Shiloh, showing that the early Israelites shunned the idols of the Canaanites.

အာနတ် သည် ကိနာနိတ်တို့၏ တတိယအဓိက ဘုရားမဖြစ်ပြီး၊ သူမသည် အားလုံးထဲတွင် အကျင့်ယိုယွင်းပြီး သွေးဆာနေသော နတ်ဘုရားဖြစ်သည်။ သူမ၏ အစ်ကိုဖြစ်သူ ဘာလ် နှင့် အဓမ္မပြုကျင့်ခြင်းသည် ကိနာနိတ် ဒဏ္ဍာရီလာတွင် အဓိကအကြောင်းအရာတစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ အီဂျစ်လူမျိုးများ၏ စာပေများထဲသို့ပင် ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း၊ သူမကို “အပျိုစင်” ဟု အမြဲခေါ်ဆိုကြပြီး၊ ကိနာနိတ်တို့၏ အပျိုစင်အယူအဆ၏ ယိုယွင်းမှုကို ထူးဆန်းစွာ ဖော်ပြသည်။ သူမ၏ သွေးဆာမှုသည် ပြည့်ဝရန်မဖြစ်နိုင်ဘဲ၊ သူမ၏ စစ်ပွဲဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုများကို စာသားများစွာတွင် ဖော်ပြထားသည်။ သူမသည် အရှေ့နှင့် အနောက်ရှိ လူများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး၊ ခေါင်းများကို ပိုးသီးများကဲ့သို့ ဖြတ်တောက်ခဲ့ကာ၊ လက်များကို ပုရွက်ဆိတ်များကဲ့သို့ ပျံဝဲစေခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ထို့နောက် သူမသည် ခေါင်းများကို သူမ၏ နောက်ကျောတွင် ချည်နှောင်ထားပြီး၊ လက်များကို သူမ၏ ခါးစည်းတွင် ချည်ထားကာ၊ သူရဲကောင်းများ၏ သွေးထဲတွင် ဒူးအထိ၊ သူရဲကောင်းများ၏ အဆီထဲတွင် တင်ပါးအထိ နှစ်မြှုပ်ရင်း ရွှင်မြူးခဲ့သည်။ ဤသို့ပြုလုပ်ရာတွင် သူမသည် များစွာသော ပျော်ရွှင်မှုကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ သူမ၏ အသည်းသည် ရယ်မောမှုဖြင့် ဖောင်းလာသည်။ ထို့ပြင်၊ သူမသည် လူသားများသာမက နတ်ဘုရားများကိုပါ သတ်ဖြတ်ခြင်းကို နှစ်သက်သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ မော့တ် (Mot) နတ်ဘုရား၏ သေဆုံးမှုကို သူမကြောင့်ဟု ဆိုသည်။ သူမသည် မော့တ်ကို ဓားဖြင့် ဖြတ်တောက်ခဲ့ပြီး၊ ပန်ကာဖြင့် ဖယ်ထုတ်ကာ၊ မီးဖြင့် မီးရှို့ပြီး၊ လက်ကြိတ်စက်ဖြင့် ကြိတ်ချေကာ၊ နောက်ဆုံးတွင် လယ်ကွင်းများတွင် မျိုးစေ့အဖြစ် ကြဲဖြန့်ခဲ့သည်။

Anath, the third major goddess of the Canaanites, was the most immoral and bloodthirsty of all deities. Her rape by her brother Baal formed a standing theme in Canaanite mythology, finding entrance even into the literature of the Egyptians. Nevertheless, she is always called “the virgin,” a curious comment on the debased Canaanite concept of virginity. Her thirst for blood was insatiable, and her warlike exploits are described in a number of texts. It is claimed that she smote the peoples of the east and the west, that she lopped off heads like sheaves, and hands so that they flew around like locusts. She is then described as binding the heads to her back, the hands to her girdle, exulting while plunging knee deep into the blood of knights, and hip deep into the gore of heroes. In doing this she found so much delight that her liver swelled with laughter. Moreover, she enjoyed killing not only human beings but also gods. For example, the death of the god Mot is attributed to her. He was cleft by her with a sword, winnowed with a fan, burned in the fire, ground up in a hand mill, and finally sown in the fields.

ဘာလ် (Baal) သည် အဓိကနတ်ဘုရားမဟုတ်သော်လည်း၊ ကိနာနိတ်နတ်ဘုရားများထဲတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ သူသည် အဓိကနတ်ဘုရား အယ်လ် (El) ၏ သားဖြစ်ပြီး၊ အာနတ်၏ အစ်ကိုဖြစ်သည်။ မိုးကြိုးပစ်ခြင်း၊ မိုးထစ်ချုန်းခြင်းနှင့် မိုးရွာခြင်းတို့အတွက် တာဝန်ရှိသည်ဟု ယူဆထားပြီး၊ မိုးရေပေါ်တွင် မူတည်နေရသော ကိနာန်ပြည်၏ မြေဩဇာကို ယူဆခဲ့သည်။ ခြောက်သွေ့ရာသီအစတွင်၊ သူ၏ နောက်လိုက်များက ဘာလ်သည် မကောင်းဆိုးဝါးနတ်ဘုရား မော့တ် (Mot) ထံမှ အသတ်ခံရသည်ဟု ယူဆခဲ့ကြပြီး၊ ပထမမိုးရွာချိန်တွင် သူ၏ သေခြင်းမှ ပြန်လည်ထမြောက်ခြင်းကို ကျင်းပသော နှစ်စဉ်ပွဲတော်သည် ကြီးမြတ်သော ဝမ်းမြောက်ပျော်ရွှင်မှု၏ အခါသမယဖြစ်သည်။ ဘာလ်သည် အာဂါရစ်မြို့ (Ugarit) ၏ ဒဏ္ဍာရီဆန်ဆန် ကဗျာများနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ စာပေများတွင် အဓိကပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်သည်။ ဧလိယာ၏ ခေတ်တွင် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ဘာလ်ကိုးကွယ်မှုသို့ ပြောင်းလဲသွားသောအခါ၊ မိုးရွာခြင်းကို သုံးနှစ်ကြာ တားဆီးထားခြင်းဖြင့် သူ၏ စွမ်းအားမရှိမှုကို ထင်ရှားစွာ ပြသခဲ့သည်။ ဘာလ်ကိုးကွယ်မှုကို မိတ်ဆက်ခြင်းသည် သူတို့၏ မြေဩဇာကို တိုးမြှင့်ပေးမည်မဟုတ်ဘဲ၊ ဆာလောင်မှုကို ယူဆလာမည်ဟု ဘုရားသခင်က သူ၏ လူမျိုးများအား သင်ယူစေရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သည်။ ကာမယ်လတောင်တွင်၊ ဧလိယာသည် ဘာလ်သည် မိုးရွာစေသော နတ်ဘုရားအဖြစ် စွမ်းအားမရှိသည်သာမက၊ အမှန်တကယ် မရှိသည်ကိုပါ အဆုံးအဖြတ်ပေးသော သရုပ်ပြမှုတစ်ခုကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။

Baal, although not the chief god, played a most important role in the Canaanite pantheon. He was considered to be the son of El, the chief god, and a brother of Anath. Being held responsible for lightning, thunder, and rain, he was thought to bring fertility to the land of Canaan, which was entirely dependent on rain for agricultural purposes. At the beginning of the dry season, his devotees supposed, Baal was murdered by the evil god Mot, and the annual feast of his resurrection, probably at the time of the first rain, was an occasion of great rejoicing and festivity. Baal is the chief figure of all the mythological poetry of Ugarit, in fact, of all religious literature. When, in Elijah’s time, Israel had turned to Baal worship, his impotence was clearly demonstrated by the withholding of rain for three years. God designed His people to learn that the introduction of Baal worship would not increase the fertility of their land, but would actually bring famine. At Mt. Carmel, Elijah gave a conclusive demonstration that Baal was helpless as a rain god, indeed, that he was nonexistent.

အဆိုပါ နတ်ဘုရားများအပြင်၊ အခြားသေးငယ်သော လုပ်ဆောင်ချက်များရှိသော နတ်ဘုရားများစွာရှိသေးသော်လည်း၊ နေရာကန့်သတ်ချက်ကြောင့် ကိနာနိတ်တို့၏ ရှုပ်ထွေးသော ဘာသာရေးနှင့် ၎င်းတို့၏ နတ်ဘုရားများ၏ အမျိုးမျိုးသော အောင်မြင်မှုများ၊ သွေးဆာမှု၊ ဒုစရိုက်များနှင့် အကျင့်ယိုယွင်းသော လုပ်ရပ်များကို အကျဉ်းချုပ်သာ ဖော်ပြရန် လုံလောက်သည်။ သို့သော်၊ ကိနာနိတ်ဘာသာရေးသည် လူမျိုးများ၏ အကျင့်စာရိတ္တကို ထင်ဟပ်ပြသသည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ လူမျိုးတစ်မျိုးသည် ၎င်းတို့၏ နတ်ဘုရားများထက် ပိုမိုမြင့်မားသော အကျင့်စာရိတ္တအဆင့်တွင် မရပ်တည်နိုင်ပေ။ အကယ်၍ နတ်ဘုရားများသည် မတော်မတရား၊ ဖောက်ပြန်မှု၊ သွေးထွက်သံယိုမှုနှင့် အကြောင်းမဲ့ သတ်ဖြတ်မှုများကို နှစ်သက်သည်ဆိုပါက၊ ၎င်းတို့၏ ကိုးကွယ်သူများသည်လည်း ထိုနည်းတူ ပြုမူလိမ့်မည်။ ထို့ကြောင့်၊ နတ်ကွန်းများတွင် ယောက်ျားမိန်းမ နှစ်မျိုးလုံး၏ ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ ဖောက်ပြန်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်၊ “သန့်ရှင်းသော” အိမ်များတွင် လိင်တူဆက်ဆံသူများသည် အသိအမှတ်ပြုထားသော အဖွဲ့အစည်းများ ဖွဲ့စည်းခဲ့ကြပြီး၊ ပွဲတော်ရက်များတွင် နတ်ကွန်းများနှင့် မြင့်မားသောနေရာများတွင် အကျင့်ယိုယွင်းဆုံးသော အုံဖွဲ့ပွဲများ ကျင်းပခဲ့သည်။ ထို့ပြင်၊ ဒေါသထွက်နေသော နတ်ဘုရားကို ဖြည့်ဆည်းရန် ကလေးငယ်များကို ယဇ်ပလ္လင်ပေါ်တွင် ယဇ်ပူဇော်ခဲ့သည် သို့မဟုတ် အသက်ရှင်လျက် မြှုပ်နှံခဲ့သည်၊ မြွေကိုးကွယ်မှုသည် ကျယ်ပြန့်ခဲ့ပြီး၊ ကိနာနိတ်တို့သည် ဝမ်းနည်းမှုနှင့် ငိုကြွေးမှုအချိန်များတွင် ၎င်းတို့ကိုယ်ကို ဒဏ်ရာရစေပြီး ဖြတ်တောက်ခဲ့ကြသည်။ ဤအလေ့အထသည် ဣသရေလလူမျိုးများအကြား တားမြစ်ထားသည် (လေဝီ ၁၉:၂၈; တရားဟောရာ ၁၄:၁)။

Besides the gods named, there was a host of other deities with minor functions, but space makes it impossible to give more than a cursory survey of the complex religion of the Canaanites, the various exploits of the Canaanite gods, their lust for blood, their vices and immoral acts. However, it may suffice to say that the Canaanite religion was simply a reflection of the morals of the people. A people cannot stand on a higher moral level than their gods. If the gods commit incest, adultery, and fornication, if they exult in bloodshed and senseless murders, their worshipers will not act differently. It is therefore not astonishing to learn that ritual prostitution of both sexes was practiced in the temples, that in these “sacred” houses homosexuals formed recognized guilds, and that on feast days the most immoral orgies imaginable were held in the temples and high places. We also find that infants were sacrificed on altars or buried alive to appease an angry god, that snake worship was widespread, and that the Canaanites wounded and mutilated themselves in times of grief and mourning, a practice that was prohibited among the Israelites (Lev. 19:28; Deut. 14:1).

ကိနာနိတ်ဘာသာရေး၏ သက်ရောက်မှုများ—။ ၎င်းတို့၏ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ တွေးခေါ်မှုသည် ကိနာနိတ်တို့၏ ဘဝပုံစံကို မည်သို့လွှမ်းမိုးခဲ့သည်ကို နာဘုတ် (Naboth) သည် အာဟပ် (Ahab) အား ၎င်း၏ စပျစ်ဥယျာဉ်ကို မပေးရန် ငြင်းဆိုခဲ့သဖြင့် ဂျေဇဘဲလ် (Jezebel) ၏ လက်ထဲတွင် သေဆုံးခဲ့ရသည့် ဇာတ်လမ်းက ကောင်းစွာ ဖော်ပြသည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၁)။ အာဟပ်၏ တောင်းဆိုမှုကို နာဘုတ်က ငြင်းပယ်သောအခါ၊ ဘုရင်သည် စိတ်ထိခိုက်ပြီး ဝမ်းနည်းခဲ့သော်လည်း၊ နာဘုတ်ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ဘာမှမလုပ်ရန် အကြောင်းမရှိခဲ့ပေ။ သို့သော်၊ သူ၏ ဇနီးဖြစ်သူ ဖီနိရှန်းမင်းသမီးနှင့် ဘာလ်နှင့် အာရှရာ (Asherah) ကဲ့သို့သော ကိနာနိတ်နတ်ဘုရားများကို စိတ်အားထက်သန်စွာ ကိုးကွယ်သူဖြစ်သည့် ဂျေဇဘဲလ်သည် နာဘုတ်ကို သတ်ဖြတ်ပြီး ၎င်း၏ ပိုင်ဆိုင်မှုကို သိမ်းယူရန် နည်းလမ်းတစ်ခုကို ချက်ချင်း အဆိုပြုခဲ့သည်။

Effects of Canaanite Religion.—How their religious thinking influenced the Canaanites’ way of life is well illustrated by the story of Naboth’s death at the hand of Jezebel for refusing to give up his vineyard to Ahab (1 Kings 21). When Ahab’s request was rejected by Naboth, the king was deeply offended and grieved, but he saw no reason for doing anything against Naboth. His wife, however, a Phoenician princess and passionate worshiper of Canaanite gods and goddesses like Baal and Asherah, immediately proposed a way to have Naboth killed and his property impounded.

အာဂါရစ်စာပေတွင် ဆင်တူသော ဇာတ်လမ်းတစ်ခုရှိသည်။ အာနတ်ဘုရားမသည် အာခါတ် (Aqhat) ၏ လှပသော လေးတစ်ချောင်းကို ပိုင်ဆိုင်လိုခဲ့သည်။ သူမသည် ရွှေနှင့် ငွေဖြင့် လဲလှယ်ရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ အာခါတ်က ၎င်း၏ လေးကို မပေးရန် ငြင်းဆိုပြီး၊ သူမအတွက် လေးတစ်ချောင်းပြုလုပ်ရန် အကြံပေးခဲ့သည်။ သူမ၏ စိတ်ပြောင်းရန် ကြိုးစားရင်း ထာဝရအသက်ရှင်မှုကို ကတိပေးခဲ့သော်လည်း၊ မအောင်မြင်သောအခါ၊ သူမသည် ၎င်း၏ ဖျက်ဆီးမှုကို ကြံစည်ပြီး လိုချင်သော လေးကို ရယူခဲ့သည်။ ဂျေဇဘဲလ်သည် ဤဇာတ်လမ်းကို သိသည်ဖြစ်စေ၊ ထိုဇာတ်လမ်းက သူမကို လွှမ်းမိုးခဲ့သည်ဖြစ်စေ မသိရသော်လည်း၊ ထိုကဲ့သို့သော ဇာတ်လမ်းများကို နတ်ဘုရားများအကြောင်း ပြောပြသည့် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ပညာသင်ကြားခဲ့သော အမျိုးသမီးတစ်ဦးသည် ၎င်း၏ ရည်မှန်းချက်အောင်မြင်ရန် ဆင်တူသော နည်းလမ်းများကို အသုံးပြုရာတွင် သြတ်မထင်မှု မရှိခြင်းသည် ထူးဆန်းမဟုတ်ပေ။

In Ugaritic literature a similar story is found. The goddess Anath desired to possess a beautiful bow belonging to Aqhat. She requested him to give the bow to her in return for gold and silver. When Aqhat refused to part with his bow and advised her to have one made for herself, she tried to change his mind by promising him eternal life. This being to no avail, she plotted his destruction and secured possession of the coveted bow. We do not know whether Jezebel knew this story, and whether she was influenced by it or not, but it is not strange that a woman who was educated in an environment where such stories were told about the gods would have no scruples about applying similar means to achieve her purpose.

ကိနာနိတ်တို့၏ ယိုယွင်းမှုကြောင့်၊ ဣသရေလလူမျိုးများအား ၎င်းတို့ကို ဖျက်ဆီးရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ ကိနာနိတ်ကိုးကွယ်မှုနှင့် ဆက်စပ်နေသော ဘာသာရေးနှင့် အကျင့်ယိုယွင်းမှုကို နားလည်ခြင်းသည် ထိုကျင့်ကြံသူများအပေါ် ဘုရားသခင်၏ ပြင်းထန်မှုကို ရှင်းပြသည်။

Because of the depravity of the Canaanites, Israel was commanded to destroy them. An understanding of the religion and immorality connected with Canaanite worship explains God’s severity toward the people who practiced it.

ဂျော်ဒန်မြစ်ဖြတ်ကူးခြင်း—။ သမ္မာကျမ်းစာဝေဖန်ရေးဆရာများက ဣသရေလလူမျိုးများ၏ ဂျော်ဒန်မြစ်ဖြတ်ကူးခြင်း ဇာတ်လမ်းသည် မယုံနိုင်စရာ ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုဖြစ်သည်ဟု ကြေညာကြပြီး၊ ထိုသို့သော လူအုပ်ကြီးဖြတ်ကူးရန် လိုအပ်သော အချိန်အတွက် မြစ်ရေစီးဆင်းမှု ရပ်တန့်သွားခြင်းသည် လုံးဝမဖြစ်နိုင်ဟု ဆိုကြသည်။ အမှန်တရားမှာ၊ သမိုင်းတွင် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇၀၀ အတွင်း ဂျော်ဒန်မြစ်သည် ရုတ်တရက် ရေစီးဆင်းမှု ရပ်တန့်သွားပြီး၊ မြစ်ကြမ်းပြင်များစွာသည် နာရီပေါင်းများစွာ ခြောက်သွေ့ခဲ့သည့် ဖြစ်ရပ်နှစ်ခုအနည်းဆုံး မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ အေဒီ ၁၂၆၇ ဒီဇင်ဘာ ၈ ရက် ညတွင် ငလျင်ကြောင့်၊ ဒါမီယဟ် (Damieh) ဆန့်ကျင်ဘက် အနောက်ဘက်ကမ်းတစ်ခုလုံး မြစ်ထဲသို့ ပြိုကျသွားပြီး၊ မြစ်ရေစီးဆင်းမှုကို ၁၆ နာရီကြာ လုံးဝပိတ်ဆို့ခဲ့သည်။ ဤနေရာသည် သမ္မာကျမ်းမှတ်တမ်းအရ “အထက်မှလာသော ရေများသည် ရပ်တန့်ပြီး အဆုံးတွင် စုပုံလာသည်” (ယောရှု ၃:၁၆) ဟု ဖော်ပြထားသော နေရာဖြစ်သည်။ တယ်လ် အဒ်-ဒါမီယဟ် (Tell ed-Dâmiyeh)၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အာဒံ (Adam) မြို့ဟု ခေါ်ဆိုသော နေရာအနီးတွင်၊ ဂျဘွတ် (Jabbok) မြစ်သည် ဂျော်ဒန်မြစ်ထဲသို့ စီးဝင်ရာ မြစ်ချိုင့်သည် ကျဉ်းမြောင်းသော ချောက်ကြီးတစ်ခုဖြစ်လာပြီး၊ မြစ်ရေစီးဆင်းမှုကို လုံးဝပိတ်ဆို့ရန် ဤဖြစ်ရပ်သည် အတော်လေး ရိုးရှင်းသောကိစ္စဖြစ်သည်။

The Crossing of the Jordan River.—Bible critics declare that the story of Israel’s crossing the Jordan is an incredible myth, that it would be utterly impossible that the river should cease its flow for the space of time required for so vast a multitude to pass over. The fact is, history records at least two instances during the past 700 years when the Jordan suddenly ceased flowing and many miles of the river bed remained dry for a number of hours. As the result of an earthquake, on the night preceding December 8, a.d. 1267, a large section of the west bank opposite Damieh fell into the river, completely damming its flow for 16 hours. This is the very location where, according to the Bible record, “the waters which came down from above stood and rose up upon an heap” (see on Joshua 3:16). Near Tell ed–Dâmiyeh, the Biblical city of Adam, not far from where the Jabbok flows into the Jordan, the river valley narrows into a gorge that makes such an occurrence as the complete blocking of the river a comparatively simple matter.

၁၉၂၇ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၁၁ ရက်တွင်၊ မြစ်သည် ထပ်မံခြောက်သွေ့ခဲ့သည်။ တယ်လ် အဒ်-ဒါမီယဟ် အနီးရှိ ဖော့ဒ် (ford) တွင် ပြင်းထန်သော ငလျင်ကြောင့် မြေပြိုကျမှုဖြစ်ပြီး၊ မြစ်၏ အနောက်ဘက်ကမ်းတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို ဖယ်ထုတ်သွားကာ၊ မြစ်ရေစီးဆင်းမှုကို ၂၁ နာရီကြာ ပိတ်ဆို့ခဲ့ပြီး၊ တယ်လ် အဒ်-ဒါမီယဟ်အနီးရှိ လွင်ပြင်များစွာကို ရေလွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင်၊ ဤရေများသည် ပုံမှန်လမ်းကြောင်းသို့ ပြန်လည်စီးဆင်းခဲ့သည်။ ဤဖြစ်ရပ်နှစ်ခုနှင့်ပတ်သက်သော သမိုင်းဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ဂျွန် ဂါစတိန်း (John Garstang) နှင့် ဂျေ. ဘီ. အီး. ဂါစတိန်း (J. B. E. Garstang)၊ ဂျေရိကို၏ ဇာတ်လမ်း (The Story of Jericho [1940])၊ စာမျက်နှာ ၁၃၆၊ ၁၃၇; ဒီ. အိပ်ချ်. ကယ်လ်နာ-အမိရာမ် (D. H. Kallner-Amiram)၊ ဣသရေလ စူးစမ်းလေ့လာရေး ဂျာနယ် (Israel Exploration Journal)၊ အတွဲ ၁ (၁၉၅၀-၁၉၅၁)၊ စာမျက်နှာ ၂၂၉၊ ၂၃၆ တို့တွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။

On July 11, 1927, the river ran dry again. A landslide near the ford at Tell ed–Dâmiyeh, caused by a severe earthquake, carried away part of the west bank of the river, thus blocking its flow for 21 hours and flooding much of the plain around Tell ed–Dâmiyeh. Eventually, these waters forced their way back into the usual channel. For historical data on these two instances see John Garstang and J. B. E. Garstang, The Story of Jericho [1940], p. 136, 137; D. H. Kallner-Amiram, Israel Exploration Journal, Vol. I [1950–1951], pp. 229, 236.

ဤသက်သေများအလင်းတွင်၊ ဝေဖန်ရေးဆရာများသည် ၎င်းတို့ကိုယ်ကို ပြောင်းပြန်လှန်ကာ၊ ယောရှု၏ ဂျော်ဒန်မြစ်ဖြတ်ကူးခြင်း အံ့ဖွယ်ဖြစ်ရပ်ကို ငလျင်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်သော သဘာဝဖြစ်စဉ်တစ်ခုအဖြစ်သာ ဖယ်ရှားလိုကြလိမ့်မည်။ မည်သည့်ရှင်းပြချက်မဆို၊ မည်မျှပင် မယုံနိုင်စရာဖြစ်စေကာမူ၊ ဘုရားသခင်သည် အံ့ဖွယ်များကို ပြုလုပ်သည်ဟု ဝန်ခံခြင်းထက် အချို့လူများအတွက် ပိုမိုကောင်းမွန်ပုံရသည်။ ကျွန်ုပ်တို့မေးခွန်းထုတ်လိုသည်မှာ- ယောရှုသည် မြစ်အထက် ၂၀ မိုင်အကွာတွင် ငလျင်တစ်ခုဖြစ်ပေါ်မည်ကို တစ်ရက်ကြိုတင်၍ မည်သို့သိနိုင်သနည်း။ ပို၍ပင် မယုံနိုင်စရာမှာ၊ ငလျင်ဖြစ်ပေါ်မည့် အတိအကျအချိန်ကို မည်သို့သိပြီး၊ ရှင်ပေါလုနှင့် ယဇ်ပုန်းများကို မြစ်ကမ်းသို့ ရောက်ရှိရန် အမိန့်ပေးနိုင်ပြီး၊ ရေစီးဆင်းမှု ရပ်တန့်သွားသည့်အချိန်တွင် ၎င်းတို့၏ ခြေဖဝါးများက မြစ်ကမ်းသို့ ရောက်ရှိစေနိုင်သနည်း (ယောရှု ၃)။ ဤသမ္မာကျမ်းစာ ဝေဖန်ရေးဆရာများသည် ငလျင်များကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါသလား။ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့သည် ငလျင်ဖြစ်ပေါ်မည့် နာရီသို့မဟုတ် ရက်ကို ခန့်မှန်းနိုင်ပြီး ၎င်း၏ သက်ရောက်မှုများကို ၎င်းတို့၏ ရည်မှန်းချက်များအောင်မြင်ရန် ထိန်းညှိနိုင်ပါသလား။ အဖြေမှာ မဟုတ်ပါ။ ဤပြတ်သားသော “မဟုတ်ပါ” သည် သမ္မာကျမ်းစာ၏ ရိုးရှင်းသော အံ့ဖွယ်ဖြစ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟူသော ဖော်ပြချက်အပေါ် ၎င်းတို့၏ မိုက်မဲသော ကန့်ကွက်မှုများကို ထာဝရဖယ်ရှားပစ်သည်။ ဤအခါတွင် ဘုရားသခင်က ငလျင်ဖြစ်ပေါ်စေသည်ဖြစ်စေ မသိရသော်လည်း၊ ကျွန်ုပ်တို့သိသည်မှာ သူသည် မြေကြီးကို လှုပ်ခါစေပြီး တုန်ခါစေသည် (ဆာလံ ၆၀:၂; ဟေရှာယ ၂:၁၉၊ ၂၁) နှင့် သဘာဝဒြပ်များသည် သူ၏ အလိုတော်ကို ဖြည့်ဆည်းပေးသည် (ဆာလံ ၁၄၈:၈)။ သို့သော်၊ လူတို့က ငလျင်ဟု ဖော်ပြသော မြေကြီးလှုပ်ခတ်မှုသည်၊ ဤဂျော်ဒန်မြစ်ဖြစ်ရပ်တွင် အမှန်တကယ် အံ့ဖွယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။

In the light of this evidence critics, reversing themselves, will no doubt now wish to dismiss the Jordan miracle of Joshua’s day as simply a natural phenomenon, the result of an earthquake. Any explanation, no matter how incredible, seems better to some men than admitting that God performs miracles We would ask: How could Joshua know a day ahead that an earthquake would block the river 20 mi. upstream? Even more incredible, how could he know the exact moment of the earthquake, in order to direct the priests bearing the ark to march forward so that their feet would reach the riverbank just when the water ceased to flow (see Joshua 3)? Are these Bible critics able to produce earthquakes? Or can they even predict the hour or the day when one will occur and regulate its effects so as to accomplish their objectives? The answer is No And this resounding No wipes out forever their foolish objections to the simple Bible statement that a miracle occurred. Whether or not God caused an earthquake upon this occasion, we know not; we do know that He shakes the earth and makes it tremble (Ps. 60:2; Isa. 2:19, 21) and that the elements fulfill His will (Ps. 148:8). But the very shaking of the earth, though described by men as an earthquake, is in this case of the Jordan truly a miracle.

ယောရှုလက်ထက်တွင် ကိနာန်ကျူးကျော်မှု—။ ဂျေရိကိုသည် ကျူးကျော်လာသော ဟေဗြဲလူမျိုးများကို ပိတ်ဆို့ထားသော ပထမဆုံးမြို့ဖြစ်သည်။ ယောရှု၏ ခေတ်ကာလရှိ ဂျေရိကိုကို အလယ်ခေတ်ကတည်းက တယ်လ် အဲစ်-ဆူလတန် (Tell es-Sulṭân) ဟု သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ဂျော်ဒန်မြစ်အနီးရှိ ခေတ်သစ်ဂျေရိကိုနှင့် မလှမ်းမကမ်းတွင် တည်ရှိသည်။ ပါမောက္ခ ဂျွန် ဂါစတိန်း (John Garstang) သည် မြို့ရိုးများ၏ အပျက်အစီးများကို တူးဖော်ရာတွင် ငလျင်ကြောင့် ဖျက်ဆီးခံရသည့် လက္ခဏာများကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ယောရှု၏ ဂျေရိကိုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်ဟု အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် ယူဆခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ၁၉၅၀ ခုနှစ်များတွင် ဒေါက်တာ ကက်သလင်း အမ်. ကဲန်ယွန် (Kathleen M. Kenyon) ၏ လမ်းညွှန်မှုအောက်တွင် နောက်ထပ်တူးဖော်မှုများက ၎င်းမြို့ရိုးများကို ယခင်ရာစုနှစ်တစ်ခုသို့ သတ်မှတ်ပြီး၊ ယောရှု၏ ခေတ်ကို သတ်မှတ်နိုင်သော အထောက်အထားများကို မတွေ့ရှိခဲ့ပေ၊ အိမ်တစ်လုံး၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းနှင့် ၁၄ ရာစုနှစ်တွင် မြို့ပြင်ရှိ သင်္ချိုင်းများတွင် မြှုပ်နှံမှုများကို ညွှန်ပြသော အိုးခွက်များသာ တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ထိုတောင်ပို့၏ ထိပ်အဆင့်များသည် အထူးသဖြင့် တိုက်စားမှုကြောင့် ဆိုးရွားစွာ ပျက်စီးခဲ့ပြီး၊ နောက်ပိုင်းအဆင့်များ၏ အပျက်အစီးများသည် လုံးဝပျောက်ကွယ်သွားသည်။ ထိုနေရာသည် ဂျေရိကိုပြိုကျမှု၏ သမ္မာကျမ်းဇာတ်လမ်းကို အလင်းပေးမည့် ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ အထောက်အထားများကို ပေးနိုင်မည်လားဟု မေးခွန်းထုတ်စရာဖြစ်သည် (ယောရှု ၆)။

The Invasion of Canaan Under Joshua.—Jericho was the first city that blocked the way of the invading Hebrews. The Jericho of Joshua’s time has since the Middle Ages been identified with the mound Tell es–Sulṭân, which is situated close to modern Jericho and not far from the river Jordan. In excavating the ancient ruins of the city Prof. John Garstang found the remains of city walls that showed signs of destruction he attributed to an earthquake. Various reasons led him to the conclusion that he had found the ruins of Joshua’s Jericho. But further excavations, in the 1950’s, under the direction of Dr. Kathleen M. Kenyon, yielded evidence that would assign those walls to an earlier century and uncovered no remains that could be assigned to Joshua’s time except a portion of a house and some pottery in the tombs outside the city indicating burials there in the 14th century. Unfortunately, the top levels of that mound have been so badly destroyed, particularly by erosion, that the later remains have been virtually obliterated. It is questioned whether the site will ever provide archeological evidence that will shed light on the Bible story of the fall of Jericho (Joshua 6).

သို့သော်၊ သမ္မာကျမ်းမှ ကျွန်ုပ်တို့သိရသည်မှာ၊ ဣသရေလလူမျိုးများက ပထမဆုံးသိမ်းပိုက်ခဲ့သော ဤမြို့သည်၊ ကိနာနိတ်တို့ကိုယ်တိုင် ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သော ဘုရားသခင်၏ တရားစီရင်မှုတစ်ခုကြောင့် ရုတ်တရက် ဖျက်ဆီးခံရပြီး၊ ၎င်း၏ အကြောင်းအရာများနှင့် လူဦးရေ—ရာဟပ် (Rahab) နှင့် သူမ၏ မိသားစုမှလွဲ၍—မီးလျှံထဲသို့ အပ်နှံခံခဲ့ရသည်။

From the Bible, however, we know that this city, the first one conquered by the Israelites, fell as the result of a divine act of judgment that the Canaanites had brought upon themselves. The strongly fortified city was suddenly destroyed and its contents and population—with the exception of Rahab and her family—were given to the flames.

ယေရိခေါမြို့ သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် နောက်ထပ်သိမ်းပိုက်ခဲ့သော မြို့မှာ အိုင်မြို့လေးဖြစ်သည် (ယောရှု ၈)。 ရှေးဟောင်းသုတေသီများက အိုင်မြို့ကို အက်တဲလ် (et-Tell) ဟုခေါ်သော အပျက်အစီးများနှင့် ခွဲခြားသတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုနေရာကို ၁၉၃၃ မှ ၁၉၃၅ အထိ သုံးရာသီတိုင် မဒမ် ဂျူဒစ် မာကွတ်-ကရော့စ် (Mme. Judith Marquet-Krause) လက်အောက်တွင် တူးဖော်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဤခွဲခြားသတ်မှတ်မှုသည် မမှန်ကန်နိုင်ပေ။ အကြောင်းမှာ တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သော မြို့သည် ရှေးပါလက်စတိုင်းဒေသတွင် အကြီးဆုံးမြို့များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အိုင်မြို့သည် ယေရိခေါထက် များစွာသေးငယ်သော နေရာတစ်ခုအဖြစ် ဖော်ပြထားသည် (ယောရှု ၇:၃)။ ထို့ပြင် တူးဖော်မှုများအရ အက်တဲလ်သည် ဣသရေလလူမျိုးများ သိမ်းပိုက်မှုမဖြစ်ပေါ်မီ ရာစုနှစ်များစွာကတည်းက ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပြီး၊ ယေရိခေါမြို့ ဣသရေလလူမျိုးများလက်သို့ ကျရောက်ချိန်တွင် ရာစုနှစ်များစွာ အပျက်အစီးအဖြစ်ရှိနေခဲ့သည်။ သို့သော် ဗင်းဆင့်စ် (Vincent) ၏ အဆိုအရ၊ ယောရှု၏ခေတ်တွင် ထိုမြို့အပျက်အစီးများသည် လူဦးရေနည်းပါးသူများအတွက် နေထိုင်ရာနေရာအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ အကြောင်းမှာ အိုင်ဟူသောအမည်သည် “အပျက်အစီး” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ဤအမြင်သည် မှန်ကန်နိုင်သည်၊ သို့မဟုတ် အိုင်မြို့၏ တကယ့်တည်နေရာကို ယခုထိ ရှာဖွေတွေ့ရှိရန် ကျန်ရှိနေသေးသည်။

The next city taken after the fall of Jericho was the little town of Ai (Joshua 8). Archeologists have identified Ai with the ruins of et–Tell, excavated during three seasons under Mme. Judith Marquet-Krause, from 1933 to 1935. However, this identification cannot be correct, since the city uncovered was one of the largest of ancient Palestine, whereas the Bible speaks of Ai as a place much smaller than Jericho (see Joshua 7:3). Furthermore, excavation has shown that et–Tell was destroyed several centuries before the Israelite conquest, and had been in ruins for hundreds of years when Jericho fell to the Israelites. However, as Vincent has proposed, it is possible that the city ruins served as a habitation for a small population in the time of Joshua, because the name Ai means “ruin.” This view may be correct, or the real location of the town may yet be discovered.

ဗဟိုကာနာန်ဒေသ သိမ်းပိုက်ခြင်း—ယေရိခေါနှင့် အိုင်မြို့များ သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ကာနာန်ဒေသ၏ ဗဟိုပိုင်းသည် ကျူးကျော်သူများရှေ့တွင် ဖွင့်လှစ်ထားသည့်အလား ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ကုန်းတွင်းပိုင်းသို့ ဆက်လက်ချီတက်လာစဉ်၊ ဂိဗွန်မြို့နှင့် အခြားမြို့များ၏ နေထိုင်သူများက သူတို့ကို လှည့်စားခဲ့ကြောင်း အံ့အားသင့်စွာ သိရှိခဲ့ရသည်။ ထိုသူများနှင့် သူတို့သည် မကြာမီအချိန်အတွင်း အပြန်အလှန်အကူအညီပေးရေး မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ မဟာမိတ်သစ်များသည် ကာနာန်ဒေသ၏ နေထိုင်သူများဖြစ်ကြောင်း မသိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏မြို့များကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ဘဲ၊ အနီးနားရှိ မြို့မင်းများက ဂိဗွန်လူမျိုးများ၏ ဣသရေလနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုကို မကျေနပ်သဖြင့် ၎င်းတို့အား တိုက်ခိုက်လာသောအခါ ကူညီပေးရန်ပင် လိုအပ်ခဲ့သည် (ယောရှု ၉)။

The Conquest of Central Canaan.—With the fall of Jericho and Ai the central part of Canaan lay open before the invaders. When the Israelites proceeded inland they found to their consternation that they had been deceived by the inhabitants of Gibeon and other cities, with whom they had but a short time previously concluded an alliance of mutual assistance, not knowing that their new allies were inhabitants of Canaan. Hence, the Israelites could not take their cities, and were even obliged to assist them when they were attacked by neighboring city kings who resented the Gibeonite alliance with Israel (Joshua 9).

မောရှေက ယခင်က ပေးခဲ့သော အမိန့်တစ်ခုကို ဖြည့်ဆည်းရန်၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ရှေခင်မြို့သို့သွားကာ ယဇ်ပလ္လင်တစ်ခု ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး၊ မောရှေကျမ်းတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ကျိန်ဆိုခြင်းနှင့် ကောင်းကြီးပေးခြင်းများကို ဖတ်ကြားခဲ့သည် (တရားဟောရာ ၁၁:၂၉–၃၂; တရားဟောရာ ၂၇:၁–၈; ယောရှု ၈:၃၂–၃၅)။ လူထုတစ်ဝက်သည် ဧဗာလ်တောင်ပေါ်တွင် ရပ်နေပြီး၊ ကျန်တစ်ဝက်သည် ဂေရိဇိမ်တောင်ပေါ်တွင် ရပ်နေခဲ့သည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ရှေခင်ဒေသကို မည်သို့ပိုင်ဆိုင်နိုင်ခဲ့သည်ကို ရှင်းပြထားခြင်း မရှိပေ။ သို့သော် ဤဒေသသိမ်းပိုက်မှုမတိုင်မီ ရန်ပွဲများ မဖြစ်ပွားခဲ့ဟူသော အထင်ရှိသည်။ ရှေခင်မြို့ လက်နက်ချမှုဆီသို့ ဦးတည်သွားခဲ့သော ဖြစ်ရပ်များနှင့်ပတ်သက်၍ သမ္မာကျမ်းစာတွင် တိတ်ဆိတ်နေသော်လည်း၊ နှစ်အနည်းငယ်အကြာ ယေရုရှလင်မြို့မင်းက ဖာရိုဘုရင်ထံသို့ ရေးသားခဲ့သော အမာနာစာတစ်စောင် (နံပါတ် ၂၈၉) တွင် ဣသရေလလူမျိုးများက ရှေခင်ဒေသကို မည်သို့ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်ဆိုသော အချက်အလက်များ ပါရှိပေမည်။ ဤစာတွင် ယေရုရှလင်မြို့မင်းက ဟာဘိရူ (ဟီဘရူး) များသည် အလွန်အားကောင်းလာသဖြင့်၊ သူနှင့် ၎င်းတို့ကို ဆန့်ကျင်နေသော အခြားမင်းများသည် ရှေခင်မြို့ကဲ့သို့ ၎င်းတို့၏မြို့များကို လက်နက်ချရမည့် အန္တရာယ်ရှိကြောင်း ညည်းညူထားသည်။ အရေးကြီးသော အပိုဒ်တစ်ခုတွင် “ကျွန်ုပ်တို့အား လာဘာယာနှင့် ရှကမီ [ရှေခင်] မြို့တို့က ဟာဘိရူ [ဟီဘရူး] များထံသို့ [အားလုံး] ပေးအပ်ပြီးနောက် ထပ်မံဖြစ်ပေါ်လိမ့်မည်” ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ထို့ကြောင့် ရှေခင်မြို့မင်းသည် ဂိဗွန်လူမျိုးများ၏ ဥပမာကို လိုက်နာပြီး တိုက်ပွဲမဖြစ်ဘဲ လက်နက်ချခဲ့သည်ဟု ကောက်ချက်ချရန် အကြောင်းရှိသည်။

To fulfill a command previously given by Moses, the Israelites went to Shechem, built an altar, and inscribed the law on a plastered stone monument (see Deut. 11:29–32; Deut. 27:1–8; Joshua 8:32–35). Half of the people stood on Mt. Ebal and the other half on Mt. Gerizim, while the blessings and curses prescribed by Moses were read to them. The Bible does not explain how it was possible for the Israelites to take possession of the region of Shechem, in the central part of the country. The impression, however, is gained that no hostilities preceded their taking possession of this section of the land. Although the Bible is silent concerning events that led to the surrender of Shechem, an Amarna Letter (No. 289) written a few years later by the king of Jerusalem to Pharaoh probably contains information as to how the Israelites gained possession of the Shechem region. In this letter the king of Jerusalem complains that the Habiru (Hebrews) had become so strong that there was danger that he and other kings who still withstood them would have to surrender their own cities as Shechem had been surrendered. The significant passage reads, “To us the same thing will happen, after Labaja and the land of Sakmi [Shechem] have given [all] to the Habiru [Hebrew].” There is therefore reason to conclude that the king of Shechem followed the example of the Gibeonites and surrendered without a fight.

ဣသရေလလူမျိုးများထံ ဆန္ဒအလျောက် လက်နက်ချခဲ့သော မြို့များကို အပြစ်ပေးရန်၊ ယေရုရှလင်၏ အမိုရီမင်းသည် တောင်ပိုင်းပါလက်စတိုင်းမှ မင်းငယ်လေးဦးနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ကာ ဂိဗွန်မြို့ကို တိုက်ခိုက်ရန် ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ ဂိဗွန်လူမျိုးများ၏ အရေးပေါ်အကူအညီတောင်းခံမှုကို တုံ့ပြန်ရန်၊ ယောရှုသည် မင်းငယ်ငါးဦးကို ချီတက်တိုက်ခိုက်ပြီး၊ အဇေကာနှင့် မက္ကေဒါတို့၏ သမိုင်းဝင်တိုက်ပွဲတွင် ၎င်းတို့၏စစ်တပ်များကို အနိုင်ယူခဲ့သည်။ ထိုတိုက်ပွဲတွင် ယောရှု၏ ဆုတောင်းချက်အရ နေ့အချိန်ကို ရှည်စေခဲ့သည်။ မင်းငါးဦးသည် ယောရှု၏လက်ထဲသို့ ကျရောက်ပြီး အသတ်ခံခဲ့ရသည်။ ထို့နောက် ဆက်လက်လှုပ်ရှားမှုတွင် တောင်ပိုင်းရှိ ကာနာန်မြို့များစွာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော် အနိုင်ရရှိခဲ့သော လူဦးရေများကို လုံးဝဖျက်ဆီးရန် သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏မြို့များကို သိမ်းပိုက်နေထိုင်ရန် ကြိုးပမ်းမှု မပြုခဲ့ပေ။ ဆန့်ကျင်စွာ၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ကာနာန်မြို့များကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက်၊ ၎င်းတို့ကို မူရင်းနေထိုင်သူများထံ ပြန်လည်ပေးအပ်ပြီး၊ ယော်ဒန်မြစ်ပေါ်ရှိ ဂိလဂါလ်ရှိ ၎င်းတို့၏ စခန်းသို့ ပြန်လည်ဆုတ်ခွာခဲ့သည် (ယောရှု ၁၀)။

In order to punish those cities that had voluntarily surrendered to the Israelites, the Amorite king of Jerusalem made an alliance with four other princes of southern Palestine and threatened to take Gibeon. Responding to an urgent Gibeonite plea for help, Joshua marched against the five kings and defeated their armies in the memorable battle of Azekah and Makkedah, for which the day was lengthened in response to Joshua’s prayer. The five kings fell into Joshua’s hands and were killed, and in the ensuing campaign a number of Canaanite cities in the south were taken. However, no attempt was made either to annihilate the defeated populations or to occupy their cities. On the contrary, the Israelites, after taking Canaanite cities, apparently returned them to their inhabitants, and retreated to their camp at Gilgal on the Jordan (Joshua 10).

ထို့နောက်၊ ဟာဇိုမြို့မင်း၏ ဦးဆောင်မှုအောက်တွင် မြောက်ပိုင်းမှ ရန်သူမဟာမိတ်တစ်ခုကို ဆန့်ကျင်သော စစ်ဆင်ရေးတစ်ခုကို လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ထို့ရလဒ်အနေဖြင့် မေရွန်တိုက်ပွဲ (ဟူလဟ်ရေကန်) တွင် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ထပ်မံအောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ဟာဇိုမြို့ကို လုံးဝဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ ထွက်ပြေးသူရန်သူများကို လိုက်လံဖမ်းဆီးခဲ့သော်လည်း၊ ဤဒေသတွင် အမြဲတမ်းနေထိုင်ရန် ကြိုးပမ်းမှု မပြုခဲ့ဘဲ၊ တောင်ပိုင်းကဲ့သို့ အနိုင်ရရှိခဲ့သော ရန်သူများထံ ထားရှိခဲ့သည် (ယောရှု ၁၁)။

Later, a campaign against a hostile alliance under the leadership of the king of Hazor, in the north, was undertaken. In the resulting battle of Merom (Lake Huleh) the Israelites were once more victorious. Although they destroyed Hazor completely and pursued their fleeing enemies, they made no attempt at permanent occupation of this part of the country, but left it to their defeated foes as they had the southland (Joshua 11).

သိမ်းပိုက်မှုကာလအတွင်း လုပ်ဆောင်ခဲ့သော အခြားစစ်ဆင်ရေးများမှာ ကာလက်ဘ်က ဟေဗြုန်မြို့ကို တိုက်ခိုက်ခြင်း၊ ၎င်း၏ညီဖြစ်သူ ဩသံအေလက ဒေဘိရမြို့ကို တိုက်ခိုက်ခြင်း (ယောရှု ၁၄:၆–၁၅; ယောရှု ၁၅:၁၃–၁၉; တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၁၀–၁၅)၊ နှင့် ယုဒါမျိုးနွယ်နှင့် ရှိမောင်မျိုးနွယ်တို့က ယေရုရှလင်မြို့ကို တိုက်ခိုက်ခြင်း (တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၃–၈) တို့ဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ စစ်ဆင်ရေးများအတွင်း သိမ်းပိုက်ခဲ့သော မြို့များစွာကို နေထိုင်ရန် မကြိုးစားခဲ့ပေ၊ ဥပမာ ယေရုရှလင်မြို့ (တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၈; ကြည့်ပါ အပိုဒ် ၂၁ နှင့် ၂ ရှမွေလ ၅:၆–၉)၊ တာနတ်မြို့ (ယောရှု ၁၂:၂၁; ကြည့်ပါ တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၂၇)၊ မေဂိဒ္ဒိုမြို့ (ယောရှု ၁၂:၂၁; ကြည့်ပါ တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၂၇)၊ ဂေဇာမြို့ (ယောရှု ၁၂:၁၂; ကြည့်ပါ ၁ ဘုရင်မှတ်စာ ၉:၁၆) နှင့် အခြားမြို့များ။ သမ္မာကျမ်းမှတ်တမ်းများအရ ဖိလိတ္တိဒေသ၊ ဖိုနိတ္ထိဒေသ၊ နှင့် မြောက်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းဆီးရီးယားဒေသများ (ယောရှု ၁၃:၂–၆) ကဲ့သို့သော ဒေသတစ်ခုလုံးသည် နေထိုင်ခြင်းမပြုခဲ့ပေ။

The only other military campaigns carried out during the period of the conquest were those of Caleb against Hebron, of his brother Othniel against Debir (Joshua 14:6–15; Joshua 15:13–19; Judges 1:10–15), and of the tribes of Judah and Simeon against Jerusalem (Judges 1:3–8). However, many of the cities taken during the several campaigns were not occupied, as, for example, Jerusalem (see Judges 1:8); cf. v. 21 and 2 Sam. 5:6–9, Taanach (see Joshua 12:21; cf. Judges 1:27), Megiddo (see Joshua 12:21; cf. Judges 1:27), Gezer (see Joshua 12:12; cf. 1 Kings 9:16), and others. The Biblical records tell also that whole regions, such as Philistia, Phoenicia, and northern and southern Syria (Joshua 13:2–6), remained unoccupied.

ကာနာန်ဒေသ သိမ်းပိုက်ခြင်းသည် တဖြည်းဖြည်းဖြစ်စဉ်တစ်ခုဖြစ်သည်—ဤကွဲပြားသော ဖော်ပြချက်များမှ ဆွဲထုတ်လာသော ကောက်ချက်မှာ သိမ်းပိုက်မှုကာလအတွင်း ခြေကုပ်ယူရန်သာ ကြိုးပမ်းခဲ့သည်ဖြစ်သည်။ ဟီဘရူးလူမျိုးများသည် အနောက်ကာနာန်ဒေတွင် အခြေချခွင့်ကို ဆန့်ကျင်သော ဒေသခံမင်းများနှင့် မဟာမိတ်များကို အနိုင်ယူခဲ့သည်။ သို့သော် ကာနာန်လူမျိုးများကို ၎င်းတို့၏ မြို့များနှင့် ခံတပ်များမှ လုံးဝဖယ်ရှားရန် လေးနက်သော ကြိုးပမ်းမှု မပြုခဲ့ပေ။ သို့သော် မြို့အနည်းငယ်ကို အမှန်တကယ် ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံး ၄၀ နှစ်ကို သဲကန္တာရတွင် လှည့်လည်သူများအဖြစ် ဖြတ်သန်းခဲ့ရသော ဟီဘရူးလူမျိုးများသည် ကာနာန်ဒေတွင် တဲအိမ်နေထိုင်သူများအဖြစ် အခြေချရန် စိတ်ကျေနပ်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့၏ တိရစ္ဆာန်များအတွက် ကျက်စားရာနေရာများ ရှာတွေ့ပြီး ဒေသခံနေထိုင်သူများက အနှောင့်အယှက်မပေးသရွေ့၊ ကာနာန်လူမျိုးများကဲ့သို့ ခံတပ်မြို့များတွင် နေထိုင်လိုစိတ် မရှိခဲ့ပေ။ ယောရှုသည် နိုင်ငံကို ၁၂ မျိုးနွယ်အကြား ခွဲဝေခဲ့သော်လည်း၊ ဤခွဲဝေမှုသည် ၎င်းတို့သည် သက်ဆိုင်ရာ နယ်မြေများကို အပြည့်အဝ ပိုင်ဆိုင်မည်ဟု မျှော်လင့်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ယောရှု ၁၅ မှ ၂၁ တွင် ဖော်ပြထားသော မြို့များစာရင်းများကို လေ့လာခြင်းဖြင့် ရာစုနှစ်များအကြာထိ ပိုင်ဆိုင်ခြင်းမရှိခဲ့သော မြို့များစွာ ပါဝင်ကြောင်း ထင်ရှားစွာ တွေ့မြင်နိုင်သည်။ သို့သော် ဟီဘရူးလူမျိုးများ အားကောင်းလာသည်နှင့်အမျှ ၎င်းတို့သည် ကာနာန်လူမျိုးများကို အခွန်ဆောင်သူများအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး (တရားသူကြီးမှတ်စာ ၁:၂၈) နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းတို့ကို ဖယ်ရှားခဲ့သည်။

The Conquest of Canaan a Gradual Process.—The conclusion derived from these different statements is that during the period of the conquest an attempt was made only to gain a foothold. Various local kings and coalitions were defeated, because they contested the right of the Hebrews to settle in western Canaan. However, no serious attempts seems to have been made by the Israelites to dislocate all the Canaanites from their cities and strongholds, although a few cities were definitely taken into possession at that time. Having spent the last 40 years in the desert as nomads, the Hebrews seem to have been satisfied to settle down as tent dwellers in Canaan. As long as they found pastures for their cattle and were not molested by the native inhabitants, they had no desire to live in fortified cities like the Canaanites. Though Joshua divided the country among the 12 tribes, this division was largely in anticipation of their occupying fully the respective areas. This can clearly be seen from a study of the lists given in Joshua 15 to 21, in which numerous cities are mentioned that were not possessed until centuries later. However, as the Hebrews became stronger, they made the Canaanites tributary (Judges 1:28) and eventually dispossessed them.

ဤဖြစ်စဉ်သည် တဖြည်းဖြည်းဖြစ်ပြီး ရာစုနှစ်များစွာ ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး၊ ဒါဝိဒ်နှင့် ရှောလမုန်ခေတ်မတိုင်မီ ပြီးမြောက်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ တမန်တော်ဝတ္ထု ၁၃:၁၉ တွင် ပေါလုက ယောရှုမှ ရှောလမုန်အထိ ဤသိမ်းပိုက်မှုကာလရှည်ကို ရည်ညွှန်းဖွယ်ရှိသည်။ အစောဆုံး သစ္စာကျမ်းစာမူများအရ၊ ဤကျမ်းပိုဒ်သည် “သူသည် ကာနာန်ပြည်တွင် လူမျိုးခုနစ်မျိုးကို ဖျက်ဆီးပြီးနောက်၊ ၎င်းတို့အား ၎င်းတို့၏ပြည်ကို အမွေအဖြစ် ပေးခဲ့ပြီး၊ ထိုသို့ပြုရန် အနှစ် ၄၅၀ ခန့် ကြာမြင့်ခဲ့သည်” (RSV) ဟု ဖတ်ရှုထားသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ တစ်ပြည်လုံးကို အမွေအဖြစ် အမှန်တကယ် ပိုင်ဆိုင်ရန် အနှစ် ၄၅၀ ခန့် ကြာမြင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုလိုသည်။

This process was gradual and took centuries, not being complete before the time of David and Solomon. It is possible that in Acts 13:19, Paul refers to this long period of conquest, from Joshua to Solomon. According to the earliest New Testament manuscripts, this text reads, “When he had destroyed seven nations in the land of Canaan, he gave them their land as an inheritance, for about four hundred and fifty years” (RSV), meaning that it took them about 450 years before the whole land was actually taken into possession as an inheritance.

သမ္မာကျမ်းမှ အထောက်အထားများအားလုံးကို စုစည်းထားခြင်းဖြင့် ဟီဘရူးလူမျိုးများ၏ ကာနာန်ဒေသ သိမ်းပိုက်မှုသည် တဖြည်းဖြည်းဖြစ်သည်ဟူသော ပုံရိပ်ကို အမာနာစာများနှင့် ထိုခေတ်နှင့် နောက်ပိုင်းရာစုနှစ်များမှ သမ္မာကျမ်းပြင်ပမှတ်တမ်းများကဲ့သို့သော သမိုင်းဆိုင်ရာ အထောက်အထားများက ထောက်ခံသည်။ အမာနာစာများသည် ဘီစီ ၁၄ ရာစုနှစ်ပထမနှစ်ဝက်အတွင်း ရေးသားခဲ့သော စာများဖြစ်ပြီး၊ ထိုအချိန်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များကို ကောင်းစွာ ဖော်ပြထားသည်။ ဤစာများစွာသည် ပါလက်စတိုင်းမှ ဆင်းသက်လာပြီး၊ ထိုနိုင်ငံတွင် ရှိခဲ့သော ဆူပူမှုအခြေအနေများကို ကာနာန်လူမျိုးများ၏ အမြင်မှ ထင်ရှားစွာ သက်သေထူသည်။

This picture of a gradual conquest of Canaan by the Hebrews, from piecing together all the Scriptural evidence, is supported by historical evidence, as can be learned from the Amarna Letters and other extra-Biblical sources of that period and the ensuing centuries. The Amarna Letters, all written during the first half of the 14th century b.c., give us a good picture of what happened during that time. Many of these letters originated in Palestine and testify vividly to the chaotic conditions existing in the country, according to Canaanite views.

ယေရုရှလင်မြို့မင်း အဗ္ဗဒူ-ချဘဒါ (Abdu-Kheba) ၏ စာများသည် အထူးသဖြင့် အဖိုးတန်သည်။ ၎င်းသည် အီဂျစ်ဘုရင်က သူ၏အကူအညီတောင်းခံမှုများကို နားမထောင်သဖြင့် ပြင်းပြစွာ ညည်းညူခဲ့သည်။ ဟာဘိရူ—ဟီဘရူးလူမျိုးများဖြစ်နိုင်သည် (ကမ္ဘာဦး ၁၀:၂၁; ကမ္ဘာဦး ၁၄:၁၃)—သည် နိုင်ငံတွင် အားကောင်းလာပြီး၊ သူနှင့် ဒေသခံအုပ်ချုပ်သူများသည် ၎င်းတို့ကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ရာတွင် ရှုံးနိမ့်နေရသည်။ စာတစ်စောင်တွင် (နံပါတ် ၂၇၁) ၎င်းက “ဘုရင်၊ ကျွန်ုပ်၏အရှင်သည် ၎င်း၏ပြည်ကို ဟာဘိရူ၏လက်မှ ကာကွယ်ပေးပါ၊ သို့မဟုတ်ပါက ဘုရင်၊ ကျွန်ုပ်၏အရှင်သည် ကျွန်ုပ်တို့ကို ခေါ်ယူရန် ရထားများ စေလွှတ်ပါ၊ သို့မဟုတ်ပါက ကျွန်ုပ်တို့၏ကျွန်များက ကျွန်ုပ်တို့ကို တိုက်ခိုက်လိမ့်မည်” ဟု ရေးသားခဲ့သည်။ ၎င်း၏အကူအညီတောင်းခံမှုများအားလုံး မအောင်မြင်ခဲ့ပြီး၊ လက်နက်များ သို့မဟုတ် စစ်အင်အားများ မရရှိခဲ့သည့်အတွက် ၎င်း၏စိတ်ပျက်မှုကို ထုတ်ဖော်ရင်း၊ “အဘယ်ကြောင့် သင်သည် ဟာဘိရူကို နှစ်သက်ပြီး [သစ္စာရှိ] အုပ်ချုပ်သူများကို မနှစ်သက်သနည်း” (နံပါတ် ၂၈၆) ဟု အလေးအနက်မေးမြန်းခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဖာရိုဘုရင်အား သတိပေးရင်း “ဟာဘိရူသည် ဘုရင်၏ပြည်များအားလုံးကို လုယက်နေသည်။ ဤနှစ်တွင် [သူ၏တိုက်ပွဲကို ကူညီရန်] လေးသမားများ [စေလွှတ်ပါက] ဘုရင်၊ ကျွန်ုပ်၏အရှင်၏ ပြည်များသည် [အကြွင်းမဲ့] ရှိနေလိမ့်မည်၊ သို့သော် [စေလွှတ်မထားပါက] ဘုရင်၊ ကျွန်ုပ်၏အရှင်၏ ပြည်များသည် ဆုံးရှုံးလိမ့်မည်” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၎င်းသည် ဖာရိုဘုရင်ထံသို့ စာဖတ်ပြမည့် စာရေးဆရာထံသို့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ စကားအနည်းငယ်ထည့်သွင်းကာ၊ ပါလက်စတိုင်းရှိ ဖာရိုဘုရင်၏ပြည်များအားလုံး ဆုံးရှုံးနေသည်ဟူသော ကိစ္စကို ထိမိလှစွာသော စကားလုံးများဖြင့် တင်ပြရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။

Most instructive are the letters of Abdu-Kheba, the king of Jerusalem, who complained bitterly that the king of Egypt turned a deaf ear to his petitions for assistance, since the Habiru—probably the Hebrews (see on Gen. 10:21; Gen. 14:13)—gaining power in the country, while he and other local rulers of the land were fighting a losing battle against them. In one letter (No. 271) he wrote: “Let the king, may Lord, protect his land from the hand of the Habiru, and if not, then let the king, my Lord, send chariots to fetch us, lest our servants smite us.” Venting his chagrin over the fact that all his pleas had been unsuccessful, and that he had received neither weapons nor forces, he asked in all earnestness: “Why do you like the Habiru, and dislike the [faithful] governors?” (No. 286). He warned the Pharaoh in the same letter: The “Habiru plunder all the lands of the king. If there are archers [sent to assist him in his fight] in this year the lands of the king, my Lord, will remain [intact], but if there are [sent] no archers, the lands of the king, my Lord, will be lost.” He then added a few personal words to the scribe who would read the letter to the Pharaoh, asking him to present the matter in eloquent words to the king, since all the Palestinian lands of the Pharaoh were being lost.

ယေရုရှလင်မြို့မင်း အဗ္ဗဒူ-ချဘဒါ၏ စာများမှ ဤထုတ်နုတ်ချက်အနည်းငယ်သည်၊ ယောရှုစာအုပ်တွင် ဖော်ပြထားသော ကာလအတွင်းနှင့် ချက်ချင်းနောက်ပိုင်းကာလတွင် ကာနာန်လူမျိုးများက ၎င်းတို့၏နိုင်ငံရေးအခြေအနေများကို မည်သို့မြင်ခဲ့သည်ကို ပြသရန် လုံလောက်ပေမည်။ ဤစာများသည် ယေရုရှလင်၊ ဂေဇာ၊ မေဂိဒ္ဒို၊ အက္ခို၊ လာခိရှိမြို့များနှင့် အခြားမြို့များမှ ကာနာန်မင်းသားများစွာသည် ဟီဘရူးလူမျိုးများ ယော်ဒန်မြစ်ကို ဖြတ်ကျော်ပြီး ဆယ်စုနှစ်များအကြာတွင် ၎င်းတို့၏မြို့ပြပြည်နယ်များကို ဆက်လက်ပိုင်ဆိုင်ထားသော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ နေ့ရက်များသည် ရေတွက်ပြီးသွားပြီဖြစ်ကာ၊ မုန်းတီးသော ဟာဘိရူသည် ၎င်းတို့၏ထီးနန်းများနှင့် ပိုင်ဆိုင်မှုများကို သိမ်းယူလိမ့်မည်ဟူသော သေမင်းကဲ့သို့ ကြောက်ရွံ့မှုတွင် ရှိနေကြသည်ကို ဖော်ပြသည်။

These few quotations from the letters of Abdu-Kheba of Jerusalem, which could be multiplied many times, may suffice to show how the Canaanites themselves viewed the political conditions of their country during the time of the conquest and immediately after the period described in the book of Joshua. These letters reveal that many Canaanite princes, like those of Jerusalem, Gezer, Megiddo, Accho, Lachish, and others, were still in possession of their city states decades after the Hebrews had crossed the Jordan, but that they were in mortal fear that their days were numbered, and that the hated Habiru would take their thrones and possessions.

ဤပုံသည် သမ္မာကျမ်းစာမှတ်တမ်းများကို လေ့လာခြင်းမှရရှိသော အချက်အလက်များနှင့် ကောင်းစွာ ကိုက်ညီသည်။ သို့သော်၊ အမာနာစာလွှာများတွင် ဖော်ပြထားသော ဘုရင်များ၏ အမည်များသည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် တူညီသောမြို့များ၏ အုပ်ချုပ်သူများအဖြစ် ဖော်ပြထားသော အမည်များနှင့် မတူညီပါ။ ယေရုဆလင်မြို့၏ ဘုရင်ကို ယောရှုမှတ်တမ်း ၁၀:၁ တွင် အဒိုနိ-ဇေဒက်ဟု ခေါ်သော်လည်း၊ အမာနာစာလွှာများတွင် အဗ္ဒု-ချေဗာဟု ခေါ်သည်။ ဂေဇာမြို့၏ ဘုရင်သည် ယောရှုမှတ်တမ်း ၁၀:၃၃ အရ ဟိုရမ်ဖြစ်သော်လည်း၊ အမာနာစာလွှာများအရ ယာပဟုဖြစ်သည်။ ဤကွဲပြားမှုသည် အချိန်ကာလကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားပါက အလွယ်တကူ ရှင်းပြနိုင်သည်။ ယောရှုမှတ်တမ်းတွင် ဖော်ပြထားသော ကာနန်ဘုရင်များသည် ဟေဗြဲလူမျိုးများက နိုင်ငံသို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှု စတင်ပြီး မကြာမီ ဘီစီ ၁၄၀၅ တွင် အနိုင်ယူခံရပြီး သေဆုံးခဲ့သည်။ သို့သော် အမာနာစာလွှာများတွင် ဖော်ပြထားသော ဘုရင်များသည် ဟေဗြဲလူမျိုးများက နိုင်ငံတွင် အခြေချနေထိုင်ပြီး၊ ဒေသများစွာကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် နှစ်ပေါင်းများစွာ နောက်ပိုင်းတွင် နေထိုင်ခဲ့သည်။

This picture agrees well with that gained from a study of the Biblical records. However, the names of the kings of the Amarna Letters are not the same as those mentioned in the Bible as rulers of the same cities. The king of Jerusalem is called Adoni-zedec in Joshua 10:1, but Abdu-Kheba in the Amarna Letters. Gezer’s king was Horam, according to Joshua 10:33, but Yapahu, according to the Amarna Letters, etc. This difference is easily accounted for if the time element is taken into consideration. The Canaanite kings mentioned in Joshua were defeated and killed by the Hebrews very soon after the invasion of the country began in 1405 b.c., whereas the kings mentioned in the Amarna Letters lived several years later, when the Hebrews had settled down in the country, and taken possession of several regions.

ယေရုဆလင်၊ ဂေဇာ၊ မဂိဒ္ဒို အစရှိသော မြို့များသည် ဟေဗြဲလူမျိုးများ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီးနောက် ရာစုနှစ်များစွာကြာ ဌာနေဘုရင်များ သို့မဟုတ် အီဂျစ်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများ၏ လက်အောက်တွင် ကျန်ရှိနေခဲ့သည်ကို သမ္မာကျမ်းစာသာမက အခြားမှတ်တမ်းများကလည်း သက်သေထူသည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ အရေးကြီးသော ကာနန်ခံတပ်ဖြစ်သည့် ဗက်ရှန်မြို့သည် ယောရှုမှ မနာရှေအား ခွဲဝေပေးထားသော မြို့များထဲတွင် အောင်နိုင်ခြင်းမရှိသော မြို့တစ်မြို့အဖြစ် တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁:၂၇ တွင် ဖော်ပြထားသည်။ ဤအချက်ကို အမာနာစာလွှာ (နံပါတ် ၂၈၉) တွင် ဂါသမြို့၏ အုပ်ချုပ်သူသည် ဗက်ရှန်တွင် တပ်စခန်းတစ်ခုထားရှိခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည့်အချက်က အတည်ပြုသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ထိုအချိန်တွင် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ထိုမြို့ကို ပိုင်ဆိုင်ထားနိုင်ခြင်း မရှိပေ။ ၁၄ ရာစုနှစ် နှောင်းပိုင်းတွင် အီဂျစ်ပြည်မှ စက်တီ ၁ သည် ၎င်း၏ ပထမအာရှစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုအတွင်း ဗက်ရှန်မြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ ဘုရားကျောင်းများတွင် အောင်ပွဲမှတ်တိုင်များ စိုက်ထူခဲ့သည်။ ရမ်ဆက်စ် ၂ ၏ အလားတူမှတ်တိုင်တစ်ခုနှင့် ဗက်ရှန်မြို့ရိုးပြီးနောက် မကြာသေးမီက တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သော ၁၃ ရာစုနှစ်မှ အခြားအီဂျစ်အထိမ်းအမှတ်များသည်၊ ဟေဗြဲလူမျိုးများက နိုင်ငံ၏ နယ်မြေအများစုကို သိမ်းပိုက်ထားစဉ် ဤမြို့သည် အချိန်ကာလရှည်ကြာ အီဂျစ်လက်အောက်တွင် ကျန်ရှိနေခဲ့ကြောင်း သက်သေပြသည်။ မဂိဒ္ဒိုနှင့် အခြားမြို့အချို့တွင်လည်း အလားတူဖြစ်သည်။

That some of the cities already mentioned, like Jerusalem, Gezer, Megiddo, and others, remained in the hand of native princes or Egyptian governors for centuries after the invasion of the Hebrews is attested not only in the Bible but also by other records. The important Canaanite fortress of Beth-shan, for example, is mentioned in Judges 1:27 as an unconquered city among those allotted to Manasseh by Joshua. This fact is corroborated by a notice in an Amarna Letter (No. 289) that the ruler of Gath had a garrison in Beth-shan, which means that the Israelites could not have possessed the city at that time. Toward the end of the 14th century Seti I of Egypt occupied the city, during his first Asiatic campaign, and erected victory steles in its temples. The presence of a similar stele of Ramses II and other Egyptian monuments of the 13th century b.c. excavated in recent years in the ruins of Beth-shan, prove, furthermore, that this city remained in Egyptian hands for a long time while the Hebrews occupied great parts of the land. The same is true of Megiddo and some other cities.

တရားသူကြီးများ၏ ကာလ။—ဤကာလသည် နှစ် ၃၀၀ ခန့်ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး (စာမျက်နှာ ၁၂၇၊ ၁၂၈ ကို ကြည့်ပါ) တရားသူကြီးမှတ်တမ်း၏ နိဂုံးစကားများတွင် (အခန်း ၂၁:၂၅) “လူတိုင်းသည် ၎င်းတို့၏ မျက်စိရှေ့တွင် မှန်ကန်သည်ဟု ထင်မြင်သည့်အတိုင်း ပြုလုပ်ခဲ့သည်” ဟု ကောင်းစွာ ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းသည် နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေးအရ အင်အားကြီးထွားမှုနှင့် အားနည်းမှုတို့ လှည့်ပတ်ဖြစ်ပေါ်သည့် ကာလဖြစ်သည်။ ကာနန်တောင်တန်းဒေသများတွင် ခြေကုပ်ယူပြီးနောက်၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် နိုင်ငံအတွင်းရှိ လူမျိုးများနှင့် အတူနေထိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ရှိလောမြို့တွင် ၎င်းတို့၏ သန့်ရှင်းရာဌာနကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး၊ ထိုကာလ၏ အများစုအတွက် ထိုနေရာတွင်သာ ရှိနေခဲ့သည်။ လူအများစုသည် တဲများတွင် ကိုယ်ပိုင်အိမ်မရှိသူများကဲ့သို့ နေထိုင်ခဲ့ပြီး၊ နိုင်ငံအတွင်းရှိ မြို့အနည်းငယ်ကိုသာ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် လူမျိုးစုများအဖြစ် ပိုင်းခြားနေထိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့အား အနီးအနားရှိ ရန်သူများကို ခုခံနိုင်ရန် အင်အားပေးနိုင်မည့် အမျိုးသားရေးစည်းလုံးမှု မရှိခဲ့ပေ။ ဒေဗောရသည် ၎င်း၏ သီချင်းတွင် အကျပ်အတည်းနှင့် အလွန်လိုအပ်သောအချိန်များတွင်ပင် တချို့လူမျိုးစုများသည် ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ဖိနှိပ်သူများထံမှ ထိခိုက်မှုမရှိပါက၊ ၎င်းတို့၏ ဒုက္ခရောက်နေသော ညီအစ်ကိုများနှင့် ဝေးကွာနေခဲ့သည်ကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြသည်။

The period of the Judges.—This period of approximately 300 years (see pp. 127, 128) has been well characterized in the closing words of the book of Judges (ch. 21:25) as a time when “every man did that which was right in his own eyes.” It was a period of alternating strength and weakness, politically and religiously. Having gained a foothold in the mountainous parts of Canaan, the people of Israel lived among the nations of the country. They established their sanctuary at Shiloh, where it remained for the greater part of the period. Most of the people lived like nomads in tents, and possessed few of the cities of the country. They were split up into tribal units and lacked national unity, which would have given them strength to withstand the many foes about them on all sides. The song of Deborah shows clearly that even in times of crisis and dire need some tribes remained aloof from their afflicted brethren, if they themselves were not affected by the oppressors.

ဤသို့ ကာနန်လူမျိုးများနှင့် အတူနေထိုင်ရင်း၊ ဟေဗြဲလူမျိုးများသည် ထိုနိုင်ငံ၏ ဘာသာရေးနှင့် ၎င်း၏ ဘာသာဝတ်ပြုမှုစနစ်နှင့် နီးကပ်စွာ ထိတွေ့ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် လူများစွာအတွက် ဆွဲဆောင်မှုရှိပုံရပြီး၊ လူမျိုးတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသည် ကာနန်ဘာသာရေးကို လက်ခံခဲ့သည်။ ထပ်ခါတလဲလဲ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ဘာသာဖောက်ပြန်မှုကာလများသည် အမြဲတမ်း အကျင့်စာရိတ္တအားနည်းမှုကာလများနောက်သို့ လိုက်ပါလာပြီး၊ ဤအခြေအနေသည် ၎င်းတို့၏ ပိုမိုအင်အားကြီးသော ရန်သူများအား ၎င်းတို့ကို ဖိနှိပ်ရန် အခွင့်အရေးပေးခဲ့သည်။ ထိုသို့သော ဒုက္ခရောက်နေသောအချိန်များတွင် အင်အားကြီးသော နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်တစ်ဦးသည် အမြဲပေါ်ထွက်လာပြီး၊ ဘုရားသခင်၏ ဝိညာဉ်တော်ဖြင့် တွန်းအားပေးခံရပြီး၊ ၎င်း၏လူမျိုးများကို—တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း သို့မဟုတ် အကုန်လုံး—ဆုံးမတရားဖြင့် ဘုရားသခင်ထံသို့ ပြန်လည်ဦးတည်စေခဲ့သည်။ ထိုခေါင်းဆောင်သည် များသောအားဖြင့် စစ်ရေးခေါင်းဆောင်တစ်ဦးလည်းဖြစ်ပြီး၊ လူမျိုးစုတစ်ခု သို့မဟုတ် တစ်ခုထက်ပိုသော လူမျိုးစုများကို ၎င်းပတ်လည်တွင် စုစည်းကာ ဖိနှိပ်ခံရသူများကို လွတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ ဤခေါင်းဆောင်ကြီးများတစ်ဦးစီသည် “တရားသူကြီး” ဟုခေါ်သော ဟေဗြဲဘာသာစကားဖြင့် ရှိုဖက်ဟု ခေါ်သည်။ ဤခေါင်းစဉ်သည် အင်္ဂလိပ်စကားလုံး၏ အဓိပ္ပါယ်ထက် ပိုမိုအာဏာနှင့် တာဝန်များကို ထည့်သွင်းထားသည်။ ၎င်းတို့သည် ဝိညာဉ်ရေးနှင့် နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်မှု၊ တရားစီရင်ရေးနှင့် စစ်ရေးလုပ်ငန်းများကို ပံ့ပိုးပေးခဲ့သည်။

Living thus among the Canaanites the Hebrews were brought into close contact with the religion of the country and its cult system. This seemed so attractive to many that great sections of the people accepted the Canaanite religion. The repeated periods of apostasy were always followed by periods of moral weakness, a situation that provided their more powerful enemies an opportunity to oppress them. In such periods of distress a strong political leader invariably arose and, driven by the Spirit of God, led His people—in whole or in part—through repentance back to God. Being usually a military leader at the same time, he will rallied one or more tribes around himself and liberated those that were oppressed. Each of these great leaders was called a “judge,” shophet in Hebrew. This title included more power and authority than the English word suggests. They provided spiritual and political leadership, as well as judicial and military functions.

အစောပိုင်းတရားသူကြီးများ။—ပထမဆုံး တရားသူကြီးမှာ ကာလက်၏ ညီငယ်ဖြစ်သူ ဩသံအေလဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားမှ ဘုရင် ခုရှန်-ရီရှာသီန်၏ ရှစ်နှစ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုမှ ၎င်း၏လူမျိုးကို လွတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ ထိုဘုရင်သည် မီတန်နီမှ မင်းသားတစ်ဦးဖြစ်နိုင်ပြီး၊ ၎င်း၏အမည်သည် သမ္မာကျမ်းစာပြင်ပတွင် မတွေ့ရှိရသေးသည်မှာ မီတန်နီမှ မှတ်တမ်းများသည် အပိုင်းပိုင်းအစီးစီးဖြစ်နေခြင်းကြောင့် အံ့သြစရာမဟုတ်ပေ။ ဤကာလသည် အီဂျစ်ပြည်၏ ဆယ့်ရှစ်ဆက်မြောက်မင်းဆက်၏ နောက်ဆုံးနှစ်များ—စမန်ခါရီ၊ တုတန်ခါမန်၊ အဲယီ၊ ဟာမ်ဟပ်—တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလများနှင့် တိုက်ဆိုင်နေပေလိမ့်မည်။ ထိုအချိန်တွင် မင်းတစ်ပါးပြီးတစ်ပါး လျင်မြန်စွာ ဆက်ခံခဲ့သည်။

The Early Judges.—The first of these judges was Caleb’s younger brother Othniel, who liberated his nation from an eight-year oppression by the king Chushan-rishathaim of Mesopotamia, probably one of the Mitami princes whose name has not yet been found outside the Bible—which is not at all strange in view of the fact that Mitanni source material is fragmentary. This period probably coincided with the last years of the Eighteenth Dynasty of Egypt—the reigns of Smenkhkare, Tutankhamen, Eye, and Harmhab—when one king followed another in rapid succession.

ဤကာလတွင် အီဂျစ်ပြည်တွင် နှစ်ပေါင်းများစွာ အင်အားကြီးသော ပထမဆုံးဖာရိုဘုရင်ဖြစ်သူ စက်တီ ၁ သည် ပါလက်စတိုင်းသို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီး၊ အဆ်ဒရာလုန်ချိုင့်ဝှမ်း၏ အရှေ့ပိုင်းတွင် ကာနန်ပုန်ကန်မှုကို ချေမှုန်းခဲ့သည်။ ကာနန်မြို့များကို အီဂျစ်ပြည်၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ပြန်လည်ထည့်သွင်းခဲ့ခြင်းသည် ဣသရေလလူမျိုးများကို ထိခိုက်မှုမရှိခဲ့ပေ။ အကြောင်းမှာ ၎င်းတို့သည် ပုန်ကန်မှုတွင် ပါဝင်ခြင်းမရှိခဲ့ဘဲ၊ အီဂျစ်လူမျိုးများက ပိုင်ဆိုင်ရန် တောင်းဆိုနိုင်သော မြို့များကို ၎င်းတို့ ပိုင်ဆိုင်ထားခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ သို့သော်၊ စက်တီ ၁ သည် ဣသရေလလူမျိုးများ၏ မြောက်ပိုင်းရှိ ဣသခါလူမျိုးစုနှင့် ထိတွေ့မှုတစ်ခုရှိခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် ဗက်ရှန်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော ထိန်းသိမ်းမှုမကောင်းသည့် အထိမ်းအမှတ်မှတ်တိုင်တစ်ခုတွင် “ယာမုသတောင်မှ ဟေဗြဲလူမျိုးများ (‘အာပီရု) နှင့် တာယာရုတို့သည် ရုမာမှ ကိုယ်ပိုင်အိမ်မရှိသူများကို တိုက်ခိုက်နေသည်” ဟု ဖော်ပြထားသည်။ တာယာရုနှင့် ရုမာတို့ကို မခွဲခြားနိုင်သေးသော်လည်း၊ ယာမုသသည် ယောရှုမှ လေဝိလူမျိုးများအတွက် ဣသခါနယ်မြေတွင် ခွဲဝေပေးထားသော မြို့များထဲမှ တစ်မြို့ဖြစ်သည် (ယောရှုမှတ်တမ်း ၂၁:၂၉)။ စက်တီ ၁ သည် ဣသခါလူမျိုးစုမှ ဟေဗြဲလူမျိုးအချို့နှင့် တိုက်ခိုက်ခဲ့ဖွယ်ရှိပြီး၊ ၎င်းတို့၏ မဟာမိတ်များကို တိုက်ခိုက်မှုအတွက် အပြစ်ပေးခဲ့ပေမည်။ သို့သော်၊ ဟေဗြဲလူမျိုးများအတွက် အကျိုးဆက်များသည် သိသာထင်ရှားမှုမရှိခဲ့ပုံရသည်။ အကယ်၍ သိသာထင်ရှားခဲ့ပါက၊ သမ္မာကျမ်းမှတ်တမ်းများတွင် ထိုသို့ ဖော်ပြထားလိမ့်မည်။ သို့သော်၊ တရားသူကြီးမှတ်တမ်းသည် နှစ် ၃၀၀ နီးပါး ဣသရေလ၏ သမိုင်းကို ဖော်ပြထားပြီး၊ ဤကာလရှည်ကြာစဉ်အတွင်း ဖြစ်ပျက်ခဲ့သမျှအားလုံး၏ အပိုင်းပိုင်းအစီးစီးသာ မှတ်တမ်းတင်ထားကြောင်း မမေ့သင့်ပါ။

It was probably about this time that Seti I, the first strong Pharaoh of Egypt in many years, invaded Palestine and crushed a Canaanite rebellion in the eastern part of the Valley of Esdraelon. That Canaanite cities were restored to Egyptian suzerainty did not affect the Israelites, who probably had not taken part in the rebellion, and possessed no cities the Egyptians could claim as their own. However, it is possible that Seti I had an encounter with some Hebrews of the northern tribe of Issachar, because he mentions on a poorly preserved monument found at Beth-shan, that the “Hebrews [‘Apiru] of mount Jarmuth, with the Tayaru, were engaged in attacking the nomads of Ruhma.” Although Tayaru and Ruhma have not yet been identified, Jarmuth was one of the cities that Joshua allocated to the Levites in the territory of Issachar (Joshua 21:29). Seti I may thus have fought against some Hebrews of the tribe of Issachar, perhaps punishing them for attacking his allies, but the consequences for the Hebrews seem not to have been far reaching, or the Biblical records would have so indicated. However, it should never be forgotten that the book of Judges, reporting the history of Israel during almost 300 years, contains only a fragmentary record of all that happened during this long period.

ဧဟုဒ်၊ ဒုတိယတရားသူကြီးသည် မောဘလူမျိုး၊ အမ္မုန်လူမျိုး၊ နှင့် အမာလက်လူမျိုးတို့၏ နှစ်ရှစ်ဆယ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုမှ တောင်ပိုင်းအနွယ်များကို မောဘဘုရင် ဧဂလုန်ကို သတ်ဖြတ်ခြင်းဖြင့် လွတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ ဧဟုဒ်၏ သူရဲကောင်းဆန်သော လုပ်ရပ်အပြီး တောင်ပိုင်းအနွယ်များခံစားခဲ့ရသော နှစ်ရှစ်ဆယ်ကြာ အေးချမ်းမှုသည် အီဂျစ်ဘုရင် ရမ်ဆီးစ် ဒုတိယ၏ ရှည်လျားသော အုပ်ချုပ်မှုနှင့် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း တိုက်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ဤဖါရိုဘုရင်သည် အစ္စရေးလူမျိုးလက်ထဲမရှိသော ကမ်းရိုးတန်းလမ်းတစ်လျှောက် ပါလက်စတိုင်းကို ဖြတ်သန်းခဲ့ပြီး ကာဒေ့ရှ်မြို့၌ ဟိတ္တိဘုရင်နှင့် တွေ့ဆုံရန် ထွက်ခွာခဲ့သည်။ ဤတွင် ရမ်ဆီးစ်နှင့် ဟိတ္တိလူမျိုးတို့ နှစ်ဦးစလုံးက အောင်ပွဲရရှိသည်ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ရမ်ဆီးစ်သည် သူ၏ အာရှဒေသပိုင်ဆိုင်မှုများကို သိသိသာသာ စိုးရိမ်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ သူသည် အက်စ်ဒရဲလုံချိုင့်တွင်ရှိသော ဘက်ရှန်နှင့် မဂိဒ္ဒိုမြို့များနှင့် မဟာဗျူဟာအရ အရေးပါသော ကမ်းရိုးတန်းမြို့အချို့တွင် စစ်သားစခန်းများ ထားရှိခဲ့သည်။ အစ္စရေးလူမျိုးများသည် ဤမြို့များကို ပိုင်ဆိုင်ရန် မပြိုင်ဆိုင်သရွေ့၊ ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်တန်းဒေသများတွင် ၎င်းတို့၏ အခြေချနေထိုင်မှုသည် ဖါရိုဘုရင်အတွက် စိုးရိမ်စရာမဟုတ်ခဲ့ပေ။

Ehud, the second judge, liberated the southern tribes from an 80-year oppression by Moabites, Ammonites, and Amalekites by killing Moabite king Eglon. The 80 years of rest that the southern tribes enjoyed after Ehud’s heroic act coincided in part with the long reign of Ramses II of Egypt. This Pharaoh marched through Palestine along the coastal road, which was not in Israelite hands, to meet the Hittite king at Kadesh on the Orontes at the famous battle of Kadesh. Here, both Ramses and the Hittites claimed victory. Otherwise, Ramses seems not to have been seriously concerned about his Asiatic possessions. He kept garrisons in the Palestinian cities of Beth-shan and Megiddo, which lay in the Valley of Esdraelon, and probably also in certain strategic coastal cities. So long as the Israelites did not contest his possession of these cities, their settlement in the mountainous parts of Palestine was of no concern to the Pharaoh.

ရမ်ဆီးစ် ဒုတိယ၏ ကမ္ဗည်းများတွင် ဟီးဗရူး (‘အာပီရူ’) ကျွန်များသည် အီဂျစ်တွင် သူ၏ ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ထို့ကြောင့် ဟီးဗရူးလူမျိုးများသည် ပါလက်စတိုင်းရှိ သူ၏ စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်များလက်ထဲသို့ ရံဖန်ရံခါ ကျရောက်ခဲ့သည်ဟု ကောက်ချက်ချသည်။ ထို့ပြင် ဤအစ္စရေးလူမျိုးများသည် ကာနန်ဘုရင် ဂျာဘင်း၏ ဟာဇိုးမြို့မှ နှစ်နှစ်ဆယ်ကြာ ဟီးဗရူးလူမျိုးများကို ဖိနှိပ်ခဲ့စဉ် ကျွန်အဖြစ် ပြုလုပ်ခံခဲ့ရဖွယ်ရှိသည်။ ဒါဘိုရာနှင့် ဘာရက်၏ သူရဲကောင်းဆန်သော ခေါင်းဆောင်မှုဖြင့် ဤမလိုလားအပ်သော အခြေအနေကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။

In several inscriptions Ramses II does mention that Hebrew (‘Apiru) slaves were engaged in his various building activities in Egypt; hence we conclude that Hebrews occasionally fell into the hands of his army commanders in Palestine. It is also possible that these Israelites were made slaves by the Canaanite king Jabin of Hazor, when for 20 years during the reign of Ramses II he oppressed the Hebrews. The heroic leadership of Deborah and Barak put an end to this unhappy situation.

ဂိဒေါင်၏ တရားသူကြီးခန့်အပ်မှု။—ဧဟုဒ်၏ မောဘလူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုမှ အစ္စရေးကို လွတ်မြောက်စေခဲ့ပြီးနောက် နှစ်ရှစ်ဆယ်ကြာ အေးချမ်းမှုသည် မီဒျန်လူမျိုး၏ နှစ်ခုနစ်နှစ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုဖြင့် ပြတ်တောက်ခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း ရမ်ဆီးစ် ဒုတိယ၏ သားတော် မာနပ်တာသည် ပါလက်စတိုင်းသို့ ဝင်ရောက်စီးနင်းခဲ့ပြီး သူ၏ နာမည်ကျော် အစ္စရေးစတီလီတွင် အစ္စရေးကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး “မျိုးစေ့” မကျန်ရှိဟု ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။ သူ၏ မှတ်တမ်းသည် အီဂျစ်လူမျိုး၏ ပုံမှန်ချဲ့ကားပြောဆိုမှုကို ထင်ဟပ်စေပြီး၊ အစ္စရေးကို လုံးဝဖျက်ဆီးခဲ့သည်ဟူသော သူ၏ ကြွေးကြော်ချက်ကို လေးနက်စွာ လက်ခံရန်မဖြစ်နိုင်ပေ။ သို့သော် သူ၏ ပြောကြားချက်များအရ သူသည် ဤအခါတွင် ပါလက်စတိုင်းတွင် အစ္စရေးလူမျိုးများနှင့် ထိတွေ့ခဲ့သည်မှာ သေချာပုံရသည်။

Gideon’s Judgeship.—The 80 years of rest that had followed Ehud’s liberation of Israel from Moabite oppression in the south was broken by a Midianite oppression lasting 7 years. It was probably during this period also that Merneptah, son of Ramses II, made the raid into Palestine of which he boasts in the famous Israel Stele. Here he claims to have destroyed Israel, so that it had no “seed” left. His record obviously reflects the usual Egyptian tendency to exaggerate, and his claim to have utterly destroyed Israel is therefore not to be taken seriously. Nevertheless, it seems certain from his remarks that he encountered Israelites somewhere in Palestine upon this occasion.

ဂိဒေါင်၊ ထူးချွန်သော တရားသူကြီးတစ်ဦးသည် မီဒျန်လူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုမှ သူ၏ လူမျိုးကို လွတ်မြောက်စေခဲ့ပြီး၊ သစ္စာရှိ၊ သတိရှိ၊ ရဲရင့်သော အစ္စရေးစစ်သည်များ၏ အငယ်စားအဖွဲ့ဖြင့် နိုင်ငံခြားစစ်တပ်ကြီးကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ သူ၏ စွန့်ဦးတီထွင်မှုနှင့် တရားသူကြီးခန့်အပ်မှု၏ ဇာတ်လမ်းသည် အနွယ်အချင်းချင်း ပဋိပက္ခများ ရံဖန်ရံခါ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ လူများသည် ဂိဒေါင်အား ဘုရင်ရာထူးကို ကမ်းလှမ်းခဲ့သည့် စည်းလုံးသော ခေါင်းဆောင်မှုအတွက် ပြင်းပြသော ဆန္ဒရှိခဲ့သည်ကို ဖော်ပြသည်—ဤဂုဏ်ပြုမှုကို သူသည် ပညာရှိစွာ ငြင်းပယ်ခဲ့သည်။

Gideon, one of the outstanding judges, liberated his people from Midianite oppression, smiting a great foreign army with a small band of faithful, alert, and daring Israelite warriors. The story of his exploits and judgeship reveals also that intertribal strife flared up from time to time, and that the people had a strong desire for a unified leadership, expressed in their offer of kingship to Gideon—an honor he wisely declined.

ဂိဒေါင်၏ နှစ်လေးဆယ်ကြာ အေးချမ်းသော တရားသူကြီးခန့်အပ်မှုအတွင်း အရေးကြီးသော ဖြစ်ရပ်များ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ အစ္စရေးလူမျိုးများသည် ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်တန်းဒေသများတွင် နေထိုင်စဉ်၊ ပင်လယ်လူမျိုးများသည် ရမ်ဆီးစ် တတိယ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အီဂျစ်ကို ကျူးကျော်ရန် မအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတစ်လျှောက် ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကြသည်။ ဤကာလတွင် ကုန်းပေါ်နှင့် ပင်လယ်ပြင်တွင် သွေးထွက်သံယိုတိုက်ပွဲများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤသူပုန်များအပေါ် အီဂျစ်၏ အောင်ပွဲများသည် နောက်ဆုံးတွင် ဤလူမျိုးများ၏ ကြီးမားသော ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှုကို ပြောင်းလဲစေခဲ့ပြီး အဆူရီးယန်းကျူးကျော်မှုမတိုင်မီ အီဂျစ်ကို ၎င်း၏ အမျိုးသားတည်ရှိမှုကို ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည့် အကြီးမားဆုံးသော အန္တရာယ်မှ ကယ်တင်ခဲ့သည်။ အနိုင်ရရှိခဲ့သော အနွယ်အချို့သည် ၎င်းတို့လာရာအရပ်ဖြစ်သော အာရှမိုင်နာသို့ ပြန်လည်ဦးတည်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် အချို့သည် ပါလက်စတိုင်း၏ ကမ်းရိုးတန်းဒေသများတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့အနက် တက်ကာ လူမျိုးသည် ကံရှာရွှမ်း လွင်ပြင်ရှိ မြို့တောင်ကမဲလ်တောင်တောင်ဘက်ရှိ ဒိုးမြို့အနီးတွင် နေထိုင်ခဲ့ပြီး၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်ပိုင်းကမ်းရိုးတန်းမြို့အချို့ကို ရှည်လျားစွာ သိမ်းပိုက်ထားခဲ့သော ဆက်စပ်အနွယ်များကို အားဖြည့်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ နေထိုင်ရာနှင့် နီးကပ်စွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သော အရေးကြီးဖြစ်ရပ်များကို အစ္စရေးလူမျိုးများသည် ကြီးစွာသော စိုးရိမ်မှုဖြင့် စောင့်ကြည့်ခဲ့ဖွယ်ရှိသော်လည်း၊ ဤဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် မကြာမီတွင် ၎င်းတို့၏ အပြင်းထန်ဆုံး ရန်သူများဖြစ်လာမည်ကို မသိရှိခဲ့ကြပေ။

Momentous events took place during the 40 years of Gideon’s peaceful judgeship. While Israel lived in the mountainous part of Palestine, the Peoples of the Sea moved along the coastal regions, during the reign of Ramses III, in their unsuccessful attempt to invade Egypt. Bloody battles on land and sea were fought during this time. The Egyptian victories over these invaders eventually turned the tide of this great migration of peoples and saved Egypt from one of the gravest perils that ever threatened its national existence, prior to the Assyrian invasion. Some of the defeated tribes again turned northward toward Asia Minor, whence they had come. Others, however, settled in fertile coastal regions of Palestine. Among these were the Tjekker, in the vicinity of Dor, to the south of Mt. Carmel in the lovely Plain of Sharon, and the Philistines, who strengthened related tribes that had occupied some coastal cities of southern Palestine for a long time. The Israelites, who may have followed with great anxiety the momentous events that took place so close to their habitations, did not vet realize that these Philistines would soon become their most bitter foes.

ဂိဒေါင်သည် နှစ်လေးဆယ်ကြာ တရားသူကြီးအဖြစ် ဆောင်ရွက်ပြီးနောက် ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏သား အဘိမလက်သည် ရှေခံမြို့လူမျိုး၏ အကူအညီဖြင့် သူ၏ ညီအစ်ကိုများအားလုံးကို သတ်ဖြတ်ပြီး ဘုရင်အဖြစ် ကြွေးကြော်ကာ အာဏာသိမ်းယူခဲ့သည်။ သို့သော် သူ၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် နှစ်သုံးနှစ်သာ ကြာရှည်ခဲ့ပြီး၊ စတင်ခဲ့သည့်အတိုင်း သွေးထွက်သံယိုဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ သူ၏ ခေါ်ဆိုခံရသော ဘုရင်စနစ်သည် ရှေခံမြို့အနီးတစ်ဝိုက်ထက် ပိုမိုကျယ်ပြန့်စွာ အာဏာထွန်းကားခဲ့သလားဆိုသည်မှာ သံသယဖြစ်စရာရှိသည်။

When Gideon died after a judgeship of 40 years, his son Abimelech, with the help of the people of Shechem, usurped the rulership by killing all his brothers and proclaiming himself king. His rule, however, lasted only three years, and ended, as it had begun, in bloodshed. It is questionable whether his so-called kingdom extended its power beyond the vicinity of Shechem.

နောက်ပိုင်းတရားသူကြီးများ။—သူ့နောက်တွင် ဣသခါအနွယ်မှ တိုလာ (နှစ်နှစ်ဆယ်သုံးနှစ်) နှင့် ဂိလဒ်အနွယ်မှ ယာဣရ (နှစ်နှစ်ဆယ်နှစ်နှစ်) တို့ တရားသူကြီးများအဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ ကာလတွင် အရေးကြီးဖြစ်ရပ်များ မှတ်တမ်းတင်ထားခြင်းမရှိသည့်အတွက် ၎င်းတို့၏ နှစ်လေးဆယ်ငါးနှစ်ကြာ အုပ်ချုပ်မှုသည် သိသာထင်ရှားသော ဖြစ်ရပ်များမရှိခဲ့ဟု ညွှန်ပြသည်။

The Later Judges.—After him came the judges, Tola of Issachar (23 years) and Jair of Gilead (22 years). No important events are recorded of their time, a fact that seems to indicate that the 45 years of their rulership were rather uneventful.

ယာဣရ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် နှစ်ခုသော ဖိနှိပ်မှုများသည် တပြိုင်နက်တည်း စတင်ခဲ့သည်။ အရှေ့ဘက်တွင် အမ္မုန်လူမျိုး၏ နှစ်ဆယ့်ရှစ်နှစ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုကို လွတ်မြောက်ရေးသူ ဗိုလ်ချုပ် ယိဖသာဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး၊ အနောက်ဘက်တွင် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ နှစ်လေးဆယ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုဖြစ်သည်။ ဤဖိလိတ္တိဖိနှိပ်မှုသည် ယခင်ကာလများ၏ ဒုက္ခများထက် ဟီးဗရူးလူမျိုးများအပေါ် ပို၍ ဆိုးရွားသော သက်ရောက်မှုများ ရှိခဲ့သည်။

After Jair’s death two oppressions began at approximately the same time, one in the east by the Ammonites, which lasted for 18 years and was ended by the freebooter general, Jephthah, and one in the west of 40 years’ duration by the Philistines. This Philistine oppression had more disastrous effects on the Hebrews than any of the previous times of distress.

ယိဖသာသည် အမ္မုန်လူမျိုးများကို ဆန့်ကျင်သော လွတ်မြောက်ရေးစစ်ပွဲကို စတင်စဉ် အရေးကြီးသော ရာဇဝင်ထုတ်ပြန်ချက်တစ်ခု (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၁:၂၆) ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူသည် ထိုအချိန်တွင် အစ္စရေးလူမျိုးသည် မောရှေ၏ ခေါင်းဆောင်မှုအောက်တွင် အမိုရိဘုရင် ရှိဟုန်ထံမှ သိမ်းယူခဲ့သော ဟဲရှဘုန်နှင့် အနီးအနားမြို့များတွင် နှစ်သုံးရာကြာ နေထိုင်ခဲ့ပြီး၊ အမ္မုန်လူမျိုးများသည် ဤမြို့များကို ပိုင်ဆိုင်ရန် ပြိုင်ဆိုင်ပိုင်ခွင့်မရှိဟု ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ယိဖသာ၏ နှစ်ခြောက်နှစ်ကြာ တရားသူကြီးခန့်အပ်မှုသည် သဲကန္တာရတွင် နှစ်လေးဆယ်ကြာ လှည့်လည်နေထိုင်ပြီးနောက် နှစ်သုံးရာခန့်အကြာ၊ အနှစ် ၁၁၀၆ ခန့်တွင် စတင်ခဲ့ရမည်။

As already noted, Jephthah made an important chronological statement (Judges 11:26) at the time he began his war of liberation against the Ammonites. He claims that by that time Israel had lived for 300 years in Heshbon and nearby cities which had been taken from the Amorite king Sihon under the leadership of Moses, and that the Ammonites had no right to contest Israel’s possession of these cities. Jephthah’s six years of judgeship must therefore have begun approximately 300 years after the end of the 40 years of desert sojourning, and hence about 1106 b.c.

အရှေ့ဘက်အနွယ်များသည် အမ္မုန်လူမျိုးများကြောင့် ဒုက္ခရောက်နေစဉ်၊ အနောက်ဘက်ရှိ အနွယ်များသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ ဒေါသဖြစ်မှုကို ခံစားခဲ့ရသည်။ ရမ်ဆီးစ် တတိယ၏ အလွန်အားနည်းသော ဆက်ခံသူများက အနှောင့်အယှက်မပေးသော ပါလက်စတိုင်း၏ တောင်ပိုင်းကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် ၎င်းတို့၏ အနေအထားကို ခိုင်မာစေပြီးနောက်၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် နောက်ကျောဒေသသို့ အာရုံစိုက်ပြီး အိမ်နီးချင်း အစ္စရေးအနွယ်များဖြစ်သော ဒန်၊ ယုဒ၊ နှင့် ရှိမောင်တို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဤဖိနှိပ်မှုသည် အလီသည် ယဇ်ပုရောဟိတ်မင်းအဖြစ် ဆောင်ရွက်နေစဉ်၊ ရှမွေလသည် ကလေးဘဝတွင် ကြီးပြင်းလာခဲ့သည့်အချိန်တွင် စတင်ခဲ့သည်။ ဤဖိနှိပ်မှုစတင်ပြီးမကြာမီ ရှံဆုန်သည် မွေးဖွားခဲ့ပြီး၊ အရွယ်ရောက်သောအခါ နှစ်နှစ်ဆယ်ကြာ ၎င်း၏ လူမျိုးကို ဖိနှိပ်သူများကို နှောင့်ယှက်ခဲ့သည်အထိ ၎င်းတို့က သူ့ကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ သဘာဝလွန်ခွန်အားဖြင့် ရှံဆုန်သည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများကို များစွာ ထိခိုက်စေခဲ့သည်။ သူ၏ စရိုက်သည် စည်းကမ်းတင်းကြပ်ထားခဲ့လျှင်၊ သူသည် အစ္စရေးကို လွတ်မြောက်စေသူဖြစ်လာနိုင်ခဲ့ပြီး အရှက်ရဖွယ် သေဆုံးမှုမဖြစ်ခဲ့ပေ။ ဤနှစ်များအတွင်း ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် အဖက်မြို့တွင် တိုက်ပွဲအနိုင်ရရှိပြီး သေတ္တာတော်ကို သိမ်းယူကာ ယဇ်ပုရောဟိတ်မင်း အလီ၏ သားနှစ်ဦးကို သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ ဤတိုက်ပွဲသည် ယောရှုယအား ရှီလောမြို့သို့ တဲတော်ကို ပြောင်းရွှေ့ပြီးနောက် နှစ်သုံးရာခန့်အကြာ၊ တရားသူကြီးများကာလတွင် အစ္စရေးသမိုင်း၏ အနိမ့်ဆုံးအချိန်ကို အမှတ်အသားပြုသည်။ ထို့ကြောင့် ဤဖြစ်ရပ်အတွက် ရက်စွဲသည် အနှစ် ၁၁၀၀ ခန့်ဖြစ်သည်။

While the eastern tribes were afflicted by the Ammonites those in the west endured the fury of the Philistines. Having consolidated their position in the coastal region of southern Palestine, where they were not molested by the extremely weak successors of Ramses III of Egypt, the Philistines turned their attention toward the hinterland and subjugated the neighboring Israelite tribes, especially Dan, Judah, and Simeon. This oppression began at the time when Eli was high priest, in whose household Samuel grew up as a boy. Soon after the beginning of this oppression Samson was born, and upon reaching manhood he harassed the oppressors of his nation for 20 years, until they took him captive. Endowed with supernatural strength, Samson caused the Philistines much harm. If his character had been disciplined, he might have become the liberator of Israel instead of dying an ignominious death. It may have been during those years that the Philistines won the battle at Aphek and captured the ark, killing also the two sons of the high priest Eli. This battle marked the lowest point in the history of Israel during the period of the judges, some 300 years after the tabernacle had been moved by Joshua to Shiloh (PP 514). Hence, the date for this event is about 1100 b.c.

အဖက်မြို့တွင် ဆိုးရွားသော တိုက်ပွဲအပြီး၊ ရှမွေလသည် အစ္စရေးလူမျိုး၏ ဝိညာဉ်ရေးခေါင်းဆောင်အဖြစ် သူ၏ လုပ်ငန်းကို စတင်ခဲ့သည်။ သို့သော် သူသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများ၏ သာလွန်သော ခွန်အားနှင့် စစ်ပညာကို ဆန့်ကျင်သော အောင်မြင်သော စစ်ပွဲကို ချက်ချင်း မဆင်နွှဲနိုင်ခဲ့ပေ။ ဖိနှိပ်မှုသည် နောက်ထပ် နှစ်နှစ်ဆယ်ကြာ ဆက်လက်ခဲ့သော်လည်း၊ ရှမွေလ၏ ခေါင်းဆောင်မှုအောက်တွင် အစ္စရေးလူမျိုးများသည် အိဘနေဇာမြို့တွင် အောင်ပွဲရရှိခဲ့သည် (၁ ရှမွေလမှတ်တမ်း ၇:၁၃; PP ၅၉၁)။ အိဘနေဇာအပြီး၊ ရှမွေလသည် အစ္စရေးအပေါ် အေးချမ်းပြီး အလွန်အောင်မြင်သော တရားသူကြီးခန့်အပ်မှုကို စတင်ခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ နှစ်သုံးဆယ်ခန့်ကြာ ဆက်လက်ခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်တစ်ပါးအတွက် လူထု၏ တောင်းဆိုမှုကို သူလိုက်လျောခဲ့သည်အထိ ဖြစ်သည်။ ရှမွေလ၏ သားများကို သူ၏ ဆက်ခံသူများအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ခေါင်းဆောင်များအဖြစ် မသင့်လျော်ကြောင်း သက်သေပြခဲ့ပြီး လူထုက ပယ်ချခဲ့သည်။

After the disastrous battle of Aphek, Samuel began his work as spiritual leader of Israel. However, he was not immediately ready to wage a successful war against the Philistines, with their superior strength and war techniques. The oppression went on for another 20 years, but ended with the victory of the Israelites under Samuel at the battle of Ebenezer (1 Sam 7:13; PP 591). After Ebenezer, Samuel began a peaceful and highly successful judgeship over Israel. This must have continued for about 30 years, until he bowed to the popular demand for a king. Samuel’s sons, whom he had appointed as his successors, proved unfit as leaders and were rejected by the people.

ရှောလု၏ တစ်နိုင်ငံလုံးအတွက် ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခြင်းဖြင့် သူရဲကောင်းကာလသည် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး ခေတ်သစ်တစ်ခု စတင်ခဲ့သည်။ ဤအချိန်မတိုင်မီ အစ္စရေးလူမျိုး၏ အုပ်ချုပ်ရေးပုံစံသည် ဘုရားသခင်ကိုယ်တိုင်က ခန့်အပ်ပြီး ၎င်းတို့၏ တာဝန်ထမ်းဆောင်မှုတွင် ဦးဆောင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆသောကြောင့် ဘုရားသခင်အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ဖြစ်သည်။ ခေတ်သစ်အုပ်ချုပ်ရေးပုံစံသည် ဘုရားသခင်က ခန့်အပ်သော ဘုရင်စနစ်အဖြစ် စတင်ခဲ့သော်လည်း၊ မကြာမီတွင် မျိုးရိုးဆက်ခံသော ဘုရင်စနစ်အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ (ဘုရားသခင်အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်သည် လက်ဝါးကပ်တိုင်တွင် တရားဝင်အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ DA ၇၃၇။)

With Saul’s coronation as king of the entire nation the heroic age ended and a new era began. Prior to this time Israel’s form of government was a theocracy, since the rulers were, presumably, appointed by God Himself and led by Him in the performance of their task. The new form of government began as a kingship with the ruler appointed by God, but soon developed into a hereditary monarchy. (The theocracy formally ended at the cross. DA 737.)

တရားသူကြီးများကာလတွင် ပါလက်စတိုင်းတွင် ကြံ့ခိုင်မှုမရှိသော အခြေအနေများကို အီဂျစ်မှ စာပေမှတ်တမ်းနှစ်ခုတွင်လည်း ထင်ဟပ်သည်။ ဤမှတ်တမ်းများသည် အလွန်စိတ်ဝင်စားဖွယ်နှင့် ထိုးထွင်းသိမြင်စေသောကြောင့် ၎င်းတို့၏ အကြောင်းအရာများကို အကျဉ်းချုံးဖော်ပြရမည်။ ပထမမှတ်တမ်းသည် အီဂျစ်သံတမန် (မဟာ) ၏ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းတစ်လျှောက် ခရီးသွားမှုကို ဖော်ပြထားသော သရော်စာတစ်စောင်ဖြစ်သည်။ ဤစာတမ်းသည် ဘီစီ ဆယ်သုံးရာစုနှစ်၏ ဒုတိယပိုင်းမှ ဖြစ်ပြီး၊ ဂိဒေါင်က အဆုံးသတ်ခဲ့သော မီဒျန်လူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုနှင့် တပြိုင်နက်တည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။

Conditions During the Time of the Judges.—The sorry conditions prevailing in Palestine during most of the time of the judges are also reflected in two literary documents from Egypt. These are so interesting and enlightening that a short description of their contents must be given here. The first is a satirical letter in which the journey of a mahar (an Egyptian envoy) through Syria and Palestine is described. The document comes from the second half of the 13th century b.c., and may have been contemporary with the Midianite oppression to which Gideon put an end.

စာတမ်းတွင် ပါလက်စတိုင်းလမ်းများသည် ဆိုက်ပရက်ပင်၊ ဝက်သစ်ချပင်၊ နှင့် အာရဇ်ပင်များဖြင့် ဖုံးလွှမ်းနေပြီး “ကောင်းကင်သို့ ရောက်ရှိသည်” ဟု ဖော်ပြထားပြီး၊ ခရီးသွားရန် ခက်ခဲကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ခြင်္သေ့နှင့် ကျားသစ်များ များပြားစွာ ရှိနေသည်ဟု ဆိုထားပြီး၊ ရှံဆုန်နှင့် ဒါဝိဒ်၏ အတွေ့အကြုံများကို သတိရစေသည် (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၄:၅; ၁ ရှမွေလမှတ်တမ်း ၁၇:၃၄)။ သူသည် သူခိုးများနှင့် နှစ်ကြိမ်တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ တစ်ညတွင် ၎င်းတို့သည် သူ၏ မြင်းနှင့် အဝတ်အစားများကို ခိုးယူခဲ့သည်။ နောက်တစ်ကြိမ်တွင် သူ၏ လေးနှင့်လှံ၊ ဓားအိတ်နှင့် မြှားအိတ်ကို ခိုးယူခဲ့သည်။ ထို့ပြင် သူသည် ဘီဒူအင်းလူမျိုးများနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ “စိတ်နှလုံးသည် နူးညံ့ခြင်းမရှိ” ဟု ဆိုသည်။ သူသည် တုန်လှုပ်ခြင်းနှင့် ဆံပင်ထောင်ထခြင်းကို ခံစားခဲ့ရပြီး၊ သူ၏ “ဝိညာဉ်သည် သူ၏ လက်ထဲတွင် ရှိနေသည်” ဟု ဆိုသည်။ သို့သော် သူကိုယ်တိုင်သည် ကိုယ်ကျင့်တရားပြည့်စုံသူမဟုတ်သဖြင့်၊ ဂျိုပါမြို့တွင် ဇာတိမိန်းကလေးတစ်ဦးနှင့် အပြစ်တင်စရာ ဖြစ်ရပ်တစ်ခုတွင် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပြီး၊ သူ၏ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် အီဂျစ်လီနင်ဖြင့်ပြုလုပ်ထားသော သူ၏ အင်္ကျီကို ရောင်းချခဲ့ရသည်။

The document describes the Palestinian roads as overgrown with cypresses, oaks, and cedars that “reached to the heavens,” making travel difficult. It is stated that lions and leopards were numerous, a detail reminiscent of Samson’s and David’s experiences (Judges 14:5); (1 Sam. 17:34). Twice, thieves were encountered by the envoy. One night they stole his horse and clothing; on another occasion, his bow, sheath knife, and quiver. Also, he met Bedouins, of whom he says that “their hearts were not mild.” Shuddering seized him and his hair stood up, while his soul “lay in his hand.” However, not being himself a model of morality, he was caught in an escapade with a native girl at Joppa, and paid for his freedom only by selling his shirt of fine Egyptian linen.

လစ်ဗျားမင်းဆက်များ၏ နိုင်ငံရေးအားနည်းချက်များကို ဖော်ပြပါ။ ဤဇာတ်လမ်းသည် စစ်မှန်သည်ဖြစ်စေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်စေ၊ စာလွှာပုံစံဖြင့် ရေးသားထားပြီး ပါလက်စတိုင်းဒေသ၏ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်နှင့် ပထဝီဝင်အကြောင်းကို ထူးခြားစွာ တတ်ကျွမ်းပြသထားသည်။ ၎င်းတွင် မဂိဒ္ဒို၊ ဗက်ရှန်၊ အက္ခို၊ ရှေခမ်၊ အက်ရှဖတ်နှင့် ဆာရပ်တာအပါအဝင် နာမည်ကျော်နေရာများစွာကို ဖော်ပြထားသည်။ ဤဇာတ်လမ်းသည် လမ်းဆိုးများ၊ ဓားပြများနှင့် ရိုင်းစိုင်းသော ဘီဒိုအင်လူမျိုးများပေါများသည့် ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံအတွင်းရှိ မလုံခြုံသောအခြေအနေကို ထင်ရှားစွာ ပုံဖော်ထားသည်။ ပါလက်စတိုင်းတွင် တွေ့ရသည့် ဝမ်းနည်းဖွယ်အခြေအနေများကို ဖော်ပြချက်သည် တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၉ တွင် ဖော်ပြထားသော လှည့်လည်သွားလာနေသော လေဝိလူ၏ အတွေ့အကြုံများကို သတိရစေပြီး၊ “လူတိုင်းသည် မိမိကိုယ်ပိုင်အလိုအတိုင်း ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်” (တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၂၁:၂၅) ဟူသော ဖော်ပြချက်နှင့် ဆင်တူသည်။

describe the political weakness of the Libyan dynasties. This story, written in the form of a letter, whether true or fictitious, shows a remarkable knowledge of Palestinian topography and geography. Among many other well-known places it mentions Megiddo, Beth-shan, Accho, Shechem, Achshaph, and Sarepta. The story vividly illustrates the state of insecurity found in the country, where bad roads, robbers, and fierce-looking Bedouins were common. The description of the sad conditions met in Palestine reminds one of the experiences of the traveling Levite described in Judges 19, and the statement that “every man did that which was right in his own eyes” (Judges 21:25).

ဒုတိယဇာတ်လမ်းသည် အေမွန်နတ်ဘုရား၏ သင်္ဘောအတွက် သစ်သားဝယ်ယူရန် ဖီးနစ်ရှန်ဆိပ်ကမ်းမြို့ ဘိုင်ဗလော့စ်သို့ အီဂျစ်တော်ဝင်ကိုယ်စားလှယ် ဝီနမွန်၏ ခရီးစဉ်ကို ဖော်ပြထားပြီး၊ ၎င်းသည် အေဖက်တိုက်ပွဲတွင် သေတ္တာကို သိမ်းယူပြီးနောက် ဖိလိသလူများ၏ ဖိနှိပ်မှုအထွတ်အထိပ်ရောက်နေသည့် အေဒီ ၁၁ ရာစုနှစ်ပထမနှစ်ဝက်တွင် ရေးသားခဲ့သည်။ ဝီနမွန်သည် သိဘ်မြို့၏ ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်ဘုရင် ဟရီ-ဟော၏ စေလွှတ်မှုဖြင့် သွားရောက်ခဲ့ပြီး၊ ခရီးလမ်းတွင် ကာကွယ်ပေးပြီး အောင်မြင်မှုရရှိရန် အေမွန်နတ်ဘုရား၏ ရုပ်တုကို ပေးအပ်ခံရသည်။ သို့သော်၊ သူသည် လိုချင်သော သစ်သားဝယ်ယူရန် ရွှေ ၁ ပေါင်ခွဲခန့်နှင့် ငွေ ၇ ပေါင်ခွဲခန့်သာ ပေးအပ်ခံရသည်။

The second story written in the first half of the 11th century b.c., at the height of the Philistine oppression after the ark was taken in the battle of Aphek, describes the journey of Wenamon, an Egyptian royal agent, to the Phoenician port city of Byblos to purchase cedarwood for the bark of Amen. Wenamon was sent by the priest-king, Heri-Hor of Thebes, and had been given a divine statue of the god Amen to protect him on the way and give him success in his mission. However, he was given only about 1 1/4 lb. of gold and 7 3/4 lb. of silver as money to purchase the desired cedarwood.

ဝီနမွန်သည် အီဂျစ်မှ သင်္ဘောဖြင့် ထွက်ခွာခဲ့သော်လည်း၊ ပါလက်စတိုင်းဆိပ်ကမ်းမြို့ ဒိုရ်သို့ ရောက်ရှိသောအခါ၊ ထျက္ကာလူမျိုးများလက်ထဲရှိ ထိုမြို့တွင် သူ၏ ရွှေနှင့်ငွေများကို ခိုးယူခံရသည်။ သူသည် ဒေသခံဘုရင်ထံ တိုင်ကြားခဲ့သော်လည်း၊ ဘုရင်သည် ခိုးမှုအတွက် တာဝန်ယူရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ ဒိုရ်တွင် ၉ ရက်ကြာ သူ၏ခိုးယူခံရသော ငွေများနှင့် သူခိုးကို ရှာမတွေ့သဖြင့်၊ ဝီနမွန်သည် ငွေ ၇ ပေါင်ခွဲခန့် သူကိုယ်တိုင် ခိုးယူခဲ့ပြီး၊ ထို့နောက် ဘိုင်ဗလော့စ်သို့ ရွက်လွှင့်ခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ဘိုင်ဗလော့စ်ဘုရင်သည် ၂၉ ရက်ကြာ သူ့ကိုတွေ့ဆုံရန် ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး၊ မြို့မှ ထွက်ခွာရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ ရောက်ရှိပြီး ၂၉ ရက်မြောက်နေ့တွင် ဘုရင်၏ အမှုထမ်းတစ်ဦးသည် အေမွန်နတ်ဘုရား၏ နာမည်ဖြင့် မျက်မှောက်ရူးသွပ်မှုဖြစ်ပြီး၊ ဝီနမွန်အား တွေ့ဆုံခွင့်ပေးရန် ဘုရင်အား အကြံပေးခဲ့သည်။ ထိုတွေ့ဆုံမှုတွင် ဘုရင်သည် အလွန်ရိုင်းစိုင်းစွာ ပြုမူခဲ့ပြီး၊ တရားဝင်အထောက်အထားများကို တောင်းဆိုကာ၊ ယခင်သစ်သားတင်ပို့မှုအတွက် ငွေ ၂၅၀ ပေါင်ပေးခဲ့ရကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ သူသည် လက်ဘနွန်ဒေသ၏ အဓိကပိုင်ရှင်ဖြစ်ကြောင်း၊ အီဂျစ်အပေါ် တာဝန်မရှိကြောင်း ရှင်းလင်းပြောကြားခဲ့သော်လည်း၊ သူ၏လူမျိုးများသည် နိုင်းမြစ်နိုင်ငံ၏ ယဉ်ကျေးမှုကို အကြွေးတင်နေကြောင်း ဝန်ခံခဲ့သည်။

Wenamon left Egypt by ship, but when he reached the Palestinian port city of Dor, which was in the hands of the Tjekker, his gold and silver were stolen from him. He lodged a complaint with the local king, who refused to take any responsibility for the theft. After Wenamon had spent 9 days in Dor without finding either his stolen money or the thief, he stole about 7 1/2 lb. of silver himself, and then sailed for Byblos. However, the king of Byblos refused for 29 days to see him, and ordered him out of his city. On the 29th day after his arrival one of the king’s pages had a visionary frenzy in the name of Amen and advised the king to grant Wenamon an interview. During this interview the king was extremely impolite, and asked for official credentials, telling Wenamon that for a previous shipment of cedars 250 lb. of silver had been paid. He made it clear that he was the master of the Lebanon, that he had no obligations toward Egypt, although he admitted that his people owed much to the culture of the Nile country.

ဘိုင်ဗလော့စ်ဘုရင်သည် နောက်ဆုံးတွင် အီဂျစ်သို့ သစ်သားတင်ပို့ရန် သဘောတူခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်မှ သားရေများ၊ ပါးပလပ်စလိပ်များ၊ တော်ဝင်ပိတ်ထည်၊ ရွှေ၊ ငွေစသည့် သင်္ဘောတစ်စီးစာဖြင့် ငွေပေးချေမှုရရှိခဲ့သည်။ လိုအပ်သော သစ်သားများကို ဖြတ်ထုတ်ပြီး တင်ပို့ခဲ့ပြီး၊ ထိုအချိန်တွင် ဖီးနစ်ရှန်ဘုရင်သည် ယခင်ကိုယ်စားလှယ်တစ်ဦးသည် ဘိုင်ဗလော့စ်တွင် ၁၇ နှစ်ကြာ စောင့်ဆိုင်းခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင် သစ်သားမရရှိဘဲ သေဆုံးခဲ့ကြောင်း ဝီနမွန်အား သတိပေးခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အာရှတွင် အီဂျစ်၏ ဂုဏ်သိက္ခာမှာ လုံးဝကျဆင်းသွားပြီး၊ ၎င်း၏သံတမန်များသည် ယခင်ကရရှိခဲ့သော လေးစားမှုကို မထိုက်တန်တော့ကြောင်း ဖော်ပြရန်ရည်ရွယ်ခဲ့သည်။

The king of Byblos finally agreed to send a shipment of cedar to Egypt, and received a shipload of hides, papyrus scrolls, royal linen, gold, silver, etc., from Egypt in payment. The desired cedars were then cut and loaded, at which time the Phoenician king reminded Wenamon that a previous emissary had waited 17 years at Byblos and finally died there without getting his cedar. This was intended to point out to Wenamon that in Asia the prestige of Egypt had dwindled to nothing, and that its ambassadors no longer deserved the respect they had formerly been accustomed to receive.

ဝီနမွန်သည် ဘိုင်ဗလော့စ်ဆိပ်ကမ်းမှ ထွက်ခွာပြီး အီဂျစ်သို့ ရွက်လွှင့်ရန် အဆင်သင့်ဖြစ်သောအခါ၊ ထျက္ကာလူမျိုးများသည် ၎င်း၏သစ်သားများကို ဖမ်းယူရန် ၎င်းတို့၏သင်္ဘောများဖြင့် စောင့်ဆိုင်းနေကြသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ သူသည် ၎င်း၏သင်္ဘောဖြင့် ဆိုက်ပရပ်စ်သို့ ထွက်ပြေးနိုင်ခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ရန်လိုသောဒေသခံများ၏လက်ထဲမှ အနိုင်နိုင်သေဆုံးခြင်းမှ လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ဤအချိန်တွင် ပါးပလပ်စစာရွက်သည် ပြတ်တောက်သွားပြီး၊ ဇာတ်လမ်း၏ကျန်ရှိသည့်အပိုင်းကို မသိရှိရတော့ပေ။ သို့သော်၊ ၎င်းသည် ပျော်ရွှင်ဖွယ်အဆုံးသတ်ရှိခဲ့ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ သို့မဟုတ်ပါက အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ၎င်းကို ရေးသားထိန်းသိမ်းထားမည်မဟုတ်ပေ။

When Wenamon was finally ready to leave the harbor of Byblos and set sail for Egypt, he found the Tjekker waiting with their ships to catch him and his load of cedarwood. He managed, however, to flee with his ship to Cyprus, where he barely escaped death by the hands of unfriendly natives. Unfortunately, the papyrus breaks off at this point of the narrative, and the rest of the story is therefore not known. It must, however, have had a happy ending, or the Egyptians would not have written and preserved it.

ဝီနမွန်၏ မစ်ရှင်ဇာတ်လမ်းသည် တရားသူကြီးများခေတ်အတွင်း ပါလက်စတိုင်း၏ ရှုပ်ထွေးသောနိုင်ငံရေးအခြေအနေများကို မီးမောင်းထိုးပြသည်။ ၎င်းသည် အီဂျစ်သည် ဆီးရီးယားတွင် အာဏာအားလုံးကို ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး၊ ယခင်ခေတ်များတွင် ၎င်း၏သံတမန်ရောက်ရှိမှုသည် ကြောက်ရွံ့မှုဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ အီဂျစ်သံတမန်တစ်ဦးကို အထင်အမြင်သေးစွာ ဆက်ဆံနိုင်ကြောင်း ပြသသည်။ ထို့ပြင်၊ ခရီးသွားလာမှုသည် မလုံခြုံကြောင်း၊ လူများသည် ခိုးယူခံရပြီး ခိုးယူကြပြီး၊ မည်သူမဆို ၎င်းတို့၏အသက်အာမခံချက်မရှိကြောင်း တွေ့ရှိရသည်။

The story of Wenamon’s mission is also instructive in that it highlights the chaotic political conditions of Palestine during the period of the judges. It shows that Egypt had lost all authority in Syria, and that an Egyptian envoy, whose arrival in former ages would have spread awe, could now be treated with contempt and disdain. We see, furthermore, that traveling was insecure, that people robbed and were robbed, and that no one was ever sure of his life.

အီဂျစ်ကျဆုံးမှု—မင်းဆက်နှစ်ဆယ့်တစ်မှ နှစ်ဆယ့်ငါးအထိ (အေဒီ ၁၀၈၅—၆၆၃ ဘီစီ)

ဤကာလတွင် အီဂျစ်သည် အလွန်နိမ့်ကျသောအဆင့်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ သမိုင်းဆိုင်ရာ အရင်းအမြစ်များသည် ရှားပါးပြီး၊ ဤကာလ၏ သမိုင်းဗဟုသုတတွင် ကြီးမားသောကွာဟချက်များ ရှိနေသည်။ ထို့ပြင်၊ ဤကာလ၏ အီဂျစ်ခေတ်ရာဇဝင်သည် မသေချာမရေရာဖြစ်ပြီး၊ သမ္မာကျမ်းစာထဲတွင် အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြချက်များနှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားမှတ်တမ်းများပေါ်တွင် မူတည်သည်။ ဤကာလ၏ အီဂျစ်ဘုရင်အနည်းငယ်သာ သမ္မာကျမ်းစာနှင့် ကျူနီဖောင်းမှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသဖြင့်၊ အေဒီ ၆၆၃ ဘီစီမတိုင်မီ ရက်စွဲများသည် အနီးစပ်ဆုံးသာ မှန်ကန်သည်။

VII. Egypt in Decline—Dynasties Twenty-one to Twenty-five (

c. 1085—663 B.C.)

The period under discussion shows Egypt at a very low level. Source material is scarce, and great gaps exist in our historical knowledge of this period. Also, Egyptian chronology for this period is uncertain, and depends on brief Bible references and Mesopotamian records. Since but a few of the Egyptian kings of this period are mentioned either in the Bible or in cuneiform sources, all dates preceding 663 b.c. are only approximately correct.

နှစ်ဆယ့်တစ်မင်းဆက်၏ ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်ဘုရင်များ (အေဒီ ၁၀၈၅—၉၅၀ ဘီစီ ခန့်)—နှစ်ဆယ်မင်းဆက်၊ အားနည်းသော ရမ်မဆီးဒ်များသည် အေဒီ ၁၀၈၅ ခန့်တွင် ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ အရှေ့ဒယ်လတာဒေသရှိ တာနစ်သည် နိုင်ငံရေးဗဟိုအချက်အချာအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင်၊ မူလဇာစ်မြစ် မသိရှိရသော စမန်ဒီးစ်သည် ဘုရင်ဖြစ်လာနိုင်ခဲ့ပြီး၊ အေမွန်နတ်ဘုရား၏ ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်ကြီး ဟရီ-ဟော သည် ယခင်အထက်အီဂျစ်မြို့တော် သိဘ်တွင် မိမိကိုယ်ကို ဘုရင်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။ ဤပြိုင်ဘက်ဘုရင်နှစ်ဦးသည် နိုင်ငံရေးအာဏာအနည်းငယ်သာ ရရှိခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်၏ ယဉ်ကျေးမှုအဆင့်သည် လျင်မြန်စွာ ကျဆင်းခဲ့သည်။ ဟရီ-ဟော၏ မြေးတစ်ဦးသည် တာနစ်ဘုရင်၏ သမီးတစ်ဦးနှင့် လက်ထပ်ခဲ့သော်လည်း၊ နိုင်ငံရေးစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို မရရှိခဲ့ပေ။ ဤကာလအတွင်း အီဂျစ်၏ နိုင်ငံရေးအာဏာနိမ့်ကျမှုသည် ဝီနမွန်အား ဘိုင်ဗလော့စ်သို့ မစ်ရှင်တွင် ရရှိခဲ့သော ဆက်ဆံမှုမှ ထင်ရှားသည်။ ဤမင်းဆက်၏ နောက်ဆုံးဘုရင်တစ်ဦးသည် ရှောလမုန်၏ အီဂျစ်ယောက္ခမဖြစ်ဖွယ်ရှိသည် (၁ ဘုရင်ခံ ၃:၁)။

Priest-Kings of the Twenty-first Dynasty (c. 1085—c. 950 B.C.).—The Twentieth Dynasty, the weak Ramessides, ended about 1085 b.c. Tanis, in the eastern Delta, remained the political center. There, Smendes, whose origin is obscure, managed to become king, while Heri-Hor, the high priest of Amen, proclaimed himself king of Thebes, the earlier Upper Egyptian capital. The two rival kings had little political power, and the cultural level of Egypt fell rapidly. Although a grandson of Heri-Hor married a daughter of a king of Tanis, political unity was not achieved. The low ebb of Egypt’s political power during this period is apparent from the treatment Wenamon received on his mission to Byblos, as already noted. One of the last kings of this dynasty was probably Solomon’s Egyptian father-in-law (1 Kings 3:1).

လစ်ဗျားနှစ်ဆယ့်နှစ်နှင့် နှစ်ဆယ့်သုံးမင်းဆက်များ (အေဒီ ၉၅၀—၇၅၀ ဘီစီ ခန့်)—နှစ်ဆယ့်တစ်မင်းဆက်မှ နှစ်ဆယ့်နှစ်မင်းဆက်သို့ မည်သို့ပြောင်းလဲသွားသည်ကို မသိရှိရပေ။ မင်းဆက်သစ်၏ ပထမဘုရင် ရှေရှောန့်ခ်၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ရှီရှက်ဟု ဖော်ပြထားသူသည် လစ်ဗျားစစ်တပ်တပ်မှူးဖြစ်ပြီး၊ အေဒီ ၉၅၀ ခန့်တွင် ရာဇပလ္လင်ကို သိမ်းယူခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ နှစ်ဆယ်မင်းဆက်နှောင်းပိုင်းနှင့် နှစ်ဆယ်မင်းဆက်အစောပိုင်းတွင် လစ်ဗျားလူမျိုးများကို စစ်သုံ့ပန်းများအဖြစ် အီဂျစ်သို့ အများအပြား ယူဆောင်လာခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ထဲမှ အများအပြားသည် ရမ်မဆီးစ်တတိယ၏ ပင်လယ်လူမျိုးများဆန့်ကျင်သည့် စစ်ပွဲများတွင် စစ်သားများအဖြစ် အသုံးပြုခံရသည်။ ၎င်းတို့သည် ဘုရင်များစွာအား ကြေးစားစစ်သားများအဖြစ် အမှုထမ်းခဲ့သည်။ အချို့သည် ဂုဏ်ပြုခြင်းနှင့် ရာထူးများရရှိခဲ့ပြီး၊ ဥပမာ၊ အထက်အီဂျစ်မြောက်ပိုင်းရှိ ဟီရာကလီအိုပိုလစ်မြို့ရှိ မိသားစုတစ်ခုတွင်၊ အချို့သည် စစ်တပ်အရာရှိများအဖြစ်နှင့် အချို့သည် အီဂျစ်မြို့များနှင့် ခရိုင်များ၏ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများအဖြစ် အမှုထမ်းခဲ့သည်။

The Libyan Twenty-second and Twenty-third Dynasties (c. 950—c. 750 B.C.).—It is unknown how the change from the Twenty-first to the Twenty-second Dynasty occurred. The first king of the new dynasty, Sheshonk, the Biblical Shishak, was a Libyan army commander, and may have usurped the throne about 950 b.c. During the late Nineteenth and early Twentieth Dynasties Libyans had been brought to Egypt in great numbers as prisoners of war. Many were then used as soldiers in the wars of Ramses III against the Peoples of the Sea. They served a number of kings as mercenaries. Some achieved honor and office, as, for instance, a family in Heracleopolis in the northern part of Upper Egypt, of whom several members served as officers in the army and others became governors of Egyptian cities and districts.

ရှေရှောန့်ခ်သည် ရာဇပလ္လင်သို့ရောက်ရှိသောအခါ၊ သိဘ်မြို့ရှိ ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်မင်းဆက်ကို ဖယ်ရှားနိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏သားတစ်ဦးကို အေမွန်နတ်ဘုရား၏ ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ကာ၊ သိဘ်မြို့အား ဘာသာရေးဗဟိုအချက်အချာအဖြစ် ဘုရင်စနစ်နှင့် ပြန်လည်ချိတ်ဆက်ပြီး အီဂျစ်တွင် နိုင်ငံရေးစည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ရရှိခဲ့သည်။ ဘုရင်သစ်သည် နိုင်ငံတွင် စည်းကမ်းတကျအခြေအနေများကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး၊ အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ အောင်မြင်ခဲ့သည်။

When Sheshonk came to the throne he was able to do away with the priestly dynasty at Thebes. Making one of his own sons high priest of Amen, he once more bound Thebes, the religious center, to the monarchy and achieved political unity in Egypt. The new king was engaged for several years in restoring orderly conditions in the county, and was successful to a certain degree.

အီဂျစ်တွင် လွတ်လပ်စွာလုပ်ကိုင်နိုင်သည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက်၊ ရှေရှောန့်ခ်သည် အာရှသို့ အာရုံစိုက်ခဲ့ပြီး၊ ယခင်အင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် ပြတ်သားစွာ ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဤကြိုးပမ်းမှုတွင် ရှောလမုန်ဘုရင်၏ ကွယ်လွန်မှုနှင့် ဣသရေလဘုရင်နိုင်ငံသည် ပြိုင်ဘက်နှစ်နိုင်ငံအဖြစ် ပိုင်းခြားသွားခြင်းက ၎င်းအား အခွင့်အလမ်းပေးခဲ့သည်။ ရှေရှောန့်ခ်၏ ပါလက်စတိုင်းစစ်တမ်းသည် ရဟောဗမ်၏ ပဉ္စမနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး၊ ၁ ဘုရင်ခံ ၁၄:၂၅-၂၆ နှင့် ၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၂:၂-၄ တွင် အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြထားသည်။ အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ဂျူဒါနှင့် ဣသရေလမြို့များစွာကို ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ရှောလမုန်၏ ရတနာများကို အီဂျစ်သို့ ယူဆောင်သွားခဲ့သည့် ဂျေရုဆလင်မြို့လည်း ပါဝင်သည်။ ရှေရှောန့်ခ်သည် ပါလက်စတိုင်းတွင် အောင်မြင်မှုကျောက်တိုင်များ စိုက်ထူခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ထဲမှ တစ်ခု၏ အပိုင်းအစသည် မဂိဒ္ဒိုတွင် တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်၏ ရုပ်တုတစ်ခုကို ဘိုင်ဗလော့စ်တူးဖော်မှုတွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ရှေရှောန့်ခ်သည် အီဂျစ်သို့ပြန်လည်ရောက်ရှိသောအခါ၊ ၎င်း၏အောင်မြင်မှုကို ဂုဏ်ပြုခဲ့ပြီး၊ ကာနက်ရှိ အေမွန်ဘုရားကျောင်း၏ နံရံတစ်ခုတွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သော ပါလက်စတိုင်းမြို့ပေါင်း ၁၀၀ ခန့်၏ စာရင်းကို ရေးထိုးခဲ့သည်။ ၎င်းတို့အနက် တာနက်၊ မဂိဒ္ဒို၊ ဗက်ရှန်၊ မဟာနာင်မ်၊ ဂိဗွန်၊ ဗက်ဟိုရုန်၊ အဂျာလုန်စသည့် နာမည်ကျော်မြို့များပါဝင်သည်။ ဤစစ်တမ်းသည် ယာယီအောင်မြင်မှုရခဲ့သော်လည်း။、ရှေရှောန့်ခ်သည် အာရှကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ဘဲ၊ ၎င်း၏ဆန္ဒကို အမြဲတမ်းချမှတ်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ အာရှအင်ပါယာကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းရန် ကြိုးပမ်းမှုသည် မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ အီဂျစ်သည် ယခင်အင်အားမရှိတော့ဘဲ၊ ဒုတိယအဆင့်အင်အားသာဖြစ်လာခဲ့သည်။

As soon as he had a free hand in Egypt, Sheshonk turned his attention to Asia, where he made a determined effort to reconstitute the former empire. In this attempt he was favored by the death of King Solomon and the splitting up of the kingdom of Israel into two rival states. Sheshonk’s Palestinian campaign in Rehoboam’s fifth year is briefly described in 1 Kings 14:25, 26, and 2 Chron. 12:2–4. The Egyptians invested and spoiled many Judean and Israelite cities, among them the rich city of Jerusalem, whence Solomon’s treasures were removed to Egypt. Sheshonk erected victory steles in Palestine. A fragment of one of these has been found at Megiddo, and a statute of the king was unearthed in the excavations of Byblos. When Sheshonk returned to Egypt he celebrated his triumph and had a list of conquered cities engraved on one of the walls of the great Amen temple at Karnak, where about 100 names of Palestinian cities have escaped the destructive forces of nature and man during the past three millenniums. Among these we discover such well-known names as Taanach, Megiddo, Beth-shan, Mahanaim, Gibeon, Beth-horon, Ajalon, and others. Although the campaign was a temporary success, Sheshonk was not able to hold Asia and permanently force his will upon it. The attempt to reorganize the Asian empire was a failure. Egypt lacked its former strength, and had definitely become a second-rate power.

နှစ်ဆယ့်တစ်မှ နှစ်ဆယ့်သုံးမင်းဆက်ဘုရင်များ၏ သင်္ချိုင်းများ၏ တည်နေရာကို မသိရှိခဲ့ပေ။ သို့သော်၊ တာနစ်မြို့၏ ပြိုကျရုပ်ကြွင်းများကို တူးဖော်သူ ပြင်သစ်ပညာရှင် ပရော်ဖက်ဆာ ပီ. မွန်တက်သည် နှစ်ဆယ့်တစ်နှင့် နှစ်ဆယ့်နှစ်မင်းဆက်များ၏ တော်ဝင်သင်္ချိုင်းအချို့ကို ထိုမြို့တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ အချို့သင်္ချိုင်းများသည် မပျက်စီးခဲ့ပေ။ သို့သော်၊ ၎င်းတို့တွင် တူတန်ခါမန်၏ သင်္ချိုင်းကဲ့သို့ အံ့မခန်းရတနာများ မပါရှိခဲ့သော်လည်း၊ ရွှေနှင့်ငွေပစ္စည်းအချို့ ထွက်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ရှေရှောန့်ခ်၏ မြေးတစ်ဦး၏ သင်္ချိုင်းမှ ရွှေလက်ကောက်တစ်ခုတွင် ၎င်းကို သူ၏အဘိုးမှ ပေးအပ်ခဲ့ကြောင်း ရေးထိုးထားသည်။ ၎င်းသည် ရှောလမုန်ဘုရင်၏ ရတနာများမှ ရွှေဖြင့် ပြုလုပ်ထားပြီး ရှေရှောန့်ခ်၏ လက်ထဲသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ ရှေရှောန့်ခ်တစ်ဦး၏ သင်္ချိုင်းကို မတွေ့ရှိရသေးပေ။ ၎င်းတွင် ၎င်း၏ အာရှစစ်တမ်းနှင့်ပတ်သက်သော တန်ဖိုးရှိသော အချက်အလက်များ ပါရှိနိုင်သည်။

The location of the tombs of the kings of the Twenty-first to Twenty-third Dynasty was unknown until Prof. P. Montet, the French excavator of the ruins of Tanis, discovered some royal tombs of the Twenty-first and Twenty-second Dynasties in that city. Some of the tombs were unspoiled. However, they did not contain such fabulous treasures as the tomb of Tutankhamen, although some beautiful gold and silver objects came to light in these tombs. A very fine golden bracelet from the tomb of Sheshonk’s grandson bears and inscription stating that it had been given to him by his grandfather. It may actually have been made of gold and came into Sheshonk’s possession from the treasures of King Solomon. The tomb of Sheshonk I has not yet been discovered. It may contain valuable information concerning his Asiatic campaign.

ရှေရှောန့်ခ်၏ နှစ်ဆယ့်နှစ်နှင့် နှစ်ဆယ့်သုံးမင်းဆက်များ၏ ဆက်ခံသူများသည် လစ်ဗျားလူမျိုးများဖြစ်ဖွယ်ရှိပြီး၊ အားနည်းသောဘုရင်များဖြစ်သည်။ ဤမင်းဆက်နှစ်ခုရှိ ဘုရင် ၁၅ ဦးသည် နှစ်ပေါင်း ၂၀၀ ခန့် (အေဒီ ၉၅၀—၇၅၀ ဘီစီ) အုပ်ချုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ အီဂျစ်သည် ၎င်း၏ ယခင်အင်အား၏ အရိပ်တစ်ခုသာဖြစ်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးတွင် အခန်းကဏ္ဍမထမ်းဆောင်ခဲ့သလို၊ ယခင်ခေတ်များနှင့် ယှဉ်နိုင်သော ဗိသုကာလက်ရာများ သို့မဟုတ် အနုပညာလက်ရာများ မထုတ်လုပ်ခဲ့ပေ။ ၎င်း၏ စစ်မှန်သောအခြေအနေကို နောက်ပိုင်းတွင် အာရှုရိယားစစ်တပ်တပ်မှူး ရပ်ရှာကဲသည် ဟေဇကိယဘုရင်၏ လူများအား “ယခု သင်တို့သည် အီဂျစ်ကို အားကိုးနေကြသည်၊ ၎င်းသည် ကျိုးပဲ့နေသော ကျူပင်တစ်ချောင်းဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းပေါ်မှီထားသူတိုင်း၏ လက်ကို ထိုးဖောက်မည်ဖြစ်သည်။ ဖာရိုဘုရင်သည် ၎င်းကိုအားကိုးသူအားလုံးအတွက် ထိုကဲ့သို့ဖြစ်သည်” (၂ ဘုရင်ခံ ၁၈:၂၁) ဟု ပြောကြားခဲ့သည်နှင့် သင့်လျော်စွာ ဖော်ပြထားသည်။ ဤစကားများသည် နှစ်ဆယ့်လေးမင်းဆက်ကို ရည်ညွှန်းသော်လည်း၊ ၎င်းထက် ပိုမိုသင့်လျော်သော စကားများ မရှိပေ။

Sheshonk’s successors of the Twenty-second as well as the Twenty-third Dynasty, probably all Libyans, were weak kings. The 15 kings of the 2 dynasties reigned for about 200 years (c. 950–750 b.c.), but Egypt was merely a shadow of its former self. It neither played a role in world politics nor produced any works of architecture or art comparable to the products of earlier ages. Its real condition is fittingly characterized a little later by Rab-shakeh, the Assyrian army commander of Sennacherib who said, literally, to the men of Hezekiah, “You are relying now in Egypt, that broken reed of a staff, which will pierce the hand of any man who leans on it. Such is Pharaoh king of Egypt to all who rely on him” (2 Kings 18:21). Though his remarks actually referred to Egypt of the Twenty-fourth Dynasty, no words could better

နှစ်ဆယ့်လေးမင်းဆက်၊ ဆိုင်းစ် (အေဒီ ၇၅၀—၇၁၅ ဘီစီ ခန့်)—တာနစ်ရှိ လစ်ဗျားအုပ်ချုပ်မှု မည်သို့ပြီးဆုံးသွားသည်ကို မသိရှိရသလို၊ ၎င်းကို ဒေသခံအီဂျစ်မင်းသားများ၏ သက်တမ်းတိုနှစ်ဆယ့်လေးမင်းဆက်ဖြင့် မည်သို့အစားထိုးခဲ့သည်ကိုလည်း မသိရှိရပေ။ သို့သော်၊ အေဒီ ၇၅၀ ခန့်တွင် အောက်အီဂျစ်သည် အနောက်ဒယ်လတာဒေသရှိ ဆိုင်းစ်မြို့မှ တိဖနက်ထ်၏ လက်ထဲသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဤဘုရင်သည် အထက်အီဂျစ်နှင့် အရေးပါသော သိဘ်မြို့ကို အီသီယိုးပီးယားလူမျိုးများလက်ထဲရှိရာ သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်ဟု သိရှိရသည်။

The Twenty-fourth Dynasty, of Saïs (c. 750—c. 715 B.C.).—It is unknown how the Libyan rule of Tanis ended, or how it was replaced by the short-lived Twenty-fourth Dynasty of native Egyptian princes, but about 750 b.c. Lower Egypt found itself in the hands of Tefnakht of Saïs, in the western Delta. Of this king it is known only that he attempted to conquer Upper Egypt, which, with the important city of Thebes, was held by the Ethiopians.

တက်ဖနတ်၏ သား ဘော့ခိုးရစ်—ဂရိလူမျိုးများက သူ့ကို ဤသို့ခေါ်ဆိုကြပြီး၊ သူ၏ အီဂျစ်အမည်မှာ ဘာကင်ရနဖ်ဖြစ်သည်—အကြောင်း ခေတ်ပြိုင်သတင်းအချက်အလက် အနည်းငယ်သာ ရှိသည်။ သို့သော် နောက်ပိုင်း ဂရိစာရေးဆရာများက သူ့အကြောင်း ဇာတ်လမ်းများစွာ ပြောပြထားသည်။ ဤရင်းမြစ်များအရ၊ သူသည် ပညာရှိသော ဘုရင်တစ်ပါးနှင့် တရားဥပဒေပြဌာန်းသူ ကြီးကျယ်သူတစ်ဦး ဖြစ်သည်။ ငါးနှစ်ကြာ အုပ်ချုပ်ပြီးနောက် (ဘီစီ ၇၂၀-၇၁၅)၊ သူသည် အီသီယိုးပီးယားမင်းဆက်၏ ပထမဆုံးဘုရင်က ဖြုတ်ချခံရပြီး မီးရှို့သတ်ဖြတ်ခံရသည်။

Of Tefnakht’s son Bocchoris, as the Greeks called him—his Egyptian name was Bakenrenef—we have hardly any contemporary information, but later Greek authors tell many stories about him. He was, according to these sources, a wise king and a great lawgiver. After a short reign of five years (720–715 b.c.) he was deposed by the first king of the Ethiopian Dynasty and burned to death.

ဤဆက်စပ်မှုတွင် ထောက်ပြရန် လိုအပ်သည်မှာ၊ ထိုအချိန်က အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ အခြေအနေများအကြောင်း ကျွန်ုပ်တို့တွင် အပိုင်းပိုင်းအချက်အလက်များသာ ရှိသည်။ တက်ဖနတ်နှင့် ဘော့ခိုးရစ်တို့အပြင်၊ အခြားဘုရင်ငယ်များစွာသည် လိုအာအီဂျစ်၏ အပိုင်းအချို့ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ ဓမ္မရာဇဝင်ငယ် ၁၇:၄ တွင် “အီဂျစ်ဘုရင် ဆို” သည် ဟိုရှယ်အား အာရှုရိယနိုင်ငံအား ပုန်ကန်ရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ အီဂျစ်အထိမ်းအမှတ်တစ်ခု (ဘာလင်ပြတိုက်တွင်ရှိသည်) တွင် “ဆို” ၏ ဟီရိယဘုရင်အမည်ပါသော ဟီရိုဂလစ်ဖစ်ပုံစံများ ပါရှိသော်လည်း၊ ဤဘုရင်သည် ဒယ်လ်တာဒေသတွင် သေးငယ်သောနယ်မြေတစ်ခုကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသော်လည်း၊ သူအကြောင်း နောက်ထပ်အချက်အလက် မရှိပေ။

It is necessary to point out in this connection that we have only a very fragmentary knowledge concerning conditions in Egypt during this time. It is possible that several kinglets in addition to Tefnakht and Bocchoris ruled over sections of Lower Egypt. In 2 Kings 17:4, “So king of Egypt” is mentioned as having induced Hoshea to revolt against Assyria. Although one Egyptian monument (in the Berlin Museum) contains the hieroglyphic royal name “So,” and the Assyrian sources mention him under the name of Sib’u, we have no further information about this king who probably ruled over a small area of the Delta.

အီသီယိုးပီးယားမင်းဆက်၏ ဘုရင်များ (ဘီစီ ၇၁၅-၆၆၃)—ယနေ့ အီဂျစ်နှင့် ဆူဒန်နိုင်ငံအတွင်း တစိတ်တပိုင်းပါဝင်သော နူးဘီးယားကို ဂန္တဝင်စာရေးဆရာများက အီသီယိုးပီးယားဟု ခေါ်ဆိုကြသည်။ ထို့ကြောင့် ရှေးခေတ် အီသီယိုးပီးယားဘုရင်များသည် နူးဘီးယန်များဖြစ်ပြီး အဘီဆီနီးယန်တောင်တန်းမှ လာခြင်းမဟုတ်ပေ။

The Ethiopian Kings of the Twenty-fifth Dynasty (c. 715—663 B.C.)—Nubia, today partly in Egypt, partly in Sudan, was generally called Ethiopia by classical authors. Hence, the Ethiopian kings of ancient times were Nubians and did not come from the Abyssinian highland, as the term Ethiopian might indicate.

နူးဘီးယားသည် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ သမိုင်းကြောင်းအများစုတွင် အီဂျစ်နိုင်ငံတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး၊ နှစ်ဆယ့်တစ်မင်းဆက်အထိ ဖြစ်သည်။ အီဂျစ်ဘုရင်များသည် တစ်ခါတစ်ရံ ပုန်ကန်မှုများကို နှိမ်နင်းရသော်လည်း၊ နူးဘီးယားသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ငြိမ်းချမ်းပြီး ပြဿနာအနည်းငယ်သာ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ သို့သော် ဘီစီ ၁၀ ရာစုနှစ်တွင် နှစ်ဆယ့်တစ်မင်းဆက်၏ အားနည်းသော အုပ်ချုပ်သူများလက်ထက်တွင် အီဂျစ်အုပ်ချုပ်မှု ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး၊ နူးဘီးယားသည် အီဂျစ်၏ ထမ်းပိုးမှ လွတ်မြောက်ကာ နပ်ပတ်မြို့၊ ဘာကယ်တောင်နှင့် နိုင်းလ်မြစ်၏ စတုတ္ထရေတံခွန်အနီးတွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်ဘာသာတရားသည် နူးဘီးယားတွင် ရာစုနှစ်များစွာ အီဂျစ်အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း မိတ်ဆက်ခံခဲ့ရပြီး၊ အမန်ကိုးကွယ်မှုကို အီဂျစ်နိုင်ငံထက် ပို၍ ထိန်းသိမ်းစွဲကိုင်ထားသည်။

Nubia belonged to Egypt during most of its historical period up to the Twenty-first Dynasty. Although Egyptian kings occasionally had to subdue rebellions, Nubia usually had been rather quiet and had caused little trouble. However, the time of Egyptian rule ended in the 10th century b.c. during the time of the weak rulers of the Twenty-first Dynasty, when Nubia shook off the Egyptian yoke and founded an independent kingdom with its capital at Napata, near Mt. Barkal and the Fourth Cataract of the Nile. The Egyptian religion, which had been introduced to Nubia during the many centuries of Egyptian rule, was retained, and the Amen cult was practiced in a more conservative style than in Egypt itself.

အမေရိကန် အီဂျစ်ပညာရှင် ဂျီ. အေ. ရိုင်စ်နာသည် နပ်ပတ်မြို့တွင် ပိရမစ်များ၊ ဘုရားကျောင်းများနှင့် နန်းတော်များကို တူးဖော်ခဲ့သည်။ သူသည် ဘီစီ ၁၀ ရာစုနှစ်မှ ဘီစီ ၃၀၀ ခန့်အထိ နူးဘီးယား၏ သမိုင်းကို ပြန်လည်တည်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ နပ်ပတ်မြို့တွင် အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဘုရင်များ၏ စာရင်းကို ပေးနိုင်ခဲ့သည်။ အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် မြို့တော်ကို မယ်ရိုအေသို့ (ခါတွမ်မြို့မြောက်ဘက် ၁၃၀ မိုင် [၂၀၉ ကီလိုမီတာ] ခန့်အကွာတွင်) ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပြီး၊ မယ်ရိုအေတစ်ဘုရင်စနစ်သည် အေဒီ ၃၅၅ ခုနှစ်အထိ တည်ရှိခဲ့ပြီး အဆွီးနီးယန်းအင်အား အက်ဇွမ်သို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။

In his excavation of Napata the American Egyptologist G. A. Reisner uncovered pyramids, temples, and palaces. He was able to reconstruct the history of Nubia from the 10th century to about 300 b.c. and to give us the list of kings who ruled in Napata in unbroken sequence until the capital was moved for some unknown reason to Meroë (about 130 mi. [209 km.] north of Khartoum), where the Meroïtic kingdom existed until a.d. 355 and in turn gave way to the Abyssinian power of Axum.

ဘီစီ ၁၀ ရာစုနှစ်တွင် နူးဘီးယားသည် လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက် ၂၀၀ နှစ်ခန့် သီးခြားနေခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးအားနည်းမှုကို အားလုံးသိရှိသဖြင့် မနာလိုစိတ်ဖြင့် ကြည့်ရှုခဲ့သည်။ ဘီစီ ၇၅၀ ခန့်တွင် နူးဘီးယန်ဘုရင် ကရှတာသည် မြောက်ဘက်သို့ ချီတက်ကာ သီဘီးမြို့အပါအဝင် တောင်ပိုင်းအီဂျစ်တစ်ခုလုံးကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သီဘီးမြို့ရှိ အမန်ဘုရားကျောင်း၏ အမြင့်ဆုံးဘာသာရေးအာဏာပိုင်မှာ နှစ်ဆယ့်သုံးမင်းဆက်၏ ဘုရင် အိုဆာကွန်း III ၏ သမီး ရှီပင်နူးပက် II ဖြစ်ပြီး၊ “ဘုရားသခင်၏ဇနီး” ဟု ခေါ်သည်။ ဤရာထူးသည် ရှေးယခင်ကတည်းက ရှိခဲ့ပြီး၊ များသောအားဖြင့် တော်ဝင်သွေးသားမှ မင်းသမီးတစ်ဦးက ထမ်းဆောင်ကာ အမန်ဘုရားကျောင်း၏ သစ္စာရှိမှုကို အုပ်ချုပ်သူအိမ်တော်နှင့် ချိတ်ဆက်ထားသည်။ ကရှတာသည် လက်ရှိ “ဘုရားသခင်၏ဇနီး” အား သူ၏ သမီးကို ဆက်ခံသူအဖြစ် လက်ခံရန် အတင်းအကျပ်ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ အမန်ဘုရားကျောင်း၏ ကြီးမားသော ပိုင်ဆိုင်မှုများကို သူ၏ မင်းဆက်နှင့် ချိတ်ဆက်ခဲ့သည်။

After Nubia gained its independence in the 10th century b.c. and thereafter remained in isolation for about 200 years, it looked with envious eyes toward Egypt, whose political feebleness obvious to everyone. About 750 b.c. the Nubian king Kashta marched north and took all of southern Egypt, including Thebes, the most famous and glorious of all Egyptian cities. The highest ecclesiastical power of the Amen temple at Thebes was Shepenupet II, the daughter of King Osorkon III of the Twenty-third Dynasty, called the “god’s wife.” The office of high priestess had already existed for a long time, and was usually held by a princess of royal blood, by way of securing the loyalty of the priesthood of Amen to the ruling house of Egypt. Kashta forced the officiating “god’s wife” to adopt his own daughter as her successor, and thus bound the priesthood of Amen and the tremendous possessions of that god to his dynasty.

ကရှတာ၏ သားနှင့် ဆက်ခံသူ ပီယန်ခီက ဆိုင်စ်မြို့မှ တက်ဖနတ်ကြောင့် အထက်အီဂျစ်အား သူ၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ခြိမ်းခြောက်ခံရသည်ဟု ခံစားခဲ့ရသဖြင့် မြောက်ဘက်သို့ ချီတက်ကာ အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ ကျန်ရှိသော အစိတ်အပိုင်းများကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သူ၏ စစ်ဆင်ရေးကို အသေးစိတ်ဖော်ပြထားသော ကြီးမားသော ကျောက်စာတစ်ခုတွင် ဖော်ပြထားပြီး၊ ယင်းသည် ကျွန်ုပ်တို့ထံသို့ ရောက်ရှိလာသော အသေးစိတ်နှင့် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာ သမိုင်းစာသားများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ပီယန်ခီက အီဂျစ်တစ်ခုလုံးကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ သူသည် ဒယ်လ်တာဒေသမှ ပြန်လည်ဆုတ်ခွာခဲ့ပြီး တက်ဖနတ်အား ထိုဒေသကို ဆက်လက်ပိုင်ဆိုင်ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော် နောက်ထပ်အီသီယိုးပီးယန်ဘုရင် ရှဘကါသည် ဘီစီ ၇၁၅ တွင် ဘော့ခိုးရစ်ကို အနိုင်ယူပြီး သတ်ဖြတ်ကာ နှစ်ဆယ့်လေးမင်းဆက်ကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။

Piankhi, the son and successor of Kashta, felt that his rule over Upper Egypt was threatened by Tefnakht of Saïs, for which reason he marched north and conquered the remaining part of Egypt. His campaign is described on a great stele, containing one of the most detailed and interesting historical texts that has come down to us. Although all Egypt was conquered by Piankhi, he withdrew from the Delta again and left Tefnakht in possession of it. Shabaka, however, the next Ethiopian king, put an end to the Twenty-fourth Dynasty by defeating and killing Bocchoris in 715 b.c., as has already been related.

ပီယန်ခီက အီဂျစ်တစ်ခုလုံးကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် သီဘီးမြို့ကို မြို့တော်အဖြစ် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဤမြို့သည် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ နာမည်ကျော်ကြားပြီး ဂုဏ်ယူဖွယ်ရာ မြို့ဖြစ်ပြီး၊ နှစ်ဆယ့်ရှစ်မင်းဆက်၏ အကောင်းဆုံးနေ့ရက်များကဲ့သို့ ကြီးမားသော ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများ ပြန်လည်လှုပ်ရှားခဲ့သည်။ သို့သော် ဤဂုဏ်ကျက်သရေသည် ၅၀ နှစ်ကျော်သာ (ဘီစီ ၇၁၅-၆၆၃) တည်တံ့ခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယလူမျိုးများက အီဂျစ်ကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ကာ သီဘီးမြို့ကို ဖျက်ဆီးခဲ့သဖြင့် ဂုဏ်သိက္ခာမဲ့ ပြီးဆုံးခဲ့သည်။

Piankhi, having conquered all of Egypt, made Thebes his capital. It was the last time that the old and venerated city became the center of Egyptian life and culture. Once more great building activities were carried on, as in the best days of the Eighteenth Dynasty. However, the new glory lasted only a little a little more than 50 years (715–663 b.c.), and came then to an inglorius end, as the Assyrians invaded Egypt and destroyed Thebes.

အီဂျစ်၏ ဆုတ်ယုတ်မှု—ပီယန်ခီ၏ ဆက်ခံသူများမှာ ရှဘကါ၊ ရှဘတ်ကာ၊ တာဟာကာ နှင့် တနူတမွန်တို့ ဖြစ်သည်။ မကြာသေးမီက ထုတ်ဝေခဲ့သော စာရွက်စာတမ်းများအရ တာဟာကာသည် ဘီစီ ၆၉၀ ခန့်တွင် အသက် ၂၀ တွင် သူ၏ အစ်ကို ရှဘတ်ကာနှင့် ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် နန်းတက်ခဲ့သည်။ ဤပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှုသည် ရှဘတ်ကာ သေဆုံးသည်အထိ ၆ နှစ်ကြာ ဆက်လက်ခဲ့ပြီး၊ ထို့နောက် တာဟာကာသည် ဘီစီ ၆၆၄ အထိ တစ်ဦးတည်းအုပ်ချုပ်သူ ဖြစ်ခဲ့သည်။ တာဟာကာသည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် တီရာကာ (ဓမ္မရာဇဝင်ငယ် ၁၉:၉) ဟု လူသိများသည်။ ထိုစာအုပ်တွင် ဆီနာချရစ်သည် ဂျူဒါရှိ လစ်နာမြို့ကို ဝိုင်းထားစဉ်၊ ဘီစီ ၆၉၀ ခန့်တွင်၊ တာဟာကာသည် ဟေဇဲကိယအား ကူညီရန်နှင့် ဂျူဒါကို ဖျက်ဆီးခံရခြင်းမှ ကယ်တင်ရန် သူ၏ စစ်တပ်နှင့် ချီတက်လာသည်ဟု ဆီနာချရစ်ကြားခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ သို့သော် တာဟာကာသည် ဟေဇဲကိယအား တက်ကြွစွာ ကူညီခဲ့သည်ဟူသော သက်သေမရှိပေ။ ထိုသတင်းမှာ မမှန်ကန်နိုင်သည်။ အီသီယိုးပီးယားမင်းဆက်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် ရပ်ရှခါ၏ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုမှု (ဓမ္မရာဇဝင်ငယ် ၁၈:၂၁) သည် ထိုအချိန်တွင်သာမက နောက်ပိုင်းတွင် နီဗုခဒ်နတ်ဇာ၏ ခေတ်တွင်လည်း မှန်ကန်ခဲ့သည်။

Egypt in Decline.—Piankhi’s successors were Shabakak, Shabataka, Taharka, and Tanutamon. According to recently published documents Taharka came to the throne about 690 b.c., at the age of 20, as coregent with his brother Shabataka. This coregency continued till the death of the latter six years later. From then on Taharka was sole ruler until 664 b.c., when his nephew Tanutamon ascended the throne. Taharka is known from the Bible under the name of Tirhakah (2 Kings 19:9). We are told there that Sennacherib, when besieging Libnah in Judea, probably after 690 b.c., heard that Taharka was approaching with his army to aid Hezekiah and save Judah from impending annihilation. However, there is no evidence that Taharka really intervened actively in Hezekiah’s favor. The rumor may not have been true. It is actually with reference to the Ethiopian Dynasty that the statement of Rabshakeh (2 Kings 18:21) was made, a statement that was true not only at that time, but also later, in the time of Nebuchadnezzar.

အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ အခြားနေရာများတွင် ဆီနာချရစ်၏ အပြည့်အဝ အာရုံစိုက်မှု လိုအပ်သည့် အခက်အခဲများနှင့် ပါလက်စတိုင်းတွင် ဆီနာချရစ်၏ စစ်တပ်ခံရသော ဘေးအန္တရာယ်တို့က အီဂျစ်ကို ယာယီသက်သာစေပြီး၊ မကြာမီရောက်ရှိလာမည့် ပြီးဆုံးမှုကို ရွှေ့ဆိုင်းစေခဲ့သည်။

Difficulties in other parts of the Assyrian Empire which required Sennacherib’s full attention elsewhere, and the catastrophe Sennacherib’s army suffered in Palestine, save Egypt temporarily and postponed the end that was evidently soon to come to the proud but feeble kingdom on the Nile.

အာရှုရိယဘုရင် အာဆာဟဒ္ဒုန်သည် ဘီစီ ၆၇၀ တွင် အီဂျစ်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး ၇ နှစ်ကြာ အာရှုရိယပြည်နယ်အဖြစ် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ အာဆာဟဒ္ဒုန်၏ အောင်ပွဲကျောက်စာကို မြောက်ဆီးရီးယားနိုင်ငံ ဇန်ဂျီးလီတွင် တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတွင် တိုင်ရီနှင့် အီဂျစ် (တာဟာကာ) ၏ ဘုရင်များကို အာရှုရိယဘုရင်၏ အကျဉ်းသားများအဖြစ် ဖော်ပြထားပြီး၊ တိုင်ရီဘုရင်သည် အီဂျစ်ဘုရင်ထက် ပိုအရေးကြီးသည်ဟု ယူဆသောကြောင့် ၎င်းကို ပိုကြီးသော ပုံသဏ္ဍာန်ဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။

Esarhaddon, the next Assyrian king, conquered Egypt in 670 b.c. for seven years made it an Assyrian province. We have recovered the famous victory stele of Esarhaddon set up in the north Syrian site of Zenjirli. It depicts the kings of Tyre and Egypt (Taharka) as prisoners of the king of Assyria, the former being depicted as a larger figure than the latter, since the king of Tyre was considered more important than the king of miserable Egypt.

နပ်ပတ်မြို့တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော ကျောက်စာတစ်ခုတွင်၊ အထက်အီဂျစ်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သော နောက်ဆုံး အီသီယိုးပီးယန်ဘုရင် တနူတမွန်က အိပ်မက်တစ်ခုက သူ့ကို အီဂျစ်ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းစေခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ သူသည် အထက်အီဂျစ်အများစုကို အောင်မြင်စွာ သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး လိုအာအီဂျစ်၏ မြို့တော် မန်ဖစ်ကိုပင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ ဒယ်လ်တာဒေသမှ အာရှုရိယတပ်များကို နှင်ထုတ်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ သူ၏ အောင်မြင်မှုသည် ခဏသာဖြစ်ပြီး၊ အာရှုရိယဘုရင် အာဆူဘနီပေါလ်က သူ့ကို တစ်ဖန်ချီတက်တိုက်ခိုက်ပြီး သီဘီးမြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ရှေးခေတ်မြို့များထဲတွင် အလှဆုံးဖြစ်သော ဤမြို့သည် လုံးဝဖျက်ဆီးခံခဲ့ရသည်။ ၎င်း၏ ကြီးမားသော ကျောက်တိုင်နှစ်ခုကို အာရှုရိယသို့ ပို့ဆောင်ခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်အင်အားသည် ထာဝရပြိုကွဲသွားကြောင်း အာရှုရိယလူမျိုးများနှင့် ကမ္ဘာသို့ ပြသခဲ့သည်။ ပရောဖက် နာဟွမ်၏ စကားများသည် ရှေးခေတ်မြို့များ၏ မိဖုရားဖြစ်သော သီဘီးမြို့၏ ဖျက်ဆီးခံရမှုက ခေတ်ပြိုင်လူများအပေါ် ဖြစ်ပေါ်စေသော ကြီးမားသော ထိတ်လန့်မှုကို ထင်ဟပ်ပြသည် (နာဟွမ် ၃:၈)။

On a stele found in Napata, Tanutamon, the last Ethiopian king who ruled over Upper Egypt, tells that a dream led him to attempt the conquest of Egypt anew. He succeeded in winning most of Upper Egypt and even took Memphis, the Lower Egyptian capital, but could not expel the Assyrian garrisons from the Delta. His success was short-lived, however, and he had to retreat when Assurbanipal marched against him and conquered Thebes. This city, the most beautiful of all ancient Egyptian cities, was completely destroyed. Two of its tall obelisks were transported to Assyria to demonstrate to the Assyrians and the world that a new day had come, and that the Egyptian power had been broken forever. The words of the prophet Nahum reflect the tremendous impression that the destruction of Thebes, the queen of all ancient cities, made on contemporaries (Nahum 3:8).

ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်သော အီဂျစ်သမိုင်းအတွက် အပိုင်း XIII၊ “ဆိုင်တီးခေတ်ကာလတွင် အီဂျစ်” ကို ကြည့်ပါ။

For the ensuing history of Egypt see Section XIII, “Egypt in the Saïte Period.”

VIII. အာရှုရိယအင်ပါယာ (ဘီစီ ၉၃၃-၆၁၂)

VIII. The Assyrian Empire (933—612

B.C.)

အာရှုရိယအင်ပါယာကာလသည် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် တစ်ခုသာဖြစ်သော်လည်း၊ သမ္မာကျမ်းစာလေ့လာသူများအတွက် အရေးပါသည်။ အကြောင်းမှာ အာရှုရိယသည် ဣသရေလနှင့် ဂျူဒါတို့၏ သမိုင်းတွင် အဆုံးအဖြတ်ပေးသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ဤအရေးပါမှုကို သမ္မာကျမ်းစာတွင် အာရှုရိယနှင့် ၎င်း၏လူမျိုးများကို ၁၅၀ ကြိမ်ခန့် ဖော်ပြထားသည့်အချက်မှ သိရှိနိုင်သည်။ ထင်ရှားသော အာရှုရိယဘုရင် ၆ ဦးကို သမ္မာကျမ်းစာတွင် အမည်ဖြင့် ဖော်ပြထားပြီး၊ ဣသရေလဘုရင် ၆ ဦးနှင့် ဂျူဒါဘုရင် ၄ ဦး၏ အမည်များသည် အာရှုရိယတော်ဝင်ကျောက်စာများတွင် ပေါ်ထွက်လာသည်။ ထို့ပြင် ဣသရေလနိုင်ငံသည် အာရှုရိယလူမျိုးများ၏ ရက်စက်သော လက်ထဲတွင် ၎င်း၏ ဝမ်းနည်းဖွယ်ရာ အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး၊ ဂျူဒါသည် ဣသရေလ၏ ကံကြမ္မာနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်မှာ လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ ဤအချက်များသည် ဟီဘရူးဘုရင်များကာလအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များကို မှန်ကန်စွာ နားလည်ရန် အာရှုရိယသမိုင်း၏ အသိပညာ၏ အရေးပါမှုကို ပြသသည်။

The Assyrian Empire period is only an episode in the long history of this world, but to the student of the Bible it is of great importance because of the decisive role Assyria played in the history of the kingdoms of Israel and Judah. This importance can be seen from the fact that Assyria and its people are mentioned some 150 times in Scripture. Six illustrious Assyrian kings are mentioned by name in the Bible, and the names of 10 Hebrews kings—6 of Israel and 4 of Judah—appear in the royal Assyrian inscriptions. Furthermore, the fact that the kingdom of Israel came to its sad end at the cruel hands of the Assyrians, and that Judah almost shared Israel’s fate, should be reason enough for a careful study of Assyrian history. This enumeration of contacts between sacred and profane history at the time of the Assyrian Empire period shows clearly how important is a knowledge of the history of that nation for a correct understanding of the events that took place during the period of the Hebrew kings.

အာရှုရိယ၏ မွေးရပ်မြေသည် တီဂရစ်မြစ်၏ အထက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး၊ တီဂရစ်မြစ်၏ အရှေ့ဘက်ချိုင့်ဝှမ်းတစ်ခုဖြစ်သော လစ်တယ်လ်ဇဘ်အနီးတွင် ရှိသည်။ ထိုနေရာမှ အာရှုရိယသည် တီဂရစ်မြစ်တစ်လျှောက် မိုင် ၈၀ ခန့် အနောက်မြောက်ဘက်သို့ ပြန့်နှံ့သည်။ အာရှုရိယလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ မြို့တော်ကို သမိုင်းတစ်လျှောက် နေရာများစွာသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ အာဆာ၊ ရှေးအကျဆုံး မြို့တော်သည် လစ်တယ်လ်ဇဘ်အနီးနှင့် တီဂရစ်မြစ်၏ အနောက်ဘက်ကမ်းတွင် ရှိသည်။ အနည်းငယ်မြောက်ဘက်တွင် ဘုရင် တူကူလ်တီ-နီနာတာ၏ အမည်ကို ဆောင်ယူထားသော ကာ-တူကူလ်တီ-နီနာတာ ရှိသည်။ ဂရိတ်ဇဘ်နှင့် တီဂရစ်မြစ်တို့ ဆုံရာတွင် ကာလဟ် (ယခု နမ်ရူဒ်ဟု ခေါ်သည်) နှင့် အာဆာမြို့မှ ၅၀ မိုင်ခန့်အကွာတွင် အာရှုရိယ၏ အကြီးဆုံးနှင့် နာမည်ကျော်ကြားသော မြို့တော် နိုင်နီဗာ ရှိသည်။ ဤမြို့တော်သည် ရှည်လျားသည့်ပုံစံရှိပြီး၊ မြို့ရိုးများ၏ စုစုပေါင်းအရှည်မှာ ၈ မိုင်ခန့်ရှိပြီး တံခါး ၁၅ ခုပါရှိသည်။ နိုင်နီဗာမြို့၏ မြောက်ဘက်အနည်းငယ်အကွာတွင် ဆာဂွန် II ၏ မြို့တော် ဒူရှရူကင် (ယခု ခါဆဘဒ်ဟု ခေါ်သည်) ရှိသည်။

The homeland of Assyria was situated on the upper Tigris, north of the Little Zab, one of the eastern tributaries of the Tigris. Thence, Assyria extended in a northwesterly direction for about 80 mi. along the river Tigris. The Assyrians moved their capital from one place to another several times during their history. Assur, the most ancient capital, was not far from the Little Zab, and on the west bank of the Tigris. A short distance north was Kar-Tukulti-Ninurta, founded by the king whose name it bore, Tukulti-Ninurta. At the confluence of the Great Zab and the Tigris lay Calah, now called Nimrud, and farther to the north Nineveh, the largest and most famous of Assyrian cities. This capital, about 50 mi. from Assur, was oblong in shape, with walls of an approximate total length of 8 mi. and with 15 gates. A few miles to the north of Nineveh lay the capital of Sargon II, Dur Sharrukin, now called Khorsabad.

အာရှုရိယလူမျိုးများသည် ဗာဗီလုံလူမျိုးများနှင့် လူမျိုး၊ ဘာသာစကား၊ ယဉ်ကျေးမှုအရ နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်နေသော ဆီးမစ်အက္ကဒီးယန်များဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် လူဦးရေနည်းပါးသော်လည်း၊ ရည်မှန်းချက်ကြီးမားသော ကုန်သည်များ၊ ရဲရင့်ပြီး သတ္တိရှိသော စစ်သည်များနှင့် ပညာရှိသော်လည်း ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များနှင့် နိုင်ငံရေးသမားများအဖြစ် ထင်ရှားသည်။

The Assyrians were Semitic Akkadians, closely related to the Babylonians as far as race, language, and civilization go. They were numerically a small nation, but distinguished themselves as ambitious merchants, daring and courageous warriors, and prudent though ruthless political leaders and statesmen.

အာရှုရိယသည် ကျောက်သားနှင့် ပြည့်နှက်နေပြီး၊ ကောင်းမွန်သော ကျောက်တုံးများကို တူးဖော်နိုင်သော တောင်များအနီးတွင် တည်ရှိသည်။ ထို့ကြောင့် နန်းတော်များနှင့် ဘုရားကျောင်းများကဲ့သို့သော အထိမ်းအမှတ်နှင့် အများပြည်သူဆိုင်ရာ အဆောက်အအုံများတည်ဆောက်ရာတွင် ကျောက်တုံးများကို များစွာအသုံးပြုခဲ့သည်။ အာရှုရိယလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ နန်းတော်နှင့် ဘုရားကျောင်းနံရံများကို ဖုံးအုပ်ထားသော ကြီးမားသော ကျောက်သားပြားများမှ သိရှိနိုင်သည့်အတိုင်း ကျောက်တုံးကိုင်တွယ်ခြင်းတွင် ကျွမ်းကျင်သူများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော် ဤအနုပညာသည် မြို့တော်နှင့် နန်းတော်တံခါးများကို ဖုံးအုပ်ထားသော အတောင်ပံရှိ လူသားခေါင်းပါသော နွားများနှင့် ခြင်္သေ့များတွင် အထူးထင်ရှားသည်။ ၎င်းတို့တစ်ခုစီသည် ကျောက်တုံးတစ်တုံးမှ ထွင်းထုထားပြီး အလေးချိန် ၄၀ တန်ခန့်ရှိသည်။ ကျောက်တုံးထွင်းထုခြင်းအနုပညာသည် အထိမ်းအမှတ်ရုပ်တုများနှင့် ပန်းပုများကိုင်တွယ်ရာတွင်သာမက ဆလင်ဒါတံဆိပ်များကဲ့သို့သော သေးငယ်သော အရာဝတ္ထုများကို ထွင်းထုရာတွင်လည်း ကျွမ်းကျင်မှုပြသည်။

Assyria was stony, and lay near mountains where good stone could be quarried. Hence, much stone was used for the building of monumental and public edifices such as palaces and temples. The Assyrians became masters in the handling of stone, as the many huge slabs lining their palace and temple walls show. However, this art is particularly apparent from the winged, human-headed bulls or lions that flanked the city and palace gates. Each was hewn out of one block of stone and weighed about 40 tons. The art of cutting stone was practiced not only in the handling of monumental reliefs and sculptures but also in the engraving of smaller objects such as cylinder seals. These exhibit skilled craftsmanship.

အာရှုရိယဘာသာတရား—အာရှုရိယလူမျိုးများ၏ ဘာသာတရားသည် လူမျိုးရေးအရ ဆက်စပ်နေသော ဗာဗီလုံလူမျိုးများ၏ ဘာသာတရားနှင့် ဆင်တူသည်။ တကယ်တော့ မာဒုက်၊ အိရှတာ၊ တမ္မူဇ်နှင့် အခြားဘုရားများကဲ့သို့သော ဗာဗီလုံဘုရားများစွာကို လက်ခံကိုးကွယ်ခဲ့သည်။ အာရှုရိယ၏ အဓိကဘုရားမှာ ၎င်း၏ အမည်ကို ဆောင်ယူထားသော အာဆာမြို့၏ ရှေးခေတ်ဒေသခံဘုရား အာရှုရ်ဖြစ်သည်။ သူသည် ဘုရင်၏ အဓိကကျွန်ုပ်ကို ကာကွယ်ပေးပြီး လမ်းညွှန်ပေးသော အတောင်ပံရှိ နေမင်းအဖြစ် ဖော်ပြခံရပြီး၊ မျိုးပွားမှုကို ကိုယ်စားပြုသော သစ်ပင်တစ်ပင်၏ သင်္ကေတအောက်တွင်လည်း ကိုးကွယ်ခံရသည်။ အခြားနိုင်ငံများ၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုသည် အာရှုရိယဘာသာတရားပေါ်တွင်လည်း ထင်ရှားသည်။ ဤနည်းဖြင့် အမိုရိတ်လူမျိုးများကဲ့သို့သော လူမျိုးအချို့သည် ဒုတိယထောင်စုနှစ်၏ ပထမနှစ်ဝက်တွင် အာရှုရိယလူမျိုးများအပေါ် အာဏာရရှိခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဒါဂါန်နှင့် အဒဒ်ဘုရားများသည် အသိအမှတ်ပြုခံရသည်။ မီတန်နီမှ အင်ဒိုဥရောပလူမျိုးများကဲ့သို့သော အာရှုရိယကို သိမ်းပိုက်သူများသည် ၎င်းတို့၏ ဘာသာရေးအယူအဆများကို ချန်ထားခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် အာရှုရိယဘာသာတရားတွင် နိုင်ငံသားရေးစစ်စစ်ဖြစ်သော အရာများ အနည်းငယ်သာရှိပြီး အခြားယဉ်ကျေးမှုများမှ ချေးယူထားသော အရာများ များစွာရှိသည်။

Assyrian Religion.—The religion of the Assyrians was similar to that of the racially related Babylonians; in fact, many Babylonian deities were adopted and worshiped, as, for instance, Marduk, Ishtar, Tammuz, and others. The chief god was Ashur, the ancient local god of the city that carried his name. He was depicted as a winged sun that protected and guided the king, his principal servant, but was worshiped also under the symbol of a tree representative of fertility. The influence of other nations was also apparent on Assyrian religion. In this way some peoples, such as the Amorites, gained power over the Assyrians during the first half of the second millennium. Thus the gods Dagan and Adad gained recognition. Other conquerors of Assyria, like the Indo-European Hurrians of Mitanni, left behind them their religious concepts. Hence, we find in Assyrian religion little that was purely national and much that had been borrowed from other cultures.

အာရှုရိယားတွင် ဘုရင်၏ အခန်းကဏ္ဍ
အာရှုရိယားတွင် ဘုရင်သည် အီဂျစ်ရှိ ဖာရိုမင်းကဲ့သို့ နတ်ဘုရားမဟုတ်သလို၊ ဆူမားရီးယားတွင်ကဲ့သို့ နတ်ဘုရား၏ ကိုယ်စားလှယ်လည်း မဟုတ်ပေ။ သူသည် အာရှုရ်၏ ထိပ်တန်းယဇ်ပုရောဟိတ်နှင့် ဗိုလ်ချုပ်ဖြစ်ပြီး၊ သူ၏ နတ်ဘုရား၏ ဆန္ဒများနှင့် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများကို အကောင်အထည်ဖော်သူဖြစ်သည်။ သူသည် ၎င်း၏ တာဝန်များကို သစ္စာရှိစွာ ထမ်းဆောင်ကြောင်း အခါအားလျော်စွာ “နတ်ဘုရားထံသို့ စာများ” ဖြင့် တင်ပြခဲ့ပြီး၊ ထိုစာအချို့သည် ယနေ့တိုင် ထိန်းသိမ်းထားရှိသည်။

In Assyria the king was neither a god, like Pharaoh in Egypt, nor the representative of the god, as in Sumeria. He was Ashur’s chief priest and general, who carried out his god’s desires and military campaigns, periodically giving account of the faithful fulfillment of his duties through “letters to the god,” of which some have been preserved to the present day.

အာရှုရိယား ခုနှစ်များ မှတ်တမ်းတင်ပုံ

အာရှုရိယားလူမျိုးများသည် နှစ်များကို သတ်မှတ်ရန် နည်းလမ်းတစ်ခုကို တီထွင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းကို နောက်ပိုင်းတွင် ဂရိလူမျိုးများနှင့် ရောမလူမျိုးများက ပြုပြင်ပြီး လိုက်နာခဲ့သည်။ ဘုရင်အပါအဝင် ထိပ်တန်းအရာရှိများသည် ၎င်းတို့၏ ဘဝတစ်လျှောက် တစ်ကြိမ်သာ လီမမူ (limmu) အဖြစ် တစ်နှစ်တာ တာဝန်ထမ်းဆောင်ရန် ခန့်အပ်ခံရပြီး၊ ၎င်းသည် ဂုဏ်ပြုရာထူးတစ်ခုဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ နှစ်ကို ၎င်း၏ အမည်ဖြင့် မှတ်တမ်းတင်ရုံမှလွဲ၍ အခြားတာဝန်များ ထမ်းဆောင်ရန် မလိုအပ်ပေ။ ဂရိလူမျိုးများ၏ အာရှုရိယား လီမမူ နှင့် ညီမျှသော စကားလုံးမှာ အီပိုနီမ် (eponym) ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် လီမမူများ၏ အမည်များပါဝင်သည့် ခုနှစ်များ မှတ်တမ်းစာရင်းများကို အီပိုနီမ် ကျမ်းဂန် (Eponym Canons) ဟု ခေါ်သည်။ ဤစာရင်းများသည် အာရှုရိယား၏ ခုနှစ်များ မှတ်တမ်းပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် အထူးသဖြင့် ဘီစီ ၉၀၀ မှ ၆၅၀ ခုနှစ်အတွင်း ကာလအတွက် အလွန်တန်ဖိုးရှိသည်။

Assyrian Chronology.—The Assyrians invented a method of designating years that, in a modified form, was later followed by the Greeks and the Romans. High officials, including the king, were appointed once during life to serve for one year as limmu, an honorary office requiring the performance of no duties except that of giving his name to the year in which he was limmu. The Greek equivalent of the Assyrian limmu is the word eponym; hence the chronological lists containing the names of limmu are called Eponym Canons. These lists are of great value in reconstructing the chronology of Assyria, particularly that of the period to 900 to 650 b.c. (see p. 155).

တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ပထမမတိုင်မီ အာရှုရိယား (ဘီစီ ၁၁၁၂ ခန့်အထိ)

အာဆူရ်၏ မင်းသားများသည် တောင်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ အုပ်ချုပ်နေသော မင်းဆက်များ၏ အစောင့်အကြပ်များဖြစ်ခဲ့သည်။ အီလူရှူမာ (ဘီစီ ၁၈၅၀ ခန့်) သည် အီဆင်နှင့် လာဆာ မင်းဆက်များ လက်ထက်တွင် ၎င်းကိုယ်တိုင် လွတ်လပ်ရေးရယူခဲ့ပြီး၊ ယခင်က ၎င်း၏ အစိုးရှင်များပိုင်ဆိုင်ထားသော နယ်မြေကြီးများကို ၎င်း၏ အာဏာအောက်သို့ ချဲ့ထွင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ သားဖြစ်သူ အဲရီရှမ် (ဘီစီ ၁၈၂၅ ခန့်) နှင့် အထူးသဖြင့် ၎င်း၏ မြစ်ဖြစ်သူ ဆာဂွန် ပထမ (ဘီစီ ၁၇၈၀ ခန့်) တို့သည် ကမ္ဘာ့အုပ်ချုပ်မှုကို ရည်မှန်းခဲ့ပုံရသည်။ ၎င်းကို ဆာဂွန်က အက်ကဒ်၏ ဂုဏ်သတင်းကျော်ကြားသော သူရဲကောင်းနှင့် အင်ပါယာ တည်ထောင်သူ၏ အမည်ကို အတုယူခဲ့ခြင်းနှင့် ၎င်း၏ နိုင်ငံရေး ချဲ့ထွင်မှု အစီအစဉ်များမှ သိရှိနိုင်သည်။ အောင်မြင်သော စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများသည် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံငယ်လေးကို သန်မာစေခဲ့ပြီး ၎င်း၏ နယ်မြေကို ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံခြားနှင့် စီးပွားရေးဆက်ဆံမှုများ စတင်ခဲ့ပြီး၊ ကုန်သွယ်ရေးကိုလိုနီများနှင့် ရုံးခွဲများ တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အာရှီးယား၏ စီးပွားရေးလှုပ်ရှားမှုများ၏ အကျယ်အဝန်းကို အာရှီးယား၏ ကပ္ပါဒိုးရှန်း စာတမ်းများမှ သိရှိရသည်။

Assyria Before Tiglath-pileser I (to c. 1112 B.C.).—The princes of Assur had been vassals of the ruling dynasties of southern Mesopotamia when Illushuma (c. 1850 b.c.), in the time of the dynasties of Isin and Larsa (see Vol. I, p. 136), made himself independent and succeeded in extending his power over great areas that previously belonged to his overloads. His son Erishum (c. 1825 b.c.), and more so his great-grandson Sargon I (c. 1780 b.c.), seem to have played with the idea of world dominion. This can be gathered from the name Sargon bore, in imitation of the great hero and founder of the empire of Akkad, and also from his program of political expansion. Successful military campaigns strengthened the young independent nation and extended its territory. Business relations were opened with foreign countries, and trading colonies and outposts were established. The Through the achieves of colonies in Asia Minor (the so-called Capadocian tablets) much information concerning the extent of Assyrian commercial activities has become available.

သို့သော် ဆာဂွန် ပထမသေဆုံးပြီးနောက် အာရှုရိယား၏ လွတ်လပ်ရေးကာလသည် မကြာမီအဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ အာရှီးယားနှင့် စီးပွားရေးဆက်ဆံမှုများ ပြတ်တောက်ခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယားသည် အီလမိုက်များနှင့် အာမိုရိုက်များဟု ခေါ်သော ထွန်းကားလာသော အင်အားနှစ်ခုကြားတွင် အငြင်းပွားမှုတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အာမိုရိုက်ဖြစ်သူ ရှမ်ရှီ-အဒဒ် ပထမ (ဘီစီ ၁၇၄၉–၁၇၁၇ ခန့်) သည် ၎င်း၏ ဖခင် အီလူကပ်ကပ်သည် အာဆူရ်၏ ဘုရင်ဖြစ်ခဲ့ကြောင်း အခိုင်အမာဆိုကာ အာရှုရိယား၏ ဘုရင်အဖြစ် အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်သူ ဘေဘီလုံးနီးယား၏ အာမိုရိုက်ဘုရင် ဟမ်မူရာဘီကဲ့သို့ပင်၊ ရှမ်ရှီ-အဒဒ်သည် “ကမ္ဘာ့ဘုရင်” ဟူသော ဘွဲ့ဖြင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတစ်ခုလုံး၏ တစ်ဦးတည်းသော အုပ်ချုပ်သူ ဖြစ်လာရန် စီစဉ်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ မာရီ မြို့ကြီးကို သိမ်းပိုက်ပြီး ၎င်း၏ သားကို ထိုမြို့၏ ဘုရင်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ဆီးရီးယား၏ မာဒင်မြို့တွင် တွေ့ရှိရသော အောင်မြင်မှုစဉ့်ကူးတစ်ခုက ၎င်း၏ အာဏာသည် မြောက်ဆီးရီးယားအထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ၎င်း သေဆုံးသောအခါ ဟမ်မူရာဘီ၏ အင်အားအကြီးဆုံး ပြိုင်ဘက်တစ်ဦး ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။ ၎င်း၏ သားနှင့် နောက်ပိုင်း ဆက်ခံသူများသည် ၎င်း၏ မူဝါဒများကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းနိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ဘဲ၊ အာရှုရိယားသည် ဒုတိယတန်းစား အင်အားတစ်ခုအဖြစ် ဆုတ်ယုတ်သွားခဲ့သည်။ ဟမ်မူရာဘီနှင့် ၎င်း၏ ဆက်ခံသူများသည် အာရှုရိယားအပေါ် အုပ်ချုပ်ပိုင်ခွင့်ကို တစ်ခါမျှ သုံးစွဲခဲ့သည်မှာ မသေချာပေ။

However, the short period of Assyrian independence ended soon after the death of Sargon I. Commercial connections with Asia Minor were broken, and Assyria itself became a bone of contention between two emerging powers, the Elamites and the Amorites. The Amorites Shamshi-Adad I (c. 1749–1717 b.c.), who claimed that his father Ilukapkapu had been king of Assur, succeeded in making himself king of Assyria. Like his great contemporary, Hammurabi, the Amorite king of Babylon, Shamshi-Adad planned to become sole under of Mesopotamia, as his title reveal, “King of the Universe” being the most significant one. He conquered the great city of Mari on the Euphrates and made his son its king. A victory stele found in the Syrian city of Mardin reveals, furthermore, that he also extended his power over northern Syria. When he died, the strongest opponent of Hammurabi was gone. His son and later descendants were not able to continue his policies, and Assyria degenerated once more into a second-rate power. It is not certain that Hammurabi and his successors ever exercised sovereignty over Assyria.

ထို့နောက် မီတန်နီမှ ဟူရီးယန်းများသည် အာရှုရိယားကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ၎င်းကို ၎င်းတို့၏ အင်ပါယာ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဤကာလအတွင်း ဘုရင်စာရင်းတွင် ဖော်ပြထားသော အာရှုရိယားဘုရင်များသည် အစောင့်အကြပ်များထက် မပိုခဲ့ပေ။ အဲရီဘာ-အဒဒ် (ဘီစီ ၁၃၉၀–၁၃၆၄ ခန့်) သည် မီတန်နီမှ အစောင့်အကြပ်အဖြစ် ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုကို စတင်ခဲ့ပြီး ၎င်းကိုယ်တိုင် အာဆူရ်၏ ယဇ်ပုရောဟိတ်မင်းသားဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ တူရှရာတာ သေဆုံးပြီး မီတန်နီပြိုကွဲသွားသောအခါ ၎င်းသည် ထပ်မံ၍ လွတ်လပ်သော ဘုရင်တစ်ပါး ဖြစ်လာခဲ့သည်။

Next came the Hurrians of Mitanni, who overran Assyria and made it part of their empire. The Assyrian kings mentioned in the king lists for this period cannot have been more than vassals. It was Eriba-Adad (c. 1390–1364 b.c.) who began his reign as Mitanni’s vassal and referred to himself as priestly prince of Assur. Upon the death of Tushratta and the collapse of Mitanni he once more became a free and independent king.

အဲရီဘာ-အဒဒ်၏ သားဖြစ်သူ အာရှုရ်-ဦဘလစ်တစ် (ဘီစီ ၁၃၆၄–၁၃၂၈) တွင် ၎င်း၏ နိုင်ငံ၏ အင်အားကို တိုးတက်စေရန် ကြိုးပမ်းသူ အာရှုရိယားအုပ်ချုပ်သူတစ်ဦးကို ထပ်မံတွေ့ရသည်။ ၎င်းသည် အီဂျစ်၏ တော်လှန်ရေးဘုရင် အီခန်တုံး၏ ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ပြီး၊ အာရှုရ်-ဦဘလစ်တစ်၏ စာနှစ်စောင်သည် အမာနာ စုစည်းမှုတွင် တွေ့ရှိရသည်။ ပထမစာတွင် ၎င်းသည် ၎င်းကိုယ်တိုင် အာဆူရ်နိုင်ငံ၏ ဘုရင်ဟု သာခေါ်ဆိုခဲ့သော်လည်း၊ ဒုတိယစာတွင် ၎င်းသည် ဖာရိုမင်း၏ ညီအစ်ကိုဟု ခေါ်ဆိုကာ မီတန်နီဘုရင်က ယခင်က ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးတွင် ရယူထားသော နေရာကို ၎င်းက ရယူထားကြောင်း အခိုင်အမာဆိုသည်။ အာရှုရ်-ဦဘလစ်သည် တက်ကြွသော အုပ်ချုပ်သူဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ ရည်မှန်းချက်များကို အောင်မြင်ရန် နည်းလမ်းကို သိရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ကာချီမီ့ရှ်အထိ အထက်မက်ဆိုပိုတေးမီးယားကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ကာဆိုက် ဘေဘီလုံးနီးယားအား ၎င်း၏ တောင်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားအပေါ် အာဏာကို အသိအမှတ်ပြုရန် ဖိအားပေးခဲ့သည်။

In Ashur-ubalit I (1364–1328 b.c.), Eriba-Adad’s son, we find once more an Assyrian ruler who sought to advance the power of his country. He was a contemporary of the Egyptian revolutionary king Ikhnaton; in fact, two of Ashur-ubaliṭ’s letters to that Pharaoh have been found in the Amarna collection. In the first he calls himself merely king of the land Assur, but in the second he designates himself as brother of the Pharaoh. By this he claims to be great king, having taken the place in world politics formerly held by the king of Mitanni. Ashur-ubalit was an energetic ruler and knew how to achieve his aims. He occupied Upper Mesopotamia as far as Carchemish, and forced Kassite Babylonia to recognize his supremacy over southern Mesopotamia.

သို့သော်၊ အာရှုရ်-ဦဘလစ်၏ လုပ်ဆောင်မှုများကို ၎င်း၏ ဆက်ခံသူများက အကြိမ်ကြိမ် ထပ်လုပ်ရန် လိုအပ်ခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယား၏ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတစ်ခုလုံးအပေါ် အာဏာကို အကန့်အသတ်ဖြင့်သာ အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် တော်ဝင်မှတ်တမ်းများတွင် ဆက်လက်အုပ်ချုပ်သူများသည် ဟာနီဂယ်လ်ဘတ် (နောက်ပိုင်းတွင် မီတန်နီဟု ခေါ်သည့် နယ်မြေ) ကို အကြိမ်ကြိမ် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ကြောင်း ဖတ်ရသည်။ ၎င်းတို့သည် အနောက်ဘက်ရှိ ဟစ်တိုက်များနှင့်လည်း တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲ၏ ကံကြမ္မာသည် အာရှုရိယားဘက်တွင် အမြဲတမ်း မရှိခဲ့ဘဲ၊ ခက်ခဲသော စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများဖြင့် ရရှိခဲ့သော နယ်မြေများသည် မကြာခဏ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ သို့သော်၊ ဤဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသော စစ်ပွဲများသည် အာရှုရိယား၏ လူဦးရေနည်းပါးသော လူမျိုးများ၏ စစ်ရေးစိတ်ဓာတ်ကို သန်မာစေခဲ့ပြီး၊ အခြားကြီးမားသော နိုင်ငံများ၏ လေးစားမှုကို ရရှိခဲ့သည်။ ရလဒ်အနေဖြင့်၊ ဟစ်တိုက်၊ အီဂျစ်နှင့် ဘေဘီလုံးနီးယားတို့၏ ဘုရင်များသည် အာဆူရ်၏ ဘုရင်ငယ်လေးကို “ညီအစ်ကို” အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုရန် နောက်ဆုံးတွင် ဖိအားပေးခံရပြီး၊ ၎င်း၏ ကြီးမြတ်သော ဘုရင်အဖြစ် အခိုင်အမာဆိုမှုကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဆယ့်သုံးရာစုတွင် အာရှုရိယား၏ ကြီးမြတ်သော ဘုရင်သုံးပါးဖြစ်သည့် အဒဒ်နီရာရီ ပထမ၊ ရှလမန်နီဆာ ပထမ နှင့် တူကူလတီ-နီနူတာ ပထမတို့ကို တွေ့ရသည်။

It was necessary, however, for the work of Ashur-uballiṭ to be repeated several times by his successors before Assyria’s power over all Mesopotamia was recognized even to a limited degree. Hence we read in the royal annals that successive kings led repeated military campaigns against Hanigalbat, the name by which the land of Mitanni was known in later times. They fought also against the more powerful Hittites to the west. The fortunes of war were not always on Assyria’s side, and territories that had been gained by painful campaigns were often lost. However, these continual wars seem to have strengthened the martial spirit of the numerically small people of Assyria, and gained for it the respect of other great nations. As a result, the kings of the Hittites, Egypt, and Babylon were finally forced to recognized the little king of Assur as “brother,” in acknowledgment of his claim to be a great king. Thus the 13th century saw three great Assyrian kings, Adadnirari I. Shalmaneser I, and Tukulti-Ninurta I.

အဒဒ်နီရာရီ ပထမ (ဘီစီ ၁၃၀၆–၁၂၇၄ ခန့်) သည် ရှည်လျားသော စာသားများဖြင့် လူသိများသော ကြီးမြတ်သော သိမ်းပိုက်သူဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဘေဘီလုံးနီးယားကို အနိုင်ယူခဲ့ပြီး ကာကူခ်ဒေသကို ထည့်သွင်းထားသော အာရှုရိယား၏ တောင်ပိုင်းနယ်စပ်သစ်တစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဇာဂရို့စ်တောင်များရှိ ဂူတီနှင့် လူလူပီ လူမျိုးများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး၊ ဟာနီဂယ်လ်ဘတ်တစ်ခုလုံးကို သိမ်းပိုက်ကာ ၎င်း၏ မြို့တော်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး အာရှုရိယားနန်းတော်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

Adadnirari I (c. 1306–1274 b.c.), of whom long inscriptions are known, was a great conqueror. He defeated Babylonia and established a new southern frontier of Assyria that incorporated the region of Kirkuk. He fought against the Guti and Lullupi in the Zagros Mts., and overran all Hanigalbat, destroying its capital and building and Assyrian palace there.

ရှလမန်နီဆာ ပထမ (ဘီစီ ၁၂၇၄–၁၂၄၄ ခန့်) သည် ၎င်း၏ ဖခင်၏ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများကို ထပ်လုပ်ခဲ့ပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် အာရှုရိယား၏ အကြီးမားဆုံး ရန်သူတစ်ဦး ဖြစ်လာမည့် ဗန်ရေကန်အနီးရှိ အူရာတီ (နောက်ပိုင်း အူရာတူ) နယ်မြေမှ မဟာမိတ်ဘုရင်ရှစ်ပါးကို အနိုင်ယူခဲ့သည်။ အဒဒ်နီရာရီသည် ကာလဟ်မြို့ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး မြို့တော်ကို အာဆူရ်မှ ထိုမြို့သစ်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။

Shalmaneser I (c. 1274–1244 b.c.) practically repeated the campaigns of his father, and also defeated eight allied kings of the land of Urarti (later Urartu), the American region around Lake Van, in later times one of the most formidable enemies of Assyria. Adadnirari founded the city of Calah and moved the capital from Assur to the new city.

ထို့နောက်ဘုရင် တူကူလတီ-နီနူတာ ပထမ (ဘီစီ ၁၂၄၄–၁၂၀၇ ခန့်) သည် မြို့တော်ကို ကား-တူကူလတီ-နီနူတာသို့ ထပ်မံပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပြီး၊ အလွန်စိတ်အားထက်သန်ပြီး ဝါသနာပါသူဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် နောက်ပိုင်း အင်ပါယာကာလတွင်လည်း လူသိများသော အာရှုရိယား၏ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော စစ်ရေးနည်းလမ်းများကို အသုံးပြုသည့် ပထမဆုံး စစ်သည်တော်ဘုရင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၎င်း၏ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများကို အသေးစိတ်မှတ်တမ်းတင်ထားသော သမိုင်းမှတ်တမ်းများအရ၊ ၎င်းသည် မြောက်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ ဆူဘာတူ၊ အူရာတူ၏ နာရီဒေသများ၊ အရှေ့တောင်များရှိ ဂူတီနှင့် အီလမိုက်များ၊ သဲကန္တာရရှိ အာလမ်မူ (အာရမိယန်များ)၊ နှင့် ဘေဘီလုံးနီးယားတို့ကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဘေဘီလုံးနီးယား၏ ဘုရင်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး ဘေဘီလုံးနီးယား၏ မာဒုတ်ရုပ်ထုကို အာဆူရ်သို့ ယူဆောင်လာခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ၎င်း၏ ဘေဘီလုံးနီးယားအပေါ် အုပ်ချုပ်မှုသည် ၎င်း၏ မြို့ကို သိမ်းပိုက်ပြီးမကြာမီတွင် အီလမိုက်များ၏ ထောက်ပံ့မှုဖြင့် ဘေဘီလုံးနီးယားလူမျိုးများက အာရှုရိယား၏ ထမ်းပိုးကို ဖယ်ရှားခဲ့သဖြင့် ခဏသာ တည်တံ့ခဲ့သည်။

The next king, Tukulti-Ninurta I (c. 1244–1207 b.c.), who again moved the capital to a new location, Kar-Tukulti-Ninurta, was extremely temperamental and fanatical. He became the first Assyrian warrior-king whose ruthless methods of warfare are also well known from the later empire period. Elaborate historical records report his campaigns against Subartu in northern Mesopotamia, the Nairi lands of Urartu, where he claims to have defeated 43 local kings, the Guti and Elamites in the eastern mountains, the Ahlamu (Aramaeans) of the desert, and the Babylonian. He captured the Babylonian king and brought the sacred Marduk statute of Babylon to Assur. However, his rule over Babylon was of only short duration, because the Babylonians, supported by the Elamites, shook off the Assyrian yoke soon after the capture of their city.

တူကူလတီ-နီနူတာ၏ အဆုံးသည် အာရှုရိယား၏ ပထမဆုံး သိမ်းပိုက်မှုကာလ၊ ရာစုနှစ်တစ်ခုခန့် ကြာမြင့်ခဲ့သည့် ကာလကို အဆုံးသတ်စေခဲ့သည်။ ထို့နောက် အာရှုရိယားသည် သိသာထင်ရှားသော ဘုရင်များ လက်ထက်တွင် ဆုတ်ယုတ်သွားခဲ့သည်။ ဤကာလတွင် ဟစ်တိုက်အင်ပါယာကို သိမ်းပိုက်ပြီး ဆီးရီးယားကို ကျူးကျော်ခဲ့သော ပင်လယ်လူမျိုးများသည် ဆယ့်နှစ်ရာစုအတွင်း အာရှုရိယား၏ အားနည်းမှုနှင့် မည်သည့်ဆက်နွယ်မှုမှ မရှိကြောင်း ညွှန်ပြချက်များ မရှိပေ။

Tukulti-Ninurta’s end marks the conclusion of the first period of Assyrian conquests, which had now lasted for about a century. Assyria then declined under a series of insignificant kings. There are no indications that the Sea Peoples, which at this time subdued the Hittite empire and invaded Syria, had anything to do with this period of Assyrian weakness, mostly during the 12 century b.c.

တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ပထမနှင့် နောက်ပိုင်း (ဘီစီ ၁၁၁၃–၉၃၃)

အာရှုရိယား၏ ကမ္ဘာ့အုပ်ချုပ်မှု ရည်မှန်းချက်သည် တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ပထမ (ဘီစီ ၁၁၁၃–၁၀၇၄) ၏ ပုဂ္ဂိုလ်တွင် ထိုက်တန်သော ထောက်ခံသူတစ်ဦးကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ အာရှုရိယားလူမျိုးများသည် ဤရည်မှန်းချက်ကို ဆယ့်လေးရာစုမှ ခုနစ်ရာစုအထိ အခြေအနေများ အဆင်ပြေသည့်အခါတိုင်း တစိုက်မတ်မတ် လိုက်လံခဲ့သည်။ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှု၏ ပထမနှစ်များအတွင်း တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာသည် တူကူလတီ-နီနူတာ ပထမ၏ ယခင်အင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန် စတင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ၎င်း၏ အောင်မြင်မှုများကို အာဆူရ်ရှိ အာနူနှင့် အဒဒ်ဘုရားကျောင်း၏ အုတ်မြစ်တွင် ထားရှိခဲ့သော ယခု နာမည်ကျော်ကြားသော စာရွက်စာတမ်းများတွင် မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့ကို ၁၈၅၇ ခုနှစ်တွင် အာရှီးရီးယား သိပ္ပံပညာ၏ ထွန်းကားလာမှုကို သက်သေပြရန် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဤစာသားများ၏ မိတ္တူများကို ပညာရှင်လေးဦးထံ ပေးအပ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့က တစ်ဦးချင်း မဖတ်ဘဲ မှန်ကန်စွာ ဘာသာပြန်ဆိုခဲ့ကြသဖြင့် ကျူနီဖောင်းစာသား၏ ပဟေဠိကို ဖြေရှင်းပြီးကြောင်း သက်သေပြခဲ့သည်။

Tiglath-pileser I and Later (1113—933 B.C.).—The Assyrian ideal of world dominion found a worthy champion in the person of Tiglath-pileser I (1113–1074 b.c.). The Assyrians apparently never lost sight of this ideal, which from the 14th century to the 7th was pursued consistently whenever circumstances were favorable. During the first years of his reign Tiglath-pileser began to reestablish the earlier empire of Tukulti-Ninurta I. He reported his accomplishments in the now-famous documents he deposited in the foundation of the Anu and Adad temple at Assur, and which were used in 1857 to prove that the young science of Assyriology had come of age. Copies of these texts were then given to four scholars who, independently and correctly, translated each of them, thus proving that the riddle of cuneiform script had been solved (see Vol. I, p. 111).

ဘုရင်သည် မြောက်ပိုင်း နာရီဒေသများတွင် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ထို့နောက် အာရှီးယားမတိုင်မီ အရှေ့ဘက်သို့ တိုးဝင်လာသော မုရှကီများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းသည် ပင်လယ်နက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ ဟာနီဂယ်လ်ဘတ်ရှိ မာလာတိယာကို အခွန်ပေးဆောင်ရန် ဖိအားပေးခဲ့သည်။ ၎င်း၏ မြောက်ပိုင်းစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများ ပြီးစီးပြီးနောက် ၎င်းသည် တောင်ဘက်သို့ ဦးတည်ခဲ့ပြီး၊ ဘေဘီလုံးနီးယား၏ ဒူရ်-ကူရီဂယ်လဇူ၊ ဆစ်ပါရ်၊ ဘေဘီလုံးနှင့် အိုပစ်မြို့များကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ အနိုင်ရရှိခဲ့သော ဘေဘီလုံးနီးယားလူမျိုးများကို အကန့်အသတ်ရှိသော လွတ်လပ်မှုကို ထိန်းသိမ်းခွင့်ပြုခဲ့သည်။

The king carried out campaigns in the northern Nairi lands, then went against the Mushki, who had recently pushed east from Asia Minor. Eventually, he reached the Black Sea, and also forced Malatia in Hanigalbat to pay tribute. After the completion of his northern campaigns he turned southward, took the Babylonian cities Dur-Kurigalzu, Sippar, Babylon, and Opis, but allowed the defeated Babylonians to retain a certain amount of independence.

တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာသည် ၎င်း၏ အဆောက်အအုံများအတွက် လက်ဘနွန်တောင်မှ ဆီဒါသစ်ပင်များကို ဖြတ်တောက်ရန် ဆီးရီးယားသို့ ချီတက်ခဲ့သောအခါ၊ ဆီဒုံးနှင့် ဘိုင်ဘလော့စ်အပါအဝင် ဆီးရီးယားနှင့် ဖီနီးရှန်းမင်းသားများသည် အခွန်ပေးဆောင်ခဲ့သည်။ သို့သော်၊ ကျွန်းတစ်ခု၏ မတိုက်ခိုက်နိုင်သော အနေအထားကို ယုံကြည်သည့် တိုင်ယာမြို့သည် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ အာဗဒ်သည် ဘုရင်ကို မြေထဲပင်လယ်ပေါ်သို့ ခရီးထွက်ရန် ဖိတ်ကြားခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ၎င်းသည် ပင်လယ်သတ္တဝါတစ်ကောင်ကို အမဲလိုက်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်၏ ဖာရိုမင်းသည်ပင် အာရှုရိယား၏ အင်အားကြီးမားသော ဘုရင်ထံသို့ သတိထားစွာ လက်ဆောင်များ ပေးပို့ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့အနက် မိကျောင်းတစ်ကောင်ပါဝင်ပြီး၊ ၎င်းကို ဘုရင်သည် အာဆူရ်တွင် လူထုရှေ့တွင် ပြသခဲ့သည်။ သို့သော်၊ တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာသည် အာရမိယန်များ၏ တစ်လှိုင်းပြီးတစ်လှိုင်း ဖိအားပေးမှုကို ထိန်းချုပ်ရန် ခက်ခဲခဲ့သည်။

When Tiglath-pileser marched into Syria to cut cedars of Lebanon for his buildings, the Syrian and Phoenician princes, among them those of Sidon and Byblos, paid tribute. However, Tyre, trusting in its island impregnability, refused. Arvad invited the king to a trip on the Mediterranean, where he hunted a sea monster. Even the Pharaoh of Egypt cautiously sent gifts to the powerful Assyrian monarch, among them a crocodile, which the king publicly exhibited in Assur. However, Tiglath-pileser found it difficult to keep back the pressure of the Aramaeans, who came against him in wave after wave.

ဤအာရှုရိယန်ဘုရင်သည် အင်ပါယာတည်ဆောက်သူအစစ်ဖြစ်ပြီး၊ သူ၏ဘုရင်စနစ်သည် ယခင်ခေတ်များရှိ ဟစ်တိုက်များနှင့် အီဂျစ်လူမျိုးများ၏ အင်ပါယာများနှင့် အနည်းဆုံး တန်းတူအရေးပါမှုရှိသည်။ သို့သော် ယခင်အင်ပါယာများနှင့် ယခုအင်ပါယာအသစ်ကြားတွင် ကြီးမားသောကွာခြားချက်တစ်ခုရှိသည်။ ယခင်အင်ပါယာများတွင် လက်အောက်ခံများကို လူသားအဖြစ်သတ်မှတ်ပြီး အောင်နိုင်ခံရသောရန်သူများကို ရက်ရောမှုအချို့ပြသလေ့ရှိသည်။ သို့သော် အာရှုရိယန်များတွင် ရည်မှန်းချက်တစ်ခုသာရှိသည်—လူမျိုးအားလုံးကို ၎င်းတို့၏ဘုရားအာရှုရ်၏ တန်ခိုးအာဏာအောက်သို့ ချုပ်ကိုင်ရန်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် ရန်သူများအား ခြွင်းချက်မရှိလက်အောက်ခံရန် သို့မဟုတ် သုတ်သင်ခံရရန်သာ ရွေးချယ်ခွင့်ပေးခဲ့သည်။

This Assyrian king was a true empire builder, and his kingdom was at least equal in importance to those of the Hittites of Egyptians of former ages. But there was one great difference between the former empires and the new one. By those earlier empires vassals had been considered as human beings, and a certain generosity was frequently shown toward defeated enemies. The Assyrians, however, had but one aim—to subject every nation to the might of their god Ashur. Accordingly, they left their foes the choice between unconditional subjection and annihilation.

တစ်ဂလတ်-ပီလီဆား၏ စစ်ရေးပါရမီဖြင့် ထိန်းချုပ်ထားနိုင်ခဲ့သော အာရမိလူမျိုးများသည် သူ၏ဆက်ခံသူများအတွက် သိပ်အင်အားကြီးလွန်းခဲ့သည်။ အာရမိလူမျိုးများသည် ဘဘီလိုးနီးယားတွင် ခုခံမှုမရှိဘဲ အာရှုရိယန်များပိုင်ဆိုင်ထားသည်ဟု ဆိုခဲ့သော နယ်မြေများထဲသို့ ပိုမိုစိမ့်ဝင်လာခဲ့သည်။ တစ်ဂလတ်-ပီလီဆား ကွယ်လွန်ပြီးနောက် နှစ်ပေါင်းတစ်ရာခွဲခန့်ကြာ အာရှုရိယသည် တိုက်ဂရစ်မြစ်ပေါ်ရှိ ၎င်း၏မူလအိမ်နိုင်ငံသို့ ပြန်လည်ဆုတ်ခွာခဲ့ရပြီး ဒုတိယအဆင့်အင်အားတစ်ခုအဖြစ်သာ ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ဤအတောအတွင်း အာရမိလူမျိုးများသည် ဆီးရီးယားနှင့် မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားကို သိမ်းပိုက်ကာ မြို့ပြပြည်နယ်များစွာကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ တောင်ပိုင်းရှိ အာရမိလူမျိုးများကို ခါလဒီးယန်းများဟုလည်း လူသိများပြီး ၎င်းတို့သည် ဘဘီလိုးနီးယားကို သိမ်းပိုက်ကာ နောက်ရာစုနှစ်များအတွင်း အာရှုရိယန်များက မကြာခဏ အနှောင့်အယှက်ပေးခံရသော်လည်း ဘီစီ ဆဋ္ဌမရာစုအလယ်ပိုင်းအထိ မပြတ်မလည်ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သော မင်းဆက်တစ်ခုကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။

The Aramaeans, whom Tiglath-pileser’s military genius held in check, proved too strong for his successors. The Aramaeans met no resistance in Babylonia, and infiltrated more and more into the areas that the Assyrians had claimed as their own. For almost a century and a half after Tiglath-pileser’s death Assyria was pressed back to its home country on the Tigris and played the role of a secondary power, while the Aramaeans pressed their conquest of Syria and northern Mesopotamia and founded numerous city states. The Aramaean tribes of the south, better known as Chaldeans, in the meantime took over Babylonia and formed a dynasty which, though frequently interrupted by the Assyrians during the centuries that followed, nevertheless remained unbroken until the middle of the 6th century b.c.

အာရှုရိယ၏ပြန်လည်ထူထောင်မှု အာရှုရ်-ဒန် ဒုတိယမှ ရှလမန်နီဆာ တတိယအထိ (ဘီစီ ၉၃၃—၈၂၄)

အာရှုရ်ဒန် ဒုတိယ (ဘီစီ ၉၃၃–၉၁၀) သည် နောက်ထပ်အင်အားကြီးသော အာရှုရိယဘုရင်တစ်ပါးအဖြစ် ထူးချွန်ခဲ့သည်။ တစ်ဂလတ်-ပီလီဆား၏ မျိုးဆက်တစ်ဦးအနေဖြင့် ၎င်းသည် အာရှုရိယ၏ စစ်ရေးနှင့် စီးပွားရေးအင်အားများကို ဦးစွာပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး မက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ အာရမိလူမျိုးများ၏ နယ်မြေများကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် စတင်ခဲ့သည်။ တော်ဝင်မှတ်တမ်းများအရ အာရှုရိယဘုရင်များသည် ၎င်းတို့၏စစ်တပ်များကို နှစ်စဉ်မြောက်ဘက်နှင့် အနောက်မြောက်ဘက်သို့ ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ အာရှုရ်-ဒန် ဒုတိယပြီးနောက် ဆက်ခံခဲ့သော ဘုရင်ငါးပါးဖြစ်သည့် အဒဒ်နိရာရီ ဒုတိယ (ဘီစီ ၉၁၀–၈၈၉)၊ တူကူလ်တီ-နိနူတာ ဒုတိယ (ဘီစီ ၈၈၉–၈၈၄)၊ အာရှုနာဆာပါလ် ဒုတိယ (ဘီစီ ၈၈၄–၈၅၉) နှင့် ရှလမန်နီဆာ တတိယ (ဘီစီ ၈၅၉–၈၂၄) တို့သည် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး သားဖြစ်သူများဖြစ်ပြီး၊ အာရမိလူမျိုးများကို အောင်နိုင်ရန်နှင့် ၎င်းတို့၏နယ်မြေများကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန်ဆိုသည့် တစ်ခုတည်းသောဆန္ဒဖြင့် တွန်းအားပေးခံခဲ့ရသည်။

The Resurrection of Assyria From Ashur-dan II to Shalmaneser III (933—824 b.c.).—Another strong Assyrian king rose up in the person of Ashur-dan II (933–910 b.c.). As a worthy descendant to Tiglath-pileser I, he reorganized, first of all, Assyria’s military and economic forces, and then began the reconquest of the Aramaean parts of Mesopotamia. The royal annals tell of how the Assyrian kings annually led their armies to the north and northwest. The five kings following Ashur-dan II, Adadnirari II (910–889 b.c.), Tukulti-Ninurta II (889–884 b.c.), Ashurnasirpal II (884–859 b.c.), and Shalmaneser III (859–824 b.c.), each the son of his predecessor, seem to have been possessed by only one desire—the defeat of the Aramaeans and the reconquest of their territory.

ရှေးခေတ်တစ်ရာစုအတွင်း နဝမရာစုတွင် မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားနှင့် ဆီးရီးယားတွင် အဆိုပါဘုရင်ငါးပါး၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း ဤမျှလောက် သွေးထွက်သံယိုဖြစ်မှုနှင့် လူအသက်များစွာ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်ကို မည်သည့်နေရာတွင်မျှ မတွေ့ခဲ့ရပေ။ ဤကာလတွင် စာချုပ်များကို ချုပ်ဆိုပြီး ဖောက်ဖျက်ခံရမှုများသည် ဤမျှလောက်မကြာခဏဖြစ်ပွားခဲ့ဖူးသည်မဟုတ်ပေ။ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများ၏ လူများသည် ၎င်းတို့၏ချစ်ရသူများ အသတ်ခံရပြီး အိမ်များနှင့် လယ်ကွင်းများ ဖျက်ဆီးခံရသည်ကို အကြိမ်ကြိမ်မြင်တွေ့ခဲ့ရပြီး၊ အာရှုရိယတို့၏ မကြာခဏလုပ်ဆောင်သော စစ်ဆင်ရေးများကို ဘုရားသခင်ထံမှ ပြစ်ဒဏ်အဖြစ် မှတ်ယူခဲ့သည် (ဆယ် ၁၀:၅ ကိုကြည့်ပါ)။ အာရှုရိယဘုရင်များကလည်း ၎င်းတို့၏ လက်အောက်ခံများ၏ ထပ်တလဲလဲပုန်ကန်မှုများကို မီးနှင့်ဓားဖြင့် လက်စားချေရန် သန့်ရှင်းသောတာဝန်တစ်ခုအဖြစ် ခံစားခဲ့ရသည်။

Perhaps no other century of antiquity saw so much bloodshed as the 9th and nowhere else were so many lives sacrificed as in northern Mesopotamia and Syria during the reigns of the five aforementioned kings. Hardly ever have treaties been concluded and broken so frequently as in this period. The people of the subject nations, who repeatedly witnessed the murder of their loved ones and the destruction of their homes and fields, seem to have considered the frequent Assyrian expeditions to be divinely ordained plagues (see Isa. 10:5), whereas the Assyrian kings on their part seem to have felt it a sacred duty to avenge with fire and sword the continual rebellions of their subjects.

အဒဒ်နိရာရီ ဒုတိယသည် ဟနိဂလဗတ်နယ်မြေနှင့် ၎င်း၏မြို့တော် နိဆီးဗစ်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး၊ နှစ်စဉ်အခွန်တောင်းခံသည့်ဓလေ့ကို ဖျက်သိမ်းကာ ထိုနယ်မြေကို အာရှုရိယပြည်နယ်တစ်ခုအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ အာရှုနာဆာပါလ် ဒုတိယသည် နောက်ထပ်ပုန်ကန်မှုတစ်ခုပြီးနောက် ဤနယ်မြေကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ခဲ့ရာ၊ လူမဆန်သောရက်စက်မှုဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သောကြောင့် ဤဒေသတွင် ထပ်မံပုန်ကန်မှုမဖြစ်ပေါ်နိုင်တော့ပေ။ ၎င်းသည် အာရှုရိယအင်ပါယာကို တစ်ဂလတ်-ပီလီဆား ခေတ်ကဲ့သို့ အနီးစပ်ဆုံးအရွယ်အစားသို့ ပြန်လည်ချဲ့ထွင်နိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော် အရေးကြီးသောကွာခြားချက်တစ်ခုရှိသည်—အာရှုရိယသည် ယခုအခါ သံလက်ဖြင့်အုပ်ချုပ်ခံရပြီး၊ အာရှုနာဆာပါလ်အုပ်ချုပ်ရာ နေရာတိုင်းတွင် သနားကရုဏာသည် လုံးဝမရှိတော့ပေ။ အင်ပါယာကို အာရှုရိယအုပ်ချုပ်ရေးမှူးများက အုပ်ချုပ်သော ပြည်နယ်များအဖြစ် ပိုင်းခြားခဲ့သည်။ ပြည်နယ်များသည် မြို့များကို ဗဟိုပြုထားသော စည်းကမ်းရှိသော ခရိုင်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ဤပြည်နယ်များ၏ လူဦးရေသည် အာရှုရိယအခွန်တောင်းခံသူများက ဖိနှိပ်ခံရပြီး၊ အာရှုရိယဘုရင်၏ မပြည့်ဝသော အခွန်ငွေလိုလားမှုကို ဖြည့်ဆည်းရန်အတွက်သာ အသက်ရှင်နေထိုင်ခဲ့ရသည်။

Adadnirari II, having conquered the land of Hanigalbat, including its capital, Nisibis, broke with the custom of requiring annual tribute and made the land an Assyrian province. When Ashurnasirpal II reconquered this country following another revolt, he did it with such inhuman cruelty that a revolt in this region never again proved possible. He was successful in extending the Assyrian Empire once more to its approximately size of the time of Tiglath-pileser I. But there was one important difference—Assyria was now ruled with an iron hand, and mercy was unknown wherever Ashurnasirpal held sway. The empire was divided into provinces ruled by Assyrian governors. The provinces consisted of organized districts with cities as centers. The populations of these provinces were pressed by the Assyrian tax collectors to the point that they lived for only one purpose, to pour out tribute to satisfy the insatiable thirst of the Assyrian monarch.

ရှလမန်နီဆာ တတိယသည် ဘီစီ ၈၅၉ တွင် အသက်အရွယ်ကြီးရင့်ပြီးမှ ထီးနန်းတက်ခဲ့ပြီး၊ ဖခင်ဖြစ်သူ၏ အင်ပါယာကို ထိန်းသိမ်းရုံသာမက နယ်မြေသစ်များသို့ ချဲ့ထွင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဣသရေလနိုင်ငံလေးနှင့် ပထမဆုံးထိတွေ့ခဲ့သော အာရှုရိယဘုရင်ဖြစ်သည်။ ဣသရေလသည် ဒါဝိဒ်နှင့် ရှောလမုန်၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အာရှုရိယနှင့် အီဂျစ်တို့ အားနည်းနေချိန်တွင် သိသာထင်ရှားသော နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်။ သို့သော် ရှောလမုန်သေဆုံးပြီးနောက် (ဘီစီ ၉၃၁/၃၀) ဟီဘရုနိုင်ငံ နှစ်ခုခွဲထွက်သွားသည်နှင့် အာရှုရ်-ဒန် ဒုတိယ ထီးနန်းတက်လာသည့် ဘီစီ ၉၃၃ တွင် အာရှုရိယအင်အား ပြန်လည်ထူထောင်လာခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယတို့၏အကြည့်များသည် အနောက်ဘက်သို့ လောဘကြီးစွာလှည့်လာခဲ့သည်။ သို့သော် မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ ပြည်နယ်များနှင့်သာ တိုက်ပွဲဆင်နွှဲနေသရွေ့ ဣသရေလသည် တိုက်ဂရစ်မြစ်ပေါ်ရှိ အင်အားကြီးနိုင်ငံမှ သိပ်မကြောက်ရွံ့ခဲ့ပေ။ သို့သော် အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ ဘုရင်သစ်တိုင်းနှင့် နယ်ချဲ့မှုတိုင်းနှင့်အတူ သိမ်းပိုက်ခံရရန် အန္တရာယ်သည် ပို၍နီးကပ်လာခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလဘုရင်များသည် ပိုမိုစိုးရိမ်လာခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းတို့သည် ဤပဋိပက္ခထဲသို့ ဆွဲသွင်းခံခဲ့ရပြီး၊ ယုဒပြည်လည်း နောက်ဆုံးတွင် ပါဝင်လာခဲ့သည်။

Shalmaneser III, who came to the throne at an advanced age in 859 b.c., not only knew how to keep his father’s empire intact but was successful in extending it into new areas. He was the first Assyrian king to have contact with the little kingdom of Israel. Israel had developed into a respectably large kingdom during the reign of David and Solomon, when Assyria and Egypt were too weak to interfere. However, the breakup of the Hebrew kingdom into two states after Solomon’s death (931/30 b.c.) coincided with the resurrection of Assyrian power when Ashur-dan II came to the throne in 933 b.c., and Assyrian eyes again turned greedily toward the west. Yet, as long as the battle was waged only against the states in northern Mesopotamia, Israel had not much to fear from the powerful state on the Tigris; but when the danger of being overrun came nearer and nearer with every new king and each new expansion of the Assyrian Empire, the kings of Israel have felt increasing alarm. Finally they were drawn into this conflict, as Judah was also eventually.

ဘီစီ ၈၅၃ တွင် ကာကာ၌ ရှလမန်နီဆာ တတိယကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်သော မဟာမိတ်များထဲတွင် အဟတ်ပါဝင်ခဲ့သည်မှာ ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်ဆန္ဒဖြင့်ဖြစ်သလား သို့မဟုတ် ဒမတ်စကပ်စ် (ဆီးရီးယား) မှ အတင်းအကြပ်လုပ်ခိုင်းခံရခြင်းလား မသေချာပါ။ ဤအကြောင်းကို ဣသရေလနှင့် ယုဒပြည်၏ ခွဲထွက်နိုင်ငံသမိုင်းတွင် ဆွေးနွေးမည်ဖြစ်သည်။ ယခုမှစ၍ တော်ဝင်အာရှုရိယမှတ်တမ်းများတွင် ဣသရေလဘုရင်များကို မကြာခဏဖော်ပြလာခဲ့သည်။ နောက်ထပ်နှစ်ပေါင်း ၁၃၀ အတွင်း ဤနှစ်နိုင်ငံအကြား အကျိုးစီးပွားထိပ်တိုက်တွေ့မှုများစွာရှိခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလနိုင်ငံသည် ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းရှိ အခြားပြည်နယ်များ၏ ဥပမာကို လိုက်လျှောက်ကာ အာရှုရိယပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။

Whether Ahab, who is mentioned as one of the allies fighting against Shalmaneser III at Qarqar in 853 b.c., took part in the anti-Assyrian alliance of his own volition or whether he was forced to do so by Damascus (Syria) is uncertain. This will be discussed in the section on the history of the divided kingdom of Israel and Judah. From now on, royal Assyrian inscriptions mention Israelite kings rather frequently. During the next 130 years there were many clashes of interest between the two powers, until the kingdom of Israel followed the example of other Syrian and Palestinian states in becoming an Assyrian province.

ရှလမန်နီဆာ တတိယ၏ စစ်ဆင်ရေးများစွာကို စကားနှင့်ပုံဖြင့် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်များကို လိုက်လျှောက်ရန်မှာ အလွန်ဝေးကွာသော်လည်း၊ ဧလိယနှင့် ဧလိရှာပရောဖက်များ၏ ခေတ်ကာလအတွင်း အနောက်အာရှ၏ နိုင်ငံရေးအခြေအနေကို နားလည်ရန်အတွက် ၎င်း၏ စစ်ရေးအောင်မြင်မှုများကို အကျဉ်းချုံးဖော်ပြရန် လိုအပ်သည်။ အာရှုရိယဘုရင်သည် ဦးစွာ အပ်ပါးယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ အာရမိလူမျိုးများ၏ အင်အားကြီးပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သော ဘစ်အဒီနီ၏ မြို့တော် တီလ်-ဘာဆစ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ လူဦးရေကို အာရှုရိယသို့ ပြည်နှင်ခံခဲ့ရပြီး၊ အာရှုရိယများကို ထိုနယ်မြေသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ တီလ်-ဘာဆစ်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ပြီး “ရှလမန်နီဆာ၏ရဲတိုက်” ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဤမြို့သည် ဆီလီစီယာနှင့် ဆီးရီးယားရှိ မြို့ပြပြည်နယ်များကို တိုက်ခိုက်ရန် စစ်ဆင်ရေးများအတွက် ဌာနချုပ်နှင့် စတင်ရာနေရာဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုစစ်ဆင်ရေးများသည် တောရပ်စ်တောင်များရှိ ငွေတွင်းများနှင့် အမနပ်စ်တောင်များရှိ သစ်တောများကို နယ်မြေလိုလားသော အာရှုရိယများအတွက် ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့သည်။

It would lead too far afield to follow Shalmaneser III on his numerous campaigns, of which good records in word and picture are extant; nevertheless a short outline of his military accomplishments is necessary in order to understand the political situation in Western Asia during the time of the prophets Elijah and Elisha. The Assyrian king conquered, first, Til-Barsip, capital of the powerful Aramaean state of Bit-Adini on the upper Euphrates. The population was deported to Assyria, and Assyrian colonists were moved into the area. Til-Barsip was rebuilt and called “Shalmaneser’s castle.” Henceforth this city became the headquarters and point of departure for several campaigns against city states in Cilicia and Syria, whose conquest opened the silver mines of the Taurus Mts. and the forests of the Amanus Mts. to the land-hungry Assyrians.

ဆီးရီးယားတွင် ဣသရေလ၏ အဟတ်အပါအဝင် မဟာမိတ်မင်းသား ၁၂ ဦးသည် ဘီစီ ၈၅၃ တွင် ကာကာ၌ ရှလမန်နီဆာနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ဒမတ်စကပ်စ်၏ အဒဒီဒရီ (သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖော်ပြထားသော ဘင်ဟဒဒ်သုံးဦးအနက် ဒုတိယဦးဖြစ်သည်) သည် ဦးဆောင်သူဖြစ်သည်။ ရှလမန်နီဆာသည် ကြီးကျယ်သောအောင်ပွဲရရှိခဲ့သည်ဟု ကြွားဝါစကားများဖြင့် ဆိုခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်း၏ဆီးရီးယားဆန့်ကျင်သူများနှင့် ပထမဆုံးထိတွေ့မှုသည် အကောင်းဆုံးအားဖြင့် သရေကျခြင်း၊ သို့မဟုတ် မဟာမိတ်များအတွက် အောင်ပွဲဖြစ်ခဲ့သည်ကို ဖုံးကွယ်မထားနိုင်ခဲ့ပေ။ သို့သော် ရှလမန်နီဆာသည် ၎င်း၏ရည်မှန်းချက်ကို မမေ့လျူခဲ့ဘဲ၊ ဘီစီ ၈၄၈ တွင် အနီးစပ်ဆုံးတူညီသော မဟာမိတ်များကို ဒုတိယအကြိမ်ထပ်မံတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် မဟာမိတ်များက ၎င်းကို အောင်မြင်စွာ တွန်းလှန်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ တတိယအကြိမ် စစ်ဆင်ရေးပင်လျှင် အပြည့်အဝအောင်မြင်မှုမရရှိခဲ့ပေ။ အဒဒီဒရီ၏နောက်တွင် ဟာဇဲလ်သည် ဒမတ်စကပ်စ်ထီးနန်းကို ဆက်ခံသောအခါ၊ အာရှုရိယဘုရင်သည် ဟာဇဲလ်၏မြို့တော်သို့ ချီတက်ကာ ၎င်း၏ထန်းပင်ဥယျာဉ်များကို ဖျက်ဆီးခဲ့သော်လည်း မြို့ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ ဣသရေလ၏ ဂျေဟူသည် ထီးနန်းကို သိမ်းပိုက်ပြီး တိုက်ပွဲအတွက် အဆင်သင့်မဖြစ်သေးသဖြင့် အခွန်ဆက်သရန် ပညာရှိစွာ ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ဤအချက်ကို ကာလဟ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့ပြီး ယခုဗြိတိသျှပြတိုက်တွင် ရှိသော ရှလမန်နီဆာ၏ နာမည်ကျော် အနက်ရောင်ကျောက်တိုင်ပေါ်တွင် ဖော်ပြထားသည်။ အာရှုရိယဘုရင်သည် ဘီရုတ်မြို့အနီး ဒေါ့ဂ်မြစ်တွင် မြေထဲပင်လယ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ယခင်ဘုရင်များထက် ပိုမိုတောင်ဘက်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ၎င်း၏ပုံကို ကျောက်တုံးပေါ်တွင် ရုပ်ထုထွင်းထားခဲ့သည်။

In Syria 12 allied princes, including Ahab of Israel, met Shalmaneser at Qarqar in 853 b.c. Adadidri of Damascus (the second of three Ben-hadads mentioned in the Bible) was the leader. Although Shalmaneser claimed in high-sounding words to have won a brilliant victory, he could not hide the fact that his first encounter with the Syrian opponents had ended at best in a draw, perhaps even victory, for the allies. However, Shalmaneser did not forget his objective, and in 848 made a second attempt against practically the same coalition. Again the allies withstood him successfully, and even his third campaign was not a full success. When Hazael followed Adadidri on the throne of Damascus, the Assyrian king marched up to Hazael’s capital and destroyed its palm gardens, but was not able to conquer the city. Jehu of Israel, who had usurped the throne and was not ready for a fight, thought it wise to pay tribute. This fact is depicted on the famous Black Obelisk of Shalmaneser, which was found in Calah and is now in the British Museum. The Assyrian king reached the Mediterranean at the Dog River near Beirut, farther south than any of his predecessors. There he had his picture cut in relief on rock.

ရှလမန်နီဆာ တတိယသည် မြောက်ဘက်တွင်လည်း နယ်မြေအချို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး တိုက်ဂရစ်မြစ်၏ ရေအရင်းအမြစ်သို့ ရောက်ရှိကာ ယဇ်ပူဇော်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ၎င်းသည် ဆာဒူရီ ပထမလက်ထက်တွင် လွတ်လပ်ရေးကို သိမ်းထိန်းလိုသော အင်အားကြီးသော အုရာတုနိုင်ငံကို မတိုက်ခိုက်ခဲ့ပေ။ ရှလမန်နီဆာသည် ညီအစ်ကိုနှစ်ဦး ထီးနန်းအတွက် ပြိုင်ဆိုင်နေသောအခါ ဘဘီလိုးနီးယားနိုင်ငံရေးထဲသို့လည်း ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဘဘီလိုးနီးယားကို လွတ်လပ်ရေးထိန်းသိမ်းခွင့်ပေးခဲ့သော်လည်း၊ အာရှုရိယအင်အားကို အောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ လူများထံ ပြသရန် ပါရှန်ပင်လယ်ကွေ့သို့ ချီတက်ခဲ့ပြီး၊ လမ်းတစ်လျှောက်တွင် ဘဘီလိုးနီးယားတောင်ဘက်ရှိ အရေးပါသော အာရမိလူမျိုးပြည်နယ်ဖြစ်သည့် ဘစ်-ဂျာကင်အပါအဝင် ဒေသများမှ ရွှေ၊ ဆင်စွယ်နှင့် ဆင်ရေ အခွန်များကို လက်ခံခဲ့သည်။ အာရှုရိယ၏ ဂုဏ်သတင်းနှင့် ကြောက်ရွံ့မှုသည် အလွန်ကြီးမားလာခဲ့သောကြောင့် ဘုရင်ထံသို့ မြို့တံခါးအားလုံး ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့သည်။ ဤမျှလောက် အောင်မြင်မှုကို အနည်းငယ်သာ အားထုတ်မှုဖြင့် ရရှိခဲ့သည်မှာ ရှားပါးသည်။

Shalmaneser III also gained some territory in the north and reached the sources of the Tigris, where he offered sacrifices. He did not, however, attack the strong kingdom of Urartu, which, under Sardur I, was determined to remain independent. Shalmaneser later entered Babylonian politics, upon an occasion when two brothers contested the throne. He allowed Babylonian politics, upon an occasion when two brothers contested the throne. He allowed Babylonia to retain its independence, but exhibited Assyrian power to the people of Lower Mesopotamia by marching down to the Persian Gulf, on the way accepting tribute in gold, ivory, and elephant hides from the region to the south of Babylonia, including the important Aramaean state of Bit-Jakin. The fame and awe of Assyria had become so great that all gates were opened to the king. Very seldom was so great success gained with so little effort.

ရှလမန်နီဆာ၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလ အများစုဖြစ်သော နှစ်ပေါင်း ၃၀ ကျော်အတွင်း၊ ၎င်းသည် ၎င်း၏စစ်ဦးစီးချုပ် (တာတန်) ဒိုင်ယန်-အာရှုရ်၏ သစ္စာစောင့်သိသော အကူအညီကို ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော် ၎င်း၏ နောက်ဆုံးနှစ်များတွင် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများ၏ ပြင်းထန်သော ပုန်ကန်မှုတစ်ခုဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး ၎င်း၏ တစ်သက်တာလုပ်ဆောင်မှုများကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ ယခုမှစ၍ ဘီစီ ၈၂၄ တွင် ၎င်းသေဆုံးသည်အထိ၊ ကာလဟ်တွင် ၎င်း၏ရာထူးကို အကြမ်းဖျင်းသာ ထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့သည်။ ဤပုန်ကန်မှု၏ အကြောင်းအမျိုးမျိုးမှာ မရှင်းလင်းသော်လည်း၊ ရှလမန်နီဆာ၏ သားတစ်ဦးဦးဆောင်သော ဤပုန်ကန်မှုသည် ဘုရင်အိုကြီး၏ ဆက်ခံသူဆုံးဖြတ်ချက်နှင့် မကျေနပ်မှု သို့မဟုတ် ၎င်း၏ နိုင်ငံခြားရေးနှင့် ပြည်တွင်းရေးမူဝါဒများတွင် တည်ရှိပေမည်။

During the greater part of his reign, which lasted for more than 30 years, Shalmaneser enjoyed the faithful assistance of his commander in chief (turtan), Daian-ashur. During his last years, however, a serious revolt of the governors broke out and destroyed his lifework. From now on till his death in 824 b.c. he was scarcely able to maintain his position at Calah. The reasons for this revolt, led by one of Shalmaneser’s sons, are not clear, and lay either in the discontent with the old king’s decision concerning his successor or in his foreign or domestic policy.

အင်ပါယာ ပြိုကွဲမှုကာလ (ဘီစီ ၈၂၄—၇၄၆)

ရှလမန်နီဆာ တတိယ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များတွင် အင်ပါယာ၏ အင်အားသည် ကျဆင်းသွားခဲ့သော်လည်း၊ သိမ်းပိုက်ထားသော နယ်မြေများအပေါ် အာဏာလုံးဝပြိုကွဲမှုမရှိခဲ့ပေ။ နောက်ထပ်ဘုရင်ဖြစ်သော ရှမ်ရှီ-အဒဒ် ပဉ္စမ (ဘီစီ ၈၂၄–၈၁၀) သည် စစ်ဆင်ရေးသုံးကြိမ်ဖြင့် အာရှုရိယ၏ ဂုဏ်သတင်းကို ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ဤတွင် ဘဘီလိုးနီးယားဘုရင် မာဒုတ်-ဇာကီရ်-ရှုမ်က ထောက်ခံအားပေးခဲ့သည်။

Period of Imperial Dissolution (824—746 B.C.).—Although the power of the empire declined during the last years of Shalmaneser III, there was no complete breakup of authority over the conquered areas. The next king, Shamshi-Adad V (824–810 b.c.), succeeded, in three campaigns, in restoring Assyrian prestige, and in this he was supported by the Babylonian king Marduk-zakir-shum.

ဤအချိန်တွင် အာရှုရိယားတို့သည် ၎င်းတို့၏ယဉ်ကျေးမှုထက် သာလွန်သည်ဟု အမြဲမသိစိတ်ဖြင့် အသိအမှတ်ပြုထားသော ဘေဘီလုံးနီးယားနှင့် ၎င်း၏ယဉ်ကျေးမှုဆီသို့ ဦးတည်မှုတစ်ခု စတင်ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ရှမ်ရှီ-အဒဒ် သည် ဘေဘီလုံးနီးယားမင်းသမီး ဆမ်မူ-ရမတ်ကို ဇနီးအဖြစ်ယူခဲ့ပြီး ဘုရင့်ကမ္ဗည်းများအတွက် ဘေဘီလုံးနီးယားဘာသာစကားကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ သူနှင့် ၎င်း၏သားတို့သည် ရန်ငြိုးဖွဲ့မှုများကို အပြစ်ပေးရန် ဘေဘီလုံးနီးယားကို အကြိမ်ကြိမ် သိမ်းပိုက်ရန် လိုအပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ဤအာရှုရိယားဘုရင်နှစ်ပါးသည် အာရှုရိယားယဉ်ကျေးမှု၏မူလအမိအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသော ထိုထင်ရှားသောနိုင်ငံကို ပြည်နယ်တစ်ခုအဖြစ် ပေါင်းစည်းရန် ဘယ်သောအခါမျှ မဝံ့မရဲခဲ့ပေ။

At this time begins a leaning toward Babylonia and its culture, which the Assyrians always unconsciously recognized as superior to their own. Shamshi-Adad took a Babylonian princess, Sammu-ramat, as wife and used the Babylonian language for royal inscriptions. Although he and his son both found it necessary to conquer Babylonia repeatedly to punish acts of enmity, these two Assyrian kings never dared to incorporate, as a province, that famous land, considered the mother of Assyrian culture.

ရှမ်ရှီ-အဒဒ် ငါးဆယ့်ငါး (ဘီစီ ၈၁၀ တွင်) ကွယ်လွန်ချိန်တွင် ၎င်း၏သား အဒဒ်-နိရာရီ သုံးဆယ့်သုံး (ဘီစီ ၈၁၀–၇၈၂) သည် ဘုရင်အဖြစ် နန်းတက်ရန် အသက်ငယ်လွန်းနေခဲ့သဖြင့် ၎င်း၏ဇနီး ဆမ်မူ-ရမတ်သည် ၎င်း၏သားအတွက် နှစ်ပေါင်းများစွာ အဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ထူးခြားသောပင်ကိုယ်စရိုက်နှင့် အာရှုရိယားကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် တစ်ဦးတည်းသော အမျိုးသမီးဖြစ်ခြင်းကြောင့် ၎င်း၏ခေတ်ပြိုင်များနှင့် နောင်လာနောက်သားများအပေါ် နက်ရှိုင်းသော အထင်ကြီးမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ ဆီမီရာမစ်ဟူသောအမည်ဖြင့် ၎င်းသည် ရှေးဟောင်းဒဏ္ဍာရီများစွာ၏ ဗဟိုပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အဆိုပါဒဏ္ဍာရီများသည် ယနေ့အထိ အီရတ်နိုင်ငံတွင် တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ ရေသွယ်မြောင်းများနှင့် အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အအုံများကဲ့သို့သော ရှေးဟောင်းလက်ရာများစွာကို ၎င်းနှင့်ဆက်စပ်ပြီး သတ်မှတ်ခံရသည်။

When Shamshi-Adad V died in 810 b.c., his son Adad-nirari III (810–782 b.c.) was too young for the kingship, and therefore his wife, Sammu-ramat, reigned a number of years for her son as regent. Her superior personality and the fact that she is the only woman ever to rule over Assyria made such a deep impression on her contemporaries and on later generations that under the name of Semiramis she became the central figure of numerous legends of antiquity that live on in Iraq to the present day. Several ancient works, such as aqueducts and monumental buildings, are attributed to her.

အဒဒ်-နိရာရီ သုံးဆယ့်သုံးလက်ထက်တွင် အီဂျစ်ဖာရိုဘုရင် အိခန်အတွန်နှင့် နှိုင်းယှဉ်နိုင်သော ထူးဆန်းသော ဘာသာရေးတော်လှန်ရေးတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ အကြောင်းအမည်မသိရသော်လည်း၊ ဘော့စီပ္ပာမြို့၏ဘုရား နဘူ (နီဘို) သည် အင်ပါယာ၏ တစ်ဦးတည်းသောဘုရား၊ သို့မဟုတ် အနည်းဆုံး အဓိကဘုရားအဖြစ် ကြေညာခံရပုံရသည်။ ဘီစီ ၇၈၇ တွင် ကာလဟ်မြို့၌ နဘူဘုရားကျောင်းတစ်ခု တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ နဘူရုပ်ထုတစ်ခုပေါ်တွင် ဘုရင်ထံသို့ အပ်နှံထားသော အုပ်ချုပ်ရေးမှူးတစ်ဦး၏ “နဘူတွင် ယုံကြည်ပါ၊ အခြားဘုရားများကို မယုံကြည်ပါနှင့်” ဟူသော စကားလုံးများသည် သိသာထင်ရှားသည်။ အာရှုရိယားဘာသာရေးဘဝတွင် နဘူအား ဦးစားပေးထားသည်ကို ပုဂ္ဂိုလ်အမည်များတွင် အခြားဘုရားများထက် မကြာခဏပေါ်ထွက်လာခြင်းက ဖော်ပြသည်။ ဤတစ်ဆူတည်းဘုရားကိုးကွယ်မှုတော်လှန်ရေးသည် အီဂျစ်တွင် အတွန်တော်လှန်ရေးကဲ့သို့ သက်တမ်းတိုခဲ့သည်။ အာရှုရိယားအမျိုးသားဘုရားများကိုးကွယ်သူများသည် ၎င်းတို့၏အားနည်းမှုမှ လျင်မြန်စွာ ပြန်လည်ထူထောင်လာခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏အထူးအခွင့်အရေးများကို ပြန်လည်ရယူကာ နဘူကို ဖိနှိပ်ခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ တစ်ဆူတည်းဘုရားကိုးကွယ်မှုတော်လှန်ရေးကာလအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များနှင့်ပတ်သက်ပြီး သိရှိမှုနည်းပါးရခြင်း၏အကြောင်းဖြစ်သည်။ သမ္မာကျမ်းစာခေတ်ကာလအရ ယုနံ၏သာသနာပြုမှုသည် ဣသရေလမင်း ယေရောဗမ်နှစ်ဆယ့်နှစ် (ဘီစီ ၇၉၃–၇၅၃) လက်ထက်တွင်ဖြစ်ပြီး၊ ထို့ကြောင့် ယုနံ၏ နိနဝေမြို့သို့သာသနာပြုမှုသည် အဒဒ်-နိရာရီ သုံးဆယ့်သုံးလက်ထက်တွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏ရှေးဘုရားများကို စွန့်လွှတ်ကာ တစ်ဆူတည်းသောဘုရားကို ဝတ်ပြုရန် ဆုံးဖြတ်ချက်နှင့် ဆက်စပ်နိုင်သည်။ သို့သော် ဤရှင်းပြချက်သည် ဖြစ်နိုင်ခြေတစ်ခုအဖြစ်သာ ပေးနိုင်သည်၊ အကြောင်းမှာ ထိုကာလ၏သမိုင်းမှတ်တမ်းများသည် အလွန်နည်းပါးပြီး အပိုင်းပိုင်းဖြစ်နေသောကြောင့်၊ ထိုကာလတွင် အာရှုရိယား၏နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေးသမိုင်းကို ပြည့်စုံစွာ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် မဖြစ်နိုင်သေးပေ။

A strange religious revolution took place in the time of Adad-nirari III, which can be compared with that of the Egyptian Pharaoh Ikhnaton. For an unknown reason Nabu (Nebo), the god of Borsippa, seems to have been proclaimed sole god, or at least the principal god, of the empire. A Nabu temple was erected in 787 b.c. at Calah, and on a Nabu statue one of the governors dedicated to the king appear the significant words, “Trust in Nabu, do not trust in any other god” The favorite place accorded Nabu in the religious life of Assyria is revealed by the fact that no other god appears so often in personal names. This monotheistic revolution had as short a life as the Aton revolution in Egypt. The worshipers of the Assyrian national deities quickly recovered from their impotence, reoccupied their privileged places, and suppressed Nabu. This is the reason that so little is known concerning the events during the time of the monotheistic revolution. Biblical chronology places Jonah’s ministry in the time of Jeroboam II, of Israel, who reigned from 793 to 753 b.c. Hence, Jonah’s mission to Nineveh may have occurred in the reign of Adad-nirari III, and may have had something to do with his decision to abandon the old gods and serve only one deity. This explanation can, however, be given only as a possibility, because source material for that period is so scanty and fragmentary that a complete reconstruction of the political and religious history of Assyria during the time under consideration is not yet possible.

အဒဒ်-နိရာရီ သုံးဆယ့်သုံး၏ ဆက်ခံသူများသည် အနောက်ဘက်သို့ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် လက်အောက်ခံနိုင်ငံများကို အမြဲတမ်းဖိနှိပ်ထားနိုင်ခြင်း သို့မဟုတ် အာရှုရိယားအင်ပါယာ၏ ယခင်နယ်မြေများကို ပိုမိုသိမ်းပိုက်လာသော အုရာတု၏ ကြီးထွားလာသောအင်အားကို တားဆီးထားနိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ ဘီစီ ၇၆၃ တွင် အာဆုမြို့၌ ပုန်ကန်မှုတစ်ခုနှင့် ဘုရင်အချို့၏ လှုပ်ရှားမှုမရှိခြင်းကြောင့် အာရှုရိယားသည် ပြိုလဲမှုအဆင့်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ အကယ်၍ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သုံးဆယ့်သုံး ကဲ့သို့ အင်အားကြီးသော အုပ်ချုပ်သူတစ်ဦး နန်းတက်မလာခဲ့ပါက၊ အာရှုရိယားသည် ၎င်း၏သမိုင်းမှ ရာစုနှစ်တစ်ခုကျော်စောလျင်စွာ ပျောက်ကွယ်သွားနိုင်သည်။

Adad-nirari III’s successors conducted several military campaigns westward, but they were not able to suppress the subject nations permanently, nor to keep back the growing power of Urartu, which took over more and more areas formerly belonging to the Assyrian Empire. A revolt in Assur in 763 b.c., and the inactivity of some kings, brought Assyria to the point of collapse. If a strong ruler—Tiglath-pileser III—had not come to the throne, Assyria might have vanished from history more than a century earlier than it did.

တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သုံးဆယ့်သုံးမှ အာရှုရိယားအင်ပါယာသစ် ဖွဲ့စည်းခြင်း (ဘီစီ ၇၄၅–၇၂၇)

တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သုံးဆယ့်သုံးသည် ဘီစီ ၇၄၆ တွင် ကာလဟ်မြို့၌ နန်းတော်ပုန်ကန်မှုအတွင်း အာဏာသိမ်းသူအဖြစ် အာဏာရလာခဲ့သော်လည်း၊ ဘီစီ ၇၄၅ ၏ ဒုတိယလတွင်မှ နန်းတက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ယခင်အင်ပါယာတည်ဆောက်သူတစ်ဦး၏ အမည်ကို အုပ်ချုပ်မှုအမည်အဖြစ် ရွေးချယ်ခဲ့ခြင်းက ၎င်း၏ရည်မှန်းချက်များနှင့် အစီအမံများကို ဖော်ပြသည်။ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ တစ်ဆယ့်တစ်ကဲ့သို့၊ ၎င်းသည် အာရှုရိယားအင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန် စနစ်တကျနှင့် တသမတ်တည်း လိုက်လံဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။

The Formation of the New Assyrian Empire by Tiglath-pileser III (745—727 B.C.).—Tiglath-pileser III came into power as a usurper during a palace revolt at Calah in 746, but he did not actually take the throne until the second month in 745. That he chose for his ruling name that of a great former empire builder reveals his ambitions and plans. Like the great Tiglath-pileser I, he systematically and consistently pursued the plan to re-establish the Assyrian Empire.

ဘုရင်သစ်သည် အာရှုရိယားအင်အားကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန် ဖြေရှင်းရမည့် နိုင်ငံခြားရေးရာပြဿနာသုံးရပ်နှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်- (၁) တောင်ပိုင်းအာရမိယန်များ (ခါလဒီးယန်များ) ၏လက်အောက်သို့ ကျရောက်သွားသော ဘေဘီလုံးနီးယားနှင့် ဆက်ဆံရေးကို ရှင်းလင်းရန်၊ (၂) ဆီးရီးယား-ပါလက်စတိုင်းနယ်မြေများအပေါ် အာရှုရိယားအုပ်ချုပ်မှုကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန်၊ (၃) အာရှုရိယား၏ မြောက်ပိုင်းပြိုင်ဘက်ကြီး အုရာတု၏ အင်အားကို ထိန်းချုပ်ရန်။ ၎င်းသည် ဤပြဿနာများကို ဖြေရှင်းခဲ့ပုံက ၎င်းအား အာရှုရိယားအုပ်ချုပ်သူများထဲတွင် အကြီးကျယ်ဆုံးတစ်ဦးအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရရန် အခွင့်အရေးပေးသည်။

The new king found himself face to face with three main problems of foreign policy which had to be solved in order to re-establish Assyrian power: (1) relations had to be clarified with Babylonia, which had fallen prey to the southern Aramaeans (Chaldeans); (2) Assyrian dominion over the Syro-Palestinian areas had to be re-established; (3) the power of Urartu, the great northern rival of Assyria, had to be curtailed. The way in which he solved these problems gives him the right to be called one of the greatest of Assyrian rulers.

ပထမဦးစွာ၊ ဘေဘီလုံးနီးယားပြဿနာကို ဖြေရှင်းရန်အတွက် တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သည် နှစ်ဆင့်ဖြင့် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏နန်းတက်နှစ်တွင် ဘေဘီလုံးနီးယားသို့ ချီတက်သွားပြီး၊ နိုင်ငံ၏ နယ်မြေအများစုကို သိမ်းပိုက်ထားသော အာရမိယန်လူမျိုးစုများကို အနိုင်ယူကာ ၎င်းတို့ကို အင်ပါယာ၏ အခြားနယ်မြေများသို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည်။ မြို့ရိုးအပြင်ဘက်သို့ အာဏာမရောက်ရှိသလောက်ဖြစ်နေသော ဘေဘီလုံးနီးယားဘုရင် နဘိုနာဆာကို ယာယီအားဖြင့် မထိခိုက်စေဘဲ ထားခဲ့သည်။ ဘီစီ ၇၃၄ တွင် နဘိုနာဆာ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် သက်တမ်းတိုသော ဘုရင်နှစ်ပါးကို ဘေဘီလုံးနီးယားနန်းတွင် ခွင့်ပြုခဲ့သည်၊ အကြောင်းမှာ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သည် အခြားနေရာများတွင် အလုပ်များနေခဲ့ပြီး ဘေဘီလုံးနီးယားအတွက် အချိန်မရခဲ့ပေ။ သို့သော် ၎င်း၏လက်များ အားလပ်လာသည်နှင့်တပြိုင်နက်၊ အာရမိယန်ရှိတ်များက အမှန်တကယ်အုပ်ချုပ်နေသော ဘေဘီလုံးနီးယား၏ မငြိမ်မသက်ဖြစ်နေသော နိုင်ငံရေးအခြေအနေကို ပြန်လည်တည်ငြိမ်ရန် စတင်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ၎င်းတို့ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ပြတ်ပြတ်သားသား အနိုင်ယူကာ၊ အာရှုရိယားဘုရင်တစ်ဦးအတွက် ယခင်မရှိခဲ့ဖူးသော လုပ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်သည့် ဘုရားမရဒုတ်၏လက်ကို “ဆုပ်ကိုင်” ခြင်းဖြင့် ဘေဘီလုံးနီးယားဘုရင်အဖြစ် လက်ခံခဲ့သည်—ပူလူဟူသော အုပ်ချုပ်မှုအမည်ဖြင့်။ အာရှုရိယားသည် သာလွန်သော ဘေဘီလုံးနီးယားယဉ်ကျေးမှုအပေါ် ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်နိမ့်ကျမှုကို ခံစားနေရသောကြောင့် ဘေဘီလုံးနီးယားကို အုပ်ချုပ်နိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်း အသိအမှတ်ပြုပြီး၊ ၎င်းသည် နိုင်ငံနှစ်ခုကို တစ်ဦးတည်းသောဘုရင်၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် တန်းတူအဖြစ် ပေါင်းစည်းရန် ဆန်းသစ်သောဖြေရှင်းနည်းတစ်ခုကို စဉ်းစားခဲ့သည်—ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် အာရှုရိယားနှင့် ဘေဘီလုံးနီးယားနှစ်ခုစလုံး၏ ဘုရင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။

The first task was a solution of the Babylonian question, which Tiglath-pileser carried out in two states. In the year of his accession he went to Babylonia, defeated the Aramaean tribes that occupied great parts of the country, and deported them to other parts of his empire. The weak Babylonian king Nabonassar, whose power hardly reached beyond his city walls, was, for the time being, left unmolested. Two short-lived kings were tolerated on Babylon’s throne after Nabonassar’s death in 734 b.c., since Tiglath-pileser was engaged elsewhere and did not have time for Babylonia. As soon as he had his hands free, however, he set out to restore order to the chaotic political situation in Babylon, where Aramaean sheiks were the real rulers. He turned against them, decisively defeated them, and, in an act without precedent for an Assyrian king, “took the hands” of the god Marduk in token of accepting the kingship of Babylon—under the ruling name Pulu. Recognizing that Assyria would never be able to rule Babylonia, because of its own inferiority complex with respect to the superior Babylonian culture, he conceived a novel solution that consisted of uniting the two states as equals under the rulership of one king—who was thus monarch of both Assyria and Babylonia.

တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ၏ ဒုတိယအလုပ်ဖြစ်သော ဆီးရီးယားကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ခြင်းသည် စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာကို ဖြတ်သန်းပြီး အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အလီပိုမြို့မြောက်ဘက်ရှိ အာပတ် (ယခု တယ်လ် အဲဖါဒ်) နှင့် ဆမ်မာလ် (ယခု ဇန်ဂျိရလီ) မြို့များတွင် ပြင်းထန်သော ဆန့်ကျင်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး၊ ၎င်းတို့၏သိမ်းပိုက်မှုသည် အချိန်ကုန်လူပင်ပန်းဖြစ်ခဲ့သည်။ အခြားမြို့ပြပြည်နယ်များသည် သွေးထွက်သံယိုရှုံးနိမ့်ပြီးမှသာ လက်နက်ချခဲ့သည်။ သို့သော် သုံးကြိမ်တိုင်တိုင် ကြာရှည်စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများပြီးနောက်၊ ဆီးရီးယားပြည်နယ်အများစုသည် အာရှုရိယားအင်ပါယာသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဒမတ်စကပ်နှင့် ဣသရေလတို့လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ ဒမတ်စကပ်ပြည်နယ် (ဆီးရီးယား) သည် အာရှုရိယားပြည်နယ်တစ်ခုအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလ၏ မြောက်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းနှင့် ပါလက်စတိုင်းကမ်းရိုးတန်းဒေသများလည်း ထိုနည်းတူဖြစ်ခဲ့သည်။ ဣသရေလ၏မြို့တော် ဆမာရီယာသည် နိုင်ငံ၏တောင်ပိုင်းနှင့်အတူ တစ်ပိုင်းလွတ်လပ်သော လက်အောက်ခံပြည်နယ်အဖြစ် ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။

Tiglath-pileser’s second task, the reconquest of Syria, was accomplished during the process of a number of military campaigns. He encountered strong opposition, especially at the cities of Arpad (now Tell Erfâd), north of Aleppo, and Samal (now Zenjirli), whose conquest was time consuming and costly. Other city states surrendered only after bloody defeats. However, after three long campaigns the majority of the Syrian states once more belonged to the Assyrian Empire. Finally Damascus and Israel were also defeated. The state of Damascus (Syria) was made into an Assyrian province, as were the northern and eastern parts of Israel and the coastal area of Palestine. Samaria, Israel’s capital, was left with the southern part of the country as a semi-independent vassal state.

ထို့ကြောင့်၊ သမ္မာကျမ်းစာနှင့် အာရှုရိယားဘုရင့်မှတ်တမ်းများတွင် ဣသရေလ၏မင်းမနဟိမ်သည် တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ (ပူလ်; ၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၅:၁၉) ထံ ဆက်ကပ်ခဲ့သည်ဟူသော မှတ်တမ်းကို ဖတ်ရသည်။ ပေခက်အား ဟိုရှယာဖြင့် အစားထိုးခြင်းနှင့်၊ ဆမာရီယာနှင့် ဒမတ်စကပ်ကို ဆန့်ကျင်ရန် တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ၏အကူအညီကို တောင်းခံခဲ့ပြီး အာရှုရိယား၏လက်အောက်ခံအဖြစ် လက်ခံရန် ဒမတ်စကပ်သို့သွားခဲ့သော ယုဒမင်းကိုလည်း (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၆:၁၀) အာရှုရိယားမှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသည်။ ထို့ကြောင့် သမ္မာကျမ်းစာတွင် ပထမဆုံး အမည်ဖော်ပြခံရသော အာရှုရိယားဘုရင်မှာ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ဖြစ်သည်မှာ အံ့သြစရာမဟုတ်ပေ။ ၎င်းသည် ၎င်း၏အာရှုရိယားအမည်နှင့် ဘေဘီလုံးနီးယားအမည် ပူလ် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၆:၇၊ ၁၀; ၂ ရာဇဝင် ၂၈:၂၀; ၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၅:၁၉; နှင့် ၁ ရာဇဝင် ၅:၂၆၊ ဤနေရာတွင် ဟေဗြဲစာသားကို “ဣသရေလ၏ဘုရားသခင်သည် အာရှုရိယားဘုရင် ပူလ်၏စိတ်ကို၊ အာရှုရိယားဘုရင် တီလဂတ်-ပိုင်လီဆာ ၏စိတ်ကို နှိုးဆွတော်မူခဲ့သည်” ဟု ဘာသာပြန်ရမည်) ဟူ၍ ပေါ်ထွက်လာသည်။

Hence, we read in the Bible and in royal Assyrian annals that Menahem, of Israel, paid tribute to Tiglath-pileser (Pul; 2 Kings 15:19), and of the replacement of Pekah by Hoshea. The king of Judah, who had sought Tiglath-pileser’s help against Samaria and Damascus, and who went to Damascus to be received as Assyria’s vassal (2 Kings 16:10), is also mentioned in the Assyrian records. It is therefore not astonishing that the first Assyrian king mentioned by name in the Bible is Tiglath-pileser. He appears there under his Assyrian as well as under his Babylonian name, Pul (2 Kings 16:7, 10; 2 Chron. 28:20; 2 Kings 15:19; and 1 Chron 5:26, where the Hebrew text should be translated, “And the God of Israel stirred up the spirit of Pul king of Assyria, even the spirit of Tilgath-pileser king of Assyria”).

တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ၏ တတိယအလုပ်မှာ ၎င်း၏ဘုရင် ဆာဒုရ်နှစ်ဆယ့်နှစ် နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ထားသော ပြည်နယ်များကို သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် အုရာတုကို အနိုင်ယူရန်ဖြစ်သည်။ မြောက်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားနှင့် ဆီးရီးယားမြို့ပြပြည်နယ်များကို သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့် ဆာဒုရ်၏ အင်အားအများစုကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ သို့သော် ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်သော တိုက်ပွဲသည် ယူဖရေးတီးမြစ်အနောက်ဘက်ရှိ ကုမ္မဟ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး၊ ဆာဒုရ်သည် ပြင်းထန်စွာ ရှုံးနိမ့်ခဲ့သော်လည်း ၎င်း၏မြို့တော် တူရှပါ (ယခု တိုပရက္ကလေ) ရှိ ဗန်ရေကန်သို့ ထွက်ပြေးနိုင်ခဲ့သည်။ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ ၏ တူရှပါမြို့ကို ဝိုင်းထားမှုသည် မအောင်မြင်ခဲ့သော်လည်း၊ အုရာတု၏ အင်အားသည် ပြိုကွဲခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယားတို့သည် အုရာတု၏ နယ်မြေအများစုကို သိမ်းပိုက်ကာ အလူဘာပြည်နယ်အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။

Tilgath-pileser’s third task was the subjugation of Urartu, which he began by conquering the states allied with its king, Sardur II. By overrunning the northern Mesopotamian and Syrian city states, much of Sardur’s strength was broken. The decisive battle, however, was fought at Kummuh, west of the Euphrates, where Sardur was badly defeated but was able to escape to his capital Tushpa (now Toprakkale) at Lake Van. Although Tiglath-pileser’s subsequent siege of Tushpa was unsuccessful, Urartu’s power was broken, and the Assyrians occupied the greater part of Urartu, making of it the province Ulluba.

သိမ်းပိုက်မှုတစ်ခုစီပြီးနောက်၊ အာရှုရိယားဘုရင်သည် ဒေသခံလူဦးရေများကို အင်ပါယာ၏ အခြားနယ်မြေများသို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည်။ ဤမူဝါဒသည် လူမျိုးများကို အကြီးစားအတင်းအဓမ္မရွှေ့ပြောင်းနေရာချထားမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ သည် ၎င်းတို့၏မိခင်နိုင်ငံနှင့် ၎င်းတို့ချစ်သောမြေဆီလွှာမှ လူမျိုးများကို ဖယ်ရှားခြင်းဖြင့် အမျိုးသားရေးစိတ်ဓာတ်ကို ဖျက်ဆီးရန် စီစဉ်ခဲ့ပြီး အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဤလူမျိုးများဖလှယ်ခြင်းသည် ၎င်းတို့ကိုယ်ကို အုရာတု၊ ဣသရေလ၊ ဘေဘီလုံးနီးယား သို့မဟုတ် ဒမတ်စကပ်နိုင်ငံသားများအဖြစ် မမှတ်ယူတော့ဘဲ၊ အာရှုရိယားနိုင်ငံသားများအဖြစ် သတ်မှတ်စေရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သည်။ ဤထူးခြားအောင်မြင်သော ဘုရင်သည် ၎င်း၏အာရှုရိယားဆက်ခံသူများနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် ဘေဘီလုံးနီးယားတို့မှ လိုက်နာခဲ့သော မူဝါဒတစ်ခုကို စတင်ခဲ့သည်။ ဤမူဝါဒသည် နောင်တွင် အရှေ့အနီးဒေသ၏သမိုင်းအပေါ် ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်သော အကျိုးသက်ရောက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။

After each conquest the Assyrian king transplanted the native populations to other parts of the empire. This policy resulted in a large-scale forced migration of peoples. Tiglath-pileser planned and succeeded in breaking the nationalistic spirit of the various nations, by tearing them away from their motherland and the soil they loved. This exchange of nations was intended to create an empire whose people would no longer consider themselves citizens of Urartu, Israel, Babylonia, or Damascus, but as citizens of Assyria. This singularly successful king thus initiated a policy followed by his Assyrian successors and later by the Babylonians. This policy came to have a decisive effect on the later history of the Near East.

ရှယ်လ်မာနီဆာ ငါးခုမြောက် (ဘီစီ ၇၂၇—၇၂၂)။—ရှယ်လ်မာနီဆာ ငါးခုမြောက်သည် သူ၏ဖခင် တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ၏ မူဝါဒများကို တတ်နိုင်သမျှ အနီးကပ်လိုက်နာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် ရာဇပလ္လင်သို့ရောက်ရှိပြီးတာနှင့် ဗာဗုလုန်တွင် ဦလိုင်လိုင်အမည်ဖြင့် ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခဲ့သည်။ အနောက်ဘက်တွင် ဖြစ်ပေါ်သော အဓိကရုဏ်းများကြောင့် သူသည် ထီးနန်းရယူပြီးမကြာမီ ပါလက်စတိုင်းဒေသသို့ အာရုံစိုက်ရန် လိုအပ်ခဲ့ပြီး ထိုဒေသအား အင်ပါယာ၏ လက်အောက်တွင် ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းရန် လိုအပ်ခဲ့သည်။ တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ၏ ခေတ်တွင် အီဂျစ်သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ရသော ဂါဇာ၏ ဟန်နိုသည် ရှယ်လ်မာနီဆာ ထီးနန်းရယူသည်ကို ကြားသိပြီးနောက် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာကာ အာရုပ်မား၏ လက်အောက်ခံမင်းသား ဣသရေလ၏ ဟိုရှယာ၊ ဟာမတ်မြို့၏ အာဏာသိမ်းသူ၊ အာပတ်၊ ဒမတ်စကပ်နှင့် ဆီမိုင်ရာမြို့များ၏ အုပ်ချုပ်သူများနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သည်။ အီဂျစ်၏ အကူအညီကို ယုံကြည်ထားသည့် ဤမင်းသားများသည် အာရုပ်မားသို့ ဆက်ကပ်ငွေပေးဆောင်ရန် ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး ရှယ်လ်မာနီဆာသည် အာရုပ်မား၏ ထုံးစံအတိုင်း သူ၏အာဏာကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် လိုအပ်ခဲ့သည်။ ဤစစ်ဆင်ရေး၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသည် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း လွတ်လပ်သော်လည်း နိုင်ငံရေးအရ မယုံကြည်ရသည့် ဣသရေလနိုင်ငံကို ဖျက်ဆီးရန် ဘုရင်က စီစဉ်ခဲ့သည်။ သူသည် ဆမာရိမြို့ကို သုံးနှစ်ကြာ ဝိုင်းထားခဲ့ပြီး (စာမျက်နှာ ၁၃၆ တွင် ကြည့်ပါ)၊ သူ၏ အုပ်ချုပ်မှု နီးပါးပြီးဆုံးချိန်တွင် ထိုမြို့ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။

Shalmaneser V (727—722 B.C.).—Shalmaneser V, son of Tiglath-pileser, followed the policies of his father as closely as he could. Hence, as soon as he had come to the throne, he had himself crowned also as king of Babylon, where he bore the name Ululai. Unrest in the west forced him to turn his attention to Palestine soon after his accession to the throne, in order to keep that region within the empire. Hanno of Gaza, who had escaped to Egypt in Tiglath-pileser’s time, on hearing of Shalmaneser’s accession to the throne, returned and formed a coalition with Assyria’s vassal prince, Hoshea of Israel, with a usurper in Hamath, and with the rulers of the cities of Arpad, Damascus, and Simyra. Trusting in the help of Egypt, these several princes refused the payment of tribute to Assyria, and Shalmaneser was obliged to restore his authority in the usual Assyrian way. Part of this campaign was directed against the semi-independent but politically unreliable state of Israel, which the king planned to annihilate. He besieged Samaria for three years inclusive (see on p. 136), and probably took the city near the end of his reign.

ဆက်လက်အုပ်ချုပ်သူ ဆာဂွန်း နှစ်ခုမြောက်က ဆမာရိမြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသော်လည်း၊ သူ၏ အဆိုသည် မမှန်ကန်ကြောင်း သက်သေများရှိပြီး၊ ရှယ်လ်မာနီဆာ ငါးခုမြောက်၏ အုပ်ချုပ်မှု နီးပါးပြီးဆုံးချိန်တွင် ပြီးမြောက်ခဲ့သည်ကို သူကိုယ်တိုင် ဂုဏ်ယူခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ရှယ်လ်မာနီဆာ၏ စစ်တပ်ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ဆာဂွန်းသည် ဆမာရိမြို့ သိမ်းပိုက်ရာတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့ပေမည်။ ယခုအခါ ထုံးစံဖြစ်လာသည့်အတိုင်း၊ သူသည် ဣသရေလနိုင်ငံ၏ ကျန်ရစ်သူများကို မြောက်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားသို့ (ဟာဘာ နှင့် ဂိုဇန်)၊ အာရုပ်မား၏ မွေးရပ်မြေသို့ (ဟာလာ)၊ နှင့် အရှေ့မြောက်ပိုင်း ပြည်နယ်များရှိ မီဒီယန်မြို့များသို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၈:၁၁)။ အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ ဗာဗုလုန်နှင့် ကူသာမှ ဗာဗုလုန်လူမျိုးများ၊ ဟာမတ်နှင့် ဆဖာဗိုင်မ်မှ ဆီးရီးယားလူမျိုးများကို ဣသရေလပြည်ကို ပြန်လည်လူဦးရေဖြည့်စည်းရန် ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၇:၂၄)။

Although Sargon II, the following king, claimed to have conquered Samaria, there is evidence that his claim is unjustified and that he attributed to himself what Shalmaneser V had accomplished near the close of his reign. As Shalmaneser’s army commander, Sargon may, however, have played an important role in the conquest of Samaria. As had by now become a custom, he deported the remnant of the kingdom of Israel to northern Mesopotamia (Habor and Gozan), to the motherland of Assyria (Halah), and to Median cities in the northeastern provinces (2 Kings 18:11). On the other hand, Babylonians from Babylon and Cuthah, and Syrians from Hamath and Sepharvaim were transplanted to repopulate the land of Israel (2 Kings 17:24).

ဆာဂွန်း နှစ်ခုမြောက် (ဘီစီ ၇၂၂–၇၀၅)။—ဘုရင်သစ်သည် အာဏာသိမ်းသူဖြစ်ပြီး၊ သူ၏ရှေ့ဘုရင်ကို လုပ်ကြံသူဖြစ်နိုင်သည်။ ဆာဂွန်းနှင့် ရှယ်လ်မာနီဆာတို့၏ ပြည်တွင်းရေးကိစ္စများတွင် ကွဲပြားမှုများရှိခဲ့သည်ဖြစ်စေ၊ ပြည်ပနိုင်ငံရေးမူဝါဒများတွင် ပြောင်းလဲမှုများ စဉ်းစားခဲ့ခြင်း သို့မဟုတ် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ခြင်း မရှိခဲ့ဘဲ၊ ဆာဂွန်းသည် တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ၏ ပုံစံကို အနီးကပ်လိုက်နာခဲ့သည်။ သူ၏ပြဿနာများသည် တီဂလတ်-ပိုင်လီဆာ၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလကဲ့သို့ ဆင်တူခဲ့သော်လည်း၊ ယခင်ဘုရင်သည် နိုင်ငံအားနည်းချိန်တွင် ထီးနန်းရယူခဲ့ပြီး အင်ပါယာကို မည်သည့်အရာမှမရှိသလောက်မှ တည်ဆောက်ခဲ့ရပြီး၊ ဆာဂွန်းသည် သူရရှိခဲ့သောအရာကို ထိန်းသိမ်းရန်သာ လိုအပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဆာဂွန်းတွင် ထပ်တိုးပြဿနာတစ်ခုရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းမှာ ကော့ကေးဆပ်စ်မှတဆင့် တောင်ဘက်သို့ နှင့် အနာတိုလီယာမှ အရှေ့ဘက်သို့ တိုးဝင်လာသော အင်ဒို-ဥရောပလူမျိုးများ၏ ကျူးကျော်မှုခြိမ်းခြောက်မှုကို ရင်ဆိုင်ရခြင်းဖြစ်သည်။ မူရှကီး၏ ဘုရင် မီတာသည် ဂရိစာရေးဆရာများ၏ ဖရီဂျီယန် မီဒတ်စ်ဖြစ်ပြီး သူ၏အဓိကပြိုင်ဘက်ဖြစ်သည်။ ကာချီမိရှ်မြို့ကို ပုန်ကန်ရန် လှုံ့ဆော်ခြင်းဖြင့် မီတာသည် ဆာဂွန်းနှင့် ရင်ဆိုင်တိုက်ခိုက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ၎င်းကြောင့် ဆာဂွန်းသည် ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ ထိုကျော်ကြားသောမြို့ကို (ဘီစီ ၇၁၇) တွင် သိမ်းပိုက်ပြီး ယခုအခါအထိ ဟစ်တိုက် ယဉ်ကျေးမှုကို ထိန်းသိမ်းထားပြီး ဟစ်တိုက်ရုပ်ပုံစာသားများကို အသုံးပြုခဲ့သော ၎င်း၏လူဦးရေကို ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည်။

Sargon II (722–705 B.C.).—The new king was a usurper, and probably the murderer of his predecessor. Whatever the differences between Sargon and Shalmaneser may have been in domestic matters, in the field of external policies no change was contemplated or carried out, and Sargon closely followed the pattern set by Tiglath-pileser. His problems were similar to those of Tiglath-pileser’s reign, with the difference that the former king had come to the throne at a time of national weakness and had built up an empire from practically nothing, while Sargon had only to hold what he inherited. Sargon did have one additional problem, however, that of meeting a threat of invasion from Indo-European tribes pushing southward through the Caucasus and eastward from Anatolia. King Mita of the Mushki, the Phrygian Midas of Greek writers, was his chief opponent. By inducing Carchemish to revolt, Mita forced a showdown with Sargon. This obliged the latter to take that famous city on the Euphrates (717 b.c.) and deport its population, which had until now kept Hittite culture alive and had made use of Hittite hieroglyphs in writing.

ရူဆာ တစ်ခုမြောက်လက်အောက်ရှိ ဦရာတိုင်နိုင်ငံသည် စီမီရီယန်များနှင့် မီဒီးယန်များကြောင့် ပြင်းထန်စွာ ဖိအားပေးခံခဲ့ရပြီး၊ ဆာဂွန်းအတွက် အဆိုပါရန်သူတို့အား အောင်နိုင်ရန် ပိုမိုလွယ်ကူစေသည့် အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဆာဂွန်း၏ ဦရာတိုင်စစ်ဆင်ရေးသည် သူ၏ရှစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ပါရီမြို့ရှိ လူဗာပြတိုက်တွင် ရှိသော ကျော်ကြားသော စစ်ကျူးကျောက်ပြားတစ်ခုတွင် အသေးစိတ်ဖော်ပြထားပြီး၊ တော်ဝင်စစ်တပ်၏ ချီတက်မှုနှင့် တိုက်ပွဲများကို နေ့စဉ်နီးပါး လိုက်နာကြည့်ရှုနိုင်သည်။ ဦရာတိုင်ကို သိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် ၎င်း၏ နောက်ဆက်တွဲ အားနည်းမှုသည် ယာယီအားဖြင့် အကျိုးကျေးဇူးများရှိပုံရသော်လည်း၊ မြောက်ဘက်ရှိ ခိုင်မာသော ကြားခံနိုင်ငံတစ်ခုကို ဖယ်ရှားလိုက်ခြင်းသည် အဆိုးဘက်သို့လည်း သိသာထင်ရှားသော အားနည်းချက်များရှိသည်။ ၎င်းသည် အာရုပ်မားကို နှစ်တစ်ရာအကြာ အာရုပ်မား၏ သေဆုံးမှုအတွက် အဓိကတာဝန်ရှိသည့် ဘာဘာရီယန်လူမျိုးသစ်များနှင့် ရင်ဆိုင်စေခဲ့သည်။

The Urartaean kingdom under Rusa I was sorely pressed by the Cimmerians and the Medes, a welcome situation to Sargon in that it made that much easier the conquest of this traditional enemy country to the north. Sargon’s Urartaean campaign, carried out in his eighth year, is described in such detail on a famous tablet now in the Louvre in Paris that we are able to follow the royal army almost daily on its march and during its battles. While the conquest of Urartu and its subsequent weakness seemed to have advantages for the time being, the elimination of a strong northern buffer state had also undeniable disadvantages. It brought Assyria face to face with new barbaric tribes that a hundred years later were primarily responsible for the death of Assyria.

ထိုအချိန်တွင် ဗာဗုလုန်သည် မာဒုက်-အာပယ်-အိဒ္ဒီနာ အမည်ရှိ အလွန်ထူးချွန်သော အုပ်ချုပ်သူတစ်ဦးကို ရရှိခဲ့သည်၊ ၎င်းသည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် မီရိုဒတ်-ဗာလဒန်ဟု ခေါ်သည် (ဟေရှာယ ၃၉:၁)။ သူသည် ဘစ်-ဂျာကင်၏ အာရာမေးယန်ဖြစ်ပြီး၊ အီလမ်လူမျိုးများ၏ ထောက်ခံမှုကြောင့် ဆာဂွန်းသည် သူ့အား မတတ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ လက်ထဲတွင် ပြင်းထန်သော ရှုံးနိမ့်မှုကို ခံစားခဲ့ရသည်။ ၁၂ နှစ်ကြာ ဆာဂွန်းသည် အနောက်နှင့် မြောက်ဘက်တွင် စစ်ဆင်ရေးများ ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့ရပြီး၊ ဗာဗုလုန်ကို ထပ်မံတိုက်ခိုက်ရန် အားပြည့်မှသာ ခံစားရသည်။ သို့သော် ဘီစီ ၇၀၉ တွင် သူသည် မာဒုက်-အာပယ်-အိဒ္ဒီနာကို ဗာဗုလုန်မှ နှင်ထုတ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏ရှေ့ဘုရင်နှစ်ဦးကဲ့သို့ ဗာဗုလုန်၏ဘုရင်အဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ ဖန်တီးခဲ့သည်။ တစ်နှစ်အကြာ သူသည် ပါရှန်ပင်လယ်ကွေ့အနီး ဒူရ်-ဂျာကင်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး၊ မာဒုက်-အာပယ်-အိဒ္ဒီနာ၏ မွေးရပ်မြေ ဘစ်-ဂျာကင်၏ ခါလဒီယန်နိုင်ငံကို အာရုပ်မား၏ ပြည်နယ်တစ်ခု ဖြစ်စေခဲ့သည်။

About that time Babylonia received an extremely able ruler in the person of Marduk-apal-iddina, the Merodach-baladan of the Bible (Isa. 39:1). He was an Aramaean of Bit-Jakin, against whom Sargon was powerless as the result of a grievous defeat at the hands of the Elamites, who supported Marduk-apaliddina. For 12 years Sargon was compelled to campaign in the west and north before he felt strong enough to turn once more against Babylonia. In 709 b.c., however, he succeeded in driving Marduk-apal-iddina out of Babylonia and making himself its king, as his two predecessors on the throne of Assyria had done. One year later he destroyed Dur-Jakin near the Persian Gulf, seat of the Chaldean state of Bit-Jakin, and made Marduk-apal-iddina’s home country an Assyrian province.

ဆာဂွန်းသည် ပါလက်စတိုင်းတွင် အကြီးအကျယ် ပြဿနာမရှိခဲ့ဘဲ၊ ဖိလိတ္တီယာ၏ ကမ်းရိုးတန်းမြို့ အာရှဒုတ်မှလွဲ၍ ငြိမ်သက်နေခဲ့သည်။ အီဂျစ်၊ ဧဒုံ၊ နှင့် ဂျူဒါတို့၏ အကူအညီကို မျှော်လင့်ထားသည့် ၎င်း၏အုပ်ချုပ်သူသည် အာရုပ်မား၏ ထမ်းဘိုးကို ဖယ်ရှားရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ ဟေရှာယ ဟောကိန်းထုတ်ခဲ့သည့်အတိုင်း၊ ပုန်ကန်မှုသည် မအောင်မြင်ခဲ့ဘဲ၊ ဆာဂွန်း၏ တာတန် “စစ်ဦးစီးချုပ်” (“ဟေရှာယ ၂၀:၁ တွင် တာတန်”) က ထိုမြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဆာဂွန်း၏ အမည်သည် ကျူနီဖောမ်စာသားများ ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းမပြုမီ လောကဓာတ်ရင်းမြစ်များမှ လုံးဝမသိရှိခဲ့ဘဲ၊ ၎င်း၏ တည်ရှိမှုနှင့် ဟေရှာယ၏ တိကျမှုကို အဆင့်မြင့်ဝေဖန်သူများက သံသယဖြစ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဆာဂွန်း၏ အမည်သည် အာရုပ်မားနှင့်ပတ်သက်သော အစောဆုံးရှာဖွေတွေ့ရှိမှုများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဆာဂွန်း၏ မြို့တော် ဒူရ်ရှာရူကင်၊ ယခု ခိုရှာဘတ်တွင် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ရုပ်ထု နှင့် တော်ဝင်မှတ်တမ်းများ အများအပြား ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။

Sargon had little trouble in Palestine, which, with the exception of Ashdod, a coastal city of Philistia, remained quiet. In the hope of receiving Egyptian, Edomite, and Judean assistance, its ruler tried to shake off the Assyrian yoke. As Isaiah predicted, the revolt was unsuccessful and the city was taken by Sargon’s turtan, “commander in chief” (“Tartan” in Isa. 20:1). It may be mentioned in passing that Sargon’s name was completely unknown from secular sources prior to the deciphering of cuneiform inscriptions, and that his very existence, and thus the accuracy of Isaiah, had been doubted by higher critics. However, Sargon’s name was one of the first discovered in Assyrian records. This was the earliest discoveries concerning Assyria were made in Sargon’s own capital Dur Sharrukin, now Khorsabad, where immense quantities of sculptures and inscribed royal records were brought to light.

ဆာဂွန်း၏ နောက်ဆုံးနှစ်များသည် လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုဖြင့် ဖုံးလွှမ်းထားသည်။ သို့သော် သူ၏ အရှေ့ဘက်စစ်ဆင်ရေးတစ်ခုတွင် သူ၏စစ်တပ်သည် ပြင်းထန်သော ရှုံးနိမ့်မှုကို ခံစားခဲ့ရပြီး၊ သူသည် ထိုအခါသမယတွင် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ပုံရသည်။

Sargon’s last years are wrapped in mystery. But on one of his eastern campaigns his army suffered a serious defeat, and he seems to have lost his life on that occasion.

ဆီနာချရစ် (ဘီစီ ၇၀၅—၆၈၁)။—ဆီနာချရစ်သည် ထီးနန်းသို့ရောက်ရှိချိန်တွင် သူ၏ဖခင် ဆာဂွန်း နှစ်ခုမြောက်၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလတွင် မြောက်ပိုင်းပြည်နယ် အမစ်ဒ်၏ အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် လူများကို အုပ်ချုပ်ရာတွင် လေ့ကျင့်ပြီးဖြစ်သည်။ သူ၏စရိုက်သည် ဆာဂွန်း နှစ်ခုမြောက်နှင့် ကွဲပြားခဲ့သည်။ သူသည် စစ်လက်နက်ပစ္စည်းများ၏ နည်းပညာတိုးတက်မှုနှင့် နိနီဗာ အာရုပ်မားကာလ၏ အထင်ကရမြို့တော်အဖြစ် ဖြစ်စေသော ဆောက်လုပ်ရေးနည်းလမ်းသစ်များတွင် စိတ်ဝင်စားခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးတွင် သူသည် အလျှော့မပေးသော ပြင်းထန်မှုကို ပြသခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ကြီးမားသောအင်ပါယာကို အောင်မြင်စွာ အုပ်ချုပ်ရန်နှင့် သူရရှိခဲ့သောအရာကို ထိန်းသိမ်းရန် ခက်ခဲစေသည့် အားနည်းချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။ သူ၏ဘဝ၏ ထင်ရှားသော ဖြစ်ရပ်နှစ်ခုဖြစ်သည့် ဗာဗုလုန်ကို အဓိပ္ပါယ်မဲ့စွာ ဖျက်ဆီးခြင်းနှင့် ဂျေရုဆလင်ကို မအောင်မြင်သော ဝိုင်းထားခြင်းတို့သည် သမိုင်းအရ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ မအောင်မြင်မှုများအဖြစ် ယူဆခံရသည်။

Sennacherib (705—681 B.C.).—When Sennacherib came to the throne he was already trained in the art of ruling people, having been governor of the northern province of Amid during his father’s reign. His character differed from that of Sargon II. He took a keen interest in the technical improvement of war equipment and in new building methods that made Nineveh the most glorious capital of the Assyrian period. In politics he showed a severity that knew no compromise, a weakness that made it difficult to rule successfully over a great empire and to keep together what he had inherited. The two outstanding events of his life to impress the memory of later generations—his senseless destruction of Babylon and his unsuccessful siege of Jerusalem—are, in the light of history, both considered political failures.

ဆီနာချရစ်သည် ထီးနန်းသို့ရောက်ရှိချိန်တွင် ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်း၏ မင်းသားများအကြား ပုန်ကန်မှုတစ်ခု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အီဂျစ်၏ အကူအညီကို ယုံကြည်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဆီနာချရစ်သည် အနောက်ဘက်သို့ (ဘီစီ ၇၀၁) ချီတက်ခဲ့ပြီး၊ သူရောက်ရှိခဲ့သော နေရာအများစုတွင် ယခင်အနေအထားကို ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ဂျေရုဆလင်ကို ဝိုင်းထားရန် ပြင်ဆင်ရန် လာချိရှ်တွင် စခန်းချပြီးနောက်၊ သူသည် ဂျူဒါ၏ ဟေဇကိယမှ ဆက်ကပ်ငွေကို လက်ခံရရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် အာရုပ်မား၏ စိတ်မနူးညံ့သော ဘုရင်ကို ဖျောင်းဖျရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ သို့သော် ဆီနာချရစ်သည် ဂျေရုဆလင်၏ ခြွင်းချက်မရှိ လက်နက်ချရန်မှလွဲ၍ မည်သည့်အရာနှင့်မျှ မကျေနပ်ခဲ့ပါ။ သို့သော် ထိုတောင်းဆိုမှုကို ဟေဇကိယက ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး၊ ဆီနာချရစ်သည် အခြားနေရာတွင် သူ၏တည်ရှိမှု လိုအပ်ပုံရပြီး၊ စစ်ဆင်ရေးကို ရပ်တန့်ခဲ့ပုံရသည်။ အနည်းဆုံး၊ သူ၏ အောင်မြင်မှုစာသားများတွင် ဟေဇကိယကို ဂျေရုဆလင်တွင် ငှက်လှောင်အိမ်ထဲသို့ ပိတ်လှောင်ထားသည်ဟုသာ ဆိုခဲ့ပြီး၊ မြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည် သို့မဟုတ် ၎င်း၏ဘုရင်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည်ဟု မဆိုခဲ့ပါ။ ဂျူဒါသည် ယာယီအားဖြင့် ကယ်တင်ခံရပြီး၊ ဟေဇကိယ၏ အုပ်ချုပ်မှုနီးပါးပြီးဆုံးချိန်အထိ ထပ်မံခြိမ်းခြောက်ခံရခြင်း မရှိခဲ့ပါ (ပရောဖက်များ နှင့် ဘုရင်များ ၃၃၉ ကို ကြည့်ပါ)။

When Sennacherib came to the throne a revolt broke out among Syrian and Palestinian princes, who trusted in the help of Egypt. Sennacherib therefore marched to the west (701 b.c.) and was able to restore the former status in most places to which he came. When, after a long campaign, he finally camped at Lachish to make preparations for the siege of Jerusalem, he received tribute from Hezekiah of Judah, who in this way tried to appease the heartless king of Assyria. But Sennacherib would be satisfied with nothing less than the unconditional surrender of Jerusalem. The demand, however, was rejected by Hezekiah, and Sennacherib, whose presence was apparently required elsewhere, seems to have broken off the campaign. At least, he claims no more in his victory inscriptions than having shut Hezekiah in Jerusalem like a bird in a cage. He did not claim to have taken the city or its king. Judah was saved for the time being, and not threatened again until toward the end of Hezekiah’s reign (see PK 339).

ဟေဇကိယသည် ဆီနာချရစ်၏ ဂျေရုဆလင်ကို ဘီစီ ၇၀၁ တွင် သိမ်းပိုက်ရန် မအောင်မြင်မှုကြောင့် အားတက်လာပြီး၊ အာရုပ်မားဆန့်ကျင်ရေး မဟာမိတ်များတွင် ဆက်လက်ပါဝင်ခဲ့ပြီး၊ နောက်ဆုံးတွင် အာရုပ်မားစစ်တပ်များကို ဂျူဒါသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။ ဆီနာချရစ်၏ ဒုတိယစစ်ဆင်ရေးအတွက်၊ တာဟာကာ၏ အီဂျစ်ထီးနန်းသို့ရောက်ရှိပြီးနောက် (ဘီစီ ၆၉၀)၊ ကျူနီဖောမ်ရင်းမြစ်များ မရရှိနိုင်ခဲ့ပါ။ အာရုပ်မားဘုရင်မှ ဟေဇကိယထံ လက်နက်ချရန် ထပ်မံတောင်းဆိုမှုကို၊ ပရောဖက် ဟေရှာယ၏ အားပေးထောက်ခံမှုဖြင့် ငြင်းပယ်ခဲ့သည်။ ဟေရှာယသည် အာရုပ်မားဆန့်ကျင်ရေး မဟာမိတ်တွင် ပါဝင်ခြင်းကို ဟေဇကိယအား ဆန့်ကျင်အကြံပေးခဲ့သော်လည်း၊ ယခု အမှားတစ်ခုပြုလုပ်ပြီးနောက်၊ ဘုရင်ဘက်တွင် ရပ်တည်ခဲ့ပြီး၊ ဆီနာချရစ်သည် “ဤမြို့ထဲသို့ ရောက်မလာပါ၊ ထိုနေရာတွင် မြှားတစ်စင်းမျှ ပစ်မည်မဟုတ်ပါ၊ ဒိုင်းများဖြင့် ၎င်းရှေ့သို့ ရောက်မလာပါ၊ ၎င်းကို ဝိုင်းထားရန် မြေပုံများလည်း မပြုလုပ်ပါ” ဟု အာမခံခဲ့သည် (ဟေရှာယ ၃၇:၃၃)။ ဤအခါသမယတွင် ဂျေရုဆလင်ကို ကယ်တင်ခဲ့သည်မှာ အီဂျစ်စစ်တပ်မဟုတ်ဘဲ အံ့ဖွယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ “ထိုအခါ ထာဝရဘုရား၏ ကောင်းကင်တမန်သည် ထွက်သွားပြီး၊ အာရုပ်မားစစ်တပ်၏ စခန်းတွင် တစ်သိန်းရှစ်သောင်းငါးထောင်ကို သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ နံနက်စောစော ထသောအခါ၊ သူတို့အားလုံး သေဆုံးနေသော အလောင်းများဖြစ်သည်” (ဟေရှာယ ၃၇:၃၆)။

Hezekiah, encouraged by Sennacherib’s failure to take Jerusalem in 701 b.c., continued to participate in anti-Assyrian coalitions, which eventually brought the Assyrian armies back to Judea. For this second campaign of Sennacherib, made after Taharka’s accession to the throne of Egypt (690 b.c.), no cuneiform sources are available. A new demand for surrender made by the Assyrian king to Hezekiah was rejected, with the encouragement and support of the prophet Isaiah. Although Isaiah had advised Hezekiah against participation in the coalition against Assyria, he was now, once the mistake had been made, on the side of the king and assured him that Sennacherib would “not come into this city, nor shoot an arrow there, nor come before it with shields, nor cast a bank against it” (Isa. 37:33). It was not an Egyptian army that saved Jerusalem upon this occasion, but a miracle. “Then the angel of the Lord went forth, and smote in the camp of the Assyrians a hundred and fourscore and five thousand: and when they arose early in the morning, behold, they were all dead corpses” (v. 36).

အနောက်ဘက်ထက် ပိုမိုပြဿနာဖြစ်စေသည်မှာ ဗာဗုလုန်ဖြစ်သည်။ ဆီနာချရစ် ထီးနန်းသို့ရောက်ရှိပြီးပြီးချင်း မာဒုက်-အာပယ်-အိဒ္ဒီနာသည် အီလမ်မှ ပြန်လည်ရောက်ရှိလာပြီး၊ အီလမ်ဘုရင် ရှုထရပ်-နာချုန်ဒီ၏ အကူအညီဖြင့် ဗာဗုလုန်၏ ထီးနန်းကို နီးပါးတစ်နှစ်ကြာ သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဆီနာချရစ်သည် ဘီစီ ၇၀၃ တွင် ဗာဗုလုန်သို့ ချီတက်ပြီး၊ မာဒုက်-အာပယ်-အိဒ္ဒီနာကို အနိုင်ယူခဲ့ပြီး၊ အာရုပ်မားတွင် ပညာသင်ကြားခဲ့သော ဗာဗုလုန်ဇာတိ ဘယ်လ်-အိဗ္ဗနီကို အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။

Even more troublesome than the west was Babylonia. Immediately after Sennacherib’s accession to the throne Marduk-apal-iddina returned from Elam, and with the help of the Elamite king Shutrup-nachunde occupied the throne of Babylon for almost a year. However, Sennacherib marched against Babylonia in 703 b.c., defeated Marduk-apal-iddina, and installed as ruler Bel-ibni, a native Babylonian who had been educated in Assyria.

ဆီနာချရစ်၏ အနောက်ဘက်တွင် ကံဆိုးစွာ စစ်ဆင်ရေးပြီးနောက် ဗာဗုလုန်သည် ထပ်မံပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဆီနာချရစ်သည် ဗာဗုလုန်လူမျိုးများကို ထပ်မံစစ်ဆင်ရေးတစ်ခု ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ နိုင်ငံ၏ အစိတ်အပိုင်းများစွာကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ ဘယ်လ်-အိဗ္ဗနီကို အကျဉ်းသားအဖြစ် ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး၊ ဆီနာချရစ်သည် သူ၏သား အာရှူရ်-နာဒင်-ရှုမိကို ဗာဗုလုန်၏ ဘုရင်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် အီလမ်လူမျိုးများသည် ဘီစီ ၆၉၄ တွင် ဗာဗုလုန်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး နာဂယ်လ်-ဦရှီဇိဘ်ကို ထီးနန်းပေါ်တင်ခဲ့သော်လည်း၊ ထိုဘုရင်သည် တစ်နှစ်အကြာ ဆီနာချရစ်မှ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရသည်။ ထပ်မံပြဿနာများဖြစ်ပေါ်ပြီးနောက်၊ ခါလဒီယန် မုရှီဇိဘ်-မာဒုက်သည် ဘီစီ ၆၉၂ တွင် ထီးနန်းသို့ရောက်ရှိခဲ့ပြီး။ဗာဗုလုန်ရာဇဝင်အရ၊ သူ့ကို တိုက်ခိုက်ရန် စေလွှတ်ခဲ့သော အာရုပ်မားစစ်တပ်ကို အနိုင်ယူခဲ့သည်။ သို့သော် ဆီနာချရစ်သည် ဗာဗုလုန်တွင် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေသော မငြိမ်မသက်မှုများကို စိတ်မရှည်လာပြီး၊ ၎င်းကို သူ၏အင်ပါယာမှ ပြဿနာနေရာအဖြစ် ဖယ်ရှားရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် ဘီစီ ၆၈၉ တွင် ထိုမြို့ကို သိမ်းပိုက်ချိန်တွင်၊ သူ၏ရှေ့ဘုရင်များ မဝံ့မရဲဖြစ်ခဲ့သည့်အရာကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်—ဗာဗုလုန်မြို့တော်ကို စနစ်တကျ ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး၊ ဘုရားကျောင်းများနှင့် နန်းတော်များ၏ အပျက်အစီးများကို မြစ်ထဲသို့ ပစ်ထည့်ခဲ့ပြီး၊ မြစ်ကို ၎င်း၏လမ်းကြောင်းပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ အသေးစားနတ်များကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး၊ အဓိကနတ်များကို အာရုပ်မားသို့ ယူဆောင်သွားခဲ့သည်။ ဤလုပ်ရပ်ကို ဗာဗုလုန်လူမျိုးများက ခွင့်လွှတ်ခြင်း သို့မဟုတ် မေ့လျော့ခြင်း မပြုခဲ့ဘဲ၊ ထို့ကြောင့် နှစ် ၇၇ ခန့်အကြာ နိနီဗာကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး လက်စားချေခဲ့သည်။

Shortly after Sennacherib’s disastrous campaign in the west, Babylonia revolted again. Thereupon Sennacherib conducted another expedition against the Babylonians, in which great parts of the country were devastated. Taking Bel-ibni prisoner, Sennacherib made his own son, Ashur-nadin-shumi, king of Babylon. However, the Elamites took Babylon in 694 b.c. and put Nergal-ushezib on the throne, but this king was captured a year later by Sennacherib. After further upheavals the Chaldean Mushezib-Marduk ascended the throne in 692 b.c., and, according to the Babylonian Chronicle, defeated the Assyrian army sent against him. However, Sennacherib now became so impatient at the continual state of unrest in Babylonia that he determined to eliminate it as a trouble spot from his empire. Hence, when he captured the city in 689 b.c., he did what none of his predecessors had dared to do—he destroyed the Babylonian metropolis thoroughly and systematically, throwing the debris of temples and palaces into the river, so forcing it to change its course. Minor gods were smashed and the major ones taken to Assyria. This deed the Babylonian neither forgave nor forgot, and for it they took a terrible revenge about 77 years later, when they destroyed Nineveh.

ဆီနာချရစ်၏ အသက်သည် သမ္မာကျမ်းစာ၊ ဗာဗုလုန်ရာဇဝင်၊ နှင့် အီဆာဟဒ္ဒုန်၏ စာသားတစ်ခုအရ၊ သူ၏သားများကိုယ်တိုင်က သိမ်းယူခဲ့သည်။ ဤမှတ်တမ်းများတစ်ခုစီသည် ဤဆိုးရွားသော လုပ်ကြံမှုနှင့်ပတ်သက်သော ကျွန်ုပ်တို့၏ အပိုင်းအစများသော သတင်းအချက်အလက်များကို ထပ်မံဖြည့်စွမ်းပေးသည်။

Sennacherib’s life was taken by his own sons, according to the Bible, the Babylonian Chronicle, and an inscription of Esarhaddon. Each of these records adds something to our fragmentary information on this heinous murder.

အာဆာဒွန် (၆၈၁—၆၆၉ ဘီစီ)။—အာဆာဒွန်၏ မိခင်သည် အာရမိယန်ဖြစ်ပြီး၊ သူသည် ထီးနန်းရရှိပြီးနောက် သူ၏ဖခင်၏ ဘေဘီလုံးနီးယားဆန့်ကျင်ရေးမူဝါဒများကို ပြောင်းပြန်လှန်ခဲ့သည်။ ဘေဘီလုံးနီးယားကို နှစ်သက်သော ပါတီတစ်ခုနှင့် ဆက်နွှယ်နေပုံရပြီး၊ သူသည် ပျက်စီးနေသောမြို့ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် စတင်ခဲ့သည်၊ သို့သော် မာဒုတ်ရုပ်တုကို အာရှုဘနီပေါလ်၏ အုပ်ချုပ်မှုအထိ ပြန်မပို့ခဲ့ပေ။ ထပ်မံ၍ အာဆာအပေါ် မာဒုတ်၏ စွမ်းအားကို ကမ္ဘာ့အံ့သြဖွယ်ပြသခဲ့သည်။

Esarhaddon (681—669 B.C.).—Esarhaddon, whose mother was an Aramaean, reversed his father’s anti-Babylonian policies upon coming to the throne. Apparently belonging to a party that favored Babylon, he started out to rebuild the ruined city, although the Marduk statue was not returned until Ashurbanipal’s reign. Once more the power of Marduk over Assur was demonstrated to an astonished world.

အာဆာဒွန်၏ အီဂျစ်သိမ်းပိုက်မှုဖြင့် အာရှုရိယန်အင်ပါယာ၏ ပြင်ပအင်အားသည် ၎င်း၏ အမြင့်ဆုံးအဆင့်သို့ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ အာရှုဘနီပေါလ်၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း နိမ့်ကျမှုမစတင်မီအထိ ထိုသို့ရှိနေခဲ့သည်။ ၆၇၃ ဘီစီတွင် အီဂျစ်ကို ပထမဆုံးသိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းမှုမအောင်မြင်ခဲ့ဘဲ ရှုံးနိမ့်မှုဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် အီသီယိုးပီးယားဘုရင် တာဟာကာသည် နှစ်နှစ်အကြာတွင် လက်နက်ချခဲ့ပြီး၊ မန်ဖစ်မြို့ တိုက်ပွဲမလိုဘဲ သိမ်းပိုက်ခံရသောအခါ နိုင်ငံတစ်ခုလုံး အာရှုရိယန်များရှေ့တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး၊ နိုင်းမြစ်ဒေသ၏ စည်းစိမ်သည် အာရှုရိယားသို့ စီးဝင်ခဲ့သည်။ အာဆာဒွန်သည် ဒေသခံမင်းသား ၂၂ ဦးကို နိုင်ငံအုပ်ချုပ်သူများအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့အား အာရှုရိယန်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများက ကြီးကြပ်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်မှ ပြန်လာစဉ်၊ ဘုရင်သည် ဘေရုတ်အနီးရှိ ဒေါ့မြစ်တွင် သူ၏ ရုပ်ထုတစ်ခုကို ကျောက်ထဲတွင် ထွင်းထုခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ၎င်း၏ရှေ့ဆက်ဘုရင် ရှလ်မာနီဆာ III ၏ ရုပ်ထုတစ်ခုကိုလည်း တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ဆီးရီးယားမြို့များစွာတွင် အောင်ပွဲမှတ်တိုင်များကို စိုက်ထူခဲ့သည်။ ထိုမှတ်တိုင်တစ်ခုကို ဇန်ဂျီလီတွင် တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ထိုတွင် ဘုရင်သည် တိုင်ရ်နှင့် အီဂျစ်ဘုရင်များကို တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များသဖွယ် ကြိုးဖြင့်ဆွဲခေါ်နေပုံပြထားသည်။ ယခင်က မည်သူမျှ အာဆာဒွန်ကဲ့သို့ ဤမျှလောက်အင်အားမရရှိခဲ့ပေ။ အက်ဂါဒီ (အတ်ကဒ်) ၏ ဆာဂွန်နှင့် ဟမ်မူရာဘီတို့သည် ဤမျှလောက် နိုင်ငံများနှင့် လူမျိုးများကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ သို့သော် အန္တရာယ်လက္ခဏာများ ထင်ရှားလာပြီဖြစ်သဖြင့် အာဆာဒွန်ကို စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေခဲ့သည်။ အနောက်မြောက်ဘက်ရှိ ဆစ်သီယန်များ၊ အရှေ့အာရှမိုင်းနားနှင့် အာမေးနီးယားရှိ ဆင်မာရီယန်များ၊ အရှေ့ဘက်ရှိ မီဒီးယန်များကဲ့သို့ ရိုင်းစိုင်းသော လူမျိုးများသည် အင်အားတိုးလာခဲ့သည်။ ပြဿနာများကို ကြိုတင်မျှော်မှန်းကာ၊ အာဆာဒွန်သည် နေနတ်ဘုရားထံမှ ဤလူမျိုးများ အောင်မြင်မည်လား၊ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့ကို တားဆီးနိုင်မည်လားဟု မေးမြန်းခဲ့သည်။ တစ်ခုကို နောက်တစ်ခုဖြင့် ဖယ်ရှားရန် ကြိုးပမ်းကာ၊ သူသည် ဆင်မာရီယန်များနှင့် မီဒီးယန်များဆန့်ကျင်ရန် ဆစ်သီယန်များနှင့် စာချုပ်တစ်ခုချုပ်ဆိုခဲ့ပြီး၊ သူ၏သမီးကို ဆစ်သီယန်ခေါင်းဆောင် ဘာတတ်ထူအား (ဟီရိုဒိုတပ်စ်က ပရိုတိုသီယပ်စ်ဟု ခေါ်သည်) ပေးအပ်ခဲ့သည်။

With the conquest of Egypt of Esarhaddon the outward might of the Assyrian Empire reached its greatest height and remained so until its final decline began during the reign of Ashurbanipal. Esarhaddon’s first attempt to take Egypt in 673 b.c. was unsuccessful, and ended indefeat. But Taharka, an Ethiopian king of Egypt, surrendered two years later, and when Memphis fell almost without a battle the whole country lay open before the Assyrians, and the wealth of the Nile country streamed into Assyria. Esarhaddon installed 22 local princes as rulers over the country, and gave them Assyrian governors as supervisors. Returning from Egypt, the king had a relief of himself cut in the rocks at the Dog River near Beirut, where he found one left by his great predecessor, Shalmaneser III, and also had victory steles set up in several Syrian cities. One of these was found at Zenjirli, in which the king is shown leading the kings of Tyre and Egypt by a cord as if they were wild animals. Heretofore no human being had ever possessed as great power as Esarhaddon. Neither Sargon of Agade (Akkad) nor Hammurabi had ruled over so many countries or peoples; but the signs of impending danger, already visible, troubled Esarhaddon. Barbaric nations such as the Scythians in the northwest, the Cimmerians in eastern Asia Minor and Armenia, and the Medes in the east continued to gain strength. Anticipating trouble, Esarhaddon asked the sun-god whether these people would be successful or whether they could be kept back. Trying to remove one evil through another, he concluded a treaty with the Scythians against the Cimmerians and Medes and gave his daughter to the Scythian chieftain Bartatua, whom Herodotus calls Protothyas.

၆၇၂ ဘီစီတွင် အာရှုဘနီပေါလ်ကို အာရှုရိယား၏ အိမ်ရှေ့မင်းသားအဖြစ် ကြေညာခဲ့ပြီး၊ သူ၏ဖခင်နှင့် တွဲဖက်အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် လက်တွေ့တွင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ နှစ်နှစ်အကြာ၊ အာဆာဒွန်၏ သားကြီး ရှမာ့ရှ်-ရှုမ်-အုကင်သည် ဘေဘီလုံးနီးယားနှင့် ပတ်သက်၍ ထိုဂုဏ်ပုဒ်ကို ရရှိခဲ့သည်။

In 672 b.c. Ashurbanipal was proclaimed crown prince of Assyria, and became virtually coregent with his father. Two years later, Shamash-shum-ukin, the older son of Esarhaddon, received the same dignity with respect to Babylon.

အာဆာဒွန်၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် မည်းမှောင်သောအခြေအနေအောက်တွင် အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်သည် ပုန်ကန်ခဲ့ပြီး၊ အီသီယိုးပီးယားမှ တာဟာကာ ထပ်မံပေါ်ထွက်လာသောအခါ၊ အာဆာဒွန်သည် ပုန်ကန်သူများကို အပြစ်ပေးရန်နှင့် စည်းကမ်းပြန်လည်ထူထောင်ရန် နိုင်းမြစ်သို့ ထွက်ခွာရန် လိုအပ်ခဲ့သည်။ သူသည် ၆၆၉ ဘီစီတွင် အီဂျစ်သို့သွားရာလမ်းတွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။

Esarhaddon’s reign ended under a cloud. Egypt revolted, when Taharka of Ethiopia once more appeared on the scene, making it necessary for Esarhaddon to set out for the Nile to punish the rebels and restore order. He died in 669 b.c. on his way to Egypt.

အာရှုဘနီပေါလ် (၆၆၉—၆၂၇? ဘီစီ)။—အာဆာဒွန်၏ တူတန် (စစ်ဦးစီးခေါင်းဆောင်) ရှာ-နာဘူ-ရှုဦးဆောင်သော အီဂျစ်စစ်ဆင်ရေးသည် အောင်မြင်စွာ အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ပုန်ကန်သူမင်းသားတစ်ဦးဖြစ်သော နီချိုသည် အပြစ်ပေးရန် နိုင်နီဗီသို့ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်ခံရပြီး ဘုရင်၏ နှစ်သက်မှုကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ အာရှုရိယန်၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် အီဂျစ်သို့ ပြန်ပို့ခံခဲ့ရသည်။ ၎င်း၏သား ဆမ်တစ်သည် အာရှုရိယန်အမည် နာဘူ-ရှဇိဘန်နီကို ရယူခဲ့သည်။ တာဟာကာ၏ ဆက်ခံသူ တနူတမွန်က အာရှုရိယန်ထံမှ အီဂျစ်ကို လွတ်မြောက်ရန် ထပ်မံကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ အာရှုဘနီပေါလ်သည် သီဘီးမြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ထိုလှပသောမြို့ကို လုံးဝဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ နှစ်အနည်းငယ်အကြာ ဆမ်တစ်သည် အာရှုရိယန်၏ ထပ်ကျပ်မှုကို ဖယ်ရှားကာ အီဂျစ်၏ လွတ်လပ်ရေးကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ အီဂျစ်ကို လက်အောက်ခံထားရန် အာရှုရိယားအတွက် အနောက်၊ မြောက်၊ နှင့် အရှေ့ဘက်မှ အန္တရာယ်များကို ရင်ဆိုင်ရန် အင်အားအားလုံးလိုအပ်နေချိန်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များလွန်းခဲ့သဖြင့် နိုင်းမြစ်ဒေသကို စွန့်လွှတ်ရခဲ့သည်။

Ashurbanipal (669—627? B.C.).—Led now by Esarhaddon’s turtan, Sha-Nabu-shu, the Egyptian campaign was brought to a successful end. Necho, one of the rebellious princes who was brought to Nineveh as captive to receive punishment won the king’s favor and was sent back to Egypt as an Assyrian vassal. His son Psamtik took the Assyrian name Nabu-shezibanni. Another attempt was made to liberate Egypt from the Assyrian yoke, by Taharka’s successor Tanutamon, but it was likewise unsuccessful. Ashurbanipal took Thebes and thoroughly destroyed that beautiful city. A few years later Psamtik was able to shake off the Assyrian yoke and to restore Egypt’s independence. To hold Egypt in subjection proved to be so costly for Assyria at a time when it needed all its reserves to meet dangers from the west, north, and east that the Nile country had to be given up.

အာရှုဘနီပေါလ်သည် ဘေဘီလုံးနီးယားတွင်လည်း ပြဿနာများရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး၊ ၎င်း၏ညီ ရှမာ့ရှ်-ရှုမ်-အုကင်က ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ သို့သော် ပုန်ကန်မှုမအောင်မြင်ခဲ့ဘဲ၊ ဘေဘီလုံးနီးယားကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ရှမာ့ရှ်-ရှုမ်-အုကင်သည် ၎င်း၏နန်းတော်၏ မီးလျှံထဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည်။ အာရှုဘနီပေါလ်သည် ဘေဘီလုံးနီးယားဘုရင်အဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ သရဖူဆောင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ရှမာ့ရှ်-ရှုမ်-အုကင်ကို ထောက်ခံခဲ့သော အီလမ်နှင့် အာရေဗျ၊ ဆီးရီးယား၊ နှင့် ပါလက်စတိုင်းတို့တွင် အောင်မြင်သော စစ်ပွဲများကိုလည်း ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်း၏ မတည်မငြိမ်အင်ပါယာကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ၎င်း၏ ရန်သူအများစုကို သူထွက်ခွာမသွားမီ သေဆုံးသွားသည်ကို မြင်တွေ့ရခြင်းသည် ရှားပါးသော စိတ်ကျေနပ်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဆမ်တစ်ကို ထောက်ခံခဲ့သော လီဒီးယား၏ ဂိုင်ဂီးစ်သည် ဆင်မာရီယန်များနှင့် စစ်ပွဲတွင် ထီးနန်းနှင့် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။ နောက်ထပ်ပုန်ကန်သူ ခါလဒီယန်မင်းသား နာဘူ-ဘဲလ်-ရှုမာတီသည် အာရှုဘနီပေါလ်၏လက်ထဲသို့ မကျရောက်ရန် သတ်သေခဲ့သည်။ အီလမ်တွင် အာရှုရိယားနှင့် စစ်ပွဲများစွာတွင် မင်းသားများစွာ အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး၊ အီလမ်၏ ဂုဏ်ယူဖွယ်နိုင်ငံကို ဖျက်ဆီးကာ ၎င်း၏မြို့တော် ဆူဆာကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။

Ashurbanipal also had trouble in Babylon, where his own brother Shamash-shum-ukin revolted. The revolt failed, however, Babylon was taken, and Shamash-shum-ukin died in the flames of his palace. Ashurbanipal then crowned himself king of Babylon. He also waged several successful wars against Elam, which had supported Shamash-shum-ukin, and against Arabia, Syria, and Palestine. He was thus able to keep his shaky empire together. He even had the rare satisfaction of seeing most of his enemies perish before he left the scene of action. Gyges of Lydia, who had supported Psamtik in his revolt, lost throne and life in his war with the Cimmerians. Another rebel, the Chaldean prince Nabu-bel-shumati, committed suicide in order not to fall into Ashurbanipal’s hands, and in Elam a number of minor kings lost their lives in the several wars with Assyria that finally crushed the proud kingdom of Elam and leveled its capital city, Susa.

အာရှုရိယား၏ တည်ရှိချိန်တိုလှသော ဂုဏ်သတင်းနှင့် ဘုရင့်ဘဏ္ဍာထဲသို့ စီးဝင်လာသော စည်းစိမ်သည် ထိုဂုဏ်ယူဖွယ်အင်ပါယာ၏ နေ့ရက်များ ကုန်ဆုံးလုနီးဖြစ်နေပြီဖြစ်သည်ကို ဖုံးကွယ်ထားနိုင်ခြင်းမရှိပေ။ အင်အားကြီးသော ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးသည် အစိုးရအာဏာကို လက်ဝယ်ကိုင်ထားသရွေ့ လာမည့် ကပ်ဆိုးကြီးကို ရွှေ့ဆိုင်းထားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ဂရုတစိုက်ကြည့်ရှုသူတစ်ဦးသည် အားနည်းသော အုပ်ချုပ်သူတစ်ဦး ထီးနန်းသို့ရောက်လာပါက မတူညီသော အခြေအနေတစ်ခုပေါ်ပေါက်လာမည်ကို မြင်တွေ့နိုင်ခဲ့သည်။

The passing glory of Assyria and the wealth that poured into the royal coffers could not hide the fact that the days of that proud empire were numbered. So long as a strong man held the reins of government in his hands the coming catastrophe was postponed, but a careful observer could already see that a different situation would arise whenever a weak ruler should come to the throne.

အာရှုဘနီပေါလ်သည် စာအုပ်များစွာကို စုဆောင်းသူအဖြစ်နှင့် နိုင်နီဗီမြို့ရှိ ကြီးကျယ်သော စာကြည့်တိုက်ကို တည်ထောင်သူအဖြစ် အထူးသတိပြုခံရသည်။ ထိုစာကြည့်တိုက်ကို ၁၉ ရာစုအလယ်တွင် နိုင်နီဗီမြို့၏ အပျက်အစီးများထဲတွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ယခုအခါ ဗြိတိရှပြတိုက်တွင် ရှိနေသော ထိုစာကြည့်တိုက်မှ အာရှုရိယားနှင့် ဘေဘီလုံးနီးယားသမိုင်းနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အချက်အလက်များစွာကို ရရှိခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားရှိ ပျက်စီးနေသော နေရာများတွင် တွေ့ရှိခဲ့သော အခြားကြီးကျယ်သော ကျူနီဖောင်းစာအုပ်စုဆောင်းမှုများမှ နောက်ထပ်တန်ဖိုးရှိသော အချက်အလက်များကို ရရှိခဲ့သည်။ မင်းသားတစ်ဦးအနေဖြင့်၊ မူလက ယဇ်ပုရောဟိတ်ဖြစ်လာရန် ရည်ရွယ်ထားသူဖြစ်သောကြောင့်၊ သူသည် ပညာရှင်နှင့် ယဇ်ပုရောဟိတ်ဆိုင်ရာ သေသေချာချာ လေ့ကျင့်မှုကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် သူ၏ခေတ်ကာလ၏ စာပေဆိုင်ရာ စည်းစိမ်ကို စုဆောင်းရာတွင် စိတ်ဝင်စားခဲ့သည်။ သူသည် မူရင်းများ ပျောက်ကွယ်သွားပြီးနောက် တန်ဖိုးရှိသော စာသားများစွာ၏ မိတ္တူများကို နောင်ခေတ်များအတွက် ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။

Ashurbanipal is especially well known as the collector of many books and the founder of the great library of Nineveh, which was discovered in the ruins of Nineveh in the middle of the 19th century. From this library, now in the British Museum, was derived much of our early information concerning Assyrian and Babylonian history and religion. Later other great cuneiform collections found in the ruined sites of Mesopotamia have provided additional valuable information. As a prince, originally destined to become a priest, he received a careful scholarly and priestly training, and for this reason took an interest in collecting the literary wealth of his time. He preserved for later ages copies of many valuable texts, the originals of which have long since disappeared.

သူ၏ သေဆုံးမှု၏ အခြေအနေများနှင့် ရက်စွဲကို မသိရှိရပေ။ ၆၂၆ ဘီစီသည် ယခင်က ၎င်း၏ သေဆုံးမှုနှစ်အဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရပြီး၊ အချို့က ၆၃၁ ဟု ထင်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ အချို့ကမူ ၆၂၇ ခန့်ဖြစ်နိုင်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော် ၎င်း၏ နောက်ဆုံးနှစ်များအတွက် အီပိုနီမ်ကယ်နွန်မရှိသောကြောင့် ဤကာလ၏ ခေတ်စဉ်သည် အနည်းငယ် မသေချာပေ။

The circumstances and date of his death are unknown. The year 626 b.c. was formerly given as the year of his death, and some thought that it was 631. Others say probably about 627. But since no Eponym Canon for his last years is known, the chronology of this period is somewhat uncertain.

အာရှုရိယန်အင်ပါယာ၏ အဆုံးသတ်။—အာရှုဘနီပေါလ်၏ သားငယ် အာရှာ-အီတီလ်-အီလာနီသည် ၎င်း၏ဖခင်၏ ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဦးဖြစ်သော ဆင်-ရှုမ်-လီရှီယာကြောင့် ထီးနန်းရရှိခဲ့ပြီး၊ နောက်ထပ်ငါးနှစ်ခန့် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ဘုရင်သစ်သည် တောင်ဘက် ဘေဘီလုံးနီးယားကို ထိန်းထားခဲ့သော်လည်း၊ ခါလဒီယန်စစ်ဦးစီးခေါင်းဆောင် နာဘိုပိုလဆာကို ဘေဘီလုံးနီးယားကို သိမ်းပိုက်ပြီး ဘုရင်အဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ ဖန်တီးရန် တားဆီးနိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် ဘေဘီလုံးနီးယားကို အပြီးအပိုင် ဆုံးရှုံးခဲ့သော်လည်း၊ အာရှာ-အီတီလ်-အီလာနီသည် မီဒီးယန်များနှင့် တိုက်ပွဲတွင် ပိုမိုပျော်ရွှင်ဖွယ်အတွေ့အကြုံရရှိခဲ့ပြီး၊ မီဒီးယန်ဘုရင် ဖရော့တီးစ်သည် တိုက်ပွဲတွင် ကျဆုံးခဲ့သည်။ အာရှာ-အီတီလ်-အီလာနီအား ၎င်း၏ညီ ဆင်-ရှာ-အီရှကွန်က မည်သို့ မည်နှစ်တွင် ဆက်ခံခဲ့သည်ကို မသေချာပေ။ (အချို့ပညာရှင်များက ဤအမည်နှစ်ခုသည် ဘုရင်တစ်ဦးတည်းကို ရည်ညွှန်းသည်ဟု ယူဆကြသည်။)

The End of the Assyrian Empire.—Ashur-etil-ilani, a younger son of Ashurbanipal who owed his throne to Sin-shum-lishir, one of his father’s generals, ruled for the next five years or so. The new king held southern Babylonia, but could not prevent Nabopolassar, a Chaldean army commander, from taking Babylon and making himself king. Although he thus lost Babylon permanently, Ashur-etil-ilani had a happier experience in his fight against the Medes, whose king, Phraortes, fell in battle. It is uncertain how and in what year Ashur-etil-ilani was succeeded by Sin-shar-ishkun, generally held to be his brother. (Some scholars even consider the two names as belonging to one king.)

ဆင်-ရှာ-အီရှကွန်သည် တစ်ချိန်က အောင်မြင်မှုအတိုင်းအတာတစ်ခုကို ခံစားခဲ့ရပုံရသည်။ ၎င်းသည် ဘေဘီလုံးနီးယားကို စစ်ဆင်ရေးပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဆစ်ပါမြို့ကိုပင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ဖရော့တီးစ်၏သား ဆိုင်ယဇ်ဆရီးစ်ဦးဆောင်သော မီဒီးယန်များကိုလည်း အနိုင်ယူခဲ့သည်။ ယခုအခါ အာရှုရိယားသည် ၎င်း၏ ယခင်အင်အားကို ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး၊ ယခင်ရန်သူများဖြစ်သော ဆစ်သီယန်များနှင့် အီဂျစ်လူမျိုးများထံမှ အကူအညီရရှိခဲ့သည်မှာ ထူးဆန်းသောအချက်ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် အာရှုရိယား၏ ပြိုလဲမှုသည် အာရှုရိယားထက် ပိုမိုအန္တရာယ်ရှိသော အင်အားများ ပေါ်ပေါက်လာစေမည်ကို စိုးရိမ်ခဲ့ကြသည်။

Sin-shar-ishkun seems to have enjoyed a measure of success for a time. He campaigned against Babylonia, and even conquered Sippar. Also, the Medes under Phraortes’ son Cyaxares were beaten. It is a curious fact that now, having lost its former strength, Assyria received help from former enemies such as the Scythians and Egyptians, who feared that its fall might give birth to other powers even more dangerous than Assyria had been.

အာရှုရိယား၏ အားနည်းမှုကို သဘောပေါက်ကာ၊ တိုက်ခိုက်မှုသည် အကောင်းဆုံးခုခံမှုဖြစ်သည်ဟူသော နိယာမကို လိုက်နာပြီး၊ ဘေဘီလုံးနီးယား၏ နာဘိုပိုလဆာသည် လွတ်လပ်သောဘုရင်ဖြစ်လာပြီးမကြာမီ ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် စစ်ရေးအောင်မြင်မှုအချို့ရရှိခဲ့သော်လည်း၊ ဘေဘီလုံးနီးယန်မှတ်တမ်းများအရ ၎င်း၏ ပထမသုံးနှစ်အုပ်ချုပ်မှုတွင် အောင်မြင်မှုများနှင့် ရှုံးနိမ့်မှုများရှိခဲ့သည်။ နောက်ထပ် ခုနစ်နှစ်အတွက် မှတ်တမ်းများမရှိခြင်းကြောင့် ၎င်း၏ အောင်မြင်မှုနှင့် ရှုံးနိမ့်မှုများကို မသိရှိရပေ။ ၆၁၆ ဘီစီတွင်၊ မှတ်တမ်းများပြန်လည်ရရှိသည့်နှစ်တွင်၊ နာဘိုပိုလဆာသည် ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့ပြီး အလယ်ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ အာရှုရိယန်နှင့် အာရမိယန်မြို့များကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ အာရှုရိယန်-အီဂျစ်တပ်ဖွဲ့က ၎င်းကို ဘေဘီလုံးနီးယားသို့ ပြန်လည်တွန်းပို့ခဲ့သည်။ နောက်နှစ်တွင် နာဘိုပိုလဆာသည် အာဆာမြို့ဟောင်းကို သိမ်းပိုက်ရန် မအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုတစ်ခုပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဤစစ်ဆင်ရေးလည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ ၎င်းသည် အာရှုရိယားကို တစ်ဦးတည်းအနိုင်ယူရန် လုံလောက်သောအင်အားမရှိသေးပေ။ သို့သော်၊ မီဒီးယန်များက ၆၁၄ ဘီစီတွင် တာဘီဆူနှင့် အာဆာမြို့များကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ မီဒီယန်ဘုရင် ဆိုင်ယဇ်ဆရီးစ်သည် နာဘိုပိုလဆာနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့ပြီး၊ ဘေဘီလုံးနီးယန်အိမ်ရှေ့မင်းသား နီဘူခါဒနီဇာနှင့် မီဒီယန်မင်းသမီးတစ်ဦး၏ အိမ်ထောင်ဖြင့် ဤမဟာမိတ်ကို တံဆိပ်ခတ်ခဲ့သည်။ ဤနိုင်ငံရေးမဟာမိတ်သည် အာရှုရိယား၏ ကံကြမ္မာကို ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး၊ သုံးလကြာ ဝိုင်းထားပြီးနောက် ၆၁၂ ဘီစီတွင် နိုင်နီဗီမြို့သည် မီဒီးယန်နှင့် ဘေဘီလုံးနီးယန်များ၏ ပူးပေါင်းထိုးစစ်ကြောင့် ပြိုလဲခဲ့သည်။ ဆင်-ရှာ-အီရှကွန်သည် ၎င်း၏မိသားစုနှင့်အတူ နန်းတော်၏ မီးလျှံထဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည်။ ကလဟ်မြို့ကဲ့သို့ နိုင်နီဗီမြို့သည် နောက်ခေတ်မျိုးဆက်များပင် ၎င်း၏တည်နေရာကို မသိရှိရလောက်အောင် လုံးဝဖျက်ဆီးခံခဲ့ရသည်။ အာရှုရိယန်အင်ပါယာကို ဆိုင်ယဇ်ဆရီးစ်နှင့် နာဘိုပိုလဆာတို့က ပိုင်းခြခဲ့ပြီး၊ ဆိုင်ယဇ်ဆရီးစ်သည် မြောက်ဘက်ပြည်နယ်များအားလုံးနှင့် အာရှမိုင်းနားသို့ အာရှုရိယား၏ ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ရယူခဲ့ပြီး၊ နာဘိုပိုလဆာသည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၊ ဆီးရီးယား၊ နှင့် ပါလက်စတိုင်းတို့၏ အမည်ခံထိန်းချုပ်မှုကို ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော် တကယ့်ထိန်းချုပ်မှုသည် အင်အားပြသမှုဖြင့်သာ ရရှိနိုင်ပြီး၊ အောင်ပွဲရသူနှစ်ဦးအကြား နားလည်မှုဖြင့်သာ မဟုတ်ပေ။

Realizing Assyria’s weakness, and following the principle that attack is the best defense, Nabopolassar of Babylon went on the offensive soon after he had become an independent king. He had some military successes, but also several setbacks, as revealed in the Babylonian Chronicle that covers his first three regnal years. Lack of extant records leaves us in the dark about his successes and defeats during the next seven years. In 616 b.c., the year for which chronicles are again available, Nabopolassar was on the offensive and conquered Assyrian and Aramaean towns on the middle Euphrates, but proved unable to withstand an Assyro-Egyptian army, which drove him back to Babylon. The following year Nabopolassar made an unsuccessful attempt to take the old city of Assur. This campaign also failed. He was not yet strong enough to defeat Assyria singlehanded. However, the Medes captured Tarbisu and Assur in 614 b.c. and the Median king Cyaxares concluded an alliance with Nabopolassar that was sealed by the marriage of the Babylonian crown prince Nebuchadnezzar to a Median princess. This political alliance decided the fate of Assyria, and after a siege of three months Nineveh fell to the united Medes and Babylonians, in 612 b.c. Sin-shar-ishkun died with his family in the flames of his palace. Like Calah, Nineveh was destroyed so thoroughly that later generations did not even know of its location. The empire of Assyria was divided between Cyaxares and Nabopolassar, the former taking all the northern provinces, along with Assyria’s claims to Asia Minor, and the latter receiving nominal control of Mesopotamia, Syria, and Palestine. Actual control, however, could be won only through a show of power, and not simply by an understanding between the two victors.

အီဂျစ်အကူအညီဖြင့်၊ အာရှာ-အုဘလ္လစ်ဟု အမည်ရသော အာရှုရိယန်မင်းသားတစ်ဦးသည် ဟာရန်မြို့ကို မြို့တော်အဖြစ် အာရှုရိယန်နိုင်ငံကို ပြန်လည်ထူထောင်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း၊ မီဒီးယန်နှင့် ခါလဒီယန်များက ၎င်းကို မကြာမီ နှင်ထုတ်ခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်းများစွာ လူမျိုးများကို ဒုက္ခပေးခဲ့သော အာရှုရိယားသည် ရှိမနေတော့ဘဲ၊ ၎င်း၏ နိုင်ငံသားများသည် ၎င်းတို့၏ အုပ်ချုပ်သူများက အခြားလူမျိုးများစွာထံ ပြုလုပ်ခဲ့သော ရက်စက်သော ဆက်ဆံမှုကို ခံစားခဲ့ရသည်။ နာဟမ်ကဲ့သို့ အာရှုရိယန်အင်ပါယာ၏ ပြိုလဲမှုကို ဟောကိန်းထုတ်ခဲ့သော ဟီဘရူးပရောဖက်များ၏ စကားများသည် စာသားအတိုင်း ပြည့်စုံခဲ့သည်။

With Egyptian help, an Assyrian prince by the name of Ashur-uballit essayed to re-establish the Assyrian state, with Haran as its capital, but was soon evicted by the Medes and Chaldeans. Assyria, the scourge of the nations for many centuries, ceased to exist, and its citizens experienced the same cruel treatment their rulers had meted out to many other peoples in the past. The words of Nahum, like those of other Hebrew prophets who had predicted the fall of the Assyrian Empire, were literally fulfilled:

နာဟုမ် ၃:၁၈-၁၉

“အိုအာရုံရှင်ဘုရင်၊

သင်၏မှူးမတ်များသည် မြေမှုန့်ထဲတွင် နေရ၍၊

သင်၏လူများသည် တောင်များပေါ်တွင် ပြန့်ကြဲလျက်၊

သူတို့ကို စုရုံးမည့်သူမရှိ။

သင်၏ဒဏ်ရာသည် ပျောက်ကင်းခြင်းမရှိ၊

သင်၏ဒဏ်ရာသည် ပြင်းထန်လှသည်။”

“O king of Assyria:

thy nobles shall dwell in the dust:

thy people is scattered upon the mountains,

and no man gathereth them.

There is no healing of thy bruise;

thy wound is grievous” (Nahum 3:18, 19).

IX. ဖီးနစ်ရှားနိုင်ငံ၊ အစောဆုံးခေတ်မှ နဘုကဒ်နီဇာဒုတိယအထိ

ဖီးနစ်ရှားသည် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် ဤအမည်ဖြင့် ဖော်ပြထားခြင်းမရှိသော်လည်း၊ ဟီဘရူးလူမျိုးများနှင့် ဆက်သွယ်မှုများစွာရှိခဲ့ပြီး၊ ဤနိုင်ငံ၏သမိုင်းသည် သမ္မာကျမ်းစာလေ့လာသူအတွက် အရေးပါသည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖီးနစ်ရှားမြို့များဖြစ်သည့် တိုင်ယာ၊ ဆီဒုန်၊ ဇာရဖတ် (ဆာရပ်တာ)၊ ဂျီဘယ်လ် (ဘိုင်ဘလော့စ်)၊ အာဗတ် (အာရဒပ်စ်) တို့ကို မကြာခဏဖော်ပြထားသည်။

IX. Phoenicia From the Earliest Times to Nebuchadnezzar II

Phoenicia, though not mentioned under this name in the Old Testament, had many contacts with the Hebrews, and the history of this country is of some importance to the student of the Bible, who finds frequent mention of Phoenician cities such as Tyre, Sidon, Zarephath (Sarepta), Gebal (Byblos), and Arvad (Aradus).

ဖီးနစ်ရှားနိုင်ငံသည် ဧကရဘူးပင်လယ်အော်မြောက်ဘက်ရှိ ဆီးရီးယားကမ်းရိုးတန်းရှိ ကျဉ်းမြောင်းသောမြေသွယ်ကို လွှမ်းမိုးထားပြီး၊ လီဗနွန်တောင်တန်းနှင့် မြေထဲပင်လယ်ကြားတွင် တည်ရှိသည်။ ၎င်းသည် တောင်များပင်လယ်မှ နောက်ဆုတ်သွားသည့် သေးငယ်သောလွင်ပြင်များစွာပါဝင်ပြီး၊ ထိုလွင်ပြင်တစ်ခုစီတွင် ပင်လယ်ကမ်းရိုးမြို့တစ်မြို့က လွှမ်းမိုးထားသည်။ ကမ်းရိုးတန်းလွင်ပြင်သည် အကျယ် ၀.၅ မိုင်မှ ၃ မိုင် (၀.၈ ကီလိုမီတာမှ ၄.၈ ကီလိုမီတာ) အထိ ကွဲပြားသည်။ ဘေရွတ်မြောက်ဘက်ရှိ နာရ်အယ်လ်-ကဲလ်ဘ် (ခွေးမြစ်) ကဲ့သို့သော နေရာအချို့တွင် တောင်များသည် ပင်လယ်ထဲသို့ ထောင်မတ်စွာ ကျဆင်းသွားသောကြောင့် လမ်းများကို ကျောက်တုံးများမှ ဖောက်ထွင်းရသည်။ ရှေးခေတ်တွင် မြို့များကို တိုင်ယာနှင့် အာဗတ်ကဲ့သို့ ကမ်းလွန်ကျွန်းများပေါ်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ သို့မဟုတ် ထရီပိုလီနှင့် ဘိုင်ဘလော့စ်ကဲ့သို့ ပင်လယ်ထဲသို့ ထိုးထွက်နေသော မြေထွက်များပေါ်တွင် သို့မဟုတ် ဖြောင့်တန်းသော ကမ်းရိုးတန်းတွင် သေးငယ်သော ပင်လယ်အော်များဖြစ်ပေါ်ရာ နေရာများတွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံသည် လီဗနွန်တောင်များမှ မြစ်များစွာဖြင့် ရေပေးဝေမှုကောင်းမွန်ပြီး၊ ရှေးခေတ်တွင် ထိုတောင်များသည် ဆီဒါးပင်များနှင့် အခြားအပ်များဖြင့် သစ်တောများဖုံးလွှမ်းထားသည်။ ဖီးနစ်ရှားသည် ကောက်ပဲသီးနှံ၊ သစ်သီးဝလံ၊ ဝိုင်နှင့် ကြွယ်ဝပြီး၊ လီဗနွန်တောင်များမှ ဆီဒါးသစ်သားနှင့် ဆီးရီးယားနောက်ကျောပိုင်းဒေသမှ ထုတ်ကုန်များကို အဓိကတင်ပို့သူအဖြစ်၊ ရှေးကမ္ဘာ၏ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးဗဟိုချက်ဖြစ်လာသည်။

The land of Phoenicia covered the narrow coastal strip of Syria north of the Bay of Acre and between the Lebanon mountain range and the Mediterranean, which consists of a number of small plains where the mountains recede from the sea, each of which was dominated by a maritime city. The coastal plain varies in width from 1/2 mi. to 3 mi. (.8 to 4.8 km.). In some places, as at the Nahr el–Kelb, the Dog river north of Beirut, the mountains drop precipitously to the sea, so that the road must be blasted out of the rocks. Anciently, the cities were built either on rocky islands off the coast—like Tyre and Arvad—or on the shore where land jutting out into the sea forms small bays in what is, for the most part, a straight coast line—as with Tripoli and Byblos. The country was well watered by a number of rivers from the Lebanon Mts., which in ancient times were heavily forested with cedars and other coniferous trees. Phoenicia was rich in grain, fruit, and wine, and as the principal exporter of cedarwood from the mountains and the products of the Syrian hinterland, it became the commercial clearing house of the ancient world.

ဂရိအမည် ဖီးနစ်ရှားသည် ၎င်း၏အဓိကတင်ပို့ပစ္စည်းတစ်ခုဖြစ်သည့် ဖိုင်နစ် (phoinix) ဟုခေါ်သော ခရမ်းရောင်ဆိုးဆေးနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ သို့သော် သူတို့ကိုယ်သူတို့ ကိနာနီ (Canaanites) ဟုခေါ်ကြပြီး၊ ၎င်းတို့၏နိုင်ငံကို ကိနာန်ဟုခေါ်သည်။ ၎င်းသည် ကမ္ဘာဦးကျမ်း ၁၀:၁၅-၁၉ နှင့် ကိုက်ညီပြီး၊ ထိုနေရာတွင် ဖီးနစ်ရှားမြို့များစွာ၏ နေထိုင်သူများကို ကိနာန်၏သားစဉ်မြေးဆက်များအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။

The Greek name for the land, Phoenicia, is related to one of its principal exports, a purple-colored dye material called phoinix, “purple,” or “crimson.” However, they called themselves Kena‘ani, that is, Canaanites, and their country Canaan, which agrees with Gen. 10:15–19, where the inhabitants of several Phoenician cities are listed as descendants of Canaan.

ဖီးနစ်ရှား၏သမိုင်းကို ပြည့်စုံစွာရေးသားရန် အရင်းအမြစ်များ လုံလောက်မှုမရှိပြီး၊ ၎င်း၏အစောဆုံးသမိုင်းသည် လုံးဝမသိမဖြစ်နေသည်။ သို့သော် ဖီးနစ်ရှားမြို့တစ်မြို့ဖြစ်သည့် ဘိုင်ဘလော့စ်သည် တတိယထောင်စုနှစ်တွင် အီဂျစ်မှတ်တမ်းများတွင် ဆီဒါးသစ်သားတင်ပို့ရာ အရေးပါသောမြို့အဖြစ် ပေါ်ထွက်လာသည်။ ဘိုင်ဘလော့စ်တွင် တူးဖော်မှုများအရ အီဂျစ်ရှေးခေတ်နိုင်ငံခေတ်အတွင်း အီဂျစ်ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု ပြင်းထန်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် တိုင်ယာလူများက ၎င်းတို့၏မြို့ကို ဘီစီ ၂၇၅၀ ခန့်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်ဟု အစဉ်အလာအရ ဆိုကြပြီး၊ ဆီဒုန်လူများက ၎င်းတို့၏မြို့သည် ထိုထက်ပိုမိုရှေးကျသည်ဟု ဆိုကြသည်။ တောင်ပိုင်းဖီးနစ်ရှား၏ အရေးပါသောဆိပ်ကမ်းမြို့များကို အစောဆုံးဖော်ပြထားသည်မှာ အီဂျစ်ဆယ်ရှစ်ယောက်မြောက်မင်းဆက်မှတ်တမ်းများတွင်ဖြစ်ပြီး၊ ထိုအခါတွင် ဖီးနစ်ရှားတစ်ခုလုံးသည် နိုင်းမြစ်ဝှမ်းမှ အုပ်ချုပ်သူများလက်အောက်တွင် ရှိခဲ့သည်။ သို့သော် ဖီးနစ်ရှားလူများသည် အီဂျစ်သို့ အခွန်ပေးဆောင်ရပြီး ၎င်းတို့၏မြို့များတွင် အီဂျစ်တပ်များကို ခံယူရသော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏စီးပွားရေးအင်အားကို သိသိသာသာ မထိခိုက်စေခဲ့ပေ။ ၎င်းတို့၏နိုင်ငံခြားကုန်သွယ်မှုသည် ထွန်းကားခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ကိုယ်စားလှယ်များကို ဆိုက်ပရပ်စ်၊ အာရှမိုင်နာ၏ကမ်းရိုးတန်းများနှင့် အေဂျီယံပင်လယ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဒုတိယထောင်စုနှစ်အကုန်တွင် ၎င်းတို့သည် ၎င်းတို့၏စီးပွားရေးလွှမ်းမိုးမှုကို ချဲ့ထွင်ကာ ဆီဆီလီ၊ ဆာဒီနီယာ၊ မြောက်အာဖရိကနှင့် စပိန်သို့ သင်္ဘောများ စေလွှတ်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဝေးလံသောနိုင်ငံများတွင် အမြဲတမ်းကိုလိုနီများ တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ထိုကိုလိုနီများအနက် ကာသေ့ဂျ်သည် အကျော်ကြားဆုံးဖြစ်လာသည်။ ၎င်းသည် ရောမတို့၏ချဲ့ထွင်မှုကို စိန်ခေါ်နိုင်လောက်အောင် အင်အားကြီးထွားလာခဲ့သည်။ စပိန်ရှိ တာတက်ဆပ်စ်သည် ဖီးနစ်ရှားလွှမ်းမိုးမှု၏ အနောက်ဘက်ဆုံးနေရာဖြစ်ပြီး၊ “တာရှစ်” သို့မဟုတ် “သတ္တုရိုင်း” ဟုခေါ်သော နေရာများစွာထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသို့ “တာရှစ်သင်္ဘောများ” ရွက်လွှင့်ခဲ့သည် (ဆာလံ ၄၈:၇၊ ၁ ရာဇဝင်း ၁၀:၂၂ ကိုကြည့်ပါ)။

There is not sufficient source material available for a complete history of Phoenicia, and its earliest history is completely shrouded in obscurity. One of the Phoenician cities, however—Byblos—appears in Egyptian records of the third millennium as an important city for the export of cedarwood. Excavations carried out in Byblos have shown strong Egyptian influence during the time of the Old (Egyptian) Kingdom. The later Tyrians claimed a tradition that their city had been founded about 2750 b.c., and the Sidonians claimed an even greater age for their city. The earliest mention of these important port cities of southern Phoenicia is found in the records of the Eighteenth Dynasty of Egypt, when all of Phoenicia was dominated by the rulers of the Nile valley. However, the fact that the Phoenicians had to pay tribute to Egypt and tolerate Egyptian garrisons in their cities did not materially affect their economic strength. Their foreign trade seems to have flourished, and their agents were found in Cyprus, on the coasts of Asia Minor, and in the Aegean Sea. Toward the end of the second millennium they extended their economic sphere of influence and sent ships to Sicily, Sardinia, North Africa, and Spain. Later, permanent colonies were founded in distant lands. Of these colonies Carthage became the most famous. It grew so strong, in fact, that in course of time it dared to challenge the expansionism of Rome. Tartessus, in Spain, the westernmost point of Phoenician influence, was one of several places named “Tarshish,” or “smeltery,” to which sailed “ships of Tarshish” (Ps. 48:7; see on 1 Kings 10:22).

ဒုတိယထောင်စုနှစ်အကုန်အထိ ဆီဒုန်သည် ဖီးနစ်ရှားဆိပ်ကမ်းမြို့များထဲတွင် အရေးအပါဆုံးနေရာယူထားခဲ့သော်လည်း၊ ပထမထောင်စုနှစ်တွင် တိုင်ယာသည် ဦးဆောင်နေရာယူခဲ့ပြီး ရာစုနှစ်များစွာ ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။ ဖီးနစ်ရှားသည် နိုင်ငံတစ်ခုလုံးကို ထိန်းချုပ်သော တစ်ညီတစ်ညွတ်အစိုးရတစ်ခု ဖွံ့ဖြိုးမလာခဲ့ဘဲ၊ မြို့ကြီးတစ်ခုစီတွင် ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်သူရှိပြီး၊ ၎င်း၏ထိန်းချုပ်မှုသည် ၎င်းနှင့်နီးကပ်သော သေးငယ်သောအသိုင်းအဝိုင်းများအထိ တိုးချဲ့ခဲ့သည်။

Until the close of the second millennium b.c. Sidon had held the most important place among the Phoenician port cities, but during the first millennium Tyre took the lead and kept it for many centuries. It seems that Phoenicia never developed a unified government controlling the whole country, but that each large city had its own ruler and that its control extended to smaller communities adjacent to it.

ဘိုင်ဘလော့စ်မြို့၏ အုပ်ချုပ်သူများစွာကို ထိုမြို့တွင် တူးဖော်တွေ့ရှိသော ကမ္ဗည်းများမှ သိရှိရသော်လည်း၊ ဒုတိယထောင်စုနှစ်အလယ်ပိုင်းနောက်ပိုင်း ဘိုင်ဘလော့စ်၏ နိုင်ငံရေးအခန်းကဏ္ဍသည် အနည်းဆုံးဖြစ်ခဲ့သည်။ တိုင်ယာ၏ ပထမဆုံးသိရှိထားသော အုပ်ချုပ်သူမှာ ဟီရမ်ဖြစ်ပြီး၊ သူသည် ဒါဝိဒ်နှင့် ရှောလမုန်တို့နှင့် ခေတ်ပြိုင်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ယေရုရှလင်မြို့ရှိ ဗိမာန်တော်တည်ဆောက်မှုတွင် ကူညီခဲ့သည်။ ထို့ပြင် သူ၏သင်္ဘောသားများသည် ရှောလမုန်၏သင်္ဘောသားများနှင့်အတူ အိုဖီယာသို့ လှေကားထစ်များတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။

A number of rulers of Byblos are known from inscriptions found during the excavations of that city, but after the middle of the second millennium b.c. the political role of Byblos seems to have been at most a minor one. Hiram was the first ruler of Tyre whose name is known. He was contemporary with David and Solomon and assisted in the building of the Temple at Jerusalem. Also, his sailors participated with those of Solomon in expeditions to Ophir.

ဟီရမ်၏ နောက်ပိုင်းဆက်ခံသူတစ်ဦးမှာ အဟတ်၏ ထင်ရှားသောဇနီးဖြစ်သူ ယေဇဗေလ်၏ဖခင်ဖြစ်သည့် အီသဗလ်ဖြစ်သည်။ သူသည် တိုင်ယာဘုရင်မဖြစ်မီ အာစတာတီးနတ်ဘုရားမ၏ ယဇ်ပုရောဟိတ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် သူမ၏သမီးဖြစ်သူ ဣသရေလဘုရင်မဖြစ်လာသောအခါတွင် သူမ၏မွေးရပ်မြေ၏ ဘာသာရေးကို စိတ်အားထက်သန်စွာ လိုက်နာရခြင်း၏ အကြောင်းပြချက်ဖြစ်နိုင်သည်။ အီသဗလ်၏အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း အာရုံရှင်နိုင်ငံနှင့် ရန်စမှု စတင်ခဲ့ပြီး၊ ထိုနိုင်ငံသည် ဘီစီ ၉ ရာစုနှစ်မှစ၍ အနောက်ဘက်ရှိ နိုင်ငံများအားလုံးကို တစ်လှည့်စီ သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဘီစီ ၈၅၃ တွင် ကာကာမြို့၌ ရှာလမာနီဇာ တတိယနှင့် ဆန့်ကျင်သော ညွန့်ပေါင်းတပ်ဖွဲ့တွင် အာဗတ်မြို့၏ဖီးနစ်ရှားဘုရင်သည် စစ်သည် ၂၀၀ နှင့် ပါဝင်ခဲ့သည်။ သို့သော် အခြားဖီးနစ်ရှားမြို့အများစုသည် အခွန်ပေးဆောင်ရန် သဘောတူခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် အချိန်တစ်ခုအထိ ၎င်းတို့သည် နှိုင်းယှဉ်လျှင် လွတ်လပ်မှုကို ထိန်းသိမ်းထားပြီး ၎င်းတို့၏အကျိုးအမြတ်ရှိသော ပင်လယ်ရပ်ခြားကုန်သွယ်မှုကို အနှောင့်အယှက်မရှိဘဲ ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။

One of Hiram’s later successors was Ethbaal, father of Ahab’s infamous wife, Jezebel. He had been a priest of Astarte before becoming king of Tyre, which may explain his daughter’s zeal for the religion of her native land, even when she became queen of Israel. During Ethbaal’s reign the struggle with Assyria began in earnest, that country which from the 9th century b.c. onward sought to subjugate piecemeal all lands to the west. Hence, at the battle of Qarqar in 853, we find the king of the Phoenician city of Arvad, with 200 soldiers, in the coalition against Shalmaneser III. However, most of the other Phoenician cities agreed to pay tribute. Thus for a time they maintained comparative independence and continued their lucrative overseas trade unmolested.

ဖီးနစ်ရှားသမိုင်း၏ အရေးပါသောဖြစ်ရပ်တစ်ခုမှာ ဟေဇကိယဘုရင်လက်ထက်တွင် ရှာလမာနီဇာ ပဉ္စမနှင့် ဆာဂုန်ဒုတိယတို့ကို တိုင်ယာမြို့က ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ တိုင်ယာမြို့သည် ၅ နှစ်ကြာ ဝိုင်းထားခံရပြီး ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ထိုမြို့သည် အညံ့ခံရန် အတင်းအကျပ်ပြုခံရပြီး ထပ်မံ၍ အခွန်ပေးဆောင်ရသည့်မြို့ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော် ဆင်နာခရစ်၏လက်ထက်တွင် တိုင်ယာသည် ထပ်မံပုန်ကန်ခဲ့ပြီး၊ ဝိုင်းထားခံရသော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ သို့သော် ဆီဒုန်သည် တိုင်ယာ၏ပုံစံကို လိုက်လံ၍ အာဆာဒုန်ကို ဆန့်ကျင်ပုန်ကန်ခဲ့ရာ၊ ဘီစီ ၆၇၈ တွင် သိမ်းပိုက်ခံရပြီး ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရသည်။ တိုင်ယာသည် နောက်ထပ်နှစ်အနည်းငယ်ကြာ လွတ်လပ်မှုကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ အာရှုဘာနီပယ်လ်လက်ထက်တွင် အာရုံရှင်အင်ပါယာ၏ လက်အောက်သို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့ရသည်။

An important episode in Phoenician history was the fight of Tyre against Shalmaneser V and Sargon II in the time of king Hezekiah of Judah. Tyre was besieged for five years and sorely hurt. It seems that the city was finally forced to surrender and once more made tributary. But Tyre rebelled again in Sennacherib’s time, and was unsuccessfully besieged. Yet, when Sidon followed Tyre’s example and rebelled against Esarhaddon, it was taken and destroyed (678 b.c.). Tyre remained independent a few years longer, but was finally forced back into the Assyrian fold by Ashurbanipal.

အာရုံရှင်အင်ပါယာ ယိုယွင်းလာသည့်အခါ နီအိုဘာဗျလုန်အင်ပါယာဖြင့် အစားထိုးခံရပြီး၊ တိုင်ယာသည် အင်ပါယာပြောင်းလဲမှုကာလ၏ နိုင်ငံရေးအခက်အခဲများကို အခွင့်ကောင်းယူကာ လွတ်လပ်ရေးကြေညာပြီး ဘာဗျလုန်သို့ အခွန်ပေးဆောင်ရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် နဘုကဒ်နီဇာသည် ထိုမြို့ကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ သူသည် တိုင်ယာ၏ပြည်မကြီးကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ ကျွန်းမြို့ကို ၁၃ နှစ်ကြာ ဝိုင်းထားခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ သူသည် ဘုရင်ကို ထီးနန်းပေါ်တွင် ဆက်လက်ထားရှိခဲ့သော်လည်း၊ ဘာဗျလုန်အကျိုးစီးပွားကို ထိန်းသိမ်းရန် ဘာဗျလုန်မှ အဆင့်မြင့်ကော်မရှင်နာတစ်ဦးကို ခန့်အပ်ခဲ့သည်။

When the tottering Assyrian Empire was replaced by the Neo-Babylonian, Tyre took advantage of the political difficulties of the transitional period, declared itself independent, and refused to send tribute to Babylonia. As a result Nebuchadnezzar moved against the city. He took mainland Tyre but besieged the island city for 13 years without success. He allowed the king to remain on the throne, but appointed a Babylonian high commissioner to safeguard Babylonian interests.

X. ဆီးရီးယားနိုင်ငံများ
ဆီးရီးယားဟူသော အမည်သည် အချိန်အလိုက် ဧရိယာအမျိုးမျိုးကို ရည်ညွှန်းသည့် ပထဝီဝင်အသုံးအနှုန်းဖြစ်သည်။ လက်ရှိဆီးရီးယားသည် ရှေးခေတ်တွင် ဆီးရီးယားဟုသတ်မှတ်ခံရသည့် ဧရိယာအားလုံးကို မပါဝင်ဘဲ၊ ယခင်က ဆီးရီးယားအဖြစ် မယူဆခဲ့ဖူးသော ဧရိယာများပါဝင်သည်။ ရောမခေတ်တွင် ယူဖရေးတီးမြစ်မှ တောင်ဘက်ရှိ အနီရောင်ပင်လယ်အထိ အားလုံးကို ဆီးရီးယားဟု သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ အချို့အချိန်များတွင် ပါလက်စတိုင်းကို သီးခြားယူဆခဲ့ပြီး၊ မြောက်ပိုင်းနှင့် အလယ်ပိုင်းမက်ဆိုပိုတေးမီးယားတစ်ပိုင်းကို ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ သို့သော် ယေဘုယျအားဖြင့်၊ ဆီးရီးယားဟူသော ပထဝီဝင်အသုံးအနှုန်းသည် အရှေ့ဘက်တွင် ဆီးရီးယားသဲကန္တာရဖြင့်၊ အနောက်ဘက်တွင် မြေထဲပင်လယ်ဖြင့်၊ မြောက်ဘက်တွင် တော်ရပ်စ်တောင်များဖြင့်၊ တောင်ဘက်တွင် ပါလက်စတိုင်းဖြင့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်နေပြီး၊ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းအကြား နယ်နိမိတ်သည် ဧကရဘူးပင်လယ်အော်မြောက်ဘက်မှ ယခုရေကန်ဖြစ်လျက်ရှိသော ဟူလီကန်ရေကန်မြောက်ဘက်ရှိ ယော်ဒန်မြစ်သို့ ဖြောင့်တန်းစွာ ဖြတ်သန်းသွားသည်။

X. The Syrian States

The name Syria is a geographical term designating an area that has varied in size from time to time. Present-day Syria does not include everything known as Syria in ancient times, and extends to areas that had never before been considered a part of it. In Roman times all the land from the Euphrates in the north to the Red Sea in the south was designated as Syria. At other times Palestine was thought of separately, and parts of northern and central Mesopotamia were included. Generally speaking, however, the geographical term Syria designates an area bordered on the east by the great Syrian Desert, in the west by the Mediterranean, in the north by the Taurus Mts., and in the south by Palestine, with the line between Syria and Palestine running approximately straight from the sea north of Acre to the Jordan north of the now-drained Lake Huleh.

ဤဒေသသည် မြောက်-တောင်ဖြတ်သန်းသည့် တောင်တန်းနှစ်ခုဖြင့် ပိုင်းခြားထားသည်။ အနောက်ဘက်တောင်တန်းသည် မြောက်ဘက်တွင် ဂျီဘယ်လ် အာကရာ (၅,၂၄၁ ပေ၊ ၁,၅၉၇ မီတာ) နှင့် တောင်ဘက်တွင် လက်ဘနွန်တောင် (၁၀,၀၀၀ ပေကျော်၊ ၃,၀၄၈ မီတာ) ဖြင့် အမှတ်အသားပြုထားသည်။ အရှေ့ဘက်တောင်တန်းကို အန်တီ-လက်ဘနွန်ဟု ခေါ်ပြီး တောင်ဘက်တွင် မတ်ဟာမွန်တောင် (၉,၂၃၂ ပေ၊ ၂,၈၁၄ မီတာ) ဖြင့် အဆုံးသတ်သည်။ ဤတောင်တန်းနှစ်ခုကြားတွင် ၁၂ မိုင် (၁၉.၃ ကီလိုမီတာ) အကျယ်ရှိသော ဘီကာ “အက်ကွဲရာ” ဟုခေါ်သည့် မြင့်သောချိုင့်ဝှမ်းတစ်ခုရှိပြီး၊ ၎င်းတွင် လီတာနီနှင့် အိုရွန်တီးစ်ဟူသော မြစ်နှစ်သွယ်ရှိသည်။ လီတာနီမြစ်သည် တောင်ဘက်သို့ စီးဆင်းပြီး အိုရွန်တီးစ်မြစ်သည် မြောက်ဘက်သို့ စီးဆင်းသည်။ ဤမြစ်နှစ်သွယ်သည် နောက်ဆုံးတွင် အနောက်ဘက်သို့လှည့်ကာ မြေထဲပင်လယ်ထဲသို့ စီးဝင်သည်။ အန်တီ-လက်ဘနွန်တောင်တန်းမှ အရှေ့ဘက်သို့ စီးဆင်းသော ရေချောင်းများသည် ဆီးရီးယားသဲကန္တာရရှိ အိုအေစစ်အမျိုးမျိုးကို ရေသွင်းပေးပြီး၊ ဒမတ်စကပ်နှင့် ၎င်း၏ပတ်ဝန်းကျင်ဥယျာဉ်ဧရိယာသည် အကြွယ်ဝဆုံးနှင့် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။

The region thus marked out is intersected by two north-south mountain ranges. The western range is marked in the north by the Jebel Akra (5,241 ft.; 1,597 m.) and in the south by the Lebanon, which rises to more than 10,000 ft. (3,048 m.). The eastern range of mountains, called the Anti-Lebanon, ends in the south with Mt. Hermon (9,232 ft., or 2,814 m.). Between the two ranges lies a 12-mi.-wide (19.3 km.) highland valley, now called Beqa‘, “the split,” with its two rivers, the Litani, flowing south, and the Orontes, north. Both rivers eventually turn west and empty their waters into the Mediterranean. Several streams flow eastward from the Anti-Lebanon range and irrigate various oases of the Syrian Desert, of which Damascus, with its surrounding garden area, is the richest and largest.

ဖိုနီးရှားကမ်းရိုးတန်းဒေသသည် ဆီးရီးယား၏ကျန်ဒေသများမှ တောင်တန်းများဖြင့် သီးခြားခွဲထားသောကြောင့်၊ ၎င်းသည် အတွင်းပိုင်းဒေသများနှင့် အနည်းငယ်ကွဲပြားသော သမိုင်းကို တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ရပြီး၊ ယခင်အပိုင်းတွင် သီးခြားဖော်ပြထားသည်။ ထို့ကြောင့်၊ နိုင်ငံရေးအရ၊ ဆီးရီးယားသည် ဒမတ်စကပ်နှင့် အယ်လီပိုကဲ့သို့သော အိုအေစစ်များတဝိုက်တွင် စည်ပင်သာယာသော မြို့ပြပြည်နယ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ကာဒတ်ရှ်၊ ကွတ်နာ၊ ဟာမတ်နှင့် အာလာလတ် (တဲလ်အက်ရှာနဟ်) ကဲ့သို့သော အခြားမြို့များသည် အိုရွန်တီးစ်မြစ်ကမ်းတစ်လျှောက်တွင် နီးကပ်စွာတည်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဆီးရီးယားယဉ်ကျေးမှု၏ ပုံမှန်သဏ္ဍာန်ကို ဒုတိယထောင်စုနှစ်တွင် မီတာနီးဟုခေါ်သော အထက်မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင်လည်း တွေ့ရှိရသည်။

Since the coastal region of Phoenicia was isolated by mountains from the rest of Syria, it experienced a history somewhat different from that of the hinterland, and has been treated separately in the preceding section. Thus, politically, Syria consisted essentially of city states that flourished around oases such as those of Damascus and Aleppo and others such as Kadesh, Qatna, Hamath, or Alalakh (Tell ‘Atshânah) on the banks of inland rivers. The latter all lay in close proximity along the Orontes. The typical Syrian culture of later times is also found in Upper Mesopotamia, in the area which in the second millennium was known as the kingdom of Mitanni.

ဖိုနီးရှားကဲ့သို့ပင်၊ ဒုတိယထောင်စုနှစ်အလယ်မတိုင်မီ ဤဒေသသမိုင်းနှင့်ပတ်သက်၍ အနည်းငယ်သာ သိရှိထားသည်။ သို့သော်၊ ထိုထောင်စုနှစ်ပထမနှစ်ဝက်မှ အီဂျစ်နှင့် ဘေဘီလုံးစာသားများတွင် ဆီးရီးယားမြို့များ၏အုပ်ချုပ်သူများကို ရံဖန်ရံခါဖော်ပြထားပြီး၊ ၎င်းတို့၏အမည်များမှ ၎င်းတို့သည် ၂၂၀၀-၁၅၀၀ ဘီစီအတွင်း အနောက်အာရှ၏အုပ်ချုပ်သူအများစုကဲ့သို့ အမိုရိတ်များဖြစ်ကြောင်း သိရှိရသည်။ ၁၈ ရာစုတွင် အီဂျစ်သို့ ဆင်းလာသော ဟစ်ဆို့စ်များသည် ဆီးရီးယားကို ဖြတ်သန်းကာ နိုင်းလ်ချိုင့်ဝှမ်းသို့သွားရာလမ်းတွင် ကွတ်နာကဲ့သို့သော အရေးကြီးသောမြို့များကို သိမ်းပိုက်ကာ ဟစ်ဆို့စ်ပုံစံအတိုင်း ကြီးမားသောမြေသားတံတိုင်းများဖြင့် ခံတပ်ဆောက်လုပ်ခဲ့သည်။

As in the case of Phoenicia, little is known of the history of this area prior to the middle of the second millennium. Egyptian and Babylonian texts of the first half of that millennium b.c., however, occasionally mention the rulers of the cities of Syria, and from their names we learn that they were Amorites, as were most of the rulers of Western Asia from 2200–1500 b.c. The Hyksos, who swept down to Egypt in the 18th century, passed through Syria on their way to the Nile valley and took possession of certain important cities, for instance Qaṭna, fortifying them in typical Hyksos manner with massive earth ramparts.

၁၆ ရာစုတွင် ဆီးရီးယားတစ်ခုလုံးကို သုံးတို့မို့စ် တတိယမင်းက သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး နှစ်ပေါင်းတစ်ရာနီးပါး အီဂျစ်ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် ရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ အမန်ဟိုတပ် တတိယနှင့် အစ်ခ်နာတွန်လက်ထက်တွင် အချို့သောလက်အောက်ခံအုပ်ချုပ်သူများသည် အီဂျစ်၏အားနည်းမှုကို အခွင့်ကောင်းယူကာ လွတ်လပ်ရေးရယူခဲ့သည်။ ဤပုန်ကန်သောပြည်နယ်များထဲတွင် အမုရုသည် အင်အားအကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး၊ အမာနာစာလွှာများနှင့် ထိုခေတ်မှဟစ်တိုက်မှတ်တမ်းများမှ များစွာသိရှိရသည်။ ဆယ်ကိုးခုမြောက်မင်းဆက်လက်ထက်တွင် ဆီးရီးယားကိုပိုင်ဆိုင်ရန် ဟစ်တိုက်များနှင့် ယှဉ်ပြိုင်သူအသစ်တစ်ဦးပေါ်ထွက်လာပြီး၊ ဆီးရီးယားသည် ဆန့်ကျင်ဘက်အင်အားနှစ်ခုတိုက်ခိုက်ရာ စစ်မြေပြင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၃ ရာစုနှောင်းပိုင်းတွင် ပင်လယ်လူမျိုးများပေါ်ထွက်လာချိန်တွင် ဟစ်တိုက်များသည် နိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် သမိုင်းမှပျောက်ကွယ်သွားသော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏အကြွင်းအကျန်များသည် ဟာမတ်နှင့် ကာကီးမစ်ရှ်ကဲ့သို့သော ဆီးရီးယားမြို့အချို့ကို ဆက်လက်ပိုင်ဆိုင်ကာ ဟစ်တိုက်ယဉ်ကျေးမှုကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။

In the 16th century all Syria was conquered by Thutmose III and remained under Egyptian control for almost a century. However, during the reign of Amenhotep III and Ikhnaton, some of the subject native rulers took advantage of Egypt’s weakness and made themselves independent. The strongest of these rebellious states was Amurru, of which we learn much from the Amarna Letters and the Hittite records of the period. During the time of the Nineteenth Dynasty a new rival for the possession of Syria arose, the Hittites, with the result that Syria frequently became a battlefield where the two opposing powers met. With the appearance of the Peoples of the Sea toward the end of the 13th century b.c., the Hittites vanished from history as a nation, but their remnants retained possession of some Syrian cities such as Hamath and Carchemish, and preserved Hittite culture for several centuries more.

ထိုအချိန်တွင် မြောက်မက်ဆိုပိုတေးမီးယားလွင်ပြင်များတွင် နှစ်ပေါင်းများစွာနေထိုင်ခဲ့သော အာရမိတ်များသည် တောင်ဘက်သို့ပြောင်းရွှေ့ကာ ဒမတ်စကပ်နှင့် ဇိုဘဟ် (ဒမတ်စကပ်မြောက်ဘက်) ကဲ့သို့သော အင်အားကြီးမြို့ပြပြည်နယ်များကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဤအကြောင်းကြောင့်၊ ဒါဝိဒ်လက်ထက်မှစ၍ ဤပြည်နယ်နှစ်ခုကို ခေတ်ပြိုင်ကျမ်းစာမှတ်တမ်းများတွင် မကြာခဏဖော်ပြထားသည်။ ဒါဝိဒ်သည် ၎င်းတို့ကို လက်အောက်ခံအဖြစ်ထားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ဆောလမွန်လက်ထက်တွင် သို့မဟုတ် သူသေဆုံးပြီးနောက်ချက်ချင်း ၎င်းတို့သည် လွတ်လပ်ရေးပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ဆီးရီးယားပြည်နယ်များသည် အစ္စရေးနိုင်ငံ၏ရန်သူများဖြစ်လာပြီး၊ အစ္စရေးသည် ဆီးရီးယားများ၊ အထူးသဖြင့် ဒမတ်စကပ်နှင့် အကြိမ်များစွာ စစ်ပွဲများဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ထိုစစ်ပွဲများ၏သမိုင်းကို စာမျက်နှာ ၈၁-၈၅ တွင်ကြည့်ပါ။

At that time the Aramaeans, who had lived in the plains of northern Mesopotamia for many centuries, moved south and either founded or took over a number of strong city states, of which Damascus and Zobah (north of Damascus) became the most powerful. It is for this reason that, from the time of David, these two states are frequently mentioned in contemporary Biblical records. David was able to hold them in subjection, but they regained their independence either during the reign of Solomon or immediately after his death. From that time on the Syrian states were enemies of the kingdom of Israel, with the result that Israel fought numerous wars against the Syrians, especially against Damascus. For the history of those wars see pp. 81–85.

၉ ရာစုမှစ၍ ဆီးရီးယားပြည်နယ်များသည် အာရှူရိယားဘုရင်များက မကျေနပ်စွာကြည့်ရှုသော အနောက်အာရှ၏အခြားနိုင်ငံများနှင့် ကံကြမ္မာတူခဲ့သည်။ နှစ်ပေါင်းနှစ်ရာကျော်တွင် အာရှူရိယားစစ်ဆင်ရေးများသည် ဤအာရမိတ်ပြည်နယ်တစ်ခု သို့မဟုတ် တစ်ခုထက်ပိုသောနေရာများကို ပစ်မှတ်ထားပြီး၊ အဆက်မပြတ်ဆက်ကပ်အလှူရရှိရန်သေချာစေရန်၊ တစ်ဂလတ်-ပိုင်လီဆာ တတိယက အမျိုးသားစိတ်ဓာတ်ကို အာရှူရိယားအင်ပါယာ သစ္စာစောင့်သိမှုဖြင့်အစားထိုးရန် သိမ်းပိုက်ထားသောနိုင်ငံများကို အင်ပါယာ၏ဝေးလံသောနယ်မြေများသို့ ပြောင်းရွှေ့သယ်ဆောင်သည့်မူဝါဒကို စတင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ဆီးရီးယားမြို့ပြပြည်နယ်တစ်ခုပြီးတစ်ခု အာရှူရိယားစစ်စက်၏အာရုံစူးစိုက်မှုအောက်တွင် ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဘီစီ ၇၃၂ တွင် ဒမတ်စကပ်သည် အာရှူရိယားပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။

From the 9th century onward, the Syrian states shared the fate of other nations of Western Asia, upon whom the kings of Assyria cast greedy eyes. For two centuries one Assyrian campaign after another was directed against one or more of these Aramaean states of Syria, to ensure a constant flow of tribute, until Tiglath-pileser III inaugurated the policy of transplanting conquered nations to remote districts of the empire in the effort to replace national consciousness with loyalty to the Assyrian Empire. Hence, one Syrian city state after another vanished under the relentless onslaught of the Assyrian war machine. Finally in 732 b.c. as one of the last, Damascus fell and became a province of Assyria.

ဒမတ်စကပ်၏ကျဆုံးမှုသည် ထိုဒေသမှ ဆီးရီးယားယဉ်ကျေးမှု၏ထူးခြားချက်များ ပျောက်ကွယ်သွားခြင်းကို အမှတ်အသားပြုခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် အနည်းငယ်ပြောင်းလဲထားသောပုံစံဖြင့် ကမ္ဘာ့ယဉ်ကျေးမှုအဖြစ် တစ်ချိန်က ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သည်။ အာရမိတ်ဘာသာစကားသည် ဆီးရီးယားလူဦးရေ၏ပျံ့နှံ့မှုနှင့်အတူ ပြန့်ပွားခဲ့ပြီး၊ ဒမတ်စကပ်ကျဆုံးပြီး နှစ်ရာစုနှစ်အတွင်း၊ အီဂျစ်၏တောင်ဘက်နယ်နိမိတ်မှ ဖာတီးလ်ခရက်ဆင့်နှင့် ပါရှားနှင့် အိန္ဒိယအနောက်နယ်နိမိတ်အထိ ပြောဆိုထားသော သို့မဟုတ် အနည်းဆုံးနားလည်ထားသော ဆက်သွယ်ရေးကြားခံတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဆီးရီးယားများသည် နိုင်ငံရေးအရ တစ်စုတစ်ဝေးတည်းဖြစ်မလာခဲ့သလို၊ ကမ္ဘာ့အစိတ်အပိုင်းများကို ထိန်းချုပ်ရန် မစွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ဘာသာစကားသည် နှစ်ရာစုအနည်းငယ်အကြာတွင် ဂရိဘာသာစကားကဲ့သို့ ကမ္ဘာကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။

The fall of Damascus marked the disappearance of the characteristics Syrian culture from that area, which, in a somewhat changed form, was perpetuated for a time as a world culture. The Aramaic language spread with the dispersion of Syria’s population, and within two centuries after the fall of Damascus became a medium of communication, spoken or at least understood, from the southern border of Egypt throughout the lands of the Fertile Crescent and Persia, and even as far as the western border of India. Although the Syrians had never constituted a political unit, and had never been able to extend their control over extensive parts of the world, their language conquered the world in somewhat the same way as Greek did some centuries later.

၁၁။ အစ္စရေးပြည်ထောင်စု (ဘီစီ ၁၀၅၀-၉၃၁)

ယခင်အပိုင်းများတွင် ဘီစီ ၇ ရာစုအထိ အီဂျစ်နှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၏သမိုင်းကို ဖော်ပြထားပြီးဖြစ်သည်။ ဤအပိုင်းသည် ပထမဘုရင်သုံးပါးလက်ထက်တွင် အစ္စရေးသမိုင်း၏ ၁၂၀ နှစ်ကို ဖော်ပြထားပြီး၊ ဘုရင်တစ်ပါးစီသည် နှစ် ၄၀ ခန့်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည် (၂ ဆမ် ၅:၄; ၁ ဘုရင် ၁၁:၄၂; တမန် ၁၃:၂၁)။ အပိုင်း ၁၂ နှင့် ၁၅ တွင် ဂျုဒါးနှင့် အစ္စရေးတို့၏ သီးခြားနိုင်ငံများ၏သမိုင်းကို ဆက်လက်ဖော်ပြမည်။

XI. The United Kingdom of Israel (

c. 1050–931 B.C.)

Previous sections of this article have covered the history of Egypt and Mesopotamia to the 7th century b.c. This section deals with the 120 years of Israel’s history under its first three kings, each of whom ruled approximately 40 years (2 Sam. 5:4; 1 Kings 11:42; Acts 13:21). Sections XII and XV will take up the history of the separate kingdoms of Judah and Israel.

ကိန္နဝန်ကိုသိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ဟီဘရူးများသည် ပါလက်စတိုင်းနှင့် ၎င်းပတ်ဝန်းကျင်တွင်နေထိုင်သော နိုင်ငံများနှင့် ဆက်လက်ရုန်းကန်မှုဖြင့် အင်အားတဖြည်းဖြည်းကြီးထွားလာပြီး အမြစ်တွယ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုနယ်မြေတွင် နှစ်ပေါင်း သုံးရာ့ငါးဆယ်ခန့်နေထိုင်ခဲ့ပြီးနောက် တစ်စုတစ်ဝေးတည်းအုပ်ချုပ်ရေးလိုအပ်မှုကို ခံစားလာရသည်။ ယခင်က ၎င်းတို့သည် တရားသူကြီးများဟုခေါ်သော ဝိညာဉ်ရေးရာလမ်းပြသူများက ဦးဆောင်ခဲ့သော်လည်း၊ တရားသူကြီးတစ်ဦးသေဆုံးပြီးနောက် ထိရောက်သောခေါင်းဆောင်မှုဆက်လက်ရှိမည်ဟု အာမခံချက်မရှိခဲ့ပေ။ လူသားနိုင်ငံရေးရှုထောင့်မှကြည့်လျှင် ဆမ်ယူအယ်လ်လက်ထက်တွင် မျိုးရိုးဆက်ခံဘုရင်စနစ်ကို လူထုကလိုလားခဲ့သည်မှာ (၁ ဆမ် ၈:၅) သဘာဝကျသည်။ အစ္စရေးသည် ၎င်း၏ရည်မှန်းချက်အောင်မြင်ရန် နိုင်ငံကို အမြဲတမ်းပိုင်ဆိုင်ထားရန်လိုအပ်ပြီး၊ ထိုသို့ပြုလုပ်ရန် စည်းလုံးညီညွတ်မှု၊ ခေါင်းဆောင်မှု၏ဆက်လက်တည်ရှိမှုနှင့် တည်ငြိမ်သောအုပ်ချုပ်ရေးလိုအပ်သည်။ ဤအခြေအနေကို မောရှေက ကြိုတင်မြင်ထားပြီး၊ ဘုရင်များအုပ်ချုပ်ရမည့်မူများကို ချမှတ်ခဲ့သည် (ဒီ ၁၇:၁၄-၂၀)။

Since their invasion of Canaan the Hebrews had slowly grown in strength and taken root through continual struggle with the nations living in and around Palestine. They had lived in the land for about three and a half centuries when they felt the need of a unified government. Hitherto they had been guided by Spirit-led men called judges, without assurance that competent leadership would continue after the death of each judge. From a strictly human, political point of view the popular desire for a hereditary kingship expressed in the time of Samuel (1 Sam. 8:5) was only natural. If Israel was to achieve its aim, it must remain in permanent possession of the country; and in order to do so it needed unity, continuity of leadership, and stable government. This eventuality had been foreseen by Moses, who laid down the principles according to which kings should rule (Deut. 17:14–20).

ဆောလ်လက်ထက်တွင် နိုင်ငံသည် ဘုရင်ငယ်၏အတွေ့အကြုံနည်းပါးမှုနှင့် ရင့်ကျက်မှုမရှိခြင်းကြောင့် အားနည်းနေခဲ့သော်လည်း၊ ဒါဝိဒ်လက်ထက်တွင်၊ မပင်ပန်းနိုင်သောစစ်သည်တော်နှင့် စွမ်းရည်ရှိသောနိုင်ငံရေးသမားတစ်ဦးဖြစ်သူ ဒါဝိဒ်က ၎င်းကို ကြီးကျယ်သောအင်ပါယာတစ်ခုအဖြစ် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် နိုင်းလ်နှင့် ယူဖရေးတီးစ်အင်ပါယာများနှင့် နှိုင်းယှဉ်မရနိုင်သော်လည်း၊ ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယားနိုင်ငံအများစုကို ထိန်းချုပ်ထားသည့်အနေဖြင့် ထင်ရှားသည်။ ဒါဝိဒ်၏ဉာဏ်ရည်ဖြင့် ဘုရားသခင်၏ကောင်းချီးမင်္ဂလာနှင့် ထိုခေတ်က အခြားအင်အားကြီးနိုင်ငံများ၏အားနည်းမှုဖြင့် တည်ဆောက်ထားသော အစ္စရေးအင်ပါယာသည် နှစ်ပေါင်းငါးဆယ်ခန့် တည်တံ့ခဲ့သည်။ ဆောလမွန်၏ ယေဘုယျအေးချမ်းသောအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်ပင် အားနည်းချက်များထင်ရှားလာပြီး၊ သူ၏သေဆုံးမှုဖြင့် ၎င်း၏အင်ပါယာသည် ပြိုကွဲသွားခဲ့သည်။

While under Saul the kingdom remained weak, owing to the young king’s inexperience and immaturity of character, under David, an indefatigable warrior and an able politician, it was built up into a formidable empire. It was not comparable with the empires on the Nile and the Euphrates, but was nevertheless impressive, controlling as it did most of the nations of Palestine and Syria. Built by David’s genius under the blessing of God, assisted by the weakness of the other great nations of his time, the empire of Israel remained intact for about half a century. Weaknesses became apparent even under Solomon’s generally peaceful rule, and his kingdom broke to pieces when death removed his strong hand.

သို့သော်၊ ဘုရင်ကြီးနှစ်ပါးလက်ထက် ဂုဏ်ယူဖွယ်အတိတ်ကာလ၏အမှတ်တရအပြင်၊ ဂျေရုဆလင်ကို နိုင်ငံ၏ဘာသာရေးနှင့် နိုင်ငံရေးဗဟိုချက်အဖြစ် တည်ထောင်ခြင်းသည် အမြဲတမ်းတန်ဖိုးရှိခဲ့သည်။ ၎င်း၏အမည် “ငြိမ်းချမ်းရေးမြို့” သည် ဟီဘရူးလူမျိုးအားလုံး၏စိတ်ထဲတွင် မှော်ဆန်သောသြဇာလွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့သည်။ မေရှိယအာရုံဖမ်းမှုနှင့်ဆက်စပ်သော ကတိတော်များသည် ဒါဝိဒ်၏တော်ဝင်အိမ်တော်နှင့်ဆက်စပ်နေသဖြင့်၊ ဘုရားသခင်ခန့်အပ်ထားသော ဘုရင်စနစ်နှင့် လမ်းညွှန်ထားသောအယူအဆသည် ဘယ်သောအခါမှ မပျောက်ကွယ်ခဲ့ပေ။

Of permanent value, however, aside from the memory of a glorious past under two great kings, was the establishment of Jerusalem as a religious and political center for the nation. Its very name, “city of peace,” has exerted a magic influence on the minds of Hebrew people of all generations. Inasmuch as promises of the coming of Messiah were connected by Inspiration with the royal house of David, the idea of a God-appointed and God-guided kingship was never lost sight of.

ဆောလ် (ဘီစီ ၁၀၅၀-၁၀၁၁)
ဆောလ်၊ ဘင်ဂျမင်မျိုးနွယ်မှ ကိရှ်၏သားသည် ဘုရားသခင်က သူ၏ဘာသာရေးစိတ်နှလုံး (၁ ဆမ် ၁၀:၇, ၁၀, ၁၁; ၁၄:၃၇)၊ နှိမ့်ချမှု (၁ ဆမ် ၁၀:၂၂) နှင့် ရက်ရောသောသဘောထား (၁ ဆမ် ၁၁:၁၃) တို့ကြောင့် ရွေးချယ်ခံရသူဖြစ်သည်။ သူသည် ဆမ်ယူအယ်လ်က လျှို့ဝှက်စွာ ဘိသိက်ပေးခြင်းခံရပြီး (၁ ဆမ် ၁၀:၁)၊ မစ်ပေးတွင် ဘုရင်အဖြစ်ကြေငြာခံရပြီး (၁ ဆမ် ၁၀:၁၇-၂၄)၊ ဂျာဘတ်ရှ်-ဂိလဒ်ကို အမိုနိတ်များထံမှ အောင်မြင်စွာကယ်တင်ပြီးနောက် ဂိလဂါလ်တွင် ရာထူးတွင်အတည်ပြုခံရသည် (၁ ဆမ် ၁၁)။ သူ၏နိုင်ငံသည် အကျယ်အဝန်းမဖြစ်သော မျိုးနွယ်စုများပေါင်းစည်းမှုဖြစ်ပြီး၊ အရေးပေါ်အချိန်များတွင်သာ ဘုရင်ကို လိုက်နာကြပြီး၊ အခြားအခါများတွင် ဗဟိုအစိုးရမှ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုမရှိဘဲ ၎င်းတို့၏ကိစ္စများကို ဆုံးဖြတ်ကြသည်။ သူ၏အုပ်ချုပ်မှုအစောပိုင်းတွင် သူ၏ရာထူးသည် တရားသူကြီးတစ်ဦး၏ရာထူးနှင့် အနည်းငယ်သာကွာခြားသည်။ အခြားအရာများထဲတွင် သူသည် ဘုရင်အဖြစ်ကြေငြာခံရပြီးနောက်တွင်ပင် ၎င်း၏တိရစ္ဆာန်များကို ဆက်လက်ပြုစုခဲ့သည်။

Saul (c. 1050–1011 b.c.).—Saul, the son of the Benjamite, Kish, a man chosen by God for his deeply religious nature 1 Sam. 10:7, 10, 11; 14:37), his humility (1 Sam. 10:22), and a tendency to be generous 1 Sam. 11:13), was first secretly anointed by Samuel (1 Sam. 10:1), proclaimed king at Mizpeh (1 Sam. 10:17–24), and confirmed in office at Gilgal after his successful rescue of Jabesh-gilead from the Ammonites 1 Sam. 11). His kingdom consisted of a rather loose union of tribes, who followed him as king in times of emergency, but who otherwise decided their own affairs without interference from a central government. Early in his reign his office differed little from that of a judge. Among other things he still took care of his own cattle, even after he had been proclaimed king.

သို့သော်၊ စစ်မှန်သောဘုရင်စနစ်အယူအဆသည် တဖြည်းဖြည်းဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်။ ဆောလ်သည် ၎င်း၏ဘုရင်စနစ်ကို မျိုးရိုးဆက်ခံစေရန်စီစဉ်ခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်း၏မြို့တော် “ဆောလ်၏ဂိဘအာ” (ယခု တဲလ်အယ်လ်-ဖူလ်၊ ဂျေရုဆလင်မြောက်ဘက် ၄ မိုင်၊ ၆.၄ ကီလိုမီတာ) တွင် ရဲတိုက်တစ်ခုတည်ဆောက်ခဲ့သည်။ နှစ်ထပ်ရဲတိုက်သည် ၁၇၀ ပေ x ၁၁၄ ပေ (၅၁.၈ မီတာ x ၃၄.၇ မီတာ) အကျယ်ရှိပြီး၊ အပြင်ဘက်နံရံများသည် ၆ ပေမှ ၇ ပေ (၁.၈ မီတာမှ ၂.၁ မီတာ) အထူရှိသည်။ ၎င်းကို ဒဗလျူ အက်ဖ် အယ်လ်ဘရိုက်က တူးဖော်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏ခံတပ်နံရံများနှင့် ထောင့်များတွင် မျှော်စင်များပါရှိသော ဤရဲတိုက်သည် ထိုခေတ်က ဟီဘရူးဆောက်လုပ်ရေး၏ပုံမှန်ပုံစံကို ကိုယ်စားပြုသည်။ အကြီးဆုံးခန်းမသည် ဒါဝိဒ်က ဘုရင်ရှေ့တွင် တယောတီးခတ်ခဲ့သည့် ဧည့်ခန်းမဖြစ်နိုင်ဖွယ်ရှိပြီး ၇ ပေ x ၂၅ ပေ (၂.၁ မီတာ x ၇.၆ မီတာ) ရှိသည်။

Nevertheless, the idea of a real kingship was gradually developing. Saul planned that his kingship should be hereditary. He erected a castle on the site of his capital, “Gibeah of Saul,” now Tell el–Fûl, 4 mi. (6.4 km.) north of Jerusalem. His two-story citadel, measuring 170 by 114 ft. (51.8 by 34.7 m.), with outer walls 6 to 7 ft. (1.8 to 2.1 m.) thick, has been excavated by W. F. Albright. With its fortified walls and corner towers, it represents typical Hebrew construction of the time. The largest hall, probably the audience chamber where David played his lyre before the king, was 7 by 25 ft. (2.1 by 7.6 m.).

ထို့အပြင်၊ ဆောလ်သည် ဣသရေလတွင် ပထမဆုံးသော သေးငယ်သော အမြဲတမ်းတပ်မတော်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၎င်းတွင် လူ ၃၀၀၀ ပါဝင်ပြီး မြို့ ၃ မြို့တွင် တပ်စခန်းများ ထားရှိခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၃:၂)၊ သူ၏ ဦးလေး သို့မဟုတ် ဝမ်းကွဲဖြစ်နိုင်သော အာဘနာကို စစ်ဦးစီးအရာရှိအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၄:၅၀)။

Furthermore, Saul created the first, though small, standing army maintained by Israel. It consisted of 3,000 men, situated in 3 garrison cities (1 Sam. 13:2), with his uncle, or perhaps cousin, Abner, as commander in chief (1 Sam. 14:50).

ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ သာလွန်သောလက်နက်များနှင့် စစ်ရေးအတွေ့အကြုံဖြင့် ဟေဗြဲလူမျိုးများကို အုပ်စိုးရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော ခက်ခဲသောကာလတွင် ထီးနန်းတွင် ရှိနေခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်သစ်သည် ၎င်းတို့နှင့် အခြားနိုင်ငံများကိုလည်း မကြာခဏ တိုက်ခိုက်ခဲ့ရသည်။ သူ၏ စစ်ဦးစီးအရာရှိအဖြစ် ပထမဆုံးသက်သေပြချက်မှာ အမ္မုန်လူမျိုးများထံမှ ထရန်စ်ဒင်မြို့ ဂျာဘေရှ-ဂိလဒ်ကို ကယ်တင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည် (၁ ရာ. ၁၁:၁–၁၁)။ အာမလက်လူမျိုးများနှင့် (၁ ရာ. ၁၅:၄–၈)၊ တောင်ပိုင်းရှိ ဧဒုံလူမျိုးများ၊ အရှေ့ပိုင်းရှိ မောဘလူမျိုးများ၊ နှင့် ဇိုဘဟ်ဆီးရီးယားနိုင်ငံရှိ အာရာမိလူမျိုးများနှင့် အောင်မြင်သော စစ်ပွဲများလည်း ဆင်နွှဲခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၄:၄၇)။

On the throne during the difficult period when the Philistines, by virtue of their superior weapons and military experience, tried to subjugate the Hebrews, the new king often found himself fighting against them, as well as against other nations. The first proof of his generalship was given in his rescue of the Transjordan city of Jabesh-gilead from the Ammonites (1 Sam. 11:1–11). Successful wars were also fought against the Amalekites (1 Sam. 15:4–8) and the Edomites in the south, the Moabites in the east, and the Aramaeans of the Syrian state of Zobah (1 Sam. 14:47).

သို့သော် ဣသရေလ၏ တည်ရှိမှုအတွက် တစ်သက်လုံး ခြိမ်းခြောက်မှုမှာ ဖိလိတ္တိပြည်မှ ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၄:၅၂)၊ ၎င်းတို့သည် ဟေဗြဲမြို့အများအပြားတွင် တပ်စခန်းများ ထားရှိခဲ့ပြီး ဆောလ်၏ မြို့တော်နှင့် နီးကပ်သော မြို့အချို့တွင်လည်း ပါဝင်သည်။ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် လက်နက်များနှင့် ကိရိယာများ ထုတ်လုပ်ခြင်းနှင့် ဓားသွေးခြင်းတွင် လက်ဝါးကြီးအုပ်ထားခဲ့ပြီး၊ တစ်ချိန်က ဣသရေလတစ်နိုင်ငံလုံးတွင် ဆောလ်နှင့် ဂျိုနာသန်သာ သံလက်နက်များ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၃:၁၉–၂၂)။ ၎င်းတို့သည် ဟေဗြဲလူမျိုးများကို အလွန်အမင်း ထိတ်လန့်စေခဲ့သောကြောင့် ဟေဗြဲလူမျိုးများသည် လိုဏ်ဂူများနှင့် ဝင်ရောက်ရန်ခက်ခဲသော တောင်ပေါ်တပ်စခန်းများတွင် ခိုလှုံရန် အလေ့အကျင့်ဖြစ်ခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၆)။

The lifelong threat to Israel’s existence, however, came from Philistia (1 Sam. 14:52), which maintained garrisons in various Hebrew cities, even in some close to Saul’s capital. The Philistines had a monopoly on the manufacture and sharpening of weapons and tools, so that at one time in all Israel only Saul and Jonathan possessed iron weapons (1 Sam. 13:19–22). They terrorized the Hebrews so much that the latter were habitually forced to seek refuge in caves and inaccessible mountain retreats (v. 6).

ဖိလိတ္တိလူမျိုးများအပေါ် ဣသရေလ၏ ပထမဆုံး ကြီးမားသော အောင်မြင်မှုမှာ အရှေ့တောင်ကုန်းမြေမှ ၎င်းတို့ကို နှင်ထုတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းသည် စစ်ပွဲတစ်ခုထက် စစ်ရေးဖြစ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ဗင်္ယာမိန်ကုန်းမြင့်များကို သိမ်းပိုက်ပြီး မိခ်မာရှကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သောအခါ ဣသရေလလူမျိုးများသည် အဆင်မပြေစွာ ဆုတ်ခွာခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၅–၁၁)။ မိခ်မာရှသည် ယေရုဆလင်မြို့မြောက်ဘက် ၇ မိုင် (၁၁.၅ ကီလိုမီတာ) အကွာတွင် ပေ ၂၀၀၀ (၆၁၀ မီတာ) အမြင့်တွင် တည်ရှိပြီး၊ တောင်ဘက်ရှိ ဝါဒီ အက်-ဆူဝေးနီတ်ချိုင့်ကြီးကို မှန်ကြည့်နိုင်သော မိခ်မာရှဖြတ်သန်းရာလမ်းကို ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ဆောလ်သည် ဂီဘာတွင် လူ ၆၀၀ နှင့် တပ်စခန်းထိုင်နေစဉ်၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများနှင့် ဝါဒီ အက်-ဆူဝေးနီတ်ချိုင့်ဖြင့် ခွဲခြားထားပြီး၊ ဂျိုနာသန်နှင့် သူ၏ လက်နက်သယ်သူသည် ဂီဘာတည်ရှိရာ ဆီနဟ်ကျောက်တောင်မှ ဆင်းကာ ချိုင့်ကို ဖြတ်ကျော်ပြီး၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများ တပ်စခန်းထိုင်ရာ ဘိုဇက်ကျောက်တောင်ကို တက်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၃:၁၅, ၂၃; ၁၄:၄, ၅)။ ဖိလိတ္တိတပ်စခန်းတွင် ဂျိုနာသန်၏ ရုတ်တရက်တိုက်ခိုက်မှုသည် ရှုပ်ထွေးမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ ဂျိုနာသန်ကို ကူညီရန်ရောက်လာသော ဟေဗြဲလူမျိုးများက ထိုရှုပ်ထွေးမှုကို တိုးမြှင့်စေခဲ့သဖြင့် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ထိတ်လန့်တကြား ထွက်ပြေးခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၄:၁၁–၂၃)။

The first great Israelite victory over the Philistines, one that resulted in their expulsion from the eastern hill country, was more a military episode than a real battle. When the Philistines had occupied the hills of Benjamin and taken Michmash, the Israelites retreated in disorder (vs. 5–11). Michmash lies 7 mi. (11.5 km.) north of Jerusalem at an altitude of about 2,000 ft. (610 m.), overlooking the deep gorge of the Wadi eṣ–Ṣuwenîṭ to the south, which formed the pass of Michmash. While Saul was camped with 600 men at Geba, separated from the Philistines by the Wadi eṣ–Ṣuwenîṭ, Jonathan and his armor-bearer climbed down the Rock Seneh on which Geba was built, crossed the wadi, and then climbed the steep Rock Bozez, on which the Philistines were encamped at Michmash (1 Sam. 13:15, 23; 14:4, 5). In the Philistine camp Jonathan’s surprise attack created confusion which was increased by the Hebrews who came to Jonathan’s aid, with the result that the Philistines fled in panic (1 Sam. 14:11–23).

ဆောလ်၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလတွင် ဟေဗြဲလူမျိုးများနှင့် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများအကြား ပထမဆုံး အဓိကတိုက်ပွဲသည် ယေရုဆလင်နှင့် အရှကလုန်အကြား တစ်ဝက်ခန့်အကွာတွင် ရှောခိုနှင့် အာဇေကာအကြားရှိ အနောက်တောင်ကုန်းမြေတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤအခါသမယတွင် ဒါဝိဒ်သည် ဂိုလီယတ်ကို အောင်မြင်ခဲ့ပြီး၊ ဤအောင်မြင်မှုသည် မုန်းတီးသော ဖိလိတ္တိလူမျိုးများအပေါ် ကြီးမားသော အောင်မြင်မှုများ၏ အစဖြစ်ခဲ့သည်။ အဓိကရလဒ်များမှာ ဟေဗြဲလူမျိုးများအတွက် လွတ်လပ်မှု တိုးမြှင့်လာခြင်းနှင့် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများ၏ သိမ်းဆည်းရမိသော ပစ္စည်းများမှ များပြားသော စည်းစိမ်ဥစ္စာရရှိခြင်းဖြစ်သည် (၁ ရာ. ၁၇)။

The first major encounter between the Hebrews and the Philistines during Saul’s reign took place in the western hill country between Shochoh and Azekah, about halfway between Jerusalem and Ashkelon. David’s victory over Goliath on this occasion marked the beginning of a great series of victories over the hated Philistines. The chief results were increased liberty for the Hebrews and considerable wealth realized from the loot of the Philistines (1 Sam. 17).

သို့သော် နိုင်ငံနှင့် တော်ဝင်မိသားစုအတွက် ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ဆောလ်သည် သူ၏ အောင်မြင်မှုများကြောင့် မာနထောင်လွှားလာသော စည်းကမ်းမဲ့သော စိတ်နေစိတ်ထားရှိခဲ့သည်။ လေဝိဥပဒေနှင့် ဘုရားသခင်၏ အမိန့်များကို ချိုးဖောက်ခဲ့သောကြောင့် သူသည် ဘုရင်အဖြစ်လည်းကောင်း၊ သူ၏ စိတ်ကျန်းမာရေးလည်းကောင်း ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ သူ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များ—မည်မျှကြာသည်ကို မသိရသော—စိတ်မနှံ့မှုအောက်တွင် ကုန်ဆုံးခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် သူ၏ ဆက်ခံသူဖြစ်လာမည်ကို သိထားသော ဒါဝိဒ်ကို သတ်ရန် မဆုတ်မနစ်ကြိုးပမ်းမှုဆီသို့ ဦးတည်သွားခဲ့သည်။ သူ၏ ယခင်အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် ရှမွေလနှင့် ခင်မင်ရင်းနှီးမှုနှင့် လမ်းညွှန်မှုကို ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး (၁ ရာ. ၁၅:၁၇–၂၃, ၃၅)၊ သူသည် နောဘ်မြို့ရှိ အပြစ်မရှိသော ယဇ်ပုရောဟိတ်များကို သတ်ဖြတ်ခြင်း (၁ ရာ. ၂၂:၁၁–၂၁) နှင့် သူ၏ သားဖြစ်သူ ဂျိုနာသန်ကို သတ်ရန် ကြိုးပမ်းခြင်း (၁ ရာ. ၂၀:၃၀–၃၃) ကဲ့သို့သော အလွန်မိုက်မဲပြီး ရက်စက်သော ရာဇဝတ်မှုများကို ကျူးလွန်ခဲ့သည်။ ဝိညာဉ်ဝါဒကို ဖယ်ရှားရန် စိတ်အားထက်သန်မှုကြောင့် လူသိများသော်လည်း၊ သူသည် သေဆုံးမည့်နေ့မတိုင်မီ နတ်ဆရာမတစ်ဦးထံသို့ အကြံဉာဏ်တောင်းခံခဲ့သည် (၁ ရာ. ၂၈:၃–၂၅)။

Unfortunately for the nation and the royal house, Saul possessed an undisciplined character that became overbearing as a result of his successes. Because of his violation of the Levitical law and of divine orders he lost both the kingship and his own sanity. His last years—we know not how many—were spent under the shadow of insanity, which in turn led to the persistent attempt to kill David, who he knew was destined to be his successor. Having lost the friendship and guiding hand of his old counselor Samuel (1 Sam. 15:17–23, 35, he committed some of the most foolish and atrocious crimes, such as slaughtering the innocent priests of Nob (1 Sam. 22:11–21) and attempting to kill his own son Jonathan (1 Sam. 20:30–33). Known for his zeal in uprooting spiritism, he finally appealed to a witch for counsel the day before his death (1 Sam. 28:3–25).

ဂိလဗောတောင်များတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော တိုက်ပွဲတစ်ခုတွင်၊ အဲစဒရေလုန်လွင်ပြင်၏ အရှေ့ဘက်စွန်းတွင်၊ ဆောလ်နှင့် သူ၍ သားများသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများနှင့် တိုက်ခိုက်ရင်း အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည် (၁ ရာ. ၃၁:၁–၆)။ ဤတိုက်ပွဲသည် အလွန်ဆိုးရွားခဲ့သောကြောင့် ဆောလ်၏ နှစ်ရှည်အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း ရရှိခဲ့သော အောင်မြင်မှုများအားလုံး ဖိလိတ္တိလူမျိုးများထံ ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဣသရေလမြို့များကို ထပ်မံသိမ်းပိုက်ကာ ထိတ်လန့်နေသော မြို့သူမြို့သားများကို ၎င်းတို့၏ ယခင်တောင်ပေါ်တပ်စခန်းများသို့ ပြန်လည်မောင်းထုတ်ခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၇)။

At a battle fought in the mountains of Gilboa, at the eastern end of the plain of Esdraelon, Saul and his sons lost their lives fighting against the Philistines (1 Sam. 31:1–6. This battle was so disastrous that all the gains of Saul’s long reign were lost to the Philistines, who once more occupied the cities of Israel and drove the panic-stricken inhabitants to their former mountain retreats (v. 7).

ဒါဝိဒ် (ဘီစီ ၁၀၁၁–၉၇၁)။—ဆောလ်သေဆုံးပြီးနောက်၊ ဒါဝိဒ်သည် ဟေဗြုန်တွင် ယုဒပြည်၏ ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခံခဲ့ရသည် (၂ ရာ. ၂:၃, ၄)။ သူသည် ယခင်က ဆောလ်၏ တပ်မတော်တွင် တပ်မှူးတစ်ဦးဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ တစ်ချိန်က ဆောလ်၏ သားမက်ဖြစ်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၈:၂၇)၊ သို့သော် ဆောလ်၏ နောက်ဆုံးနှစ်များအတွင်း ယုဒပြည်တောင်ပိုင်းရှိ တောနှင့် တောင်ပေါ်လိုဏ်ဂူများတွင် ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရသူအဖြစ် နေထိုင်ခဲ့ပြီး ဖိလိတ္တိမြို့တစ်မြို့တွင် နေထိုင်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၉ မှ ၂၉)။ ဆောလ်အား ဘုရင်အဖြစ် ပယ်ရှားခံရပြီးမကြာမီ ရှမွေလပရောဖက်မှ လျှို့ဝှက်စွာ ဘိသိက်ပေးခံခဲ့ရသော ဒါဝိဒ်သည် စစ်သည်တော်၊ ကဗျာဆရာ၊ နှင့် ဂီတသမားအဖြစ် ထူးခြားသော အရည်အချင်းများ ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည် (၁ ရာ. ၁၇; ၂ ရာ. ၁:၁၇–၂၇; ၁ ရာ. ၁၆:၁၄–၂၃)။ သူသည် ဘာသာရေးအရ နက်ရှိုင်းစွာ ယုံကြည်သူဖြစ်ပြီး၊ ဆိုးရွားသော အပြစ်များသို့ ကျရောက်ခဲ့သော်လည်း၊ နောင်တရပြီး ဘုရားသခင်၏ ကျေးဇူးတော်ကို ပြန်လည်ရရှိရန် သိခဲ့သည် (ဆာ. ၅၁ ကိုကြည့်ပါ)။ ထို့ကြောင့်၊ ဘုရင်အဖြစ်သည် သူနှင့် သူ၏ သားစဉ်မြေးဆက်များအတွက် ထာဝရတည်တံ့ရန် အတည်ပြုခံခဲ့ရပြီး၊ ၎င်းသည် ဒါဝိဒ်၏ သားမြေးဖြစ်သူ မယ်ရှိယဟု၏ ထာဝရဘုရင်အဖြစ် ပြီးဆုံးခဲ့သည် (ရောမ ၁:၃)။

David (1011–971 B.C.).—After Saul’s death, David was crowned king over Judah at Hebron (2 Sam. 2:3, 4). He had in times past been a captain in Saul’s army, and was at one time Saul’s son-in-law (1 Sam. 18:27), but had lived as an outcast in the forests and mountain caves of southern Judah, and in a Philistine city during the last years of Saul’s reign (1 Sam. 19 to 29). David, who had been anointed secretly by the prophet Samuel soon after Saul’s rejection as king, was exceptionally gifted as a warrior, poet, and musician (1 Sam. 17; 2 Sam. 1:17–27; 1 Sam. 16:14–23). He was also deeply religious, and although he fell into gross sin, he knew how to repent and regain divine favor (see Ps. 51). Hence, kingship was confirmed in perpetuity to him and his posterity, to culminate in the eternal kingship of the Messiah, who was a descendant of David after the flesh (Rom. 1:3).

ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှု၏ ပထမခုနစ်နှစ်သည် ယုဒပြည်တွင်သာ ကန့်သတ်ခဲ့ပြီး၊ ဆောလ်၏ စတုတ္ထသားဖြစ်သူ ဣရှ-ဗောရှက်သည် ထရန်စ်ဒင်ရှိ မာဟာနိမ်မြို့တော်မှ ကျန်ရှိသော အနွယ်များကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ အုပ်စိုးသူ ဘုရင်နှစ်ဦးအကြား ဆက်ဆံရေးသည် ခါးသီးခဲ့ပြီး၊ ရန်ဖြစ်မှုနှင့် သွေးထွက်သံယိုမှုများတွင် ပေါက်ကွဲခဲ့သည် (၂ ရာ. ၂:၁၂–၃၂)။ ဆောလ်၏ တပ်မတော်ဦးစီးအရာရှိ အာဘနာသည် ဣရှ-ဗောရှက်၏ ထီးနန်းနောက်ကွယ်တွင် အမှန်တကယ် အာဏာရှင်ဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ အားနည်းသူဖြစ်သော ဣရှ-ဗောရှက်သည် အာဘနာ၏ ထောက်ခံမှုဆုတ်ခွာပြီးနောက် လုပ်ကြံသူများ၏ သားကောင်ဖြစ်ခဲ့သည် (၂ ရာ. ၃ နှင့် ၄)။ သူ၏ အမည်မှန်မှာ ဧရှ-ဗာလ်၊ “ဗာလ်၏လူ” ဖြစ်ပုံရပြီး (၁ ရာ.မှတ် ၈:၃၃; ၉:၃၉)၊ ၎င်းသည် သူမွေးဖွားချိန်တွင် ဆောလ်သည် ဘုရားသခင်ထံမှ အလွန်ဝေးကွာသွားပြီး ဗာလ်ကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ၂ ရာမှတ်တမ်း၏ စာရေးသူအတွက် ဤအမည်သည် အလွန်ရှက်ဖွယ်ဖြစ်သောကြောင့် သူသည် ဧရှ-ဗာလ်၊ “ဗာလ်၏လူ” ကို ဣရှ-ဗောရှက်၊ “ရှက်ဖွယ်လူ” ဟု တသမတ်တည်း ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။

The first seven years of David’s reign were confined to Judah, while Ish-bosheth, Saul’s fourth son, ruled over the remainder of the tribes from his capital, Mahanaim, in Transjordan. Relations between the two rival kings were bitter, and exploded in strife and bloodshed (2 Sam. 2:12–32). Saul’s army commander, Abner, was the real power behind the throne of Ish-bosheth, a weakling who fell victim to assassins immediately after the withdrawal of Abner’s support (2 Sam. 3 and 4). His real name seems to have been Esh-baal, “man of Baal” (1 Chron. 8:33; 9:39), which suggests that when he was born Saul had departed so far from God that he worshiped Baal. For the inspired writer of 2 Samuel this name was so shameful that he never used it, consistently choosing, rather, to call Esh-baal, “man of Baal,” Ish-bosheth, “man of shame.”

ဒါဝိဒ်သည် ဟေဗြုန်ကို သူ၏ မြို့တော်အဖြစ် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဣရှ-ဗောရှက်သေဆုံးပြီးနောက်၊ ဆောလ်၏ ခေတ္တမင်းဆက်၏ အဆုံးသတ်ကို အမှတ်အသားပြုသည့် ဣသရေလတစ်နိုင်ငံလုံး၏ ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခံခဲ့ရသည်။ ဒါဝိဒ်သည် ခုနစ်နှစ်ခွဲ အုပ်ချုပ်ပြီးနောက် မြို့တော်သစ်တစ်ခု တည်ထောင်ရန် စတင်ခဲ့သည်။ သူသည် ယခုအချိန်အထိ မည်သည့်အနွယ်မှ ပိုင်ဆိုင်ခြင်းမရှိသော မြို့တစ်မြို့ကို မြို့တော်အဖြစ် ရွေးချယ်ခြင်းဖြင့် ထူးခြားသော နိုင်ငံရေးဉာဏ်ပညာကို ပြသခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် အနွယ်အားလုံးက လက်ခံနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ယုဒနှင့် ဗင်္ယာမိန်အကြား နယ်နိမိတ်တွင်ရှိသော ယေဗုသိတို့၏ ခံတပ်ဖြစ်သည့် ယေရုဆလင်ကို သိမ်းပိုက်ခြင်းဖြင့်၊ နှင့် နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေးဗဟိုဌာနကို နိုင်ငံတွင်းရှိ အဓိကအဝေးပြေးလမ်းများမှ ဖယ်ထားသော ဗဟိုတည်နေရာတွင် တည်ထောင်ခြင်းဖြင့်၊ ဒါဝိဒ်သည် ချီးကျူးဖွယ် နိုင်ငံရေးအမြင်ကို ပြသခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ယေရုဆလင်သည် အရေးပါသော မြို့တစ်မြို့ဖြစ်လာခဲ့ပြီး၊ ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ထူးခြားသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။

David had made Hebron his capital and was there crowned king over all Israel after Ish-bosheth’s death, which marked the end of Saul’s brief dynasty. After David had reigned for seven and a half years he set out to establish a new capital. He demonstrated remarkable political wisdom by selecting as a capital a city that had thus far belonged to no tribe, and hence would be acceptable to all. By conquering the Jebusite fortress of Jerusalem, on the border between Judah and Benjamin, and by establishing the political and religious center of the kingdom in a central location, yet off the main international highways running through the country, David showed commendable political foresight. Ever since that time Jerusalem has been an important city, and has played a distinctive role in the history of the world.

ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် မပြတ်မတောက်သော စစ်ရေးအောင်မြင်မှုများဖြင့် ထူးခြားသည်။ သူသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများကို အကြိမ်ကြိမ် အနိုင်ယူခဲ့ပြီး (၂ ရာ. ၅:၁၇–၂၅; ၂၁:၁၅–၂၂; ၂၃:၁၃–၁၇) ဣသရေလကို ၎င်းတို့၏ လွှမ်းမိုးမှုမှ လုံးဝလွတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်းတို့ကို ဂါဇာ၊ အရှကလုန်၊ အရှဒုတ်၊ ဂါသံ၊ နှင့် ဧကရုန်မြို့များပတ်လည်ရှိ ကမ်းရိုးတန်းဒေသသို့ ကန့်သတ်ခဲ့သည်။ သူသည် မောဘလူမျိုးများ၊ အမ္မုန်လူမျိုးများ၊ နှင့် ဧဒုံလူမျိုးများကိုလည်း အုပ်စိုးခဲ့သည် (၂ ရာ. ၈:၂, ၁၄; ၁၀:၆ မှ ၁၁:၁; ၁၂:၂၆–၃၁; ၁ ရာ.မှတ် ၁၈:၂, ၁၁–၁၃; ၁၉:၁ မှ ၂၀:၃)၊ နှင့် ဒမဿကတ်နှင့် ဇိုဘဟ်ရှိ အာရာမိလူမျိုးများကို အခွန်ဆက်သူများအဖြစ် ပြုလုပ်ခဲ့သည် (၂ ရာ. ၈:၃–၁၃; ၁ ရာ.မှတ် ၁၈:၅–၁၀)။ အခြားနိုင်ငံများသည် ဟာမတ်ဘုရင်ကဲ့သို့ လက်ဆောင်များ ပေးပို့ခြင်းဖြင့် (၂ ရာ. ၈:၉, ၁၀) သို့မဟုတ် တုရိဖိုနိစီးယားဘုရင်ကဲ့သို့ သဘောတူညီချက်များ လက်မှတ်ရေးထိုးခြင်းဖြင့် (၂ ရာ. ၅:၁၁) သူ၏ မိတ်ဆွေဖြစ်မှုကို ရှာဖွေခဲ့သည်။ ဤနည်းဖြင့် ဒါဝိဒ်သည် အနောက်နှင့် အရှေ့ပိုလစ္စတိုင်းတစ်ခုလုံးကို အုပ်ချုပ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ကမ်းရိုးတန်းဒေသမှလွဲ၍ ဆီးရီးယားအများစုကိုလည်း သွယ်ဝိုက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ယူဖရေးတီးမြစ်နှင့် အီဂျစ်အကြားရှိ နယ်မြေအားလုံးနီးပါးကို ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများက အုပ်ချုပ်ခဲ့သည် သို့မဟုတ် သူ့ထံ ဖော်ရွေမှု သို့မဟုတ် အခွန်ဆက်သခဲ့သည်။

David’s reign is distinguished by an unbroken chain of military victories. He defeated the Philistines repeatedly (2 Sam. 5:17–25; 21:15–22; 23:13–17) and was able to free Israel completely from their influence. He limited them to the coastal area surrounding the cities of Gaza, Ashkelon, Ashdod, Gath, and Ekron. He also subjugated the Moabites, Ammonites, and Edomites (2 Sam. 8:2, 14; 10:6 to 11:1; 12:26–31; 1 Chron. 18:2, 11–13; 19:1 to 20:3), and made the Aramaeans of Damascus and Zobah tributary (2 Sam. 8:3–13; 1 Chron. 18:5–10). Other nations sought his friendship by sending gifts—such as the king of Hamath(2 Sam. 8:9, 10)—or by signing treaties—such as the Phoenician king of Tyre (2 Sam. 5:11). In this way David was able to rule over all western and eastern Palestine, with the exception of the coastal region, and indirectly over great parts of Syria as well. Practically all the territory between the Euphrates and Egypt either was administered by David’s governors or was friendly or tributary to him.

ဒါဝိဒ်၏ ပြည်တွင်းမူဝါဒများသည် သူ၏ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒများကဲ့သို့ အမြဲတမ်း အောင်မြင်မှုမရခဲ့ပေ။ အခွန်အတွက် သို့မဟုတ် သူ၏နိုင်ငံ၏ ဖြစ်နိုင်ချေရှိသော လူအင်အားကို အကဲဖြတ်ရန်အတွက် ဒါဝိဒ်သည် သန်းခေါင်စာရင်းတစ်ခု ပြုလုပ်ခဲ့ရာ သူ၏ ဗိုလ်ချုပ်ဖြစ်သူ ယိုအာဘ်နှင့် ဘုရားသခင်တို့က မကျေမနပ်ဖြစ်ခဲ့ကြသည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၄; ၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၁ နှင့် ၂၂)။ ဒါဝိဒ်သည် သူ့အရင်နှင့်သူ့နောက်က အင်အားကြီးသော နိုင်ငံရေးအုပ်ချုပ်သူအချို့ကဲ့သို့ တစ်ခါတစ်ရံ သူ၏ တပ်မက်မှုများကို မချုပ်တည်းနိုင်ခဲ့ဘဲ—ဥပမာ ဘသရှေဘာဖြစ်ရပ်ကို ကြည့်ပါ (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၁:၂ မှ ၁၂:၂၅)—ထို့ပြင် အိမ်ထောင်များစွာယူထားသူတစ်ဦးအနေဖြင့် ဤဓလေ့၏ ဆိုးရွားသောအကျိုးဆက်များကို ခံစားခဲ့ရသည်။ သူ၏သားတစ်ဦးဖြစ်သူက အမျိုးတူပြစ်မှုကျူးလွန်ခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၃)၊ နောက်သားတစ်ဦးဖြစ်သူ အဗသလုံက ညီအစ်ကိုတစ်ဦးကို သတ်ဖြတ်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် သူ၏ဖခင်ကိုယ်တိုင်ကို ပုန်ကန်ခဲ့သော်လည်း ထိုတိုက်ပွဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၃ မှ ၁၉)။ ဗင်္ယာမိန်လူမျိုး ရှေဘာ၏ ပုန်ကန်မှုသည်လည်း ပြင်းထန်သော ပြဿနာများနှင့် သွေးထွက်သံယိုမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၀)။ ဒါဝိဒ်သေဆုံးမှုမတိုင်မီ သူ၏သားတစ်ဦးဖြစ်သူ အဒေါနိယက နန်းတော်အတွင်း တော်လှန်ရေးဖြင့် နန်းသိမ်းရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁)။ ဒါဝိဒ်၏ ပြင်းထန်သော ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေးနှင့် သူ့အပေါ် သစ္စာရှိသူများ၏ မယိမ်းယိုင်သော ထောက်ခံမှုတို့ကြောင့် အားလုံးကို အောင်မြင်စွာ ကျော်လွှားနိုင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတော်ကို ဆောလမွန်ထံ အင်အားကြီးမားသော တစ်ခုလုံးအဖြစ် လွှဲပြောင်းပေးနိုင်ခဲ့သည်။

David’s domestic policies were not always so successful as his foreign policies. For tax purposes or for an assessment of the potential man power of his kingdom, he had a census taken that Joab, his general—as well as God—resented (2 Sam. 24; 1 Chron. 21 and 22 David, as some other strong political rulers before and after him, also occasionally fell victim to his lusts—see for example the Bathsheba episode (2 Sam. 11:2 to 12:25)—and as a polygamist shared the unfortunate results of this custom. One of his sons committed incest (2 Sam. 13), another, Absalom, became a fratricide and later revolted against his own father but died in the ensuing battle (2 Sam. 13 to 19). The rebellion of the Benjamite Sheba also caused serious trouble and bloodshed (2 Sam. 20); and shortly before David’s death Adonijah, one of his sons, made an unsuccessful attempt to gain the throne by a palace revolution (1 Kings 1). The strong personality of David, together with the unflinching support of those who were loyal to him, managed to overcome all divisive forces. The kingdom was transferred to Solomon as a strong unit.

ဒါဝိဒ်၏ ဘုရားသခင်အပေါ် အခြေခံသစ္စာစောင့်သိမှုနှင့် အပြစ်အတွက် နောင်တရပြီး ပြစ်ဒဏ်ကို လက်ခံလိုစိတ်ရှိမှုတို့က နာသန်နှင့် ဂဒ်ဖြာဖေ့များ၏ လေးစားမှုကို ရရှိခဲ့ပြီး ထူးခြားသော ဘုရားသခင်၏ ကတိများနှင့် ကောင်းချီးများကို ရရှိခဲ့သည်။ သူ၏ ကြီးမားသောဆန္ဒတစ်ခုဖြစ်သည့် သူချစ်မြတ်နိုးသော ဘုရားသခင်အတွက် ဗိမာန်တော်တည်ဆောက်ရန်ဆန္ဒမှာ မပြည့်ဝခဲ့ပေ။ သို့သော် သူ၏လက်များသည် သွေးမသန့်ဖြစ်နေသည်ဟု ဆိုကာ သူ၏သားဖြစ်သူက ဗိမာန်တော်ကို တည်ဆောက်မည်ဟူသော ကတိကို ရရှိခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဒါဝိဒ်သည် ဆောလမွန်အား အစီအစဉ်ကို အကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် ကူညီရန် မြေကွက်ကို ဝယ်ယူခဲ့ပြီး ဒီဇိုင်းတစ်ခု ပြုလုပ်ကာ ရန်ပုံငွေများကို စုဆောင်းခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၇; ၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၁:၁၈ မှ ၂၂:၅)။

One of his great desires, to build a temple to the God he loved, was not realized. However, he was promised that his son, who hands were not bloodstained as his were, would build the Temple. Hence, David bought the land for it, had a design made, and collected the funds, by way of assisting Solomon in carrying out the plan (2 Sam. 7; 1 Chron. 21:18 to 22:5).

ဆောလမွန် (ဘီစီ ၉၇၁–၉၃၁)။—ဆောလမွန်သည် အိဇရာလူမျိုးပြည်ထောင်စုနိုင်ငံ၏ တတိယအုပ်ချုပ်သူဖြစ်ပြီး၊ သူ၏အမည်မှာ “ယေဟောဝါ၏ချစ်ခင်သူ” ဟူသော ဂျေဒိဒိယလည်း ဖြစ်သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၂:၂၄, ၂၅)။ သူသည် အနောက်တိုင်းဓလေ့အရ “ဆောလမွန်” ဟူသော နန်းစံအမည်ကို ယူထားပုံရသည်။ ဤအမည်သည် “သာယာငြိမ်းချမ်းသူ” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး သူ၏အုပ်ချုပ်မှုကာလတွင် ဤအမည်သည် သင့်လျော်ရုံသာမက လူကြိုက်များလည်း ဖြစ်ခဲ့သည်။

Solomon (971–931 B.C.).—Solomon, the third ruler of the united kingdom of Israel, whose name was also Jedidiah, “beloved of Jehovah” (2 Sam. 12:24, 25, seems to have followed the Oriental custom of taking a throne name, Solomon, “peaceable.” His reign made this title not only appropriate but popular.

အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် ဘုရားသခင်က ဆောလမွန်ကို ဒါဝိဒ်၏ဆက်ခံသူအဖြစ် ရွေးချယ်ခဲ့ပြီး၊ ဒါဝိဒ်သည် သူ၏သားကြီးဖြစ်သူ အဒေါနိယကို နန်းတင်ရန် နန်းတော်အတွင်း တော်လှန်ရေးဖြစ်ပေါ်နေစဉ် ဆောလမွန်ကို ဘုရင်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁:၁၅–၄၉)။ ဆောလမွန်သည် အစပိုင်းတွင် အဒေါနိယအပေါ် သနားကရုဏာထားပုံရသော်လည်း ဤဖြစ်ရပ်ကို မေ့မထားခဲ့ပေ။ ဆောလမွန်၏ ပြိုင်ဘက်များသည် အနည်းငယ်မျှ အမှားလုပ်မိလျှင် အသက်ပေးရသည်။ ထို့ကြောင့် ထိုအစီအစဉ်၏ အားပေးသူဖြစ်သူ ယိုအာဘ်နှင့် အဒေါနိယတို့သည် နောက်ဆုံးတွင် ကွပ်မျက်ခံရပြီး၊ ယဇ်ပုရောဟိတ်ကြီး အဘိယသာကို ရာထူးမှ ဖယ်ရှားခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂)။

For reasons not stated God chose Solomon to be David’s successor and David proclaimed him king during the course of a palace revolution aimed at placing his older son Adonijah on the throne (1 Kings 1:15–49). Although Solomon at first seemed to show clemency toward Adonijah, he did not forget the incident. Usually the slightest mistake Solomon’s opponents made cost them their lives. Hence, Joab, instigator of the plot, and Adonijah were both eventually executed, while Abiathar, the high priest, was deposed (1 Kings 2).

ဆောလမွန်သည် ငယ်ရွယ်စဉ်ကာလတွင် ထူးခြားသော ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကိုင်းရှိုင်းမှုကို ပြသခဲ့ပြီး၊ နယ်ချဲ့အင်ပါယာ၏ အုပ်ချုပ်ရန် ခက်ခဲသောအလုပ်တွင် ဉာဏ်ပညာကို ဘုရားသခင်ထံမှ တောင်းခံခဲ့သည်။ သူ၏ ဉာဏ်ပညာသည် သုတ္တံကျမ်း၊ ဒေသနာကျမ်း၊ နှင့် ရှောလမုန်သီချင်းများတွင် ဥပမာများအဖြစ် တွေ့ရပြီး၊ ရှေးခေတ်၏ ထင်ရှားသော ပညာရှင်များအားလုံးထက် သာလွန်ခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၃:၄ မှ ၄:၃၄)။ ဤကျော်ကြားမှုက ဆောလမွန်၏ နန်းတော်သို့ နိုင်ငံအသီးသီးမှ ဉာဏ်ရည်ရှင်များကို ဆွဲဆောင်ခဲ့ပြီး၊ အထူးသဖြင့် အာရေဗျဘုရင်မ ရှေဘာ၏ လည်ပတ်မှုသည် ထိုခေတ်ကာလတွင် အကြီးမားဆုံး အထင်ကြီးမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၄:၃၄; ၁၀:၁–၁၀)။

Demonstrating unusual piety in early life, Solomon asked God for wisdom in the difficult task of ruling the new empire, the extent of whose political problems he seemed to realize. His wisdom, of which examples occur in Proverbs, Ecclesiastes, and Canticles, exceeded that of all other famous sages of antiquity (1 Kings 3:4 to 4:34). This fame attracted intellectuals of various nations to Solomon’s court, of whose visits that of the Arabian queen of Sheba seems to have made the greatest impression on contemporaries (1 Kings 4:34; 10:1–10).

ဆောလမွန်သည် သူ၏ဖခင်ထံမှ အမွေရရှိခဲ့သော နိုင်ငံသည် အာကာဘာပင်လယ်ကွေ့မှ ယူဖရေးတီးမြစ်အထိ ကျယ်ပြန့်ခဲ့သည်။ အိဇရာလူမျိုးနယ်မြေသည် ယခင်ကမူဖြစ်စေ၊ နောက်ပိုင်းကမူဖြစ်စေ ဤမျှလောက် ကျယ်ပြန့်ခဲ့ဖူးသည်မဟုတ်ပေ။ အာရှုရိယနှင့် အီဂျစ်တို့ အင်အားနည်းနေချိန်တွင် ဆောလမွန်သည် အိမ်နီးချင်းများထံမှ အလှည့်ကျထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုများ မရှိခဲ့ဘဲ၊ ဤအခြေအနေကို အခွင့်ကောင်းယူကာ မြေပြင်နှင့် ပင်လယ်ရေကြောင်းမှ ကြီးမားသော ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းများကို စတင်ခဲ့ပြီး သူ၏လူမျိုးများအတွက် ယခင်ကမမြင်ဖူးသော စည်းစိမ်ဥစ္စာများကို ယူဆောင်လာခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူ၏အုပ်ချုပ်မှု၏ ခမ်းနားထည်ဝါမှုသည် မသဲ ၆:၂၈, ၂၉ တွင် သက်သေခံထားသည့်အတိုင်း ဒဏ္ဍာရီဆန်ခဲ့သည်။

The kingdom Solomon inherited from his father extended from the Gulf of Aqabah in the south almost to the Euphrates in the north. Never before or after was Israelite territory so extensive. Since Assyria and Egypt were both very weak at this time, Solomon met no real opposition from his neighbors; and taking advantage of this situation, he ventured forth on great trading enterprises by land and sea that brought him wealth never before seen by his people. Hence, the splendor of his reign became legendary, as Matt. 6:28, 29 testifies.

ဖိုနီးရှန်းလူမျိုးများက မြေထဲပင်လယ်ကုန်သွယ်ရေးကို ထိန်းချုပ်ထားပြီးဖြစ်သောကြောင့် ဆောလမွန်သည် တောင်ဘက်သို့ ဦးတည်ကာ အာရေဗျနှင့် အရှေ့အာဖရိကနှင့် ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေခဲ့ပြီး တိုင်ရီယန်သင်္ဘောသားများ၏ အကူအညီဖြင့် သူ၏ ပင်လယ်ရေကြောင်းစွန့်စားမှုများကို ဆောင်ရွက်ခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၉:၂၆–၂၈)။ အာကာဘာပင်လယ်ကွေ့ခေါင်းရင်းရှိ အီဇီယွန်ဂါဘာမြို့သည် ဤစွန့်စားမှုများအတွက် ဆိပ်ကမ်းတစ်ခုအဖြစ်သာမက၊ ဒါဒီပင်လယ်နှင့် အီဇီယွန်ဂါဘာအကြား ဝါဒီအာရာဘာတွင် တူးဖော်ရရှိသော ကြေးနီအတွက် ကုန်သွယ်ရေးဗဟိုဌာနအဖြစ်လည်း ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ဆောလမွန်သည် မြေပြင်ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများစွာကိုလည်း ထိန်းချုပ်ထားခဲ့သောကြောင့် အိဇရာလသည် အီဂျစ်ရထားများ၊ ပိတ်ချည်ထည်များ၊ စီလီရှန်းမြင်းများ၊ နှင့် အာရေဗျထုတ်ကုန်များအတွက် ကုန်သွယ်ရေးဗဟိုဌာနဖြစ်လာခဲ့သည်။ အရှေ့ဘက်မှ အီဂျစ်သို့၊ သို့မဟုတ် အနောက်တောင်ဘက်မှ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားသို့ ဝင်ရောက်သည့် မည်သည့်အရာမဆို ဆောလမွန်၏ ဘဏ္ဍာကို ကြွယ်ဝစေခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၄:၂၁; ၁၀:၂၈, ၂၉)။

Since the Phoenicians already controlled Mediterranean trade, Solomon turned southward and developed commercial enterprises with Arabia and East Africa, carrying out his maritime expeditions with the help of Tyrian sailors (1 Kings 9:26–28). The city of Ezion-geber at the head of the Gulf of Aqabah served not only as home port for these expeditions but also, apparently, as a commercial center for copper mined in the Wadi Arabah (the area between the Dead Sea and Ezion-geber). Since Solomon also controlled numerous overland trading routes, Israel became the great clearing house for Egyptian chariots and linen, Cilician horses, and the various products of Arabia. Practically nothing entered Egypt from the east, or Mesopotamia from the southwest, without enriching Solomon’s coffers (1 Kings 4:21; 10:28, 29).

ဘုရင်သည် ကြီးမားသော ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများတွင်လည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ ယေရုဆလင်မြို့ဟောင်းမြောက်ဘက်ရှိ မိုရီယာတောင်ပေါ်တွင် သူသည် ခမ်းနားထည်ဝါသော ဗိမာန်တော်ကို ၇ နှစ်အတွင်း တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၆:၃၇, ၃၈)၊ သူ၏ကိုယ်ပိုင်နန်းတော်ကို ၁၃ နှစ်အတွင်း တည်ဆောက်ခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၇:၁)။ သူသည် ဇိအုန်နှင့် မိုရီယာအကြား ဖြည့်တင်းမှုဟု ယူဆရသည့် “မီလို” ကိုလည်း တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ယေရုဆလင်မြို့ရိုးကို ပြုပြင်ခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၉:၁၅, ၂၄)။ နိုင်ငံ၏လုံခြုံရေးအတွက် ရထားမြို့များကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ဤအရာများအတွက် ကြီးမားသော စစ်တပ်နှင့် မြင်းများ၊ ရထားများကို လိုအပ်ခဲ့သည်—ဤအရာများသည် နိုင်ငံ၏ဘတ်ဂျက်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များစွာရှိခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၄:၂၆; ၉:၁၅–၁၉; ၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၉:၂၈)။ ဂါဇာနှင့် မေဂိဒိုတွင် တူးဖော်မှုများက ဤသမ္မာကျမ်းမှတ်တမ်းများကို အလင်းပေးခဲ့သည်။

The king was also engaged in vast building enterprises. On Mt. Moriah, north of old Jerusalem, he built an acropolis comprising the magnificent Temple, erected in 7 years (1 Kings 6:37, 38), and his own palace, which was 13 years in building (1 Kings 7:1). He also built the millo’, or “filling,” thought by some to have been between Zion and Moriah, and repaired the wall of Jerusalem (1 Kings 9:15, 24). A chain of chariot cities was built throughout the country to guarantee its safety, and this required a large standing army and many horses and chariots—both costly items in the national budget (1 Kings 4:26; 9:15–19; 2 Chron. 9:28). Excavations at Gezer and Megiddo have thrown light on these Biblical records.

သူ၏ များပြားသော လုပ်ငန်းများအတွက် ဘုရင်သည် အတင်းအကြပ်အလုပ်သမားများကို အားကိုးခဲ့ပြီး (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၅:၁၃–၁၈; ၉:၁၉–၂၃)၊ ဖိုနီးရှန်းလူမျိုးများကို ကျွမ်းကျင်အလုပ်သမားများနှင့် သင်္ဘောသားများအတွက် အားကိုးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၇:၁၃; ၉:၂၇)။ ခမ်းနားထည်ဝါသော ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများနှင့် စစ်တပ်၏ ကြီးမားသောလိုအပ်ချက်များက အိဇရာလစီးပွားရေးကို ဖိအားများစွာ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ ဆောလမွန်၏ ကြီးမားသော ဝင်ငွေပင်လျှင် ဤအစီအစဉ်ကို ထောက်ပံ့ရန် မလုံလောက်ခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် တစ်ချိန်က သူသည် လိုအပ်သော သစ်သားနှင့် ရွှေအတွက် ဂါလိလဲမြို့ပေါင်း ၂၀ ကို ဖိုနီးရှားသို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ရသည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၉:၁၀–၁၄)။

For his manifold enterprises the king depended on forced labor (1 Kings 5:13–18; 9:19–23), and on Phoenicians for skilled workmen and mariners (1 Kings 7:13; 9:27). The magnificent building projects and the vast requirements of the army put such a strain on Israelite economy that even Solomon’s immense revenue proved insufficient to finance the program, with the result that at one time he had to cede 20 Galilean towns to Phoenicia in payment for needed timber and gold 1 Kings 9:10–14).

အနောက်တိုင်းဘုရင်များ၏ ဓလေ့အတိုင်း ဆောလမွန်သည် ကြီးမားသော မယားငယ်အုပ်စုကို ထားရှိခဲ့ပြီး၊ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံအများစုမှ မင်းသမီးများကို လက်ထပ်ယူပြီး နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရေးကို မြှင့်တင်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ယေရုဆလင်မြို့တွင် နိုင်ငံခြားနတ်ဘုရားများအတွက် ဘုရားကျောင်းများကို ခွင့်ပြုတည်ဆောက်ခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၁:၁–၈)။ အီဂျစ်မင်းသမီးသည် သူ၏ဖခင်က ကာနာန်လူမျိုးများထံမှ သိမ်းယူခဲ့သော ဂါဇာမြို့ကို သတို့ဥစ္စာအဖြစ် ယူဆောင်လာခဲ့ပြီး၊ သူမအတွက် သီးသန့်နန်းတော်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ပေးခဲ့သောကြောင့် သူ၏အနှစ်သက်ဆုံးမိဖုရားဖြစ်ပုံရသည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၃:၁; ၉:၁၆, ၂၄)။

Following the custom of Oriental monarchs, Solomon had a large harem, and attempted to foster international good will by marrying princesses from most of the surrounding nations, including the Egyptians, and by permitting shrines dedicated to foreign deities (1 Kings 11:1–8 to be built in Jerusalem. The Egyptian princess, who brought as her dowry the city of Gezer, which her father had conquered from the Canaanites, seems to have been his favored queen inasmuch as he built her a separate palace 1 Kings 3:1; 9:16, 24).

သို့သော် နိုင်ငံ၏ ပြင်ပကြွယ်ဝမှု၊ ခမ်းနားထည်ဝါသော နန်းတော်အခမ်းအနားများ၊ နိုင်ငံတဝှမ်းရှိ ခိုင်မာသော ခံတပ်များ၊ အင်အားကြီးမားသော စစ်တပ်၊ နှင့် ကြီးမားသော ကုန်သွယ်ရေးလုပ်ငန်းများသည် ဆောလမွန်၏အင်ပါယာသည် ပြိုကွဲရန် အဆင်သင့်ဖြစ်နေသည်ဟူသော ထင်ရှားသောအချက်ကို ဖုံးကွယ်မထားနိုင်ခဲ့ပေ။ အခွန်မြင့်မားမှုနှင့် အတင်းအကြပ်အလုပ်လုပ်ရန်လိုအပ်မှုတို့ကြောင့် အိဇရာလလူမျိုးများအကြား မငြိမ်မသက်ဖြစ်မှုများရှိခဲ့ပြီး၊ ယေရုဆလင်မှ လွတ်မြောက်ရန် အားနည်းမှုလက္ခဏာကို စောင့်မျှော်နေသော နှိမ့်ချခံထားရသော နိုင်ငံများအကြားလည်း မငြိမ်မသက်ဖြစ်မှုများရှိခဲ့သည်။ သမ္မာကျမ်းတွင် အမည်ဖော်ပြထားသော ပုန်ကန်သူသုံးဦးမှာ အီဒုံလူမျိုး ဟာဒဒ်၊ အီလိယဒါ၏သား ရာဇုန်၊ နှင့် ဧဖရိမ်လူမျိုး ယေရောဘောင်တို့ဖြစ်ပြီး (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၁:၁၄–၄၀)၊ ဆောလမွန်ကို ပေါ်ပေါ်တင်တင် ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသည်။ ဆောလမွန်သေဆုံးပြီးချင်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ဖြစ်ရပ်များက သူ၏သက်တမ်းအတွင်း မငြိမ်မသက်ဖြစ်မှုများ များစွာရှိခဲ့ရမည်ဟု ညွှန်ပြသည်။

But the outward glory of the kingdom, the sumptuous court ceremonial, the strong new fortresses throughout the country, the powerful army, and the great trading enterprises could not hide the evident fact that Solomon’s empire was ready to fall apart. There was unrest among the Israelites, because of high taxes and forced labor requirements, and among the subjugated nations, which were only waiting for a sign of weakness to break loose from Jerusalem. Although only three rebels are mentioned by name in the Bible, Hadad the Edomite, Rezon the son of Eliadah, and the Ephraimite Jeroboam (1 Kings 11:14–40), who came out openly in opposition to Solomon, events that occurred immediately upon Solomon’s death imply that there must have been considerable unrest even during his lifetime.

သမ္မာကျမ်းရေးသားသူများသည် ၎င်းတို့၏သူရဲကောင်းများ၏ ဘာသာရေးဘဝကို ပို၍စိတ်ဝင်စားခဲ့ပြီး၊ ဆောလမွန်၏ အင်အားကျဆင်းမှုနှင့် သူ၏အင်ပါယာ ပြိုကွဲမှု၏ အဓိကအကြောင်းရင်းမှာ ဘုရင်၏ ဘာသာရေးတာဝန်မှ ဖောက်ပြန်မှုဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြသည်။ သူသည် ယေဟောဝါ၏ ဗိမာန်တော်ကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားတွင် နက်နဲသော ဝိညာဉ်ရေးဆိုင်ရာ အတွေ့အကြုံကို ထင်ဟပ်စေသော ဆုတောင်းချက်ကို ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၈:၂၂–၆၁)၊ သူသည် မကြုံစဖူးသော အိမ်ထောင်များစွာနှင့် ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုထဲသို့ ကျရောက်ခဲ့ပြီး (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၁:၉–၁၁) မိုက်မဲသော မူဝါဒများကို လက်ခံကျင့်သုံးကာ သူ၏နိုင်ငံ၏ ပြိုလဲမှုကို အရှိန်မြှင့်စေခဲ့သည်။

Bible writers, who were more concerned with the religious life of their heroes, give as the main reason for the decline of Solomon’s power and the breakup of his empire, the king’s departure from the straight path of religious duty. Although he had built the Temple of Jehovah and at its dedication offered a prayer that reflected deep spiritual experience (1 Kings 8:22–61), he nevertheless fell into unprecedented polygamy and idolatry (1 Kings 11:9–11) that led to the adoption of foolish policies and so hastened the fall of his kingdom.

ဆောလမွန်မျက်လုံးမှိတ်သည်နှင့် အိဇရာလမျိုးနွယ်များသည် အုပ်စုနှစ်ခုအဖြစ် ကွဲသွားပြီး၊ နှိမ့်ချခံထားရသော နိုင်ငံအချို့သည် ၎င်းတို့၏ လွတ်လပ်ရေးကို ကြေညာခဲ့ကြသည်။

No sooner had Solomon closed his eyes than the tribes of Israel broke into two factions and several of the subject nations proclaimed their independence.

XII. ယုဒဘုံး ၉၃၁—၆၀၉ ဘီစီနှင့် ဣသရေလဘုံး ၉၃၁—၇၂၂ ဘီစီ
[ဤကာလ၏ သက္ကရာဇ်သတ်မှတ်ပုံဆိုင်ရာ အခြေခံမူများကို ဆွေးနွေးရန်၊ စာမျက်နှာ ၁၃၅–၁၅၁ ကိုကြည့်ပါ။ ရက်စွဲဇယားအတွက်၊ နောက်စာမျက်နှာ ကိုကြည့်ပါ။]

XII. The Kingdom of Judah 931—609

B.C. and of Israel 931—722 B.C.

[For a discussion of the principles on which the chronology of this period is based, see pp. 135–151; see also p. 94. For a table of dates, see next page.]

ယုဒ၏ဘုရင်များ၊ ရေဟောဗောမ် (၉၃၁–၉၁၃ ဘီစီ) — ရေဟောဗောမ်၊ ရှောလမုန်၏ အလျင်စလိုသား၊ ဖြင့် ဟေဗြဲဘုံးတစ်ခုလုံး ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး ထပ်မံပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ ရေဟောဗောမ်သည် ဘုရင်အဖြစ်နန်းတင်ရန် ရှေခင်မြို့သို့သွားရောက်စဉ်၊ သူ၏ဖခင်မှ ချမှတ်ခဲ့သော အခွန်ဝန်ထုပ်နှင့် အဓမ္မလုပ်အားပေးမှုများအပေါ် လူထုမှ နက်ရှိုင်းစွာ မကျေနပ်မှုများရှိကြောင်း သိရှိခဲ့သည်။ အတွေ့အကြုံရှိသော အကြံပေးများ၏ လူထု၏အကျိုးဆောင်သော တောင်းဆိုမှုများကို လိုက်လျောရန် အကြံပြုချက်ကို ပယ်ချကာ၊ သူသည် ၎င်းတို့၏ဝန်ထုပ်ကို ပိုမိုတိုးမြှင့်မည်ဟု ခြိမ်းခြောက်ခဲ့ရာ၊ ရှောလမုန်သေဆုံးကြောင်းကြားသိပြီး ပြည်နှင်ရာမှပြန်လာသော ယေရောဗောမ်၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် သူ၏မြောက်ပိုင်းနှင့် အရှေ့ပိုင်းလူထုမှ ပွင့်လင်းသောပုန်ကန်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည် (၁ ဘုရင် ၁၂:၁–၂၀)။

The Kings of Judah; Rehoboam (931–913 B.C.).—With Rehoboam, Solomon’s rash son, the united Hebrew kingdom came to a close, never to be revived. When Rehoboam went to Shechem for the coronation he learned of deep-seated grievances among his subjects over the excessive tax burdens and the forced labor his father had introduced. Rejecting the advice of experienced counselors to accede to the reasonable demands of the people, he threatened to increase their burdens and thereby provoked an open revolt of his northern and eastern subjects under the leadership of Jeroboam, who, on hearing of Solomon’s death, had returned from exile (1 Kings 12:1–20).

ဆယ်နွယ်ခွဲထွက်စဉ်က ညီအစ်ကိုများနှင့် မတိုက်ခိုက်ရန် ပရောဖက်ရှေမယား၏ အကြံပေးချက်ကို နားထောင်ခဲ့သော်လည်း၊ ရေဟောဗောမ်သည် နောက်ပိုင်းတွင် ယေရောဗောမ်နှင့် သွေးထွက်သံယိုစစ်ပွဲများစွာ တိုက်ခိုက်ခဲ့ပုံရသည် (၁ ဘုရင် ၁၂:၂၄; ၁၄:၃၀)။ ထို့ပြင်၊ သူ၏အုပ်ချုပ်မှု ပဉ္စမနှစ်တွင် အီဂျစ်ဘုရင် ရှေရှုန်ခ် (ရှိရှပ်) ငါးပါးမှ သမိုင်းဝင်တိုက်ခိုက်မှုကို ခံခဲ့ရပြီး (၁ ဘုရင် ၁၄:၂၅–၂၈)၊ ယင်းနှင့်ပတ်သက်၍ ရှေရှုန်ခ်၏ အောင်မြင်မှုကို ကာနက်ရှိ ဗိမာန်တော်နံရံတွင် ရေးထွင်းထားသော သက်သေမှတ်တမ်းများ ယခုထိရှိနေသေးသည်။ ဤတိုက်ခိုက်မှုသည် ယုဒဘုရင်မှ ယေရုဆလင်မြို့သို့သွားသော လမ်းများကို ကာကွယ်ရန် မြို့များစွာ၏ ခံတပ်များကို အားဖြည့်ခဲ့ခြင်း၏ အကြောင်းရင်းဖြစ်နိုင်သည် (၂ ရာဇဝင် ၁၁:၅–၁၂)။

Although he heeded the counsel of the prophet Shemaiah, not to fight his brothers at the time of the separation of the ten tribes, Rehoboam apparently fought several bloody wars with Jeroboam at a later time (1 Kings 12:24; 14:30). Also, in his fifth year he experienced the historic attack of Sheshonk (Shishak) I of Egypt (1 Kings 14:25–28), concerning which Sheshonk’s victory relief on the temple wall at Karnak still bears witness. This attack may account for the fact that the king of Judah strengthened the fortifications of a number of towns which guarded the roads leading to Jerusalem (2 Chron. 11:5–12).

အမ္မုန်အမျိုးသမီးတစ်ဦး၏သားဖြစ်နိုင်သဖြင့်၊ ရေဟောဗောမ်သည် သူ၏ဖခင်ကဲ့သို့ မိန်းမများစွာထားရှိခြင်းနှင့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော အလေ့အထများဖြင့် နတ်ဘုရားများကို ကိုးကွယ်ခြင်းကို မြှင့်တင်ခဲ့သည် (၁ ဘုရင် ၁၄:၂၂–၂၄; ၂ ရာဇဝင် ၁၁:၂၁)။

Being, probably, the son of an Ammonite woman, Rehoboam followed his father in having a large harem and in promoting the worship of pagan gods, with all their abominable rites (1 Kings 14:22–24; 2 Chron. 11:21).

ယုဒပြည်နှင့် ဣသရေးပြည်၏ ခွဲထွက်သော နိုင်ငံများ၏ ယာယီခန့်မှန်းချိန်ဇယား

အီဂျစ်	ယုဒ	ဣသရေး	အာရှုရိ
လစ်ဗျားမင်းဆက်များ (ဘီစီ ၉၅၀-၇၅၀)	(ရှောလု ဘီစီ ၁၀၅၀-၁၀၁၁၊ ဒါဝိဒ် ဘီစီ ၁၀၁၁-၉၇၁၊ ရှောလမုန် ဘီစီ ၉၇၁-၉၃၁)
နှစ်ဆယ့်နှစ်ယောက်မြောက်မင်းဆက်	ရေဟောဗောင် ဘီစီ ၉၃၁-၉၁၃	ယေရောဗောင် ပထမ ဘီစီ ၉၃၁-၉၁၀	အာရှုရ်ဒန် ဒုတိယ ဘီစီ ၉၃၃-၉၁၀
	အဘိယံ ဘီစီ ၉၁၃-၉၁၁
ရှေရှုန်ခ် ပထမ
	အာသာ ဘီစီ ၉၁၁-၈၆၉	နာဒပ် ဘီစီ ၉၁၀-၉၀၉	အဒဒ်-နိရာရီ ဒုတိယ ဘီစီ ၉၁၀-၈၈၉
အိုဆော်ခုန် ပထမ		ဘာရှာ ဘီစီ ၉၀၉-၈၈၆	တူကူလ်တီ-နိနူရ်တာ ဘီစီ ၈၈၉-၈၈၄
တာကလုတ် ပထမ		အီလဟ် ဘီစီ ၈၈၆-၈၈၅
		ဇိမရိ ဘီစီ ၈၈၅
အိုဆော်ခုန် ဒုတိယ		အံရိ ဘီစီ ၈၈၅-၈၇၄	အာရှုရ်နာဆာပါလ် ဒုတိယ ဘီစီ ၈၈၄-၈၅၉
နှစ်ဆယ့်သုံးယောက်မြောက်မင်းဆက်		(တိဗနိ ဘီစီ ၈၈၅-၈၈၀)
ပက်ဒူဘတ်စ်
ရှေရှုန်ခ် ဒုတိယ	ရှေရှုန်ခ် စတုတ္ထ	ယောရှဖတ် ဘီစီ ၈၇၂-၈၄၈*	အာဟတ် ဘီစီ ၈၇၄-၈၅၃
တာကလုတ် ဒုတိယ	အိုဆော်ခုန် တတိယ	ယောရံ ဘီစီ ၈၅၄-၈၄၁*	အဟာဇိယ ဘီစီ ၈၅၃-၈၅၂
ရှေရှုန်ခ် တတိယ	တာကလုတ် တတိယ	အဟာဇိယ ဘီစီ ၈၄၁	ယောရံ ဘီစီ ၈၅၂-၈၄၁
ပါမိ	အမန်ရုဒ်	အသလိယ ဘီစီ ၈၄၁-၈၃၅	ယေဟု ဘီစီ ၈၄၁-၈၁၄
ရှေရှုန်ခ် ပဉ္စမ	အိုဆော်ခုန် စတုတ္ထ	ယောရှ ဘီစီ ၈၃၅-၇၉၆	ယေဟောဟတ် ဘီစီ ၈၁၄-၇၉၈
	အမာဇိယ ဘီစီ ၇၉၆-၇၆၇	ယေဟောရှ ဘီစီ ၇၉၈-၇၈၂	ဆမ္မီရမ္မိစ် (အုပ်ချုပ်သူ)
	အဇာရီယ (ဥဇိယ) ဘီစီ ၇၉၀-၇၃၉*	ယေရောဗောင် ဒုတိယ ဘီစီ ၇၉၃-၇၅၃*	ရှလမာနေဇာ စတုတ္ထ ဘီစီ ၇၈၂-၇၇၂
နှစ်ဆယ့်လေးယောက်မြောက်မင်းဆက် (ဆိုင်းစ်မှ)	နှစ်ဆယ့်ငါးယောက်မြောက်မင်းဆက် (အီသီယိုးပီးယန်း)		ဇာခရိယ ဘီစီ ၇၅၃-၇၅၂
			ရှလ္လုံ ဘီစီ ၇၅၂
ဘီစီ ၇၅၀-၇၁၅	ဘီစီ ၇၁၅-၆၆၃ ခန့်	ယောသံ ဘီစီ ၇၅၀-၇၃၁*	မနဲဟိမ် ဘီစီ ၇၅၂-၇၄၂
တာဖနတ်	ပီယန်ခီ		ပက္ခိယ ဘီစီ ၇၄၂-၇၄၀
ဘော့ချိုရစ်	ရှဘာကာ	အဟတ် ဘီစီ ၇၃၅-၇၁၅*	ပကါး ဘီစီ ၇၅၂-၇၃၂*
	ရှဘာတကာ	ဟေဇကိယ ဘီစီ ၇၂၉-၆၈၆*	ဟိုရှဲယ ဘီစီ ၇၃၂-၇၂၂
	တာဟာကာ
	တာနုတမွန်
နှစ်ဆယ့်ခြောက်ယောက်မြောက်မင်းဆက် ဘီစီ ၆၆၃-၅၂၅	မနဿဲ ဘီစီ ၆၉၇-၆၄၂*
ဆမ်တစ် ပထမ ဘီစီ ၆၆၃-၆၁၀	အမုန် ဘီစီ ၆၄၂-၆၄၀
	ယောရှိယ ဘီစီ ၆၄၀-၆၀၉
နီကို ဒုတိယ ဘီစီ ၆၁၀-၅၉၅	ယေဟောဟတ် ဘီစီ ၆၀၉
	ယေဟောယကိမ် ဘီစီ ၆၀၉-၅၉၈
	ယေဟောယခင် ဘီစီ ၅၉၈-၅၉၇
ဆမ်တစ် ဒုတိယ ဘီစီ ၅၉၅-၅၈၉	ဇေဒကိယ ဘီစီ ၅၉၇-၅၈၆
အာပရီးစ် (ဟောဖရာ) ဘီစီ ၅၈၉-၅၇၀
အမာစစ် ဘီစီ ၅၇၀-၅၂၆
ဆမ်တစ် တတိယ ဘီစီ ၅၂၆-၅၂၅

tentative chronology of the divided kingdoms of israel and judah

Egypt

Judah

Israel

Assyria

Libyan Dynasties, 950-750

(Saul, 1050-1011; David, 1011-971; Solomon, 971-931)

Twenty–second Dynasty

Rehoboam

931-913

Jeroboam I

931-910

Ashur–dan II

933-910

Abijam

913-911

Sheshonk I

Asa

911-869

Nadab

910-909

Adad–nirari II

910-889

Osorkon I

Baasha

909-886

Tukulti–Ninurta

889-884

Takelot I

Elah

886-885

Zimri

885

Osorkon II

Twenty–third Dynasty

Omri

885-874

Ashurrnasirpal II

884-859

Pedubast

(Tibni

885-880)

Sheshonk II

Sheshonk IV

Jehoshaphatt

872-848*

Ahab

874-853

Shalmaneser III

859-824

Takelot II

Osorkon III

Jehoram

854-841*

Ahaziah

853-852

Sheshonk III

Takelot III

Ahaziah

841

Joram

852-841

Pami

Amenrud

Athaliah

841-835

Jehu

841-814

Shamshi–Adad V

824-810

Sheshonk V

Osorkon IV

Joash

835-796

Jehoahaz

814-798

Adad–nirari III

810-782

Amaziah

796-767

Jehoash

798-782

Semirammis (regent)

Azariah

Jeroboam II

793-753*

Shalmaneser IV

782-772

Twenty–fourth Dynasty (of Saïs)

Twenth–fifty Dynasty (Ethioian)

(Uzziah)

790-739*

Zachariah

753-752

Ashur–dan III

772-754

Shallum

752

Ashur–nirari V

754-746

750-715

c. 715-663

Jotham

750-731*

Menahem

752-742

Tiglath–pileser III

745-727

Tefnakht

Piankhi

Pekahiah

742-740

Bocchoris

Shabaka

Ahaz

735-715*

Pekah

752-732*

Shabataka

Hezekiah

729-686*

Hoshea

732-722

Shalmaneser V

727-722

Taharka

Sargon II

722-705

Tanutamon

Sennachreib

705-681

Twenty–sixth Dynasty 663-525

Manasseh

697-642*

Esarhaddon

681-669

Psamtik I

663-610

Amon

642-640

Ashurbanipal

669-627?

Josiah

640-609

Ashur–etil–ilani

627?-?

Necho II

610-595

Jehoahaz

609

Sin–shar–ishkun

?-612M

Jehoiakim

609-598

Ashur–uballit II

612-609

Jeohiachin

598-597

Psamtk II

595-589

Zedekiah

597-586

Babylon

Apries (Hophra)

589-570

Nabopolassar

626-605

Amasis

570-526

Nebuchadnezzar

605-562

Psamtik III

526-525

မှတ်စု—အာရှုရိယံဘုရင်များ၏ နှစ်များကို ယနေ့ခေတ်တွင် နွေဦးမှ နွေဦးသို့ တစ်နှစ်အတွင်း သင့်တင့်မျှတစွာ ပုံသေသတ်မှတ်ထားသည်ဟု ယူဆထားသည်။ ဥပမာ၊ အာရှုဒန်နှစ်ယောက်သည် ဘီစီ ၉၃၃ နွေဦးမှ ၉၃၂ နွေဦးအတွင်း တစ်ချိန်ချိန်တွင် စတင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ထီဂလတ်ပီလီဇာ သုံးယောက်နှင့်ပတ်သက်၍ စာမျက်နှာ ၆၀ တွင်ကြည့်ပါ။ နီဘူခတ်နီဇာ၏ အုပ်ချုပ်မှု နှစ်များကို နက္ခတ္တဗေဒအရ ပုံသေသတ်မှတ်ထားသည်။ အီဂျစ်ဘုရင်များ၏ နှစ်ဆယ့်နှစ်ယောက်မှ နှစ်ဆယ့်ငါးယောက်မြောက် မင်းဆက်များ၏ အုပ်ချုပ်မှု နှစ်များမသိရဘဲ၊ ဤနေရာတွင်ဖော်ပြထားသော မင်းဆက်အသီးသီးအတွက် နှစ်များသည် ခန့်မှန်းခြင်းသာဖြစ်သည်။ နှစ်ဆယ့်သုံးယောက်မြောက် မင်းဆက်၏ ပထမဘုရင်များသည် နှစ်ဆယ့်နှစ်ယောက်မြောက်မင်းဆက်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်ရှိခဲ့သည်။ ဣသရေလနှင့် ယုဒပြည်၏ အုပ်ချုပ်မှုများအတွက် ယာယီသတ်မှတ်ထားသော နှစ်များကို စာမျက်နှာ ၁၃၅ တွင်ကြည့်ပါ။ တစ်ဘနိနှင့်ပတ်သက်၍ စာမျက်နှာ ၈၀ တွင်ကြည့်ပါ။ ယဟောရံအမည်နှင့် ယောရံအမည်များအတွက် စာမျက်နှာ ၇၈ ရှိ မှတ်စုကို ကြည့်ပါ။ ကောင်းစွာသတ်မှတ်ထားသော အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များပင်လျှင် တိကျသောပုံစံဖြင့် (ဥပမာ ၉၃၁/၃၀ စသည်) မပေးထားဘဲ၊ စာမျက်နှာ ၃၅ တွင်ကြည့်ပါ။ ထို့ကြောင့် စာသားတွင် တိကျသောနန်းတက်ရက်များမပေးထားပါက ဘီစီနှစ်ကို တစ်နှစ်အတွင်း အပေါင်းအနုတ် ပြောင်းလဲနိုင်သည်။

Note.—The dates of Assyrian kings are generally accepted today as fixed with reasonable certainty within a spring-to-spring year; Ashur-dan II, for example, began to reign at some time between the spring of 933 and the spring of 932; few are more exact than that (on Tiglath-pileser III see p. 60). The dates for Nebuchadnezzar’s reign are astronomically fixed. Regnal dates for Egyptian kings of the Twenty-second to the Twenty-fifth Dynasty are unknown, and the dates here given for the various dynasties are only approximate. The first kings of the Twenty-third Dynasty were contemporary with those of the Twenty-second. For the basis of the tentative dating of the reigns of Israel and Judah see p. 135. On Tibni see p. 80; for the names Jehoram and Joram see footnote on p. 78. Regnal years, even those well established, are not given in exact form (as 931/30, etc. see p. 35); hence allow the b.c. year to vary plus or minus 1, unless the text gives specific accession dates.

အဘိယံနှင့် အာသာ (ဘီစီ ၉၁၃–၈၆၉)—လာမည့်ဘုရင် အဘိယံသည် ခဏသာအုပ်ချုပ်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၉၁၃–၉၁၁)၊ ယဟောရံတစ်ယောက်နှင့် စစ်ပွဲဖြစ်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏ဖခင်၏ ဒုစရိုက်များအားလုံးကို လိုက်လျှောက်ခဲ့သည် (၁ ဘုရင်များ ၁၅:၁–၈)။

Abijam and Asa (913–869 B.C.).—The next king, Abijam, reigned but briefly (913–911 b.c.), had a war with Jeroboam I, and followed his father in all his vices (1 Kings 15:1–8).

အဘိယံ၏သား အာသာနှင့်အတူ ကောင်းသောဘုရင်တစ်ပါး ထီးနန်းသို့ရောက်လာခဲ့သည် (ဘီစီ ၉၁၁–၈၆၉)။ သူသည် အာရှီရာ ရုပ်တုတစ်ခုကို စိုက်ထူထားသော သူ၏အဖွားအား အာဏာမှဖယ်ရှားခဲ့ပြီး၊ ယောကျ်ားပြည့်တန်ဆာများနှင့် ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုကို ဖယ်ရှားခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၁၀–၁၃)။ သူ၏အုပ်ချုပ်မှု၏ ပထမငြိမ်းချမ်းသောနှစ်များတွင် ဘာသာရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး၊ အိသီယိုးပီးယန်းများဖြစ်သည်ဟု ယူဆရသော ဇီရာ ဦးဆောင်သော ကူရှိုက်များမှ တိုက်ခိုက်ခံရသည် (၂ ရာဇဝင်ချက် ၁၄:၉–၁၅)။ ဣသရေလမှ ဘာရှာသည် ယုဒပြည်၏ မြောက်ပိုင်းတစ်စိတ်တစ်ဒေသကို သိမ်းပိုက်သောအခါ၊ ယုဒပြည်၏ ၃၆ နှစ်မြောက်နှစ်တွင်ဖြစ်ပုံရသည် (၂ ရာဇဝင်ချက် ၁၆:၁)၊ အာသာသည် မိမိ၏အင်အားနည်းသော စစ်တပ်ဖြင့် မြောက်ပိုင်းစစ်တပ်ကို ရင်ဆိုင်ရန်မဝံ့ရဲဘဲ၊ ဆီးရီးယားမှ ဘင်ဟာဒတ်အား ဣသရေလကို တိုက်ခိုက်အားနည်းစေရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ ယဟောဝါ၏ အကူအညီအပေါ် ယုံကြည်မှုမရှိခြင်းကြောင့် အာသာသည် ဟာနာနီ ပရောဖက်မှ ပြင်းထန်စွာ ဆုံးမခံရသည် (အခန်းကြီး ၁–၁၀)။

With Asa, Abijam’s son, a good king again came to the throne (911–869 b.c.). He removed from influence his grandmother, who had erected an image for Asherah, and banished the male prostitutes as well as idol worship (vs. 10–13). After the first peaceful years of his reign, which he devoted to religious reforms, Asa was attacked by the Ethiopians under Zerah, probably Cushites from the eastern shore of the Red Sea (2 Chron. 14:9–15). When Baasha of Israel occupied part of northern Judah, probably in the 36th year after the division of the kingdom (2 Chron. 16:1), Asa did not dare to meet the northern army with his own inferior forces, but induced Benhadad of Syria to attack and weaken Israel. For this lack of faith in Jehovah’s help Asa was severely rebuked by Hanani the prophet (vs. 1–10).

အာသာ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များတွင် ကျန်းမာရေးညံ့ဖျင်းခဲ့ပြီး (အခန်းကြီး ၁၂)၊ ထို့ကြောင့် သူ၏သား ယဟောရှဖတ်ကို တွဲဖက်အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်ဟု နှစ်များဆိုင်ရာ အချက်အလက်များက ဖော်ပြသည်။

Asa’s last years were marked by poor health (v. 12), and accordingly he appointed his son Jehoshaphat as coruler, as the chronological data indicate.

ယဟောရှဖတ်မှ အာဟာဇိယံထိ (ဘီစီ ၈၇၂–၈၄၁)—ယဟောရှဖတ် (ဘီစီ ၈၇၂–၈၄၈) သည် သူ၏ကောင်းသောဖခင်၏ ဘာသာရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ သူသည် မြင့်သောနေရာများအားလုံးကို ဖယ်ရှားနိုင်ခြင်းမရှိသော်လည်း၊ လီဝီလူများနှင့် ယဇ်ပုဂ္ဂိုလ်များအား နိုင်ငံတဝှမ်း ခရီးလှည့်လည်ကာ ပညတ်တရားကို ဟောပြောစေခဲ့သည်ဟု ချီးကျူးခံရသည် (၁ ဘုရင်များ ၂၂:၄၃; ၂ ရာဇဝင်ချက် ၁၇:၇–၉)။ သူသည် ယုဒနှင့် ဣသရေလအကြား ကာလရှည်ရန်ငြိုးဖွဲ့မှုကို အုံရီမင်းဆက်နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး၊ ယုဒ၏ထီးနန်းသား ယဟောရံကို အာဟပ်၏သမီး အသလီယံနှင့် လက်ထပ်စေခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၈:၁၈, ၂၆)၊ ဤပြည်ထောင်စုသည် ယုဒပြည်တွင် ဘာအလ်ကိုးကွယ်မှုကို ဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ ယဟောရှဖတ်သည် မြောက်ပိုင်းဘုရင်များကို စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများတွင်လည်း ကူညီခဲ့သည်။ အာဟပ်နှင့်အတူ ရာမုတ်ဂိလဒ်သို့ ဆန့်ကျင်သွားခဲ့ပြီး (၂ ရာဇဝင်ချက် ၁၈:၂၈)၊ ဣသရေလဘုရင် ယောရံနှင့်အတူ မောဘပြည်သို့ ဆန့်ကျင်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၃:၄–၂၇)။ သူသည် ဧဒုံ၊ မောဘနှင့် အမ္မုန်တို့၏ ခိုင်မာသော မဟာမိတ်တစ်ခုနှင့်လည်း တိုက်ခိုက်ခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ချက် ၂၀:၁–၃၀)။ သို့သော် ဖိလိတ္တီနှင့် အာရပ်လူမျိုးအချို့သည် ယဟောရှဖတ်၏ အောင်မြင်မှုများကြောင့် သူ၏မိတ်ဆွေဖြစ်ရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ သူ၏ သုလမုန်၏ ဩဖိရခရီးစဉ်များကို ပြန်လည်ရှင်သန်စေရန် ကြိုးပမ်းမှုသည် ဧဇီယုန်ဂါဘာတွင် သင်္ဘောများ ပျက်စီးသွားသောအခါ မအောင်မြင်ခဲ့ပေ (အခန်းကြီး ၃၅–၃၇)။

Jehoshaphat to Ahaziah (872–841 B.C.).—Jehoshaphat (872–848 b.c.) continued the religious reforms of his good father. Although he failed to remove all the high places, he is credited with having the Levites and priests travel through the country and preach the law (1 Kings 22:43; 2 Chron. 17:7–9). He terminated the long feud between Judah and Israel by allying himself with the dynasty of Omri, and married crown prince Jehoram of Judah to Ahab’s daughter Athaliah (2 Kings 8:18, 26), a union that unfortunately opened the door to Baal worship in Judah. Jehoshaphat also assisted the northern kings in their military campaigns. With Ahab he went against Ramoth-gilead (2 Chron. 18:28), and with Joram, king of Israel, against Moab (Kings 3:4–27). He also fought a strong confederacy of Edomites, Moabites, and Ammonites (2 Chron. 20:1–30). Some nations, however, such as the Philistines and Arabians, were so impressed with Jehoshaphat’s accomplishments that they sought his friendship. His attempt to revive Solomon’s Ophir expeditions failed when his ships were wrecked at Ezion-geber (vs. 35–37).

ယဟောရံ (ဘီစီ ၈၅၄–၈၄၁)၊ ဣသရေလ၏ ယောရံနှင့် မရောထွေးရန်၊ သူ၏ဖခင် ယဟောရှဖတ်နှင့် ထီးနန်းတွင် တွဲဖက်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ယဟောရံအကြောင်း ကောင်းသောအရာမရှိပေ။ သူ၏ ဆိုးယုတ်ပြီး ရုပ်တုကိုးကွယ်သော ဇနီးဖြစ်သူ၏ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် ယုဒပြည်တွင် ဘာအလ်ကိုးကွယ်မှုကို အားပေးခဲ့ပြီး (၂ ဘုရင်များ ၈:၁၈)၊ ဖိလိတ္တီနှင့် အာရပ်လူမျိုးများနှင့် မအောင်မြင်သော စစ်ပွဲများကို ဆင်နွှဲခဲ့ပြီး (၂ ရာဇဝင်ချက် ၂၁:၁၆, ၁၇; ၂၂:၁)၊ ဧလိယပရောဖက်ထံမှ ခန့်မှန်းထားသည့်အတိုင်း ကုသ၍မရသော ရောဂါဖြင့် သေဆုံးခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ချက် ၂၁:၁၂–၁၉)။

Jehoram (854–841 b.c.), not to be confused with his contemporary, Joram of Israel, was associated on the throne with his father, Jehoshaphat. Nothing good is said of Jehoram. Influenced by his wicked and idolatrous wife, he encouraged Baal worship in Judah (2 Kings 8:18), fought unsuccessful wars with the Philistines and Arabians (2 Chron. 21:16, 17; 22:1), and died of an incurable disease as Elijah had predicted (2 Chron. 21:12–19).

အာဟာဇိယံ (ဘီစီ ၈၄၁) သည် သူ၏မိဘများ၏ ဖောက်ပြန်သောလမ်းများကို လိုက်နာခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလ၏ ယောရံဦးလေးနှင့်အတူ ဆီးရီးယားတို့ကို ဆန့်ကျင်သော မအောင်မြင်သော စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး၊ ယဟူ၏ ယောရံဆန့်ကျင်သော အကြံအစည်တွင် ဒဏ်ရာရခဲ့သည်။ သူသည် မကိဒ္ဒေါတွင် ပြန်လည်သက်သာရန် ထွက်ပြေးခဲ့ရာ သေဆုံးခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၉:၁၄–၂၈)။

Ahaziah (841 b.c.) followed the corrupt ways of his parents, joined his uncle Joram of Israel in an unsuccessful war against the Syrians (2 Kings 8:26–29), and was mortally wounded in Jehu’s plot against Joram of Israel. He died at Megiddo, where he had fled for recovery (2 Kings 9:14–28).

ဣသရေလ၏ဘုရင်များ; ယဟောရံတစ်ယောက် (ဘီစီ ၉၃၁–၉၁၀)—ဒါဝိဒ်၏မင်းဆက်မှ ခွဲထွက်ပြီးနောက်၊ ယုဒ၊ ဗင်္ယာမိန်နှင့် လီဝီမှလွဲ၍ ကျန်အားလုံးသော အမျိုးအနွယ်များသည် အီဂျစ်မှ မကြာသေးမီက ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသော နိုင်ငံရေးပြည်နှင်ဒဏ်ခံရသူ ယဟောရံကို ဆင့်ခေါ်ခဲ့သည်။ သူသည် သုလမုန်ထံမှ ထွက်ပြေးသွားခဲ့သည် (၁ ဘုရင်များ ၁၂:၁၉, ၂၀)။ ယဟောရံသည် သုလမုန်၏ မီလိုဆောက်လုပ်ရေးတွင် အလုပ်သမားတစ်စုကို ဦးဆောင်သူအဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့သော ဧဖရိမ်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သုလမုန်၏ ပြည်တွင်းမူဝါဒများကို မကျေနပ်သဖြင့် သူသည် ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ရှိလောမှ ပရောဖက် အာဟိယံ၏ အားပေးမှုဖြင့် သူသည် သုလမုန်ကို ဆန့်ကျင်ရန် ရဲရင့်လာပုံရပြီး၊ သုလမုန်ထံသို့ တိုင်ကြားခံရပြီး အသက်ရှင်ရန်အတွက် အီဂျစ်သို့ ထွက်ပြေးခဲ့သည် (၁ ဘုရင်များ ၁၁:၂၆–၄၀)။

The Kings of Israel; Jeroboam I (931–910 B.C.).—Upon seceding from the dynasty of David, all the tribes except Judah, Benjamin, and Levi summoned Jeroboam, a political exile recently returned from Egypt, whither he had fled from Solomon (1 Kings 12:19, 20). Jeroboam was an Ephraimite chief who had served Solomon as foreman over a gang of workers engaged in building Millo. Resenting Solomon’s domestic policies, he had revolted. Encouraged by the prophet Ahijah of Shiloh, he apparently grew bold in his opposition, was probably denounced to Solomon, and consequently fled to Egypt to save his life (1 Kings 11:26–40).

ယဟောရံတစ်ယောက်သည် မြောက်ပိုင်းဘုံပြည်၏ ပထမဘုရင်အဖြစ် ၂၂ နှစ်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၉၃၁–၉၁၀)။ သူသည် ရှေခင်ကို ပထမမြို့တော်အဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့သော်လည်း၊ နောက်ပိုင်းတွင် တိဇံသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ တိဇံသည် ယခုအခါ တိကျစွာမသတ်မှတ်နိုင်သေးသော်လည်း၊ နာဘလပ်စ်မြောက်ဘက် ၇ မိုင် (၁၁ ကီလိုမီတာ) အကွာရှိ တယ်လအယ်လ်-ဖာရာ ဖြစ်နိုင်သည်။ ဤတောင်ပို့တွင် မကြာသေးမီက တူးဖော်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်း၏မည်သူမည်ဝါဖြစ်ကြောင်း တိကျသောအထောက်အထားများ မတွေ့ရှိရသေးပေ။

Jeroboam I reigned over the northern kingdom as its first king for 22 years (931–910 b.c.). He made Shechem his first capital, but later transferred it to Tirzah. Tirzah has not as yet been definitely identified, but may have been at the present Tell el–Fâr‘ah, about 7 mi. (11 km.) northeast of Nablus. Excavations have recently been carried out at this mound, which is larger than that of Megiddo, but definite clues as to its identification have not yet been found.

ယဟောရံသည် သူ၏မကျေနပ်သော တောင်ပိုင်းအိမ်နီးချင်းများနှင့် စဉ်ဆက်မပြတ်စစ်ပွဲများကို ဆင်နွှဲခဲ့ရပြီး၊ ပထမဦးစွာ ရိဟောဘောင်နှင့်၊ ထို့နောက် အဘိယံနှင့် ဖြစ်ခဲ့သည် (၁ ဘုရင်များ ၁၄:၃၀; ၁၅:၇)။ သူ၏ပြည်သည် ရှေရှုန်ခ်၏ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုအတွင်း ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရပုံရသည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ယုဒပြည်နှင့် ယေရုရှလင်မြို့ကိုသာ တိုက်ခိုက်ခံရသည်ဟု ဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ရှေရှုန်ခ်သည် မြောက်ပိုင်းဘုံပြည်ကိုလည်း ကျူးကျော်ခဲ့သည်ဟု သက်သေများက ထင်ရှားစွာပြသသည်။ အကြောင်းမှာ သူသည် ကာနက်ရုပ်ကြွင်းတွင် မြောက်ပိုင်းမြို့များစွာ၏ အမည်များကို ရေးထိုးခဲ့ပြီး၊ ယဟောရံ၏ မကိဒ္ဒေါမြို့ရုပ်ကြွင်းများတွင် ရှေရှုန်ခ်၏ အောင်ပွဲရုပ်တုတစ်ခု၏ အပိုင်းအစတစ်ခုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ယဟောရံသည် ရှေရှုန်ခ်ထံသို့ ကတိများကို မထိန်းသိမ်းခဲ့သဖြင့် ဤစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုကို ဖိတ်ခေါ်ခဲ့ပုံရသည်။ သို့မဟုတ်ပါက၊ ယဟောရံကို နိုင်ငံရေးဒုက္ခသည်အဖြစ် ခိုလှုံခွင့်ပေးခဲ့သော ရှေရှုန်ခ်သည် သူဘုရင်ဖြစ်လာသည်နှင့် အဘယ်ကြောင့် လျင်မြန်စွာ ဆန့်ကျင်လှုပ်ရှားခဲ့သည်ကို မရှင်းလင်းပေ။

Jeroboam had to fight continual wars with his dissatisfied southern neighbors, first against Rehoboam and then against Abijam (1 Kings 14:30; 15:7). His land seems also to have been devastated during Sheshonk’s campaign, although the Bible mentions only Judah and Jerusalem as the victims of attack. However, the evidence shows clearly that Sheshonk also invaded the northern kingdom as well, for he inscribed the names of many northern cities on his Karnak relief. Also a fragment of a victory stele of Sheshonk was discovered in the ruins of Jeroboam’s city of Megiddo. Jeroboam may not have kept his promises to Sheshonk and thus have invited this military action that was undertaken against him. Otherwise it is not clear why Sheshonk, who had given asylum to Jeroboam as a political refugee, so quickly turned against him once he had become king.

နိုင်ငံရေးအကြောင်းများကြောင့် ယဟောရံသည် ယဟောဝါ၏ သန့်ရှင်းသောကိုးကွယ်မှုမှ သွေဖည်သွားသော ဘာသာရေးထုံးတမ်းများနှင့် အလေ့အထများကို မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။ ဗေသလနှင့် ဒန်တွင် သူသည် ဗိမာန်တော်များဆောက်လုပ်ပြီး၊ ယဟောဝါကို မြင်သာအောင် နွားသငယ်ရုပ်တုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည် (၁ ဘုရင်များ ၁၂:၂၇–၃၁)။ နှစ်ဆယ်ရာစုနှစ်များတစ်လျှောက် ဤရွှေနွားသငယ်များကို ကိုးကွယ်မှုသည် “ယဟောရံ၏အပြစ်” ဟု လူသိများခဲ့သည်။ သူ၏ဆက်ခံသူများအနက် သုံးဦးမှလွဲ၍ အားလုံးသည် ဤဖောက်ပြန်မှုတွင် သူ့ကို လိုက်နာခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဆာမာရီယံတွင် တွေ့ရှိသော ရေးထိုးထားသော အိုးထည်တစ်ခုသည် ဤနွားသငယ်ကိုးကွယ်မှုကို ထူးခြားသောအလင်းပေးသည်။ ၎င်းတွင် ဧဂယ်လျောဟု အမည်ရှိသူ၏ ပုဂ္ဂိုလိကအမည်ပါရှိပြီး၊ ၎င်းသည် “ယဟောဝါသည် နွားသငယ်ဖြစ်သည်” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရှိပြီး၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ယဟောဝါကို နွားသငယ်ပုံစံဖြင့် ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်ကို ပြသသည်။ ကာနန်လူမျိုးများကလည်း ၎င်းတို့၏ဘုရား အယ်လ်သည် နွားတစ်ကောင်ဖြစ်သည်ဟု ထင်မှတ်ခဲ့သည်။

For political reasons Jeroboam introduced religious rites and practices that represented a departure from the pure worship of Jehovah. At Bethel and Dan he built temples and made young bulls to represent Jehovah in visible form (1 Kings 12:27–31). For two centuries the worship of these golden calves became known as the “sin of Jeroboam.” Of all but three of his successors on the throne of Israel, it is said that they followed him in this apostasy. An inscribed potsherd found at Samaria throws a curious light on this calf worship. It contains the personal name of a man called Egeljau, meaning “Jehovah is a calf,” showing that the Israelites worshiped Jehovah under the form of a young bull, just as the Canaanites thought their god El to be a bull.

ယဟောရံသည် ဟီဗြူဘာသာရေးပြက္ခဒိန်၏ သတ္တမလကို အဓိကပွဲတော်လအဖြစ် အဋ္ဌမလသို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၃၂, ၃၃)။ ဣသရေလပြည်၏ နှစ်များဆိုင်ရာ လေ့လာမှုမှ ဤအချိန်တွင် နွေဦးတွင်စတင်သော ပြည်သူ့ပြက္ခဒိန်တစ်ခုကို မိတ်ဆက်ခဲ့ပုံရပြီး၊ တောင်ပိုင်းဘုံပြည်တွင် အသုံးပြုသော ဆောင်းဦးတွင်စတင်သော ပြက္ခဒိန်နှင့် ဆန့်ကျင်သည်။ တောင်ပိုင်းဘုရင်များသည် ၎င်းတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို နန်းတက်နှစ်စနစ်ဖြင့် ရေတွက်ခဲ့သော်လည်း။、ယဟောရံသည် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ နန်းတက်နှစ်မဟုတ်သော စနစ်ကို မိတ်ဆက်ခဲ့သည်၊ ဖြစ်နိုင်သည်မှာ ကွဲပြားရန်အတွက်သာ ဖြစ်သည်။

Jeroboam also changed the principal festival month, the seventh of the Hebrew ecclesiastical calendar, to the eighth (vs. 32, 33). From a study of Israelite chronology it would also seem that a civil calendar was introduced at this time, which began in the spring, in contrast to the one in use in the southern kingdom, where the civil year began in the autumn. Since the southern kings used the accession-year system in reckoning their regnal years, Jeroboam introduced the Egyptian nonaccession-year system, probably for no other reason than to be different.

ယဟောရံသည် ရိဟောဘောင်ကို ပုန်ကန်သူအဖြစ် စတင်ခဲ့ပြီး၊ ဘုရားသခင်၏ သတ်မှတ်ထားသော ကိုးကွယ်မှုပုံစံကိုလည်း ပုန်ကန်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ဘုံပြည်ကို အားနည်းဆုံးသော အုတ်မြစ်ပေါ်တွင် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် နိုင်ငံရေးနှင့် ဝိညာဉ်ရေးအရ မှန်ကန်သည်။ သူ၏သား သေဆုံးမှုနှင့်အတူ အဆုံးသတ်သွားသော သူ၏မင်းဆက်နှင့် နောက်ဆက်ခံမင်းဆက်များသည် အနည်းငယ်သာကြာရှည်ခံခဲ့သည်။ ဣသရေလဘုံပြည်သည် ၎င်း၏ရှိရင်းစွဲ ၂၀၈ နှစ်အတွင်း မင်းဆက် ၁၀ ခုနှင့် ဘုရင် ၂၀ ဦးရှိခဲ့သည်။ ထို့အပြင်၊ ယဟောရံဦးဆောင်ခဲ့သော ဘာသာရေးအဆုံးစွန်မှ လွတ်မြောက်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုနှင့် တစ်ပါးအမျိုးသားများ၏ အကျင့်ဆိုးများထဲသို့ နစ်မွန်းလာသည်နှင့်အမျှ၊ ၎င်းသည် ဆီးရီးယားနှင့် အာရှုရိယံတို့၏ ရန်သူများက တဖြည်းဖြည်း စားပြီးသောအခါ နောက်ဆုံးတွင် ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။

Jeroboam, who began his reign as a rebel against Rehoboam, and also revolted against God and His ordained mode of worship, built his kingdom on the weakest possible foundation. This was true in a political as well as a spiritual sense. Neither his dynasty, which came to an end with the death of his son, nor any of the succeeding dynasties lasted for more than a few years. The kingdom of Israel had 10 dynasties and 20 kings in the 208 years of its existence. Moreover, the nation never escaped from the religious impasse into which Jeroboam had led it. Sinking deeper and deeper into the mire of idolatry and pagan immorality, it was chewed up piecemeal by its enemies, Syria and Assyria, and eventually vanished.

နာဒပ်မှ ဇိမရီအထိ (ဘီစီ ၉၁၀–၈၈၅)—ဂျေရိုဘိုးမ်၏သား နာဒပ်၏ ဆိုးယုတ်သောအုပ်ချုပ်မှု (ဘီစီ ၉၁၀–၉၀၉) သည် ဖိလိသှင်မြို့ ဂိဗ္ဗသုန်တွင် ဘာရှာက သတ်ဖြတ်ခံရပြီး တိုတောင်းခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် ပထမဆက်ဆံရာမင်းဆက်ပြီးဆုံးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၅:၂၅–၂၉)။ ဤထိတ်လန့်ဖွယ်ဥပမာသည် အိသရေလအပေါ်တွင် မင်းဆက်ဆယ်ခုကွဲပြားစွာ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်အထိ ထပ်ခါတလဲလဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဘာရှာ (ဘီစီ ၉၀၉–၈၈၆) သည် ဂျုဒါကို ဆက်လက်အနှောင့်အယှက်ပေးခဲ့သော်လည်း ဂျုဒါမင်း အာသထံမှ လာဘ်ထိုးမှုဖြင့် ဒမတ်စကပ်မှ ဘန်ဟာဒဒ်ထံမှ တိုက်ခိုက်ခံရပြီး ရရှိထားသောနယ်မြေများဆုံးရှုံးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၅:၁၆–၁၆:၇)။ ဘာရှာ၏မင်းဆက်သည် ယခင်မင်းဆက်ကဲ့သို့ပင် ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ သူ၏သား ဧလသည် (ဘီစီ ၈၈၆–၈၈၅) သည် သူ၏ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဦးဖြစ်သော ဇိမရီက တီရဇာမြို့တွင် နှစ်နှစ်မပြည့်မီ အုပ်ချုပ်ပြီးနောက် သတ်ဖြတ်ခံရသည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၆:၈–၁၀)။ ဇိမရီသည် သူ၏ ခုနစ်ရက်သာရှိသော အုပ်ချုပ်မှုကို ဘာရှာ၏ဆွေမျိုးမိတ်ဆွေများအားလုံးကို သတ်ဖြတ်ရန် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဖိလိသှင်များကို တိုက်ခိုက်နေသော အိသရေလတပ်မှ ဘုရင်အဖြစ်ကြေညာခံရသော ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဦးဖြစ်သည့် ဩမရီက တီရဇာကို ချီတက်ပြီး မြို့ကိုသိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ခုခံမှုသည် အကျိုးမရှိကြောင်း သိရှိသောဇိမရီသည် ဩမရီထံသို့ လက်နက်မချဘဲ နန်းတော်ကို မီးရှို့ပြီး မီးလျှံထဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၁၁–၁၈)။

Nadab to Zimri (910–885 B.C.).—The wicked reign of Nadab, Jeroboam’s son (910–909 b.c.), was cut short when he was murdered by Baasha in the Philistine town of Gibbethon. Thus ended the first dynasty (1 Kings 15:25–29). This fearful precedent was repeated again and again, until ten different dynasties had reigned over Israel. Baasha (909–886 b.c.) continued to harass Judah, but lost the territory he acquired when he was attacked by Benhadad of Damascus, upon receipt of a bribe from Asa, king of Judah (1 Kings 15:16 to 16:7). Baasha’s dynasty ended like the preceding one. His son Elah (886–885 b.c.) was murdered by Zimri, one of his generals, in his capital Tirzah after a reign of less than two years (1 Kings 16:8–10). Zimri made use of his short reign of only seven days by killing all the relatives and friends of Baasha. Then Omri, another general of Elah who was proclaimed king by the Israelite army then engaged in a campaign against the Philistines, marched against Tirzah and took the city. Realizing that resistance was futile, Zimri refused to surrender to Omri, but set fire to the palace and perished in its flames (vs. 11–18).

ဩမရီ (ဘီစီ ၈၈၅–၈၇၄)—ဩမရီသည် မင်းဆက်တစ်ခု၏တည်ထောင်သူဖြစ်လာပြီး၊ ဘုရင်လေးဦးသည် အနှစ် ၄၄ (ဘီစီ ၈၈၅–၈၄၁) ကျော် ရာဇပလ္လင်ပေါ်တွင်ထိုင်ခဲ့သည်။ အစပိုင်းတွင် ဩမရီသည် လူထုထောက်ခံမှုများစွာရှိသော တစ်ဦးဖြစ်သည့် တဗ္ဗနိအား ရင်ဆိုင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ရသည်။ အတွင်းရေးပဋိပက္ခလေးနှစ်ကြာပြီးနောက်မှသာ ဩမရီသည် တဗ္ဗနိနှင့်သူ၏လိုက်ပါသူများကို ဖယ်ရှားနိုင်ခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၂၁–၂၃)။ ဤသည်မှာ အခန်းကြီး ၁၅၊ ၂၃ တွင်ဖော်ပြထားသော ဇိမရီ၏ ခုနစ်ရက်အုပ်ချုပ်မှုကို အာသရာဇဝင်နှစ်နှစ်ဆယ်ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် သတ်မှတ်ပြီး၊ ဩမရီသည် အာသရာဇဝင်နှစ်နှစ်ဆယ်တစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် တစ်ဦးတည်းအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ရာဇပလ္လင်သို့တက်ရောက်ခဲ့သည်။

Omri (885–874 B.C.).—Omri became the founder of a dynasty, four kings of which occupied the throne over a period of 44 years (885–841 b.c.). At first Omri had to fight another contender for the throne, Tibni, who had a considerable following among the people. It was only after four years of internal strife that Omri was able to exterminate Tibni and his followers (vs. 21–23). This is apparent from the chronological statements in vs. 15, 23, which assign the 7 days of Zimri’s reign to Asa’s 27th year, and Omri’s accession to the throne—as sole ruler—in Asa’s 31st year.

ဩမရီ၏ အနှစ် ၁၂ အုပ်ချုပ်မှုသည် သမ္မာကျမ်းစာမှတ်တမ်းများထက် နိုင်ငံရေးအရ ပိုမိုအရေးပါခဲ့သည်။ သူ၏မြို့တော်အတွက် မဟာဗျူဟာမြောက်နေရာတစ်ခုဖြစ်သည့် ဆမာရိကို ရွေးချယ်ခြင်းဖြင့် ဒါဝိဒ်က ဂျေရုဆလင်ကိုရွေးချယ်ခဲ့သည့်အတိုင်း အိသရေလအတွက် ပြုလုပ်ပေးခဲ့သည်။ အမြင့်ပေ ၄၀၀ ရှိသော ဤတောင်ကုန်းသည် ခွက်ပုံပြင်ပေါ်တွင်တည်ရှိပြီး ခုခံကာကွယ်ရန် လွယ်ကူသည်။ ၎င်းသည် ရေသို့မဟုတ် အစားအစာပြတ်လပ်မှုကြောင့်သာ လက်နက်ချခဲ့ရပြီး လက်နက်ဖြင့် ဘယ်သောအခါမျှ သိမ်းပိုက်ခံရခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ တူးဖော်မှုများက ဩမရီမတိုင်မီ ဤနေရာသည် လူမနေထိုင်ခဲ့ကြောင်း သမ္မာကျမ်းစာမှတ်တမ်းများတွင် အရိပ်အမြွက်ဖော်ပြထားသည့်အချက်ကို အတည်ပြုသည်။ သူ၏မြို့တော်ကို ဤနေရာသို့ပြောင်းရွှေ့ပြီး၊ သူသည် သူ၏သား အာဟပ်က ပြီးစီးခဲ့သော ကာကွယ်ရေးစနစ်များကို စတင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

Omri’s reign of 12 years was politically more important than the Bible records indicate. By selecting a strategic site for his capital, Samaria, he did for Israel what David had done in the selection of Jerusalem. This hill, 400 ft. high, was situated in a cuplike plain and could easily be defended. It was apparently never taken by force of arms, and surrendered only for lack of water or food. Excavation has verified the fact intimated in the Biblical records that the site had been uninhabited before the time of Omri. Transferring his capital to this site, he began building extensive defenses that were completed by his son Ahab.

ဩမရီသည် အာရှုရိယန်များနှင့် တိုက်ရိုက်ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်ခဲ့သလားမသိရသော်လည်း၊ နောက်အနှစ် ၁၀၀ အတွင်း အာရှုရိယန်မှတ်တမ်းများက အိသရေလကို “ဩမရီ၏အိမ်တော်မြေ” ဟုခေါ်ဆိုခဲ့သည်၊ ဩမရီ၏မင်းဆက်ပျောက်ကွယ်သွားပြီးနောက်ပင် ဖြစ်သည်။ သူ၏ပုဂ္ဂိုလ်ရေးထူးခြားမှု၊ နိုင်ငံရေးအောင်မြင်မှု၊ သို့မဟုတ် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများသည် ထိုခေတ်ကာလလူများနှင့် နောက်မျိုးဆက်များ၏မျက်စိတွင် သူ့ကို ထင်ရှားစေခဲ့ရမည်။

Whether Omri personally had encounters with the Assyrians is unknown, but for the next 100 years the Assyrian records refer to Israel as “the land of the house of Omri,” even long after Omri’s dynasty had vanished. His personality, political success, or business enterprises must have made him famous in the eyes of contemporaries and later generations.

ဩမရီသည် ဖွန်းနီးရှန်းအိမ်နီးချင်းများနှင့် ရင်းနှီးသောဆက်ဆံရေးကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ သူ၏သား အာဟပ်ကို တုရုမင်း၏သမီး ဂျေဇဗဲလ်နှင့် လက်ထပ်စေခဲ့သည်။ ဤမဟာမိတ်ဖွဲ့မှုသည် ဘာအလ်နှင့် အာရှရသည် ယခင်ကမသိရှိခဲ့သော အတိုင်းအတာဖြင့် အိသရေလတွင် ကိုးကွယ်မှုကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၆:၂၅)။ သူသည် ဒမတ်စကပ်သို့ စီးပွားရေးအခွင့်အရေးများပေးခဲ့ပြီး ဆမာရိ၏ဈေးဆိုင်များတွင် ဆီးရီးယန်ကုန်သည်များကို ဆိုင်ဖွင့်ခွင့်ပြုခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၀:၃၄)။ အိသရေလသည် ဆီးရီးယန်များအပေါ် စစ်အောင်နိုင်ပြီးမှသာ ဒမတ်စကပ်တွင် အလားတူအခွင့်အရေးများရရှိခဲ့သည်ဖြစ်ရာ၊ ဩမရီသည် ဆီးရီးယန်များကို အနိုင်ယူခံရပြီး နယ်မြေအချို့နှင့် စီးပွားရေးအခွင့်အရေးများကို ပေးအပ်ခဲ့ရပုံရသည်။

Omri established cordial relations with his Phoenician neighbors, and married his son Ahab to Jezebel, daughter of the king of Tyre. This alliance introduced the worship of Baal and Asherah into Israel to an extent previously unknown (1 Kings 16:25). He also granted economic concessions to Damascus and allowed Syrian traders to have shops in Samaria’s bazaars (1 Kings 20:34). Since Israel received similar privileges in Damascus only after a military victory over the Syrians, it seems that Omri was defeated by the Syrians and ceded them certain territory and the economic concessions referred to.

သို့သော် ဩမရီသည် မိုဘိတ်ကို အောင်မြင်စွာ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။ မိုဘိတ်ဘုရင် မီရှာက ဩမရီသည် မိုဘိတ်ကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ဒုက္ခပေးခဲ့သည်ဟု မိုဘိတ်ကျောက်စာတွင် ဖော်ပြထားသည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၂၀)။ မိုဘိတ်ပိုင်ဆိုင်မှုသည် အိသရေလအတွက် မည်မျှတန်ဖိုးရှိသည်ကို ဩမရီ၏သား အာဟပ်ထံ မိုဘိတ်မှပေးဆပ်သော အခွန်မှ သိရှိနိုင်သည်။ ၎င်းသည် နှစ်စဉ် “သိုးသငယ်တစ်သိန်းနှင့် သိုးထီးတစ်သိန်း၊ သိုးမွှေးနှင့်အတူ” ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၃:၄)။

Omri was, however, successful in subduing Moab, as the lengthy inscription on the famous Moabite Stone admits, where Mesha, king of Moab, says, “Omri king of Israel, he afflicted Moab many days, because Chemosh was angry with his land” (see Vol. I, p. 120). How valuable the possession of Moab was for Israel can be seen from the tribute paid by Moab to Omri’s son Ahab. It is said to have amounted—probably annually—to “an hundred thousand lambs, and an hundred thousand rams, with the wool” (2 Kings 3:4).

အာဟပ် (ဘီစီ ၈၇၄–၈၅၃)—အာဟပ်၊ နောက်ဘုရင်ဖြစ်လာသောအခါ အားနည်းသောအုပ်ချုပ်သူတစ်ဦး ရာဇပလ္လင်သို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ သူသည် သူ၏ဆန္ဒပြင်းထန်သော ဖွန်းနီးရှန်းဇနီး ဂျေဇဗဲလ်ကို ခုခံနိုင်စွမ်းမရှိခဲ့ပါ။ သူမသည် သူမ၏ဘာသာတရားကို အဓိကဖြစ်စေရန် ဆုံးဖြတ်ထားသည်။ သူမသည် ဘာအလ်နှင့် အာသတာတိတို့၏ ယဇ်ပုန်းများနှင့် ပရောဖက်များရာပေါင်းများစွာကို သူမ၏တိုင်းပြည်မှ တော်ဝင်စားပွဲသို့ ယူဆောင်လာပြီး၊ ကာနန်ဘာသာ၏ အကျင့်ယိုယွင်းသောထုံးတမ်းများကို မိတ်ဆက်ကာ၊ စစ်မှန်သောဘုရားကို ကိုးကွယ်သူများကို ညှင်းပန်းနှိပ်စက်ပြီး သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ ဂျေဇဗဲလ်သည် ဘာသာရေးအကျပ်အတည်းကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၈:၄၊ ၁၉)။ ဤအကျပ်အတည်းနှင့် ထိုအချိန်က အိသရေလတွင် အိုးလျှာနှင့် ဧလိရှာ ကဲ့သို့သော သမ္မာကျမ်းစာခေတ်ကာလ၏ အကြီးမြတ်ဆုံးဝိညာဉ်ရေးခေါင်းဆောင်များရှိနေခြင်းကြောင့် သမ္မာကျမ်းစာသည် အာဟပ်ကို နေရာများစွာပေးထားသည်။

Ahab (874–853 B.C.).—With Ahab, the next king, a weak ruler came to the throne of Israel. He had no strength to resist his strong-willed Phoenician wife, who was determined to make her own religion supreme. By bringing from her homeland to the royal table hundreds of priests and prophets of Baal and Astarte, by introducing the immoral rites of the Canaanite cult system, and by persecuting and killing the worshipers of the true God, Jezebel caused a religious crisis of the first magnitude (1 Kings 18:4, 19). Because of this crisis and because of the fact that some of the greatest spiritual leaders of Old Testament times, Elijah and Elisha, lived and worked in Israel at that time, the Bible devotes much space to Ahab.

ဧလိရှာသည် စစ်မှန်သောဘာသာတရား၏ ရှင်သန်မှုအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ရန် ဘုရားသခင်က ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ ပရောဖက်က ယေဟောဝါ၏ တရားစီရင်မှုအဖြစ် ခန့်မှန်းထားသော သုံးနှစ်ခွဲကြာ မိုးခေါင်ရေရှားမှုသည် အာဟပ်၏ပြည်ကို စီးပွားရေးပျက်စီးမှုနီးပါးသို့ ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။ မိုးခေါင်ရေရှားမှုသည် ကာမယ်လတောင်တွင် ဧလိရှာ၏ ဘာအလ်ယဇ်ပုန်းများအပေါ် အောင်ပွဲဖြင့် ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ယေဟောဝါ၏တန်ခိုးနှင့် ဘာအလ်၏တန်ခိုးအကြား ယှဉ်ပြိုင်မှုတစ်ခုကျင်းပခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၁၇–၄၀)။ သို့သော် အာဟပ်အုပ်ချုပ်သည့်ကာလတစ်လျှောက် ဘာအလ်၏ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုသည် ထွန်းကားခဲ့သည်။ အာဟပ်သည် သူ၏သားသမီးများအား ဘာအလ်အမည်များမပေးရန် မရဲတင်းခဲ့သည်မှာ ထူးခြားသည်—သူ၏သားသမီးများ၏ လူသိများသောအမည်များဖြစ်သည့် အာဟဇိယဟ်၊ ဂျိုရမ်နှင့် အာသာလိယဟ်တို့သည် ယေဟောဝါ၏အတိုကောက်ပုံစံပါရှိသည်။ သို့သော် သူ၏လက်အောက်ခံများသည် ဤအချက်တွင် သိပ်မယဉ်ကျေးခဲ့ပါ။ ထိုခေတ်နှင့် နောက်ခေတ်များတွင် ဘာအလ်နှင့်ဆက်စပ်သော ပုဂ္ဂိုလ်အမည်များဖြစ်သည့် အဘိဘာအလ်၊ ဘာလာ၊ ဘာအလ်ဇာမာနှင့် ဘာအလ်ဇာကာတို့ ဆမာရိတူးဖော်မှုတွင် တွေ့ရှိသော ကျောက်စာများတွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။

Elijah was called of God to fight for the survival of true religion. A long drought of three and a half years, predicted by the prophet as a judgment of Jehovah, saw Ahab’s land brought close to economic ruin. The drought came to an end with Elijah’s victory over the Baal priests at Mt. Carmel, where a contest between the power of Jehovah and that of Baal was held (vs. 17–40). But so long as Ahab ruled, the pagan cult of Baal flourished. It is remarkable that Ahab did not dare give Baal names to his children—all their known names, Ahaziah, Joram, and Athaliah, contain the abbreviated form of Jehovah. His subjects, however, had few scruples in this matter. Numerous personal names of that and subsequent periods were connected with Baal—Abibaal, Baala, Baalzamar, Baalzakar, and others—as the inscribed potsherds found during the excavation of Samaria show.

အာဟပ်သည် သူတည်ဆောက်ခဲ့သော “ဆင်စွယ်အိမ်” ကြောင့် ထင်ရှားခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၂:၃၉; အာမုတ် ၃:၁၅)။ ဆမာရိတူးဖော်မှုတွင် တွေ့ရှိသော လှပစွာထွင်းထုထားသော ဆင်စွယ်ပြားများစွာသည် သူ၏နန်းတော်၏အတွင်းပိုင်းကို ဆင်စွယ်ဖြင့် အလှဆင်ထားဖွယ်ရှိသည်။ ဒီဇိုင်းများသည် ဆီးရီးယားနှင့် အာရှုရိယတွင် တွေ့ရသော ဆင်စွယ်အလှဆင်မှုများနှင့် ဆင်တူသည်။

Ahab became famous for the “ivory house” he built (1 Kings 22:39; Amos 3:15). Numerous beautifully carved ivory plaques found in the excavation of Samaria reveal that the interior of his palace was probably decorated with ivory. The designs are similar to those found in ivory decorations of Syria and Assyria.

စစ်သည်တစ်ဦးအနေဖြင့် အာဟပ်သည် အလယ်အလတ်အောင်မြင်ခဲ့သည်။ သူသည် ဆီးရီးယန်များကို နှစ်ကြိမ်အနိုင်ယူခဲ့သည်။ ဤအောင်ပွဲနှစ်ခုမှ သိမ်းဆည်းရရှိသောပစ္စည်းများသည် သူ့ကို အလွန်ချမ်းသာစေခဲ့ပြီး ဒမတ်စကပ်တွင် စီးပွားရေးအခွင့်အရေးများရရှိခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၀:၂၁၊ ၃၄)။ ထို့ကြောင့် သူသည် အာရှုရိယအနောက်ဘက်ရှိ အခွင့်အာဏာအရှိဆုံးအုပ်ချုပ်သူများထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရှာလမာနတ်ဆာ III က ဆီးရီးယားသို့ ချီတက်လာသောအခါ၊ အာဟပ်သည် ယခင်ရန်သူများနှင့် ပူးပေါင်းကာ အာရှုရိယများကို အတူတကွရင်ဆိုင်ရန် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သည်။ သူသည် မဟာမိတ်များထဲတွင် အများဆုံးရထားတပ်ကို စုစည်းပေးခဲ့သည်။ ဤအချက်ကို တီဂရစ်မြစ်အထက်ပိုင်းရှိ သမိုင်းဝင်ကျောက်စာတစ်ခုတွင် ထိန်းသိမ်းထားသော ရှာလမာနတ်ဆာ၏ ရန်သူစာရင်းတွင် ဖော်ပြထားသည်။ ကျောက်စာတွင် အာရှုရိယများကို တိုက်ခိုက်သော ရထားတပ် ၃၉၄၀ စီးအနက် ၂၀၀၀ သည် အာဟပ်ပိုင်ဖြစ်ပြီး၊ အခြားမဟာမိတ်များသည် စုစုပေါင်း ၁၉၄၀ စီးသာရှိခဲ့သည်။ ခြေလျင်တပ်သား ၅၂၉၀၀ အနက် အာဟပ်က ၁၀၀၀၀ ပေးခဲ့သည်။ ကာကာမြို့တွင် တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားပြီး ရှာလမာနတ်ဆာ၏တိုးတက်မှုကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သောအခါ၊ အာဟပ်သည် သူ၏အင်အားကို သတိပြုမိပြီး ထရန်စဂျော်ဒန်မြို့ ရာမုတ်ဂိလဒ်ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ဒမတ်စကပ်ကို ချက်ချင်းလှည့်ခဲ့သော်လည်း ထိုတိုက်ပွဲတွင် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၂)။

As a warrior Ahab was moderately successful. Twice he defeated the Syrians. Loot from these two victorious wars enriched him tremendously, and won for him economic concessions in Damascus (1 Kings 20:21, 34). Hence, for a time, he became one of the most powerful rulers west of Assyria. When Shalmaneser III advanced into Syria, Ahab joined his former enemies to make common cause against the Assyrians, and mustered the greatest number of chariots of any of the allies. This fact is revealed in Shalmaneser’s list of his opponents in the battle at Qarqar, which is preserved on a historic rock inscription on the upper Tigris. The inscription states that of the 3,940 chariots fighting against the Assyrians 2,000 belonged to Ahab, whereas the other allies had mustered altogether only 1,940. Of the 52,900 foot soldiers Ahab furnished 10,000. When the battle at Qarqar had checked Shalmaneser’s advance, Ahab, conscious of his strength, immediately turned against Damascus to regain possession of the Transjordan city of Ramoth-gilead, but lost his life in that battle (1 Kings 22).

အဟာဇိယဟာ နှင့် ဂျိုရမ် (ဘီစီ ၈၅၃-၈၄၁)

အဟာဘ၏ သားဖြစ်သူ အဟာဇိယဟာ (ဘီစီ ၈၅၃-၈၅၂) ၏ အုပ်ချုပ်မှုသက်တမ်း တိုတိုလေးအတွင်း၊ သူ့ဖခင်ကဲ့သို့ပင် အကျင့်ပျက်ပြီး အရေးကြီးသော ဖြစ်ရပ်များ မဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပေ။ သို့သော် ဂျုဒါးဘုရင် ဂျေဟိုရှဖတ်နှင့် ပူးပေါင်း၍ အိုဖိရ်သို့ လှေနှင့် ခရီးထွက်ရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၀:၃၅-၃၇)။ အဟာဇိယဟာတွင် သားမရှိခဲ့သောကြောင့် သူ့ညီဖြစ်သူ ဂျေဟိုရမ် (ဘီစီ ၈၅၂-၈၄၁) က ရာဇပလ္လင်ကို ဆက်ခံခဲ့သည်။ သူ့လက်ထက်တွင် မိုအာဘ်ဘုရင် မီရှာသည် ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ဂျေဟိုရှဖတ်နှင့် ပူးပေါင်း၍ စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုတစ်ခုကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး မိုအာဘ်အတွက် ဆိုးရွားသော ရလဒ်များ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော်လည်း၊ ဣသရေလသည် ထိုနိုင်ငံကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ (၂ ဘုရင်ခံ ၃:၄-၂၇)၊ မိုအာဘ်ကျောက်စာတွင်လည်း ထိုသို့ဖော်ပြထားသည်။

Ahaziah and Joram (853–841 B.C.).—During the short reign of Ahab’s son Ahaziah (853–852 b.c.), who was fully as corrupt as his father before him, nothing important happened except perhaps the abortive expedition to Ophir made in cooperation with Jehoshaphat of Judah (2 Chron. 20:35–37). Since he left no son, Ahaziah was succeeded on the throne by his brother Jehoram (852–841 b.c.). In his time Mesha of Moab revolted. Although a military expedition was undertaken in cooperation with Jehoshaphat of Judah, with disastrous results for Moab, Israel was nevertheless not able to re-establish control of that country, as the Bible record hints (2 Kings 3:4–27) and the inscription of the Moabite Stone claims.

ဂျိုရမ်သည် ဆီးရီးယားလူမျိုးများနှင့် စစ်ပွဲများစွာ ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ပရောဖက် ဧလိရှဲ၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုဖြင့် အန္တရာယ်နှစ်ကြိမ်ကို ရှောင်လွှဲနိုင်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၆ နှင့် ၇)။ သို့သော် ဆီးရီးယားလူမျိုးထံမှ ရာမုတ်-ဂိလဒ်ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ဂျိုရမ်၏ ကြိုးပမ်းမှုသည် သူ့ဖခင် အဟာဘ်ကဲ့သို့ မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ ဆီးရီးယားဘုရင် ဟာဇဲလ်ထံမှ ဒဏ်ရာရပြီးနောက် ဂျေဇရေလတွင် အနာကျက်ရန် သွားရောက်ခဲ့ရာ၊ ထိုနေရာ၌ သူ၏ စစ်တပ်ခေါင်းဆောင် ဂျေဟုက သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်။ ဂျေဟုသည် အောမရိ၏ မိသားစုတစ်ခုလုံးကို ဂျေဇဲဘဲလအပါအဝင် သုတ်သင်ခဲ့ပြီး ရာဇပလ္လင်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၈:၂၈, ၂၉; ၉:၂၄ မှ ၁၀:၁၇)။

Joram fought several wars against the Syrians. Through the intervention of the prophet Elisha near disasters were twice averted (2 Kings 6 and 7), but Joram’s attempt to regain Ramoth-gilead from the Syrians was as much a failure as that experienced by his father, Ahab. Wounded by Hazael of Syria, he went to well-watered Jezreel to recuperate, where he was murdered by his army commander Jehu. The latter proceeded to wipe out the whole family of Omri, including Jezebel, and then usurped the throne himself (2 Kings 8:28, 29; 9:24 to 10:17).

ဂျေဟု၏ မင်းဆက် (ဘီစီ ၈၄၁-၇၅၂)

ဂျေဟု (ဘီစီ ၈၄၁-၈၁၄) သည် ရာမုတ်-ဂိလဒ်တွင် ဧလိရှဲ၏ တမန်ထံမှ ဘိသိက်ပေးခြင်းခံရပြီး၊ အောမရိ၏ ရုပ်တုကိုးကွယ်သော မင်းဆက်ကို အဆုံးသတ်ခဲ့ရုံသာမက၊ ဘာအယ်လ်ကိုးကွယ်မှုကိုလည်း တတ်နိုင်သမျှ ဖယ်ရှားခဲ့သည်။ ဤဖြောင့်မတ်သော စိတ်အားထက်သန်မှုအတွက် ပရောဖက်ထံမှ ချီးမွမ်းခြင်းခံရပြီး၊ သူ၏ သားစဉ်မြေးဆက်များသည် ဣသရေလ၏ ရာဇပလ္လင်ပေါ်တွင် စတုတ္ထမျိုးဆက်အထိ ထိုင်စေမည်ဟု ကတိရခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၀:၃၀)။ ထို့ကြောင့် သူ၏ မင်းဆက်သည် နိုင်ငံတည်ရှိခဲ့သည့် နှစ်ပေါင်း ၉၀ နီးပါး၊ နိုင်ငံတည်ရှိမှု၏ ထက်ဝက်နီးပါး အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ဂျေဟုသည် ဂျေရိုဘောမ်၏ နွားသငယ်ကိုးကွယ်မှုကို မဖျက်ဆီးခဲ့ဘဲ၊ သူ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုသည် မပြည့်စုံခဲ့ပေ။

The Dynasty of Jehu (841–752 B.C.).—Jehu (841–814 b.c.), who had been anointed by a messenger of Elisha at Ramoth-gilead, not only put an end to the idolatrous dynasty of Omri but eradicated Baal worship as thoroughly as possible. For his righteous zeal in this respect he was commended by the prophet, and a promise was made that his descendants would sit on Israel’s throne to the fourth generation (2 Kings 10:30). Accordingly, his dynasty reigned over the country for about 90 years, nearly half the time of the nation’s existence. However, Jehu did not break with Jeroboam’s calf worship, and his reform was, as a result, incomplete.

ယခင်ဘုရင်များ၏ မူဝါဒများကို ဖျက်သိမ်းကာ၊ ဂျေဟုသည် ရှလ္လမန်နေဇာ III ၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဆန္ဒအလျောက် ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီး ရာဇပလ္လင်သို့ တက်ရောက်ချိန်တွင် ချက်ချင်း အခွန်ဆက်သခဲ့သည်။ ဤဖြစ်ရပ်ကို ရှလ္လမန်နေဇာ၏ အနက်ရောင် ကျောက်တိုင် (Black Obelisk) ၏ လေးဘက်တွင် ဖော်ပြထားပြီး၊ ယခု ဗြိတိသျှပြတိုက်တွင် ရှိသည်။ ဟေဗြဲဘုရင်—ထိုစဉ်က ခေတ်ပြိုင်ပုံတူရှိသည့် ပထမဆုံးဘုရင်—သည် ရှလ္လမန်နေဇာ့ရှေ့တွင် ဒူးထောက်နေပုံကို ပြထားပြီး၊ သူ၏ လက်ထောက်များသည် “ငွေ၊ ရွှေ၊ ရွှေဖြင့်ပြုလုပ်ထားသော ဆပ်လူပုံးဝါး၊ အောက်ခြေချွန်သော ရွှေအိုး၊ ရွှေခွက်များ၊ ရွှေပုံးများ၊ သံဖြူ၊ ဘုရင်အတွက် တောင်ဝှေး၊ နှင့် သစ်သားဖြင့်ပြုလုပ်ထားသော ပူရူထူ” တို့ကို အခွန်အဖြစ် သယ်ဆောင်လာခဲ့သည်။ (စောင်းထည့်ထားသော စကားလုံးများ၏ အဓိပ္ပာယ်ကို ယခုထိ မသိရှိရသေးပေ။) ဣသရေလသည် ၎င်း၏ အဓိကရန်သူ ဆီးရီးယားဘုရင် ဟာဇဲလ်ကို တွန်းလှန်ရန် အာရှုရိယာ၏ အကူအညီကို ရယူရန်အတွက် အာရှုရိယာနှင့် ၎င်း၏ မူဝါဒကို ပြောင်းပြန်လှန်ခဲ့ပုံရသည်။

Breaking with the policies of his predecessors, Jehu voluntarily became a vassal of Shalmaneser III and paid tribute immediately upon coming to the throne. This event is depicted on the four sides of Shalmaneser’s Black Obelisk, now in the British Museum. The Hebrew king—the first of whom a contemporary representation exists—is shown kneeling before Shalmaneser, while his attendants carry as tribute “silver, gold, a golden saplu-bowl, a golden vase with pointed bottom, golden tumblers, golden buckets, tin, a staff for a king, [and] wooden puruhtu.” (The meaning of the words in italics is still unknown.) Probably Israel reversed its policy toward Assyria in order to secure Assyrian help against Israel’s chief enemy, Hazael of Syria.

ဂျေဟိုဟာဇ်၏ အုပ်ချုပ်မှု ၁၇ နှစ် (ဘီစီ ၈၁၄-၇၉၈) အတွင်း၊ ဆီးရီးယားလူမျိုးများနှင့် ဆက်လက်စစ်ပွဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ဆီးရီးယားဘုရင် ဟာဇဲလ်နှင့် နောက်ပိုင်းတွင် သူ၏သား ဘင်ဟာဒဒ် III လက်ထက်တွင် ဣသရေလကို ဖိနှိပ်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၃:၁-၃)။ ရလဒ်အနေဖြင့် ဣသရေလသည် ၎င်း၏ နယ်မြေများစွာနှင့် စစ်တပ်ကို ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး၊ ရထားစစ်ကား ၁၀ စီး၊ မြင်းစစ်သည် ၅၀၊ နှင့် ခြေလျင်စစ်သည် ၁၀,၀၀၀ သာ ကျန်ရှိခဲ့သည် (အခန်း ၁၃:၇)။ အဟာဘ်လက်ထက်က ရထားစစ်ကား ၂,၀၀၀ နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ဂျေဟိုဟာဇ်၏ ၁၀ စီးသည် နိုင်ငံ၏ အင်အားဆုံးရှုံးမှုကို ၅၀ နှစ်အတွင်း ထင်ရှားစွာ ပြသသည်။ ဣသရေလကို ၎င်း၏ ဆိုးရွားသော အခြေအနေမှ ကယ်တင်သူမှာ မည်သူဖြစ်သည်ကို မသိရှိရပေ။ ၎င်းသည် သူ၏သား ဂျေဟိုအာရှ (အခန်း ၁၃:၂၅ ကိုကြည့်ပါ)၊ အာရှုရိယာဘုရင်တစ်ဦး၊ သို့မဟုတ် အခြားသူတစ်ဦးဦးဖြစ်နိုင်သည် (အခန်း ၁၃:၅ ကိုကြည့်ပါ)။

The 17 years of Jehoahaz’ reign (814–798 b.c.) were marked by continual wars against the Syrians, who oppressed Israel first under Hazael and later under his son Benhadad III (2 Kings 13:1–3). The result was that Israel lost much of its territory and its army, so that there remained only 10 chariots, 50 horsemen, and 10,000 foot soldiers (v. 7). A comparison of the 10 chariots of Jehoahaz with the 2,000 of Ahab reveals the great loss of power the kingdom had suffered in 50 years. It is not known who rescued Israel from its sad plight, because the “saviour” of v. 5 is not identified. Either his son Jehoash (see v. 25), or a king of Assyria, or some other person is meant (see on v. 5).

နောက်ထပ် ဣသရေလဘုရင် ဂျေဟိုအာရှ (ဘီစီ ၇၉၈-၇၈၂) သည် သူ၏ဖခင်ထက် ဆီးရီးယားလူမျိုးများနှင့် စစ်ပွဲများတွင် ပိုမိုအောင်မြင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့ကို သုံးကြိမ်အနိုင်ယူကာ ဂျေဟိုဟာဇ်ဆုံးရှုံးခဲ့သော နယ်မြေအားလုံးကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည် (အခန်း ၁၃:၂၅)။ ဂျုဒါးဘုရင် အမာဇိယဟာ၏ စိန်ခေါ်မှုကြောင့်၊ သူ၏ဆန္ဒမပါဘဲ ညီအစ်ကိုနိုင်ငံဖြစ်သော ဂျုဒါးနှင့် နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်း ပထမဆုံးစစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့ရသည်။ သူသည် ဘက်ရှမသျရှတွင် ဂျုဒါးစစ်တပ်ကို အနိုင်ယူခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်ကို ဖမ်းဆီးကာ ဂျေရုဆလင်မြို့သို့ အောင်နိုင်စွာ ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ သူသည် မြို့၏ ကာကွယ်ရေးစနစ်တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး၊ ဗိမာန်တော်မှ တန်ဆာပလာများ၊ တော်ဝင်ဘဏ္ဍာများ၊ နှင့် ဓားသင့်သူအချို့ကို ဆာမာရီယာသို့ သယ်ဆောင်သွားခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၄:၈-၁၄)။

The next king of Israel, Jehoash (798–782 b.c.), was more successful in his wars against the Syrians than his father had been, and in defeating them three times recovered all the territory lost by Jehoahaz (v. 25). Challenged by Amaziah of Judah, he was forced against his will to fight the southern kingdom—the first war in 100 years between the two brother nations. He worsted Judah’s army at the battle of Beth-shemesh, captured the king, and victoriously entered Jerusalem. He broke down part of the city’s defenses, and carried vessels from the Temple, royal treasures, and some hostages to Samaria (2 Kings 14:8–14).

ဂျေဟိုအာရှနှင့် သူ၏သား ဂျေရိုဘောမ် II အကြား နှစ်ပေါင်း ၁၂ ခန့် ပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှုတစ်ခု ရှိခဲ့သည်၊ ၎င်းသည် ဣသရေလတွင် သက်သေအထောက်အထား ရှိသည့် တစ်ခုတည်းသော ပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှုဖြစ်သည်။ ဂျေဟိုအာရှ၏ နိုင်ငံရေးသတိရှိမှုကြောင့် ဤအစီအမံကို လုပ်ဆောင်ခဲ့ပုံရသည်။ ရာဇပလ္လင်တွင် ရုတ်တရက် နေရာလွတ်ဖြစ်ပေါ်လာပါက နိုင်ငံအတွက် အန္တရာယ်ရှိကြောင်း သိရှိထားသောကြောင့်၊ သူသည် ဆီးရီးယားနှင့် လွတ်မြောက်ရေးစစ်ပွဲများစတင်ချိန်တွင် ၎င်း၏သား ဂျေရိုဘောမ်ကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူနှင့် ဆက်ခံသူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပုံရသည်။ ဤနည်းဖြင့် မင်းဆက်၏ ဆက်လက်တည်ရှိမှုကို အာမခံခဲ့သည်၊ သို့မဟုတ် စစ်ဆင်ရေးတစ်ခုအတွင်း ဘုရင်သေဆုံးသွားခဲ့လျှင်ပင် ဖြစ်သည်။

The chronological data require a coregency between Jehoash and his son, Jeroboam II, for about 12 years, the only coregency in Israel for which there is evidence. Political prudence on the part of Jehoash may have led to this measure. Knowing the danger a state experiences when a sudden vacancy on the throne occurs, he probably appointed his son Jeroboam as coruler and successor when he began his wars of liberation against Syria. In this way continuity of the dynasty was assured even if the king should lose his life during one of his campaigns.

ဂျေရိုဘောမ် II ၏ မှတ်တမ်းတင်ထားသော အုပ်ချုပ်မှု ၄၁ နှစ် (ဘီစီ ၇၉၃-၇၅၃) တွင် ၎င်း၏ဖခင် ဂျေဟိုအာရှနှင့် ပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှု ၁၂ နှစ်ပါဝင်သည်။ ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ၎င်း၏ အောင်မြင်ပုံရသော အုပ်ချုပ်မှုအကြောင်း အနည်းငယ်သာ သိရှိရသည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ၎င်း၏ဘဝအကြောင်းကို အခန်းငယ် ၇ ခန်းသာ (အခန်း ၁၄:၂၃-၂၉) ဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ၎င်းတို့က ၎င်းသည် ဆုံးရှုံးခဲ့သော နယ်မြေများစွာကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏နိုင်ငံသည် ဒါဝိဒ်နှင့် ရှောလမုန်၏ အင်ပါယာနှင့် နီးပါးညီမျှသည့် အကျယ်အဝန်းကို ရရှိခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ဂျုဒါးနိုင်ငံက သိမ်းပိုက်ထားသော နယ်မြေမှလွဲ၍ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုအကျယ်အဝန်းသည် ထိုမဟာဘုရင်များ၏ အကျယ်အဝန်းနှင့် အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ဆီးရီးယားကမ်းရိုးတန်းနှင့် အတွင်းပိုင်းဒေသများကို ပြန်လည်အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဒမတ်စကတ်နှင့် ဟာမတ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ထရန်ဂျော်ဒန်ကို ပင်လယ်သေအထိ သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အမ္မုန်နှင့် မိုအာဘ်ကို ဣသရေလ၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဖြစ်စေခဲ့ပုံရသည်။ ဤအကြီးကျယ်သော အောင်မြင်မှုများသည် အာရှုရိယာသည် နိုင်ငံရေးအားနည်းနေချိန်တွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့သောကြောင့်သာ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ခဲ့သည်။

Jeroboam’s recorded reign of 41 years (793–753 b.c.) includes 12 years of coregency with his father, Jehoash. Unfortunately, little is known of his apparently successful reign. The Bible devotes only seven verses to his life (vs. 23–29), but they indicate that he regained so much lost territory that his kingdom almost equaled the empire of David and Solomon in extent. With the exception of the territory held by the kingdom of Judah, the extent of his rule was practically the same as that of those great kings. He restored Israelite rule over the coastal and inland regions of Syria, conquered Damascus and Hamath, and occupied Transjordan south to the Dead Sea, which probably means that he made Ammon and Moab tributary to Israel. These tremendous gains were possible only because Assyria was suffering a period of political weakness and was unable to interfere.

ဂျေရိုဘောမ် II သည် အင်အားပြင်းထန်သော အုပ်ချုပ်သူဖြစ်ပုံရသော်လည်း၊ ၎င်း၏ဖခင်၏ သတိရှိမှုနှင့် ရှေ့ပြေးတွေးခေါ်မှုကို မရရှိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် အုပ်ချုပ်မှု၏ ဆက်လက်တည်ရှိမှုကို အာမခံရန် မည်သည့်အစီအမံမှ မပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ နိုင်ငံသည် ၎င်း၏သေဆုံးမှုနောက်ပိုင်းတွင် ချက်ချင်းပြိုကွဲသွားခဲ့သည်။ ၎င်း၏သား ဇာခရိယဟာသည် ၆ လသာ (ဘီစီ ၇၅၃-၇၅၂) အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ ရှလ္လုမ်၏ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှု၏ သားကောင်ဖြစ်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၅:၈-၁၂)။ ဤသို့ဖြင့် ဂျေဟု၏ မင်းဆက် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး၊ နိုင်ငံသည် ၎င်း၏ တိုတောင်းသော သမိုင်းတစ်လျှောက် နိုင်ငံရေးအားနည်းမှုသို့ လျင်မြန်စွာ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။

Jeroboam II was apparently a strong ruler, but lacked the prudence and foresight of his father. Hence, he made no provision to guarantee continuity of rule, and his kingdom broke up almost immediately after his death. His son, Zachariah, reigned for only six months (753–752 b.c.), and fell victim to the murderous plot of Shallum (2 Kings 15:8–12). Thus ended Jehu’s dynasty, and thereupon the kingdom returned quickly to the political impotence that had characterized it during most of its short history.

ဂျုဒါးနိုင်ငံ ဘီစီ ၈၄၁ မှ ၇၅၀ အထိ၊ အသာလိယဟာမှ အဇာရီယဟာ (ဥဇ္ဇိယဟာ)

ဆွေးနွေးနေသော ကာလသည် ဣသရေလတွင် ဂျေဟု၏ မင်းဆက်လက်ထက်အတွင်း ဂျုဒါးနိုင်ငံ၏ သမိုင်းကို အကျုံးဝင်သည်။ အဇာရီယဟာ (ဥဇ္ဇိယဟာ) ၏ အုပ်ချုပ်မှုအဆုံးသည် ဘီစီ ၇၅၀ တွင် မဟုတ်သော်လည်း၊ ဤနှစ်သည် ဣသရေလနှင့် ဂျုဒါးတို့ အာရှုရိယာ၏ ချဲ့ထွင်သိမ်းပိုက်မှုများတွင် ဆိုးရွားစွာ ပါဝင်လာခဲ့သော အာရှုရိယာအင်ပါယာ အသစ်စတင်ခြင်း၏ အနီးစပ်ဆုံးနှစ်ဖြစ်သည်။ အဇာရီယဟာ၏ သားဖြစ်သူ ဂျိုသမ်သည် ဘီစီ ၇၅၀ တွင် ၎င်း၏ဖခင်နှင့် ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခံခဲ့ရသောကြောင့်၊ ဤနှစ်သည် ဂျုဒါးနိုင်ငံ၏ သမိုင်းကို ဤစစ်တမ်းအတွက် သင့်လျော်သော နယ်နိမိတ်ဖြစ်သည်။

The Kingdom of Judah From 841 to 750 B.C., Athaliah to Azariah (Uzziah).—The period under discussion covers the history of Judah during the time of the Jehu dynasty in Israel. The end of Azariah’s (Uzziah’s) reign did not come in 750 b.c., but this date marks the approximate beginning of the new Assyrian Empire, when Israel and Judah became fatally involved in the expanding Assyrian conquests. Since Jotham, Azariah’s son, was appointed coruler with his father in 750 b.c., this date is a convenient boundary for this survey of the history of the kingdom of Judah.

ဂျုဒါးဘုရင် အဟာဇိယဟာကို ဂျေဟုက ဘီစီ ၈၄၁ တွင် သတ်ဖြတ်ခဲ့သောအခါ၊ အဟာဇိယဟာ၏ မိခင်ဖြစ်သူ အသာလိယဟာသည် ရာဇပလ္လင်ကို ၆ နှစ် (ဘီစီ ၈၄၁-၈၃၅) သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဣသရေလဘုရင် အဟာဘ၏ သမီးဖြစ်ပြီး ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်ပြီး မသမာသူဖြစ်သူ သူမသည် ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုကို အာမခံရန် “တော်ဝင်မျိုးရိုးအားလုံး” ကို သုတ်သင်ခဲ့သည်။ သို့သော် သူမ၏ လူယုံများသည် ငယ်ရွယ်သော မင်းသား ဂျိုအာရှကို လွတ်သွားခဲ့ပြီး၊ ၎င်းကို ယဇ်ပုရောဟိတ်ကြီး ဂျေဟိုယာဒါနှင့် ၎င်း၏ဇနီး ဂျေဟိုရှဘာ၊ နောက်ဆုံးဘုရင်၏ ညီမဖြစ်သူက ကယ်တင်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၁:၁-၃)။

When Ahaziah of Judah was slain by Jehu, in 841 b.c., Ahaziah’s mother, Athaliah, seized the throne for six years (841–835 b.c.). A daughter of the cruel and unscrupulous Ahab of Israel, she had “all the seed royal” exterminated in order that her own rule might be assured. However, her henchmen missed the young prince Joash, who was rescued by the high priest Jehoiada and his wife Jehosheba, a sister of the late king (2 Kings 11:1–3).

ဂျိုအာရှ (ဘီစီ ၈၃၅-၇၉၆) သည် ဂျေဟိုယာဒါ၏ အိမ်တွင် ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီး၊ အသက် ၇ နှစ်တွင် ရာဇပလ္လင်ပေါ်သို့ တင်မြှောက်ခံခဲ့ရပြီး၊ အသာလိယဟာ၏ အစိုးရအဖွဲ့ကို ဖြုတ်ချခဲ့ပြီး ဆိုးယုတ်သော မိဖုရားကို သတ်ဖြတ်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၁:၄-၂၁)။ ဂျေဟိုယာဒါ၏ လမ်းညွှန်မှုကို လိုက်နာသရွေ့၊ ငယ်ရွယ်သော ဘုရင်သည် သတိရှိစွာ နှင့် ဘုရားဝတ်ပြုမှုကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ပြီး၊ ဘာအယ်လ်ကိုးကွယ်မှုကို ဖယ်ရှားကာ ဗိမာန်တော်ပြုပြင်မှုများကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၂:၁-၁၆; ၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၄:၁-၁၄)။ သို့သော် ဂျေဟိုယာဒါ သေဆုံးပြီးနောက်၊ သူသည် လျစ်လျူရှုလာခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ ဆိုးယုတ်သော လုပ်ရပ်များကြောင့် ဆုံးမသူ ဂျေဟိုယာဒါ၏ သား ဇာခရိယဟာကို ကျောက်ခဲနှင့် ပစ်သတ်ခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၄:၁၅-၂၂)။ ဒမတ်စကတ်ဘုရင် ဟာဇဲလ်က ၎င်းကို စစ်ချီလာသောအခါ၊ ဗိမာန်တော်ဘဏ္ဍာများဖြင့် ၎င်းနှင့် ၎င်း၏နိုင်ငံကို လွတ်မြောက်ရန် ဝယ်ယူခဲ့သည်။ ဤသူရဲဘောကြောင်မှု၊ ဇာခရိယဟာ၏ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှု၊ နှင့် ပြည်တွင်းနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ မကျေမနပ်မှုများကြောင့် ၎င်းအပေါ် ပြင်းထန်သော ဆန့်ကျင်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပုံရသည်။ ၎င်းသည် ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင်ကျွန်များက လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရပြီး၊ ဒါဝိဒ်မြို့တွင် သင်္ဂြိုဟ်ခဲ့သော်လည်း တော်ဝင်သင်္ချိုင်းများတွင် မဟုတ်ပေ (၂ ဘုရင်ခံ ၁၂:၁၇-၂၁; ၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၄:၂၅)။

Joash (835–796 b.c.), having been educated in the home of Jehoiada, was placed on the throne at the age of seven, and Athaliah’s government was overthrown and the wicked queen killed (2 Kings 11:4–21). As long as the young king allowed Jehoiada to guide his affairs he acted prudently and piously, removing Baal worship and promoting extensive Temple repairs (2 Kings 12:1–16; 2 Chron. 24:1–14). After Jehoiada’s death, however, he waxed indifferent, and even had his benefactor’s son Zechariah stoned to death for reproving him because of his evil deeds (2 Chron. 24:15–22). When Hazael of Damascus marched against him, he bought himself and his country off with some of the Temple treasures. This act of cowardliness, together with his murder of Zechariah and domestic and religious grievances, apparently resulted in deep-seated opposition to him. He was assassinated by his own servants and buried in the city of David, not in the royal sepulchers (2 Kings 12:17–21; 2 Chron. 24:25).

၎င်း၏သား အမာဇိယဟာ (ဘီစီ ၇၉၆-၇၆၇) သည် ပထမဆုံး ၎င်း၏ဖခင်ကို လုပ်ကြံသူများကို ဖယ်ရှားပြီး ၎င်း၏ ရာထူးကို ခိုင်မာစေခဲ့သည်။ ဂျုဒါးနိုင်ငံ၏ နယ်မြေဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ဧဒုမ်ကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် စီစဉ်ကာ၊ စစ်သားငှားရမ်းသူ ၁၀၀,၀၀၀ ကို ငှားရမ်းခဲ့သော်လည်း၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဘုရားသခင်၏ လူတစ်ဦး၏ ညွှန်ကြားချက်ဖြင့် ၎င်းတို့ကို ဖယ်ရှားခဲ့သည်။ ၎င်း၏ ဂျုဒါးစစ်တပ်ဖြင့် ဧဒုမ်လူမျိုးများကို အနိုင်ယူခဲ့ပြီး၊ ဧဒုမ်မြို့တော် ဆဲလာ၊ ဖြစ်နိုင်ချေအားဖြင့် ပေတရာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ဖယ်ရှားခံရသော စစ်သားငှားရမ်းသူများသည် ဂျုဒါးမြောက်ပိုင်းမြို့များကို လုယက်ခဲ့သည်။ ဧဒုမ်လူမျိုးများအပေါ် အောင်မြင်မှုကြောင့် အမာဇိယဟာသည် မာန်တက်လာပြီး ဣသရေလဘုရင် ဂျေဟိုအာရှကို စစ်တိုက်ရန် စိန်ခေါ်ခဲ့သည်။ ဤမမှန်ကန်သော လှုပ်ရှားမှုသည် ဆိုးရွားသော ရလဒ်များကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ ဂျုဒါးသည် ဣသရေလ၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထို့ပြင် သူသည် စစ်မှန်သောဘုရားကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏ လူမျိုး၏ ယုံကြည်မှုကို ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။ ၎င်းသည် လာချိရှတွင် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည် (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၅:၁-၂၈)။

His son, Amaziah (796–767 b.c.), first of all disposed of the murderers of his father and consolidated his own position. Planning the reconquest of Edom, which had formerly belonged to Judah, he hired 100,000 mercenaries, but later discharged them at the direction of a man of God. With his own Judean forces he gained a victory over the Edomites and conquered the Edomite capital, Sela, probably Petra. Meanwhile the discharged mercenaries plundered the cities of northern Judah. As a result of his victory over the Edomites, Amaziah became overbearing and challenged Jehoash of Israel to fight against him. This unwise move had disastrous results, for Judah practically became a vassal of Israel. Having also turned away from the true God, he lost the confidence of his people. He was assassinated at Lachish (2 Chron. 25:1–28).

အမာဇိယဟာကို ၎င်း၏သား အဇာရီယဟာ၊ ၎င်း၏ ဒုတိယအမည်—ဖြစ်နိုင်ချေအားဖြင့် ရာဇပလ္လင်အမည်—ဥဇ္ဇိယဟာ (ဘီစီ ၇၉၀-၇၃၉) က ဆက်ခံခဲ့သည်။ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် ဖြောင့်မတ်ပြီး၊ အောင်မြင်ပြီး၊ သာယာဝပြောသည်ဟု ဖော်ပြခံရသည်။ ၎င်းသည် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးမှုကို မြှင့်တင်ခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၆:၁၀) နှင့် အင်အားကြီးမားပြီး ကောင်းမွန်စွာ တပ်ဆင်ထားသော စစ်တပ်တစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၆:၁၁-၁၅)။ ဤအရာသည် ၎င်းအား ဖိလိတ္တိလူမျိုးများနှင့် အာရပ်လူမျိုးများကို စစ်ဆင်ရေးပြုလုပ်ရန်နှင့်၊ အခါဘပင်လယ်ကွေ့တွင် အီလတ် (ဖြစ်နိုင်ချေအားဖြင့် ယခုအခါဘာတွင် ရှိသော တဲလ်တစ်ခု) ကို ပြန်လည်ရရှိရန်နှင့်၊ ဂျုဒါးနှင့် ပင်လယ်ကွေ့ကြားရှိ ဧဒုမ်နယ်မြေကို ပြန်လည်ရရှိရန် ဖြစ်စေခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၁၄:၂၂)။ အမ္မုန်လူမျိုးများသည် လက်ဆောင်များဖြင့် ၎င်းတို့ကိုယ်ကို လွတ်မြောက်ရန် ဝယ်ယူရန် ပညာရှိစွာ ယူဆခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ခန်း ၂၆:၈)။ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း၊ ရာစုနှစ်များစွာ မှတ်မိထားသည့် ပြင်းထန်သော ငလျင်တစ်ခု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် ထူးခြားသော ဖြစ်ရပ်တစ်ခုအဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ခံခဲ့ရသည် (အာမုတ် ၁:၁; ဇာခရိယဟာ ၁၄:၅)။

Amaziah was succeeded on the throne by his son, Azariah, whose second name—probably a throne name—was Uzziah (790–739 b.c.). His reign is described as upright, successful, and prosperous. He promoted the economic development of the country (2 Chron. 26:10) and raised a large and well-equipped army (2 Chron. 26:11–15). This enabled him to campaign against the Philistines and Arabians (v. 7), and to recover Elath (probably a tell in modern Aqaba) on the Gulf of Aqabah (2 Kings 14:22), as well, probably, as Edomite territory lying between Judah and the gulf. The Ammonites deemed it wise to buy themselves off with gifts (2 Chron. 26:8). During his reign a severe earthquake must have occurred, one that was remembered for centuries as an outstanding event (Amos 1:1; Zech. 14:5).

အီဂျစ်နှင့် အာရှုရိယား၏ နိုင်ငံရေးအားနည်းမှုသည် ယေရောဘောမ် (၂) အား ဣသရေလကို သာယာဝပြောပြီး အင်အားကြီးသော နိုင်ငံအဖြစ် ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်စေရန် ကူညီခဲ့ပြီး၊ ဥဇိယအား အလားတူ အကျိုးပြုခဲ့သဖြင့်၊ ဘီစီ ၇၅၀ တွင် နိုင်ငံများနှစ်ခုပေါင်းစည်းထားသော နယ်မြေသည် ဒါဝိဒ်နှင့် ရှောလမုန်အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် နယ်မြေနှင့် နီးပါးတူညီခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဟီဘရူး၏ နောက်ဆုံး သာယာဝပြောမှု ကာလဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၇၄၅ တွင် တစ်ဂလတ်ပီလီဇာ၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုနှင့် အာရှုရိယား အင်ပါယာ၏ ပြန်လည်မွေးဖွားမှုသည် ဣသရေလနှင့် ယုဒပြည်နှစ်ခုစလုံး၏ အင်အားကို လျင်မြန်စွာ ကျဆင်းစေခဲ့သည်။

The political weakness of Egypt and Assyria, which had assisted Jeroboam II in making Israel once more a prosperous and powerful nation, had likewise favored Uzziah, with the result that the two kingdoms, combined, possessed approximately the same area in 750 b.c. as that over which David and Solomon had ruled. This was the last period of Hebrew prosperity. The accession of Tiglath-pileser in 745 b.c. and the consequent rebirth of the Assyrian Empire marked the beginning of a rapid decline in power for both Israel and Judah.

ဣသရေလနိုင်ငံ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များ (ဘီစီ ၇၅၂-၇၂၂)၊ ရှာလုံမှ ဟိုရှဲယအထိ
ယေဟု၏ အင်အားကြီးမားပြီး ရှည်လျားသော မင်းဆက်၏ နောက်ဆုံးဘုရင် ဇာခရိကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ပြီးနောက်၊ ၃၀ နှစ်ကြာ မင်းမဲ့စရိုက်နှင့် နိုင်ငံရေးကျဆင်းမှုကာလသည် နိုင်ငံ၏ လျင်မြန်သော ပြိုကွဲမှုနှင့် နောက်ဆုံးတွင် မျိုးသုဉ်းမှုကို ယူဆောင်လာခဲ့သည်။ ဇာခရိကို သတ်ဖြတ်သူ ရှာလုံသည် ၁ လသာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး (ဘီစီ ၇၅၂) သူ့ကိုယ်သူ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည် (၂ ဘုရင် ၁၅:၈-၁၅)။ သူ့နောက်တွင် မီနာဟိမ်သည် (ဘီစီ ၇၅၂-၇၄၂) အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်သူများကို အလွန်ပြင်းထန်သော နည်းလမ်းများဖြင့် ဖိနှိပ်ခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၁၆)။。 ယေရောဘောမ် (၂) မှ ထိန်းချုပ်ခဲ့သော ဆီးရီးယား နယ်မြေများသည် ဤအချိန်တွင် အမှန်တကယ် ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီးဖြစ်သည်ဟု သေချာသော်လည်း၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ၎င်းကို ဖော်ပြမထားပါ။ အာရှုရိယား၏ အင်အားကို သူမတွန်းလှန်နိုင်ကြောင်း သိရှိသဖြင့်၊ မီနာဟိမ်သည် တစ်ဂလတ်ပီလီဇာ (၃) မှ အနှောင့်အယှက်မဖြစ်စေရန် အလွန်ကြီးမားသော အခွန်ဆက်ကပ်မှုများကို ဆန္ဒအလျောက် ပေးဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် တစ်ဂလတ်ပီလီဇာ (၃) သည် ဆီးရီးယား နယ်မြေအပိုင်းများကို အာရှုရိယား၏ အုပ်ချုပ်မှုသို့ ပြန်လည်ထူထောင်နေခဲ့သည်။ မီနာဟိမ်၏ အခွန်ဆက်ကပ်မှုသည် လူထုထံမှ အထူးအခွန်ဖြင့် ကောက်ခံခဲ့ပြီး၊ ၎င်းကို သမ္မာကျမ်းစာတွင် (အခန်းကြီး ၁၉, ၂၀) နှင့် အာရှုရိယား မှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသည်။

The Last Years of the Kingdom of Israel (752–722 B.C.), Shallum to Hoshea.—After the assassination of Zachariah of Israel, last king of the powerful and long-lived dynasty of Jehu, a 30-year period of anarchy and political decline followed, bringing the rapid breakup and eventual extinction of the kingdom. Shallum, the murderer of Zachariah, followed his predecessor in death after a reign of only one month (752 b.c.). He was in turn assassinated by Menahem (2 Kings 15:8–15). Menahem (752–742 b.c.) was a cruel ruler who put down all opposition to his rule by extremely severe measures (v. 16). That the enormous Syrian territories that Jeroboam II once controlled had by this time been definitely lost is certain, although the fact is not mentioned in the Bible. Recognizing the power of Assyria as something he would not be able to resist, Menahem followed the wisest procedure possible under the circumstances, voluntarily paying enormous sums of tribute in order that he might be left in peace by Tiglath-pileser III. The latter was at that time restoring Assyrian rule to large sections of Syrian territory. Menahem’s tribute, levied from the population by a special tax, is mentioned both in the Bible (vs. 19, 20) and in Assyrian records.

မီနာဟိမ်၏ သားဖြစ်သူ ပေကာဟိယသည် ၂ နှစ်သာ (ဘီစီ ၇၄၂-၇၄၀) ထီးနန်းကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ဣသရေလ၏ ဘုရင်များစွာကဲ့သို့ လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ ၎င်း၏ လုပ်ကြံသူဖြစ်သူ ပေကာသည်၊ မီနာဟိမ်၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုမှ စတင်ရေတွက်ခဲ့သော ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို သမိုင်းမှတ်တမ်းများအရ ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းသည် ယေဟု၏ မင်းဆက်နှင့် သို့မဟုတ် ရှာလုံဘုရင်နှင့် ဆက်စပ်နိုင်သည်၊ ထို့ကြောင့် နောက်ဆုံးဘုရင်နှစ်ပါး၏ ၁၂ နှစ်ကို ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုတွင် ထည့်သွင်းခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့ကို တရားဝင်အုပ်ချုပ်သူများအဖြစ် အသိအမှတ်မပြုခဲ့ပါ။ ပေကာ၏ သမိုင်းမှတ်တမ်းများတွင် ပြဿနာများအတွက် နောက်ထပ်ဖြစ်နိုင်သော ရှင်းလင်းချက်တစ်ခုမှာ ၎င်းသည် နိုင်ငံ၏ အရေးမပါသော အပိုင်းတစ်ခုကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး မီနာဟိမ်နှင့် ပေကာဟိယကို တရားဝင်အုပ်ချုပ်သူများအဖြစ် အသိအမှတ်မပြုခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ ၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို မည်သည့်အကြောင်းကြောင့် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဖြစ်စေ၊ ၎င်းသည် ၈ နှစ်ခန့်သာ (ဘီစီ ၇၄၀-၇၃၂) တစ်ဦးတည်း အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်မှာ သေချာသည်။

Pekahiah, Menahem’s son, was able to hold the throne for only two years (742–740 b.c.), when he was assassinated, like so many of Israel’s kings before him. His murderer, Pekah, who counted his regnal years from the time of Menahem’s accession to the throne, as the chronological data indicate, may have been related either to Jehu’s dynasty or to King Shallum, and therefore ignored the two last rulers by including their 12 years of reign as part of his own. Another possible explanation of the problems posed by Pekah’s chronological data may be that he ruled over an insignificant part of the country and did not recognize Menahem and Pekahiah as legitimate rulers. Whatever his reasons for usurping their regnal years may have been, it is quite certain that he enjoyed a sole reign of only about eight years (740–732 b.c.).

ပေကာသည် သူ၏ရှေ့ဆက်ဘုရင်များ၏ အာရှုရိယား ထောက်ခံသည့်မူဝါဒကို ရပ်ဆိုင်းလိုက်ပြီး ဒမတ်စကတ်မြို့မှ ရဇင်း II နှင့် အခြားဆီးရီးယားအုပ်ချုပ်သူများနှင့် အာရှုရိယားဆန့်ကျင်ရေး မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ယုဒပြည်အား အာရှုရိယားဆန့်ကျင်ရေးအဖွဲ့တွင် ပါဝင်ရန် ဖိအားပေးရန် ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့သည်။ ဤစစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုကို ဆီးရီးယား-ဧဖရိမ်စစ်ပွဲဟု ခေါ်သည်။ မဟာမိတ်များသည် ယုဒပြည်အား များစွာထိခိုက်နစ်နာစေပြီး ၎င်း၏တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းနယ်မြေကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း ၎င်းတို့၏ရည်မှန်းချက်ကို မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ ယုဒပြည်မှ အာဟဇ်သည် အာရှုရိယား၏ တီဂလတ်-ပီလီဆာ ထံမှ အကူအညီတောင်းခံခဲ့ပြီး ရရှိခဲ့သည်။ တီဂလတ်-ပီလီဆာသည် ပေကာ၏နိုင်ငံထဲသို့ ချီတက်ဝင်ရောက်ကာ ဂါလိလဲနှင့် ဂိလဒ်ဒေသ၏ အများစုကို သိမ်းပိုက်ပြီး ထိုဒေသများ၏ နေထိုင်သူများကို အရှေ့ဘက်သို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၆:၅–၉; ၁၅:၂၇–၂၉)။ သူသည် ဖိလိတ္တိပြည်အထိ ကမ်းရိုးတန်းကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ အာရှုရိယားတို့၏ ကျူးကျော်မှုသည် ဣသရေလနှင့် ဆီးရီးယားအကြား သဘာဝမကျသော မဟာမိတ်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ တီဂလတ်-ပီလီဆာသည် ဆီးရီးယားကို တိုက်ခိုက်ပြီး ဒမတ်စကတ်မြို့ကို သိမ်းပိုက်ကာ ရဇင်း II ဘုရင်ကို ဖမ်းဆီးခဲ့သည် (ဘီစီ ၇၃၂)။ ဆီးရီးယားနှင့် ဣသရေလ၏ သိမ်းပိုက်ခံရသော နယ်မြေများကို အာရှုရိယားပြည်နယ်များအဖြစ် ဖွဲ့စည်းကာ အာရှုရိယားအုပ်ချုပ်ရေးမှူးများက အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။

Pekah discontinued the pro-Assyrian policy of his predecessors and concluded an anti-Assyrian alliance with Rezin II of Damascus and other Syrian rulers. He next moved against Judah to enforce its participation in the anti-Assyrian league. This campaign is known as the Syro-Ephraimite war. Although the confederates did great damage to Judah and annexed some of its territory, they failed to reach their aim. Ahaz of Judah asked and received the assistance of Tiglath-pileser of Assyria, who moved into Pekah’s kingdom, occupied the greater part of Galilee and Gilead, and deported the inhabitants of these regions to the east (2 Kings 16:5–9; 15:27–29). He also took the seacoast as far as Philistia. The Assyrian invasion broke the unnatural alliance between Israel and Syria. Tiglath-pileser attacked Syria, conquered Damascus, and captured King Rezin II (732 b.c.). Syria and the conquered parts of Israel were made Assyrian provinces and henceforth were administered by Assyrian governors.

ဟိုရှယာ (ဘီစီ ၇၃၂–၇၂၂)။—ပေကာ၏ ဆိုးရွားသောအုပ်ချုပ်မှုသည် လုပ်ကြံသူ ဟိုရှယာ၏ လက်ချက်ဖြင့် ဘေးဒုက္ခဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ပြီး ၎င်းသည် ဣသရေလ၏ ၂၀ ယောက်မြောက်နှင့် နောက်ဆုံးဘုရင်အဖြစ် ထီးနန်းတက်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၇၃၂–၇၂၂)။ တီဂလတ်-ပီလီဆာ III က ဟိုရှယာကို ထီးနန်းပေးခဲ့သည်ဟု ဆိုပြီး ပေကာ၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် ၎င်း၏ ဆိုးရွားသောမူဝါဒများကြောင့် လူထုက ဖြုတ်ချခံရသည်ဟု ဖော်ပြသည်။ ဟိုရှယာသည် အာရှုရိယား၏ ကျွန်ဘုရင်အဖြစ် ခွင့်ပြုခံရရန် တီဂလတ်-ပီလီဆာအား လှူဒါန်းငွေများစွာ ပေးခဲ့ရသည်။ နှစ်စဉ်လှူဒါန်းရသော ပမာဏသည် ယခုအခါ ယခင်နိုင်ငံ၏ သေးငယ်သောအစိတ်အပိုင်းသာဖြစ်သည့် ဤသေးငယ်သောနိုင်ငံအတွက် ခံနိုင်ရည်မရှိသည့်ဝန်ထုပ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ထို့ကြောင့် ဣသရေလသည် ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ဟိုရှယာ၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ အာရှုရိယားဆန့်ကျင်ရန် အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ ၂၄ ကြိမ်မြောက်မင်းဆက်မှ အားနည်းသောဘုရင် ဆိုနှင့် မျှော်လင့်ချက်မရှိသော မဟာမိတ်ဖွဲ့ရန် စိတ်ဓာတ်ကျဆင်းမှုဖြစ်ခဲ့ပေမည်။ ထိုအချိန်တွင် တီဂလတ်-ပီလီဆာ III ၏ နောက်ဆက်ခံသူ ရှလမန်ဇာ V သည် ဆမာရီယာမြို့ကို ဝိုင်းထားပြီး သုံးနှစ်ကြာ ထိုခိုင်ခံ့သောမြို့ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၈:၁၀)။ မြို့သိမ်းပိုက်မှုသည် ရှလမန်ဇာ V ၏ နောက်ဆုံးနှစ် (ဘီစီ ၇၂၃–၇၂၂) တွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဆမာရီယာမြို့ကို ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုပထမနှစ်တွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဟု ဆာဂွန် II က ဆိုသော်လည်း ၎င်းသည် ဘုရင်အဖြစ် ဤအမှုကို ပိုင်ဆိုင်ပိုင်ခွင့်မရှိပေ။ သူသည် ရှလမန်ဇာ၏ စစ်သေနာပတိဖြစ်ပြီး မြို့ကို သိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် ဣသရေလသုံ့ပန်းများ ၂၇,၂၉၀ ဦးကို ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခြင်းကို လက်တွေ့လုပ်ဆောင်ခဲ့ပေမည်။

Hoshea (732–722 B.C.).—Pekah’s unhappy reign ended in disaster at the hand of an assassin, Hoshea, who ascended Israel’s throne as its 20th and last king (732–722 b.c.). Tiglath-pileser III claims to have set Hoshea on the throne, and indicates that Pekah’s rule was overthrown by his subjects as a result of his disastrous policies. Hoshea paid heavy tribute to Tiglath-pileser in exchange for the right of being tolerated as a vassal king of Assyria. The amount of annual tribute must have been an almost unbearable burden for the little state, which now consisted of but an insignificant portion of the former kingdom, and for this reason Israel revolted. Desperation may have been Hoshea’s chief motive in forming a hopeless alliance against Assyria with So, a weak king of the Twenty-fourth Dynasty of Egypt who ruled over part of that land at the time. Shalmaneser V, who had in the meantime succeeded his father, Tiglath-pileser III, on the throne of Assyria, laid siege to Samaria and took that strongly fortified city after three years (2 Kings 18:10). The fall of the city probably occurred in the last year of Shalmaneser V (723–722 b.c.). Sargon II, who claims in much later inscriptions to have captured Samaria during the first year of his reign, probably had no right to this claim, at least as king. He was apparently Shalmaneser’s army commander and may have actually carried out the conquest of the city and the deportation of the 27,290 Israelite captives.

ဆမာရီယာမြို့၏ ကျဆုံးမှုသည် ဣသရေလမြောက်ပိုင်းနိုင်ငံ၏ အဆုံးသတ်ကို အမှတ်အသားပြုခဲ့ပြီး ၎င်းသည် နှစ်ပေါင်း ၂၀၀ ကျော်သာ ဆိုးရွားသောသမိုင်းကို ခံစားခဲ့ရသည်။ ပုန်ကန်မှုစိတ်ဓာတ်ဖြင့် စတင်ဖွဲ့စည်းပြီး မွေးဖွားခဲ့သောကြောင့် ၎င်းသည် ရှင်သန်ရန် အခွင့်အလမ်းမရှိခဲ့ပေ။ ဘုရင် ၂၀ ဦးသည် ပျမ်းမျှအုပ်ချုပ်မှု ၁၀ နှစ်ခွဲဖြင့် ထီးနန်းတွင် ထိုင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့အနက် ၇ ဦးသည် ၎င်းတို့၏ရှေ့ဆက်ဘုရင်များကို လုပ်ကြံသူများဖြစ်ခဲ့သည်။ ပထမဘုရင်သည် ယေဟောဝါ၏ ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုကို မိတ်ဆက်ပြီး သန့်ရှင်းမှုမရှိသော ဝတ်ပြုမှုကို စတင်ခဲ့ပြီး နောက်ဆက်တွဲအုပ်ချုပ်သူအားလုံးသည် ဤ“အပြစ်”ကို လိုက်နာခဲ့ပြီး အချို့သည် ဘာအလ်နှင့် အာစတာတေတို့၏ ကိုးကွယ်မှုကို ထပ်မံထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ဧလိယာ၊ ဧလိရှာနှင့် အခြားပရောဖက်များ၏ မမောမပန်းသော ပြုပြင်ရေးလုပ်ငန်းများမရှိခဲ့လျှင် ဣသရေလနိုင်ငံသည် ၎င်း၏သက်တမ်းထက် ပိုမိုကြာရှည်မခံခဲ့ပေမည်။

The fall of Samaria marked the end of the northern kingdom of Israel after a tragic history of little more than two centuries. Conceived and born in the spirit of rebellion, it had no chance of survival. Twenty kings with an average rule of 10 1/2 years had sat upon the throne, 7 of them as murderers of their predecessors. The first king had introduced a corrupted worship, setting up idolatrous representations of Jehovah, and all succeeding rulers followed him in this “sin,” some adding to it the worship of Baal and Astarte. Had it not been for the tireless ministry of such reformers as Elijah, Elisha, and other prophets, the kingdom of Israel might not have endured as long as it did.

ယုဒနိုင်ငံ (ဘီစီ ၇၅၀–၇၃၁)၊ အဇာရီယာ (ဥဇီယာ) မှ ယိုသံအထိ။—ဥဇီယာသည် အောင်မြင်ပြီး ရှည်လျားသောအုပ်ချုပ်မှုပြီးနောက် နုံရာသည်ရောဂါကို ခံစားခဲ့ရပြီး ၎င်းသည် ဗိမာန်တော်တွင် မီးရနံ့ပူဇော်ရန် ဝင်ရောက်ခဲ့သောကြောင့် ပြစ်ဒဏ်အဖြစ် ရောက်လာခဲ့သည် (ရာဇဝင်ချုပ် ၂၆:၁၆–၂၀)။ ထို့နောက် ၎င်း၏သား ယိုသံကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၅:၅)၊ ဤသည်မှာ မင်းဆက်တည်မြဲရန် ပညာရှိသောလုပ်ရပ်ဖြစ်သည်။ မင်းသားကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်သည့်မူဝါဒကို အမာဇိယာမှ မနာရှေအထိ နှစ်ပေါင်းတစ်ရာကျော် လိုက်နာခဲ့သည်။

The Kingdom of Judah From 750–731 B.C., Azariah (Uzziah) to Jotham.—After a long and successful reign Uzziah contracted leprosy, which came to him as a punishment for having entered the Temple to offer incense (2 Chron. 26:16–20). His son, Jotham, was then appointed coregent (2 Kings 15:5), a wise move to guarantee the continuity of the dynasty. The policy of appointing the crown prince as coregent was followed for more than a century, from Amaziah to Manasseh.

ဥဇီယာ၏ နုံရာသည်ရောဂါသည် ထိုရောဂါခံစားရသူအား သီးသန့်ခွဲထားရန် လိုအပ်ကြောင်းနှင့် ဘုရင်တစ်ပါးပင်လျှင် သူ့ဘဝတစ်လျှောက် အတင်းအကြပ်သီးသန့်ခွဲထားရန်နှင့် သေဆုံးသောအခါ သီးသန့်သင်္ဂြိုဟ်ရန် လိုအပ်ကြောင်း ပြသသည်။ ၁၉၃၁ ခုနှစ်တွင် ယေရုဆလင်ရှိ သံလွင်တောင်ပေါ်ရှိ ရုရှားရှေးဟောင်းသုတေသနပြတိုက်၏ စုဆောင်းမှုတွင် အာရမိတ်ဘာသာဖြင့် ရေးထားသော ကျောက်စာတစ်ခုကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတွင် အောက်ပါစာသားပါရှိသည်။ “ဤနေရာသို့ ယုဒပြည်ဘုရင် ဥဇီယာ၏ အရိုးများကို ယူဆောင်လာခဲ့သည်—မနှောင့်ယှက်ပါနှင့်”။ စာသား၏ပုံစံသည် ဤကျောက်စာကို ခရစ်မွေးဖွားချိန်တွင် သို့မဟုတ် အနည်းငယ်စောပြီး ဖြတ်ထုလုပ်ထားကြောင်း ပြသပြီး ဥဇီယာ၏ အရိုးများကို အကြောင်းအမျိုးမျိုးဖြင့် နေရာသစ်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပေမည်။

The record of Uzziah’s leprosy shows that quarantine was imposed on a victim who contracted that disease, and that even a king was required to submit to enforced isolation during life and was given a separate burial when he died. In 1931 a tablet was found in the collection of the Russian Archeological Museum on the Mount of Olives at Jerusalem, which contains the following inscription in Aramaic, “Hither were brought the bones of Uzziah, king of Judah—do not disturb” The form of the script shows that the tablet was cut about the time of Christ or a little earlier, probably at a time when Uzziah’s bones, for some unknown reason, had been moved to a new resting place.

ယိုသံ (ဘီစီ ၇၅၀–၇၃၁) သည် သူ၏နုံရာသည်ရောဂါခံစားရသော ဖခင်အတွက် ၁၂ နှစ်အုပ်ချုပ်ပြီးနောက် ၎င်း၏ ၁၆ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ၎င်း၏သား အာဟဇ်ကို အုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ယိုသံသည် နောက်ထပ် ၄ နှစ်သာ အသက်ရှင်ခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၅:၃၃ cf. v. ၃၀)။ ၎င်း၏ဖခင်ကဲ့သို့ ယိုသံသည် နှိုင်းယှဉ်အားဖြင့် ဖြောင့်မတ်သောအုပ်ချုပ်သူဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်ကာလ၏ ဟေဗြဲပရောဖက်သုံးဦးဖြစ်သော ဟေရှာယာ၊ ဟောရှယာနှင့် မိက္ခာတို့သည် ၎င်းအပေါ် ကောင်းသောသြဇာလွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့ပေမည်။ သူသည် ဆီးရီးယားမှ ရဇင်းနှင့် ဣသရေလမှ ပေကာ၏ မအောင်မြင်သော ကျူးကျော်မှုကို တွေ့မြင်ခဲ့သည် (v. ၃၇)၊ ၎င်းသည် အာဟဇ်ကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ရခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ်ပေမည်၊ သို့သော် ယုဒပြည်၏ တည်ရှိမှုအတွက် အဓိကခြိမ်းခြောက်မှုမှာ ဤအချိန်ပြီးနောက်မှ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။

Jotham (750–731 b.c.), after having ruled for his leprous father for 12 years, in his 16th year appointed his son Ahaz as ruler. Jotham lived but four years longer (see 2 Kings 15:33 cf. v. 30). Like his father, Jotham was a comparatively upright ruler. The three contemporary Hebrew prophets, Isaiah, Hosea, and Micah, probably exerted a good influence upon him. He witnessed the abortive invasion by Rezin of Syria and Pekah of Israel (v. 37), which was probably his reason for appointing Ahaz as coregent, but the major threat to Judah’s existence came after this time.

အာဟဇ် (ဘီစီ ၇၃၅–၇၁၅)။—ယိုသံ၏သား အာဟဇ်သည် ပရောဖက်များ၏ သြဇာလွှမ်းမိုးမှုကို လျစ်လျူရှုပြီး ရုပ်တုများကို ကိုးကွယ်ခဲ့သည်။ သူသည် “သူ၏သားကို မီးဖြင့်ဖြတ်သွားစေခဲ့သည်။ … သူသည် မြင့်သောနေရာများ၊ တောင်ကုန်းများပေါ်တွင်နှင့် စိမ်းလန်းသောသစ်ပင်တိုင်းအောက်တွင် ယဇ်ပူဇော်ပြီး မီးရနံ့ပူဇော်ခဲ့သည်” (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၆:၃, ၄)။ ဆီးရီးယား-ဧဖရိမ်စစ်ပွဲတွင် ဘုရားသခင်၏အကူအညီကို မယုံကြည်ဘဲ ငြင်းပယ်ကာ (ဟေရှာယာ ၇:၃–၁၃)၊ သူသည် တီဂလတ်-ပီလီဆာ III ထံသို့ လှည့်ကာ ဗိမာန်တော်နှင့် နန်းတော်မှ ရတနာများဖြင့် ၎င်း၏အကူအညီကို ဝယ်ယူခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၆:၇, ၈)။ တီဂလတ်-ပီလီဆာသည် ဒမတ်စကတ်မြို့ကို သိမ်းပိုက်သောအခါ အာဟဇ်သည် ၎င်း၏အဖွဲ့တွင် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ဒမတ်စကတ်တွင် သူသည် အာရှုရိယား၏ ကိုးကွယ်မှုပုံစံကို သိရှိခဲ့ပြီး ချက်ချင်းပင် ၎င်းကို ၎င်း၏နိုင်ငံတွင် မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် ဒမတ်စကတ်မှ ယေရုဆလင်သို့ ညွှန်ကြားချက်များ ပေးပို့ပြီး ၎င်းတွင်မြင်ခဲ့သော အာရှုရိယားယဇ်ပလ္လင်တစ်ခုကို ပြုလုပ်ရန် ညွှန်ကြားခဲ့သည်။ ဤယဇ်ပလ္လင်သစ်သည် ရှောလမုန်က မီးရှို့ပူဇော်ရန် တည်ဆောက်ခဲ့သော ယဇ်ပလ္လင်ကို အစားထိုးခဲ့ပြီး အချိန်အတန်ကြာ အသုံးပြုခဲ့သည် (v. ၁၀–၁၆)။

Ahaz (735—715 B.C.).—Jotham’s son Ahaz remained impassive to the influence of the prophets and worshiped idols. He caused “his son to pass through the fire. … And he sacrificed and burnt incense in the high places, and on the hills, and under every green tree” (2 Kings 16:3, 4). Distrusting and rejecting divine help in the Syro-Ephraimite war (Isa. 7:3–13), he turned to Tiglath-pileser III and bought his aid with treasures taken from the Temple and the palace (2 Kings 16:7, 8). When Tiglath-pileser conquered Damascus, Ahaz appeared in his entourage. In Damascus he became acquainted with the Assyrian mode of worship and proceeded immediately to introduce it into his own kingdom. Hence, he sent from Damascus instructions to Jerusalem to have an Assyrian altar made, like one he had seen there. This new altar replaced the one Solomon had set up for burnt offerings, and was kept in use for some time (vs. 10–16).

အာဟဇ်သည် ၎င်း၏ရှေ့ဆက်ဘုရင်များကဲ့သို့ ယုဒနိုင်ငံသည် အာရှုရိယားနှင့် ပြဿနာတက်ဖွယ်ရှိသည်ကို မြင်သောအခါ ၎င်း၏သား ဟေဇကိယာကို (ဘီစီ ၇၂၉–၆၈၆) ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပုံရသည်။ ဟေဇကိယာ၏ အုပ်ချုပ်မှုအတွက် သမ္မာကျမ်းစာနှင့် လောကီရင်းမြစ်များမှ အချက်အလက်များစွာ ရရှိနိုင်သည်။ ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၈ မှ ၂၀ အထိ ဖော်ပြထားသော ဖြစ်ရပ်များသည် ဟေရှာယာ ၃၆ မှ ၃၉ နှင့် ရာဇဝင်ချုပ် ၂၉ မှ ၃၂ တွင် ထပ်တူဖြစ်သည်။ ဟေဇကိယာ၏ခေတ်ကာလတွင် ပရောဖက် မိက္ခာ၏ သတင်းစကားများနှင့်ပတ်သက်သည့် အခြားအချက်အလက်များကို ယေရမိယာ ၂၆:၁၇–၁၉ တွင် ဖော်ပြထားပြီး ဆာဂွန် II နှင့် ဆန်နာခါရစ်၏ ကျောက်စာများသည် ထိုကာလ၏ အာရှုရိယားစစ်ဆင်ရေးနှစ်ခုအတွက် သမ္မာကျမ်းပြင်ပရင်းမြစ်အချက်အလက်များအဖြစ် ဆောင်ရွက်သည်။

Ahaz, like his predecessors, seems to have appointed his son Hezekiah (729–686 b.c.) as coregent when he saw that the kingdom of Judah would probably become involved in trouble with Assyria. For Hezekiah’s reign considerable information is available both in the Bible and from secular sources. The events described in 2 Kings 18 to 20 are paralleled in Isa. 36 to 39 and 2 Chron. 29 to 32. Other information is given in Jer. 26:17–19 concerning messages of the prophet Micah in Hezekiah’s time, and the inscriptions of Sargon II and Sennacherib serve as extra-Biblical source material for the two Assyrian campaigns of that period.

ဟေဇကိယာ (ဘီစီ ၇၂၉–၆၈၆)။—ဟေဇကိယာသည် ကောင်းသောအုပ်ချုပ်သူဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ဆိုးယုတ်သောဖခင် သေဆုံးပြီးနောက် ဘီစီ ၇၁၅ တွင် ဘာသာရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများစတင်ခဲ့သည်။ ၎င်းအတွက် သမ္မာကျမ်းရေးသားသူက အလွန်ချီးမွမ်းခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၈:၃, ၄)။ သူသည် ဖိလိတ္တိပြည်၏ နယ်မြေအချို့ကို ထိန်းချုပ်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံတော်ကာကွယ်ရေးစနစ်ကို အားဖြည့်ကာ ကုန်သွယ်မှုနှင့် စိုက်ပျိုးရေးကို သိုလှောင်ရုံများနှင့် သိုးခြံများတည်ဆောက်ခြင်းဖြင့် အားပေးခဲ့သည် (ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၁၈:၈; ရာဇဝင်ချုပ် ၃၂:၂၈, ၂၉)။ ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုတွင် ထူးခြားသောနည်းပညာအောင်မြင်မှုမှာ ကိဒရွန်ချိုင့်ဝှမ်းရှိ ဂိဟုန်ရေတွင်းမှ ယေရုဆလင်မြို့အတွင်းရှိ အောက်ရေကန်သို့ အလျား ၁,၇၄၉ ပေ (၆,၅၃၃ မီတာ) ရှည်သော ဥမင်တူးဖော်ခြင်းဖြစ်သည် (ရာဇဝင်ချုပ် ၃၂:၄, ၃၀; ဘုရင်များဝင်စာစောင် ၂၀:၂၀)။ ဤနည်းဖြင့် သူသည် ယေရုဆလင်မြို့အတွက် ရေပေးဝေမှုကို စဉ်ဆက်မပြတ်အာမခံခဲ့သည်။ ယခုအခါပင် နှစ်ပေါင်း ၂,၅၀၀ ကျော်ကြာပြီးနောက် ဂိဟုန်၏ရေများသည် ဤဥမင်မှတစ်ဆင့် ရှိလောမ်ရေကန်သို့ စီးဆင်းနေဆဲဖြစ်သည်။

Hezekiah (729–686 B.C.).—Hezekiah was a good ruler and initiated a series of religious reforms, probably after the death of his wicked father in 715 b.c. For these he was highly commended by the Bible writer (2 Kings 18:3, 4). He also established control over areas of Philistia, strengthened the national defense system, and encouraged trade and agriculture by building warehouses and sheepfolds (2 Kings 18:8; 2 Chron. 32:28, 29). A remarkable technical accomplishment of his reign was the boring of a 1,749-ft. (6,533 m.) tunnel from the well of Gihon in the Kidron Valley to a lower pool inside the city of Jerusalem (2 Chron. 32:4, 30; 2 Kings 20:20). In this way he assured Jerusalem of a continuous supply of water. Even now, after more than 2,500 years, the waters of Gihon still flow through this tunnel into the Pool of Siloam.

၁၈၈၀ ခုနှစ်တွင် ဥမင်အတွင်း ရေထဲလှမ်းသွားသော ကလေးများသည် ဥမင်ပြီးစီးပြီးနောက် ကျောက်တုံးတွင် ထွင်းထားသော ဟေဗြဲကျောက်စာတစ်ခုကို မတော်တဆတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းကို ယခုအခါ အစ္စတန်ဘူလ်ရှိ ရှေးဟောင်းသုတေသနပြတိုက်တွင် ထားရှိသည်။ ၎င်းတွင် အောက်ပါစာသားပါရှိသည်။

In 1880 boys wading through the tunnel accidentally discovered a Hebrew inscription, now in the Archeological Museum at Istanbul, which had been cut into the rock after the completion of the tunnel. It reads as follows:

“[ဥမင်]ကို တူးဖော်ခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ ၎င်းကို ဖြတ်ထုလုပ်သည့်နည်းဖြစ်သည်။ [အလုပ်သမားများ] သည် ပုဆိန်များကို တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ဆီသို့ လှမ်းတင်နေဆဲဖြစ်ပြီး ဖြတ်ထုရန် ၃ ကျူးဗစ်ကျန်ရှိသေးသည့်အခါ [အသံ] တစ်ဦးက တစ်ဦးကို ခေါ်သံကို ကြားခဲ့ရသည်၊ အကြောင်းမှာ ကျောက်တုံးတွင် ညာဘက်နှင့် [ဘယ်ဘက်တွင်] အက်ကွဲရာရှိခဲ့သည်။ ဥမင်ကို ဖြတ်ထုပြီးသောအခါ ကျောက်ထုသူများသည် ပုဆိန်နှင့်ပုဆိန် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ဆုံရန် ထိုးခဲ့ပြီး ရေသည် ရေတွင်းမှ ရေကန်သို့ ၁,၂၀၀ ကျူးဗစ်အကွာအဝေးအထိ စီးဆင်းခဲ့သည်၊ ကျောက်ထုသူများ၏ ခေါင်းထက်ရှိ ကျောက်တုံး၏ အမြင့်မှာ ၁၀၀ ကျူးဗစ်ဖြစ်သည်။”

“[The tunnel] was bored. And this was the manner in which it was cut. While [the workmen were] still [lifting up] axes, each toward his neighbor, and while three cubits remained to be cut through, [there was heard] the voice one calling the other, since there was a crevice in the rock on the right side [and on the left]. And when the tunnel was bored, the stonecutters struck, each to meet his fellow, ax against ax; and the water flowed from the spring to the pool for 1,200 cubits, and the height of the rock above the heads of the stonecutters was 100 cubits.”

ဟေဇကိယာသည် ဆန်နာခါရစ်၏ ကျူးကျော်မှုတစ်ခုအတွင်း ယေဟောဝါအပေါ်ယုံကြည်ခြင်းကြောင့် အာရှုရိယားစစ်တပ်ကြီးတစ်ခု၏ အံ့ဖွယ်ဖျက်ဆီးခံရမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်ကြောင့် လူသိများသည်။ ဟေဇကိယာသည် ၎င်း၏ဖခင်ထံမှ အာရှုရိယားကျွန်ဘုရင်အဖြစ် အမွေဆက်ခံခဲ့သော်လည်း အာရှုရိယားဘုရင်များသည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် အလုပ်များနေချိန်တွင် အာရှုရိယားထမ်းပိုးကို ဖယ်ရှားရန် မျှော်လင့်ချက်ဖြင့် ၎င်း၏ကာကွယ်ရေးကို အားဖြည့်ခဲ့သည်။ အီသီယိုးပီးယားမင်းဆက် ၂၅ ကြိမ်မြောက်မှ ဘုရင်များ၏ အကူအညီကိုလည်း ရယူခဲ့သည်။ ပရောဖက် ဟေရှာယာသည် ထိုမူဝါဒကို ပြင်းထန်စွာ ဆန့်ကျင်ခဲ့သည် (ဟေရှာယာ ၁၈:၁–၅; ၃၀:၁–၅; ၃၁:၁–၃)၊ သို့သော် ဟေဇကိယာ၏ စိတ်ကို ပြောင်းလဲရန် မစွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့ပေ။ ဘုရင်သည် အာရှုရိယားနှင့် ဆက်ဆံရေးဖြတ်တောက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး အကျိုးဆက်များမည်သို့ပင်ဖြစ်စေ အင်ပါယာနှင့် ဆက်သွယ်မှုကို ဖြတ်တောက်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူသည် အာရှုရိယားကျူးကျော်မှုများစွာကို တွေ့ကြုံခဲ့ရသည်။

Hezekiah, however, is best known for his faith in Jehovah at the time of one of Sennacherib’s invasions of Judah, which resulted in the miraculous destruction of a vast Assyrian army. Hezekiah had inherited the Assyrian vassalship from his father, but while the Assyrian kings were busily engaged in Mesopotamia, Hezekiah strengthened his defenses in the hope of shaking off the Assyrian yoke, with the help of the Ethiopian kings of the Twenty-fifth Egyptian Dynasty. The prophet Isaiah was vehemently opposed to such a policy (Isa. 18:1–5; 30:1–5; 31:1–3), but proved unable to change Hezekiah’s mind. The king was determined to break with Assyria whatever the results might be, and accordingly severed his connections with the empire. As a result he experienced several Assyrian invasions.

ပထမအကြိမ် ပါလက်စတိုင်း ကျူးကျော်မှုကို ဆာဂွန် ၂ မှပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း သိသာထင်ရှားသော ရလဒ်များမရှိခဲ့ပါ။ ဂျူဒါသည် ၎င်း၏ကမ်းရိုးတန်းဒေသမှလွဲ၍ မည်သည့်အရာမျှမဆုံးရှုံးခဲ့ပါ။ ဤအတောအတွင်း အိုင်ဇိုင်းယားသည် ဂျေရုဆလင်မြို့လမ်းများပေါ်တွင် လျှောက်သွားကာ အီဂျစ်နှင့် ၎င်း၏မဟာမိတ်များအားလုံးကို ဆန့်ကျင်သည့် သူ၏ပရောဖက်ပြုချက်များကို တရားဝင်ဟောပြောခဲ့သော်လည်း အောင်မြင်မှုမရခဲ့ပါ (အိုင်ဇိုင်း ၂၀)။ ပထမဆုံး အကြီးစားထိုးနှက်မှုသည် ဘီစီ ၇၀၁ တွင် ဆင်နာချရစ်က ပါလက်စတိုင်းကို ကျူးကျော်စဉ် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ သူ၏စစ်တပ်သည် ဒေသတစ်ခုလုံးကို ဖျက်ဆီးမှုနှင့် ပျက်စီးမှုများသာ ချန်ထားခဲ့ပြီး မြေထုအင်အားဖြင့် ဖြတ်သန်းသွားခဲ့သည်။ ဟေဇကိယသည် နောက်ကျမှ သူ၏မူဝါဒကို ပြောင်းပြန်လှန်ကာ လာချစ်ရှိ ဆင်နာချရစ်ထံ ဆက်ကပ်လှူဒါန်းမှုပို့ခဲ့သည်။ သို့သော် ဆင်နာချရစ်က ဂျေရုဆလင်မြို့ကို ခြွင်းချက်မရှိ လက်နက်ချရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ သူက ထိုမြို့ကို သိမ်းပိုက်မထားခဲ့သည်ကို ၎င်း၏စကားများက သက်သေပြပြီး ၎င်းတို့သည် မြို့ကို ဝိုင်းထားခဲ့ရုံသာဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြသည်။ သူ၏အင်ပါယာကြီးအတွင်း အခြားနေရာများတွင် ဖြစ်ပေါ်သောဖြစ်ရပ်များသည် ပိုမိုအရေးတကြီးဖြစ်လာပုံရပြီး ၎င်းကြောင့် ဝိုင်းထားမှုကို ဖယ်ရှားကာ အာရှုရိယားသို့ ပြန်လည်သွားခဲ့သည်။

The first invasion of Palestine, by Sargon II, was not accompanied by serious results, however. Judah lost nothing more than its coastal region. Isaiah in the meantime walked the streets of Jerusalem and solemnly but unsuccessfully proclaimed his prophecies against Egypt and all her allies (Isa. 20). The first great blow came in 701 b.c., when Sennacherib invaded Palestine. His army went through the land like a steam roller, leaving in its path only destruction and ruin. Too late, Hezekiah reversed his policy and sent tribute to Sennacherib at Lachish. Sennacherib, however, demanded the unconditional surrender of Jerusalem. That he did not take the city is attested by his own words, which claim no more than that he laid siege to it. Events elsewhere in his vast domain apparently became more pressing, with the result that he lifted the siege and returned to Assyria.

ဟေဇကိယ၏ဖျားနာမှုကို ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၂၀ တွင် ဖော်ပြထားပြီး ၎င်းသည် သူ၏အုပ်ချုပ်မှု ၁၄ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် အာရှုရိယားကျူးကျော်မှုနှင့် တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပြီး သူသေဆုံးမှုမတိုင်မီ ၁၅ နှစ်အလိုတွင်ဖြစ်သည် (ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၁၈:၁၃; ၂၀:၆; ၁၈:၂)။ အိုင်ဇိုင်းယားက ဟေဇကိယအား အနာကျက်မည်ဟု ကတိပေးစဉ် မြို့ကို သိမ်းပိုက်မည်မဟုတ်ဟုလည်း အာမခံခဲ့သည် (ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၂၀:၆)၊ ၎င်းသည် ဖျားနာမှုသည် ဆင်နာချရစ်၏စစ်ဆင်ရေးမတိုင်မီ မကြာမီဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြသည်။ ၎င်းသည် ဟေဇကိယသည် ဘေဘီလွန်မင်းဧည့်သည်တော် မယ်ရိုဒါချ်-ဘာလာဒန် (မာဒုက်-အပလ်-အီဒီနာ) ၏တမန်များကို အဘယ်ကြောင့် ဖော်ရွေစွာဆက်ဆံခဲ့သည်ကို ရှင်းပြသည်။ ၎င်းသည် အာရှုရိယားကို ရန်သူအဖြစ်သတ်မှတ်ထားသည့် ဘေဘီလွန်မင်းကို ဟေဇကိယသည် လွတ်လပ်ရေးအတွက် ရန်သူအဖြစ်သတ်မှတ်ထားသည့် မဟာမိတ်အလားအလာရှိသူအဖြစ် ယူဆခဲ့ပုံရသည်။ သို့သော် အီဂျစ်နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုကို သတိပေးခဲ့သည့် အိုင်ဇိုင်းယားသည် ဘေဘီလွန်၏ပြည်ပြေးမင်းနှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့မှုကိုလည်း ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။

The sickness of Hezekiah, described in 2 Kings 20, must have occurred about the same time as the Assyrian invasion of his 14th year, 15 years before his death (2 Kings 18:13; 20:6; 18:2). That Isaiah, when promising Hezekiah healing, assured him also that the city would not be taken (2 Kings 20:6) implies that the sickness came shortly before Sennacherib’s campaign. This explains also why Hezekiah was so friendly to the messengers of Merodach-baladan (Marduk-apal-iddina), the exiled king of Babylon, who, as a sworn enemy of Assyria, Hezekiah probably considered a welcome potential ally in his struggle for independence. Isaiah, however, who had warned against an alliance with Egypt, was as much opposed to one with Babylon’s king in exile.

ဆယ်နှစ်ခန့်အကြာတွင် အီဂျစ်မင်း တာဟာကာသည် ထီးနန်းတက်သောအခါ ဆင်နာချရစ်သည် ဟေဇကိယ၏ပုန်ကန်မှုကို ဖိသိမ်းရန် ပါလက်စတိုင်းသို့ ပြန်လာခဲ့သည်။ ဆင်နာချရစ်သည် ပထမဆုံး ဟေဇကိယအား လက်နက်ချရန် စာတစ်စောင်ပို့ခဲ့သည်။ အိုင်ဇိုင်းယား၏အားပေးမှုဖြင့် ဟေဇကိယသည် ဤတောင်းဆိုမှုကို ငြင်းပယ်ခဲ့ပြီး ဘုရားသခင်၏ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကို အိုင်ဇိုင်းယား၏ယုံကြည်စိတ်ချရသော ကတိပြုချက်အပေါ် သူ၏ယုံကြည်ခြင်းကို ဆုချီးမြှင့်ခံခဲ့ရသည်။ အာရှုရိယားစစ်တပ်ကြီးသည် ဂျေရုဆလင်မြို့တံခါးရှေ့တွင် ကြောက်မက်ဖွယ်ဘေးဒဏ်နှင့် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည် (ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၁၈ နှင့် ၁၉)။

About ten years later, when Taharka of Egypt had come to the throne, Sennacherib returned to Palestine to force a showdown with the defiant Hezekiah. Sennacherib first dispatched a letter calling upon Hezekiah to surrender. The king of Judah, encouraged by Isaiah, refused this demand and saw his faith in Isaiah’s sure promise of divine intervention rewarded. The great Assyrian army met with dreadful disaster before the gates of Jerusalem (2 Kings 18 and 2 Kings 19).

မနာစီ မှ ဂျိုစီယာ (ဘီစီ ၆၉၇—၆၀၉)။—ဟေဇကိယ၏ ဘဝသက်တမ်း နောက်ဆုံး ၁၅ နှစ်သည် ၎င်း၏ပျက်စီးခံရသောနိုင်ငံကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် အချိန်ယူခဲ့ပုံရသည်။ သူသေဆုံးမှုမတိုင်မီ ၁၀ နှစ်ခန့်တွင် ၎င်း၏သားမနာစီကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်ဟု ခရစ်နှစ်ရာဇဝင်အချက်အလက်များက ဖော်ပြသည်။ မနာစီ၏ ၅၅ နှစ်ကြာ အုပ်ချုပ်မှုသည် မကောင်းမှုများဖြင့် ပြည့်နှက်နေခဲ့သည်။ သူသည် ဘာအလ်နတ်ဘုရားများအတွက် ယဇ်ပလ္လင်များကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ အစတာတီကို ဝတ်ပြုခဲ့ပြီး၊ စုန်းအတတ်ကို အသုံးပြုခဲ့ပြီး၊ ကလေးငယ်များကို ယဇ်ပူဇော်ခဲ့ပြီး၊ “ကောင်းကင်တပ်သားအားလုံးကို ကိုးကွယ်ခဲ့သည်” (ရာဇဝင်ချုံး ၃၃:၁–၁၀)။ အာရှုရိယားမင်းများဖြစ်သော အေဆာဟဒ္ဒွန်နှင့် အာရှုဘနိပေါသည် မနာစီကို ၎င်းတို့၏လက်အောက်ခံအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့သည်။ ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း တစ်ချိန်ချိန်တွင် သူသည် ပုန်ကန်ခဲ့ပြီး၊ ဤအာရှုရိယားမင်းများထဲမှ တစ်ဦးက သူ့ကို “သံကြိုးဖြင့်ချည်နှောင်ကာ ဘေဘီလွန်သို့ ခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်” (အခန်ကဏ္ဍ ၁၁)။ သူ့ကို နိုင်နဝါးသို့မဟုတ် ဘေဘီလွန်သို့ခေါ်ဆောင်သွားခြင်းသည် အနည်းငယ်ထူးဆန်းပုံရသော်လည်း၊ ဤအချိန်က အာရှုရိယားမင်းများသည် ဘေဘီလွန်ကို ၎င်းတို့၏ဒုတိယမြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်ကို သတိရသင့်သည်။ မနာစီ၏ပြစ်မှုသည် သိပ်မဆိုးရွားခဲ့ပုံရသည်၊ အကြောင်းမှာ သူသည် ခွင့်လွှတ်ခံရပြီး ၎င်း၏ယခင်ရာထူးသို့ ပြန်လည်ခန့်အပ်ခံခဲ့ရသည် (အခန်ကဏ္ဍ ၁၂, ၁၃)။ အာရှုရိယားအရာရှိများသည် ဤအတောအတွင်း နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ဖြစ်နိုင်ခြေများစွာဖြင့် ၎င်းကို သေသေချာချာလုယူခဲ့သည်။ မနာစီသည် ဘေဘီလွန်မှ ဂျူဒါသို့ပြန်လာသောအခါ အလွန်ဆင်းရဲသောနိုင်ငံကို တွေ့ရှိခဲ့သည်မှာ ထင်ရှားသည်။ ထိုအချိန်က စာရွက်စာတမ်းတစ်ခုတွင် အမ္မုန်နိုင်ငံသည် ရွှေ ၂ မိုင်နာ၊ မိုဘသည် ရွှေ ၁ မိုင်နာ၊ ဆင်းရဲသောဂျူဒါသည် ငွေ ၁၀ မိုင်နာသာ ဆက်ကပ်လှူဒါန်းခဲ့သည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ မနာစီကြုံတွေ့ခဲ့ရသော ဒုက္ခများသည် အနည်းဆုံး သူ့ကို ဘာသာရေးပြောင်းလဲခြင်းသို့ ရောက်စေသည့် အကျိုးကျေးဇူးရှိခဲ့သည် (အခန်ကဏ္ဍ ၁၂–၂၀)။

Manasseh to Josiah (697—609 B.C.).—The last 15 years of Hezekiah’s life were probably occupied in rebuilding his devastated country. Some 10 years before his death he made his son Manasseh coregent as the chronological data indicate. Manasseh’s long reign of 55 years (697–642 b.c.) was filled with wickedness. He rebuilt the altars to Baal, served Astarte, used witchcraft, sacrificed little children, and “worshipped all the host of heaven” (2 Chron. 33:1–10). The Assyrian kings Esarhaddon and Ashurbanipal mention Manasseh as their vassal. At some time during his reign he must have rebelled, for one of these two Assyrian kings “bound him with fetters, and carried him to Babylon” (v. 11). Although it seems somewhat strange that he was taken to Babylon instead of to Nineveh, it should be remembered that the Assyrian kings of this time considered Babylon their second capital. Manasseh’s offense cannot have been very serious, for he was pardoned and restored to his former position (vs. 12, 13). Assyrian officials had in the meantime administered the country and probably looted it thoroughly. That Manasseh, upon his return from Babylon to Judah, found an extremely impoverished country, is apparent from a document of that time wherein it is noted that the country of Ammon paid a tribute of 2 minas of gold, Moab, 1 mina of gold, while poor Judah paid only 10 minas of silver. The troubles Manasseh experienced at least had the advantage of bringing him to the point of conversion (vs. 12–20).

သူ၏သားအမုန်သည် (ဘီစီ ၆၄၂–၆၄၀) မနာစီ၏ဘာသာရေးပြောင်းလဲမှုမတိုင်မီ မကောင်းမှုများနှင့် တူညီစွာ မကောင်းမှုပြုခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှု ၂ နှစ်အကြာတွင် ၎င်း၏ကျွန်များက သတ်ဖြတ်ခဲ့သည် (ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၂၁:၁၉–၂၆; ရာဇဝင်ချုံး ၃၃:၂၁–၂၅)။

His son Amon (642–640 b.c.) was fully as wicked as Manasseh had been before his conversion, with the result that his servants killed him after a brief reign of two years (2 Kings 21:19–26; 2 Chron. 33:21–25).

အမုန်၏သားငယ် ဂျိုစီယာသည် (ဘီစီ ၆၄၀–၆၀၉) ၎င်း၏ဖခင်ဖြစ်သူ လုပ်ကြံခံရပြီးနောက် ထီးနန်းတက်ခဲ့သည်။ ဘာသာရေးအရ စိတ်အားထက်သန်သူဖြစ်ပြီး၊ သူသည် အသက် ၁၅ သို့မဟုတ် ၁၆ နှစ်တွင် ပုဂံဘာသာ၏ မြင့်မားသောနေရာများ၊ မြှုပ်နှံထားသော ကျောက်တိုင်များ၊ နှင့် ဘာအလ်ယဇ်ပလ္လင်များကို ဖျက်ဆီးရန် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို စတင်ခဲ့သည် (ရာဇဝင်ချုံး ၃၄:၃)။ ဂျိုစီယာ၏အုပ်ချုပ်မှု ၁၈ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် (ဘီစီ ၆၂၃–၆၂၂) ဗိမာန်ပြုပြင်ရေးလုပ်ငန်းအတွင်း “ပညတ္တိကျမ်း” (PK ၃၉၂ ကိုကြည့်ပါ) ကို တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ၎င်း၏ပညတ်များကို ရင်းနှီးလာပြီးနောက်၊ သူသည် ဂျူဒါနိုင်ငံတစ်ဝှမ်းနှင့် ယခင်အစ္စရေးနိုင်ငံ၏ အနီးနားဒေသများတွင် ပုဂံဘာသာနှင့် ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုကို သေသေချာချာ ဖယ်ရှားခဲ့သည် (ဓမ္မရာဇဝင်ကျမ်း ၂၂ နှင့် ၂၃; ရာဇဝင်ချုံး ၃၄:၆, ၇)။ ၎င်းသည် သူသည် ဘီစီ ၇၂၂ မှစ၍ အာရှုရိယားပြည်နယ်ဖြစ်ခဲ့သော နယ်မြေအပေါ် နိုင်ငံရေးထရုံးမှုတစ်မျိုးကို ထူထောင်ခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြသည်။ အာရှုဘနိပေါသေဆုံးပြီးနောက် အာရှုရိယား၏ အားနည်းမှုနှင့် အာရှုရိယားအင်ပါယာ၏ လျင်မြန်စွာ ပြိုကွဲမှုကြောင့်၊ ဆယ်နွယ်မျိုးနွယ်များ၏ ယခင်နယ်မြေသည် ဂျိုစီယာ၏လက်ထဲသို့ မမျှော်လင့်ဘဲ ကျရောက်လာခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်း၏အာဏာနှင့် သြဇာကို အသုံးပြု၍ ပါလက်စတိုင်းတစ်လျှောက် ဘာသာရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို အာမခံခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏မမျှော်လင့်ဘဲ သေဆုံးမှုမဖြစ်ခဲ့လျှင် အောင်မြင်နိုင်ခဲ့ပေမည်။ ဂျိုစီယာ၏ဘဝနောက်ဆုံးနှစ်များသည် နီယို-ဘေဘီလွန်အင်ပါယာ၏ ပေါ်ထွက်လာမှုနှင့် တိုက်ဆိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့ကို ဤဆောင်းပါး၏ အပိုင်း ၁၅ တွင် ဖော်ပြမည်ဖြစ်သည်။

Amon’s young son, Josiah (640–609 b.c.), ascended the throne upon the assassination of his father. Being religiously inclined, he introduced a number of reforms, beginning at the young age of 15 or 16 years to abolish high places, sacred pagan pillars, and Baal altars (2 Chron. 34:3). During repair work on the Temple in Josiah’s 18th regnal year (623–622 b.c.) the “book of the law” (see PK 392) was found. Becoming familiar with its precepts, he inaugurated a thorough purge of paganism and idolatry throughout the kingdom of Judah and in adjacent areas of the former kingdom of Israel (2 Kings 22 and 23; 2 Chron. 34:6, 7). This indicates that he had established some kind of political control over territory that had, since 722 b.c., been an Assyrian province. Through the impotence of Assyria after Ashurbanipal’s death in 627 (?) b.c., and the rapid disintegration of the Assyrian Empire, the former territory of the ten tribes seems to have fallen into Josiah’s lap like an overripe apple. He applied his power and influence to secure religious reforms throughout Palestine, and might have succeeded except for his untimely death. In view of the fact that the last years of Josiah’s life coincided with the emergence of the Neo-Babylonian Empire, they will be sketched in Section XV of this article.

ယုဒပြည်၏ အာဇရိယ၏နောက်ဆုံးနှစ်များမှ ယောရှိယအထိ အာရှုရိယအင်ပါယာ အသစ်တည်ထောင်ချိန်အတွင်း သမိုင်းအကျဉ်းသည် ဝမ်းနည်းဖွယ်ရာပုံရိပ်ကို ဖော်ပြသည်။ ယုဒပြည်သည် မြောက်ပိုင်းနိုင်ငံတော်ကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော ကြောက်မက်ဖွယ်ရာကံကြမ္မာမှ လွတ်မြောက်ခဲ့သော်လည်း၊ အာရှုရိယ၏ လေးလံသောအခွန်တောင်းဆိုမှုများကြောင့် နိုင်ငံ၏အရင်းအမြစ်အားလုံး ကုန်ဆုံးသွားခဲ့သည်။ ဟေဇကိယလက်ထက်တွင် ဂုဏ်ယူဖွယ်ရာနှင့် အံ့ဖွယ်လွတ်မြောက်မှုကို တွေ့ကြုံခဲ့ရသော်လည်း၊ ယင်းအချိန်တွင်ပင် ယခင်နိုင်ငံရေးအမှားများအတွက် ကြီးမားသောအကျိုးဆက်ကို ပေးဆပ်ခဲ့ရပြီး၊ ယုဒပြည်သည် တစ်ဖက်မှတစ်ဖက်သို့ ပြိုလဲပျက်စီးခဲ့သည်။ ယေရုရှလင်မြို့သာ ဖျက်ဆီးခံရခြင်းမှ လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ သမ္မာကျမ်းစာရေးသားသူများသည် ၎င်းတို့၏နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးသမိုင်းကို ဘုရားသခင်အပေါ် သစ္စာရှိမှု သို့မဟုတ် နာခံမှုမရှိခြင်းအလင်း၌ ရှုမြင်ကြပြီး၊ ယုဒပြည်သို့ ရောက်ရှိလာသော မတော်မတရားမှုများသည် ဘုရားသခင်ကို ဖီဆန်ခြင်း၏ရလဒ်ဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ ဤကာလအတွင်း အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဘုရင်များအနက် ထက်ဝက်သည် ဘုရားသခင်အပေါ် သစ္စာမရှိခဲ့သောကြောင့်၊ နိုင်ငံသည် ကောင်းမွန်စွာ မဖြစ်ထွန်းခဲ့သည်မှာ အံ့ဩစရာမဟုတ်ပေ။

This short survey of Judah’s history during the time of the new Assyrian Empire, from Azariah’s last years to Josiah, reveals a sad picture. Although Judah was spared the tragic fate that befell the northern kingdom, the country was bled white of all its resources by Assyria’s heavy demands for tribute. In Hezekiah’s time a glorious and miraculous deliverance was experienced, but even then a terrible price was paid for previous political blunders, and Judah found itself devastated from one end to the other. Only Jerusalem had escaped destruction. The writers of the Bible, who viewed the political history of their nation in the light of faithfulness or disobedience to God, show how the many misfortunes that came to Judah were the result of apostasy. Since half the number of kings reigning during this period were unfaithful to God, it is not surprising that the nation did not fare well.

အီဂျစ်နိုင်ငံသည် ဆိုင်းတီးခေတ်၊ နှစ်ဆယ့်ခြောက်ခုမြောက်မင်းဆက် (ဘီစီ ၆၆၃–၅၂၅)

XIII. Egypt in the Saïte Period, Twenty-sixth Dynasty (663–525

B.C.)

ဤခေတ်သည် ရာစုနှစ်တစ်ခုခွဲခန့်ကြာ အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးပြန်လည်ထူထောင်မှုနှင့်သက်ဆိုင်သည်။ ယခင်ခေတ်တွင် တောင်ပိုင်းမှ နိုင်ငံခြားသားများက အုပ်ချုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ဤခေတ်တွင် အီဂျစ်သည် မြောက်ပိုင်းမှ အီဂျစ်လူမျိုးများက အုပ်ချုပ်သည့် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံအဖြစ် ပြန်လည်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤမင်းဆက်သည် ဆိုင်းစ်မှစတင်ခဲ့သောကြောင့် ဆိုင်းတီးမင်းဆက်ဟု ခေါ်ဆိုလေ့ရှိသည်။

This period deals with a political revival of Egypt that continued for nearly one and a half centuries. In contrast to the previous period, when it was ruled by foreigners from the south, Egypt found itself once more independent, governed by Egyptians from the north. Since this dynasty originated in Saïs, it is usually called the Saïte Dynasty.

ဤခေတ်၏သမိုင်းသည် ဟီရိုဒိုတပ်စ်၏မှတ်တမ်းများပေါ်တွင် များစွာအခြေခံထားပြီး၊ ထို့ကြောင့် အသေးစိတ်များစွာတွင် တိကျမှုမရှိပါ။ ဥပမာအားဖြင့်၊ နီကိုနှစ်ခုမြောက်သည် နီဘူခါဒ်နီဇာမှ ပြင်းထန်စွာရှုံးနိမ့်ခဲ့သည့် ကာချီမ့်ရှ် တိုက်ပွဲသည်—သမ္မာကျမ်းစာနှင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနမှ သက်သေပြထားသည်—ဖော်ပြမထားပါ။ ဟီရိုဒိုတပ်စ်၏သမိုင်းတွင် ချို့ယွင်းချက်များရှိရခြင်း၏အကြောင်းရင်းမှာ ၎င်းသည် မှတ်တမ်းရေးထားသောစာရွက်စာတမ်းများအပေါ်မဟုတ်ဘဲ၊ ဘီစီ ၄၄၅ ခန့်တွင် အီဂျစ်သို့သွားရောက်လည်ပတ်စဉ် ရရှိခဲ့သော နှုတ်ဖြင့်ပေးသောသတင်းအချက်အလက်များပေါ်တွင် အခြေခံထားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်တွင် ၎င်းဖော်ပြသောဖြစ်ရပ်များသည် ၈၀ နှစ်သို့မဟုတ် ထို့ထက်ပိုမိုကြာမြင့်ခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ သို့သော်၊ ဟီရိုဒိုတပ်စ်၏အစီရင်ခံစာများကို ဂရုတစိုက်လေ့လာပြီး၊ ပိုမိုခေတ်နီးသည့်အရင်းအမြစ်များနှင့် သမ္မာကျမ်းစာတွင်ပေးထားသော သတင်းအချက်အလက်များနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက၊ ထိုခေတ်၏သမိုင်းကို အနီးစပ်ဆုံး ယုံကြည်စိတ်ချရသော ပြန်လည်တည်ဆောက်မှုကို ရရှိနိုင်သည်။

The history of this period is based to a great extent on Herodotus’ account, and therefore lacks exactness in many details. For example, the battle of Carchemish, in which Necho II was severely defeated by Nebuchadnezzar—attested in the Bible and by archeology—is not even mentioned. The reasons for the defects in Herodotus’ history lie in the fact that he based his work, not on written records, but on oral information secured during a visit to Egypt about 445 b.c., when the events described lay 80 or more years in the past. Nevertheless, much correct information may be gained from a careful study of Herodotus’ reports, which, when sifted and compared with more nearly contemporary sources and with information given in the Bible, permit an approximately reliable reconstruction of the history of the period.

နီကိုတစ်ခုမြောက်၊ ဆိုင်းစ်၏မြို့မင်းသားတစ်ဦးသည်၊ ဖြစ်နိုင်ခြေ နှစ်ဆယ့်လေးခုမြောက်မင်းဆက်၏ တေဖနာခတ်မှဆင်းသက်လာသူဖြစ်ပြီး၊ တာဟာကာ၏အချိန်အတွင်း အာရှုရိယားများကို ပုန်ကန်မှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သောကြောင့် အေဆာဟဒ္ဒွန်မှ မင်းဘွဲ့ပေးအပ်ခံခဲ့ရသည်။ သူသည် အာရှုရိယားသို့ အကျဉ်းသားအဖြစ် ပို့ဆောင်ခံခဲ့ရသော်လည်း၊ အာရှုဘနိပေါ၏ ယုံကြည်မှုကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့ပြီး ဆိုင်းစ်တွင် ၎င်း၏ရုံးနှင့် ထီးနန်းသို့ ပြန်လည်ခန့်အပ်ခံခဲ့ရသည်။

Necho I, a city prince of Saïs, perhaps a descendent of Tefnakht of the Twenty-fourth Dynasty, had been given the title of king by Esarhaddon for taking part in a rebellion against the Assyrians during Taharka’s time he was sent to Assyria as a prisoner, but succeeded in regaining the confidence of Ashurbanipal and was restored to his office and throne at Saïs.

ဆမ်တစ်ခုမြောက် (ဘီစီ ၆၆၃—၆၁၀)။—နီကိုတစ်ခုမြောက်သည် တာနူတမုန်မှ သတ်ဖြတ်ခံရပြီးနောက်၊ ၎င်း၏စွမ်းအားရှိသောသား ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် အာရှုရိယားများထံမှ အကူအညီရယူခဲ့သည်။ အီသီယိုးပီးယားမင်းဆက်ကို အာရှုရိယားများက အီဂျစ်မှ နှင်ထုတ်သောအခါ၊ ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် စစ်ဆင်ရေးအတွင်း ပေးအပ်ခဲ့သော တန်ဖိုးရှိသောဝန်ဆောင်မှုများအတွက် မန်ဖစ်စ်၏မင်းဘွဲ့ကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ နိုင်ငံ၏အခြားဒေသများကို ဒေသခံမင်းသားအမျိုးမျိုးအောက်တွင် ထားရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ အာရှုဘနိပေါသည် ၎င်း၏ညီဖြစ်သူ ဦးဆောင်သော ဘေဘီလွန်ပုန်ကန်မှုကို ဖြေရှင်းရာတွင် အလုပ်များနေချိန်တွင်၊ ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် လိမ္မာပါးနပ်သောလှုပ်ရှားမှုများဖြင့် အာရှုရိယားထိန်းချုပ်မှုမှ လွတ်မြောက်ခဲ့သည်။ လိုင်ဒီယာ၏ ဂျိုင်ဂစ်မှ အကူအညီဖြင့် သူသည် ဘီစီ ၆၅၅ တွင် သီဘစ်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ၁၄ နှစ်အတွင်း အီဂျစ်တစ်ခုလုံးကို ၎င်း၏လက်ထဲတွင် ရရှိခဲ့သည်။

Psamtik I (663—610 B.C.).—After Necho I had been killed by Tanutamon, his energetic son Psamtik I turned to the Assyrians for help. When the Ethiopian Dynasty was expelled from Egypt by the Assyrians, Psamtik received the kingship of Memphis as a reward for valuable services rendered during the campaign, and other parts of the country were put under the rulership of various local princes. However, when Ashurbanipal was busily engaged in settling the Babylonian revolt led by his own brother, Psamtik managed through clever moves and without great difficulty to rid himself of Assyrian control. With the help of Gyges of Lydia he took Thebes in 655 b.c., and in 14 years all Egypt was in his hands.

ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် ငှားရမ်းထားသောစစ်တပ်များဖြင့် ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုကို ထူထောင်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ အိုင်ယိုးနီးယားကျွန်းများမှ ဂရိလူမျိုးများ၊ ပါလက်စတိုင်းမှ ဂျူးလူမျိုးများ၊ အာရှမိုင်းနားမှ ကဲရီးယန်များနှင့် အခြားသူများသည် ၎င်း၏စစ်တပ်တွင် အမှုထမ်းခဲ့ပြီး ၎င်း၏ခံတပ်များကို ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ သူသည် ဂရိလူမျိုးအခြေချသူများကို မျက်နှာသာပေးခဲ့ပြီး၊ လူဦးရေ၏ ၂၀ ရာခိုင်နှုန်းမှ ဝင်ငွေခွန်ကို ရရှိခဲ့သော်လည်း၊ အီဂျစ်မင်းတစ်ဦးလိုအပ်သော သစ္စာရှိမှုကို ထိန်းသိမ်းရန် ဘုန်းကြီးများနှင့် စစ်သားများကို ခွန်ပိုင်းမှ ကင်းလွတ်ခွင့်ပေးခဲ့သည်။ ထိုခေတ်၏ယဉ်ကျေးမှုသည် ဂန္တဝင်ခေတ်ကို တုပခြင်း သို့မဟုတ် ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းကို ကိုယ်စားပြုခဲ့သည်။ ရှေးခေတ်ပိရမစ်များကို ပြုပြင်ခဲ့ပြီး၊ ရှေးဟောင်းဘွဲ့များကို ပြန်လည်အသက်သွင်းခဲ့ပြီး၊ ပိရမစ်များ၏ သင်္ချိုင်းကျောက်စာများကို ပြန်လည်ကူးယူထွင်းထုခဲ့ပြီး၊ ရုပ်ထုများနှင့် ရုပ်ကြွင်းများကို ရှေးဟောင်းပုံစံဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့သည်။

Psamtik established and maintained his rule with the help of mercenary forces. Greeks from the Ionian Islands, Jews from Palestine, Carians from Asia Minor, and others served in his army and manned his fortresses. He favored Greek colonists, and received an income tax of 20 per cent from the population, but left priests and soldiers tax exempt in order to retain the loyalty of these two most important classes, whose good will an Egyptian king needed. The culture of the time represented an imitation or revival of the classical period. Pyramids of the old kingdom were repaired, ancient titularies were revived, mortuary inscriptions of the pyramids were again copied and carved into tomb walls, and statues and reliefs were executed in the ancient style.

အီဂျစ်ကို ပြန်လည်ပေါင်းစည်းပြီး ၎င်း၏နိုင်ငံရေးလွတ်လပ်မှုကို ပြန်လည်ထူထောင်ပြီးနောက်၊ ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် နှစ်ဆယ့်ရှစ်နှင့် နှစ်ဆယ့်ကိုးခုမြောက်မင်းဆက်များ၏ အီဂျစ်အာရှအင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် အစီအစဉ်ကို စဉ်းစားခဲ့ပုံရသည်။ ဘီစီ ၆၄၀ တွင် သူသည် ပါလက်စတိုင်းသို့ ချီတက်ခဲ့ပြီး၊ ဖိလိစ္စတင်မြို့ဖြစ်သော အာရှဒုဒ်ကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ဝိုင်းထားခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုအချိန်က ဆစ်သီယန်များ၏ကျူးကျော်မှုက ၎င်း၏အင်ပါယာအိပ်မက်များကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ သူသည် ပြင်းထန်သောဆက်ကပ်လှူဒါန်းမှုဖြင့် ကိုယ့်ကိုယ်ကို လွတ်မြောက်စေခဲ့ပြီး အီဂျစ်သို့ ကျူးကျော်မှုကို ရှောင်ရှားနိုင်ခဲ့သည်။ ဆစ်သီယန်များသည် ၎င်းတို့၏ဆက်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများကို အလွန်အမင်း တိုးချဲ့ထားပြီးဖြစ်သဖြင့်၊ ဆမ်တစ်ခုမြောက်၏ ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးချဉ်းကပ်မှုကို ကြိုဆိုခဲ့ပြီး၊ ရည်ရွယ်ထားသော ကျူးကျော်မှုကို မျက်နှာပြောင်မဆုံးရှုံးဘဲ ဖျက်သိမ်းခဲ့ပုံရသည်။ ဘေဘီလွန်မှတ်တမ်းများအရ အီဂျစ်သည် မီဒိစ်နှင့် ဘေဘီလွန်များကို ဆန့်ကျင်သည့် အာရှုရိယား၏ နောက်ဆုံးတိုက်ပွဲအတွင်း နှစ်ပေါင်းများစွာ အကူအညီပေးခဲ့သည်မှာ ထင်ရှားသည်။ ဆမ်တစ်ခုမြောက်သည် အရှေ့ဘက်မှ အင်အားသစ်များကို တွန်းလှန်ရန် အာရှုရိယားကို ကာကွယ်ပြည်နယ်အဖြစ် ထိန်းသိမ်းလိုခဲ့ပုံရသည်။

After reuniting Egypt and re-establishing its political independence, Psamtik seems to have played with the plan of rebuilding the Egyptian Asiatic empire of the Eighteenth and Nineteenth Dynasties. In 640 b.c. he marched into Palestine, where he besieged the Philistine city of Ashdod for years; but the Scythian invasion of that time put an end to his dreams of empire. He was able to buy himself off by a heavy tribute and thereby avoided an invasion of Egypt. Having already overextended their lines of communication, the Scythians seem also to have welcomed Psamtik’s conciliatory advances, and were apparently happy to call off the intended invasion without losing face. From Babylonian records it is evident that Egypt assisted Assyria for several years during its last struggle against the Medes and Babylonians. Psamtik apparently wanted to keep Assyria alive as a buffer state against the new powers of the east.

နီကိုနှစ်ခုမြောက် (ဘီစီ ၆၁၀—၅၉၅)။—ဆမ်တစ်ခုမြောက်၏သား နီကိုနှစ်ခုမြောက်သည် ထီးနန်းတက်သောအခါ၊ ၎င်း၏ဖခင်၏မူဝါဒများကို လိုက်နာခဲ့သည်။ သူသည် ဘီစီ ၆၀၉ ၏နွေဦးသို့မဟုတ် နွေရာသီတွင် မီဒိစ်နှင့် ဘေဘီလွန်များကို ဆန့်ကျင်ရန် အားနည်းနေသော အာရှုရိယားတပ်ဖြစ်သည့် အာရှူရ်-ဦဘလိတ်ကို ကူညီရန် မြောက်ဘက်သို့ ချီတက်ခဲ့သည်။ ဂျူဒါ၏မင်း ဂျိုစီယာသည် ဘေဘီလွန်များ၏မဟာမိတ်ဖြစ်ပုံရပြီး၊ မဂီဒိုအနီးတွင် သူ့ကို တွန်းလှန်ခဲ့ပြီး ထိုတိုက်ပွဲတွင် ရရှိခဲ့သောဒဏ်ရာများကြောင့် သေဆုံးခဲ့သည်။ နီကို၏မြောက်ဘက်ချီတက်မှုသည် အာရှုရိယားနိုင်ငံ၏အဆုံးသတ်ကို တားဆီးရန် မအောင်မြင်ခဲ့သည်မှာ ဘေဘီလွန်ရာဇဝင်မှတ်တမ်းက ဖော်ပြသည်။ သို့သော်၊ နီကို၏စစ်တပ်သည် ရှုံးနိမ့်မှုမခံခဲ့ရပုံရသည်၊ အကြောင်းမှာ မဂီဒိုတိုက်ပွဲပြီးနောက် ၃ လအကြာတွင် သူသည် ဆီးရီးယားရှိ ရစ်ဘလာမှ ၎င်း၏ယာယီဌာနချုပ်မှ ဂျူဒါအပေါ် ပြင်းထန်သောဆက်ကပ်လှူဒါန်းမှုကို ချမှတ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ဂျိုစီယာ၏အီဂျစ်ဆန့်ကျင်ရေးသား ဂျီဟိုအာဇကို ဖယ်ရှားကာ ၎င်း၏အီဂျစ်ထောက်ခံသူညီ ဂျီဟိုယာကင်ဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည် (ရာဇဝင်ချုံး ၃၅:၂၀–၂၄; ၃၆:၁–၄)။ ဆိုင်ဒွန်တွင်တွေ့ရှိခဲ့သော နီကို၏ကျောက်တိုင်တစ်ခုသည် ၎င်းသည် ထိုနှစ်များအတွင်း ဖိုနီးရှားအပေါ် ထိန်းချုပ်မှုတစ်ခုကို ကျင့်သုံးခဲ့သည်ဟု သက်သေပြပြီး၊ ဘေဘီလွန်ရာဇဝင်မှတ်တမ်းက ဘီစီ ၆၀၆/၅ တွင် ဘေဘီလွန်တပ်စခန်းများအပေါ် အီဂျစ်အောင်ပွဲများကို မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။

Necho II (610—595 B.C.).—When Necho II, Psamtik’s son, came to the throne, he pursued his father’s policies. He marched north in the spring or summer of 609 b.c. to aid the weak Assyrian forces of Ashur-uballit against the Medes and Babylonians. King Josiah of Judah, apparently an ally of the Babylonians, withstood him near Megiddo and died of wounds received there in battle. Necho’s march to the north failed to stave off the end of the Assyrian kingdom, as is implied by the Babylonian Chronicle. However, Necho’s army apparently did not suffer a defeat, because three months after the battle of Megiddo he was able from his temporary headquarters at Riblah in Syria to impose a heavy tribute on Judah and to remove Josiah’s anti-Egyptian son, Jehoahaz, who was replaced by Jehoiakim, his more pro-Egyptian brother (2 Chron. 35:20–24; 36:1–4). A stele of Necho found at Sidon is also proof that he exercised some degree of control over Phoenicia during those years, while the Babylonian Chronicle records two Egyptian victories over Babylonian garrisons in the year 606/5 b.c.

အာရှုရိယားကို အောင်မြင်စွာဖယ်ရှားပြီးနောက်၊ ဘေဘီလွန်များသည် အီဂျစ်အင်အားကို ထိန်းချုပ်ရန် လိုအပ်သည်ဟု ခံစားခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် အိုမင်းနေပြီး ဖျားနာနေသော နဘိုပိုလဆာသည် နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာကို ကာချီမ့်ရှ်ရှိ အီဂျစ်စစ်တပ်ကို ဆန့်ကျင်ရန် ပို့ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၀၅ ၏နွေဦးသို့မဟုတ် နွေရာသီအစောပိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော တိုက်ပွဲတွင်၊ အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ကာချီမ့်ရှ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဟာမတ်အနီးတွင် နှစ်ကြိမ်ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၀၅ ဩဂုတ်လတွင်၊ နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာသည် ဆီးရီးယားနှင့် ဖြစ်နိုင်ခြေ ပါလက်စတိုင်းတစ်ခုလုံး၏ အနည်းဆုံးအာဏာရှင်ဖြစ်လာခဲ့ပြီး၊ အီဂျစ်ကို ကျူးကျော်ရန် အဆင်သင့်ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ၎င်း၏ဖခင်သေဆုံးမှုသတင်းကို ရရှိခဲ့ပြီး၊ ချက်ချင်းဘေဘီလိုးနီးယားသို့ ပြန်လည်သွားခဲ့သည်။ ၎င်းသည် နီကိုနှင့် အီဂျစ်ကို ကယ်တင်ခဲ့သည်။ ကာချီမ့်ရှ်တွင် ရှုံးနိမ့်ပြီးနောက်၊ အီဂျစ်စစ်တပ်သည် ယူဖရေးတီးမြစ်ကို ထပ်မံမမြင်ခဲ့ရသော်လည်း၊ ဘီစီ ၆၀၁ တွင် နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာ၏စစ်တပ်ကို ထပ်မံပြင်းထန်သောဆုံးရှုံးမှုများကို ဖြစ်စေနိုင်ခဲ့သည်။

Having successfully eliminated Assyria, the Babylonians felt they must curtail Egyptian power. The aged and ailing Nabopolassar therefore sent Nebuchadnezzar, the crown prince, against the Egyptian army at Carchemish. In the ensuing battle, fought in the spring or early summer of 605 b.c., the Egyptians were twice beaten, first at Carchemish, and a little later near Hamath. In August, 605 b.c., when Nebuchadnezzar was the unchallenged master of all Syria and perhaps also of Palestine, he was ready to invade Egypt. At that time he received the report of his father’s death, and immediately returned to Babylonia. This saved Necho and Egypt. Although the Egyptian army, after the defeat at Carchemish, probably never saw the Euphrates again, it remained strong enough to inflict heavy losses on Nebuchadnezzar’s army once more in 601 b.c.

နီကိုသည် နိုင်းမြစ်နှင့် အနီရောင်ပင်လယ်ကြားတွင် တူးမြောင်းတစ်ခု စတင်ခဲ့သည်ဟု ဂုဏ်ပြုခံရပြီး၊ ထိုစီမံကိန်းတွင် လူ ၁၂၀,၀၀၀ သေဆုံးခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ သို့သော်၊ ၎င်း၏အင်ဂျင်နီယာများက အနီရောင်ပင်လယ်၏ရေမျက်နှာပြင်သည် မြေထဲပင်လယ်ထက် ပိုမိုမြင့်မားပြီး၊ တူးမြောင်းပြီးစီးပါက အနီရောင်ပင်လယ်၏ရေများ စီးဝင်လာသည်နှင့် အောက်အီဂျစ်ကို ရေလွှမ်းမိုးမည်ဟု ယုံကြည်စေသောအခါ သူသည် ထိုလုပ်ငန်းကို စွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။ ဤအမှားကို အသိအမှတ်ပြုပြီး၊ ဒါရီယပ်စ်တစ်ခုမြောက်သည် ဤတူးမြောင်းကို ၈၀ နှစ်ခန့်အကြာတွင် ပြီးစီးခဲ့သည်။ ၎င်းသည် လက်ရှိဆူးအက်စ်တူးမြောင်း၏ ရှေ့ပြေးဖြစ်ပြီး၊ နှစ်ပေါင်းများစွာ အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဟီရိုဒိုတပ်စ်က နီကို၏အချိန်တွင် ဖိုနီးရှန်သင်္ဘောသားများသည် အာဖရိကကို ပထမဆုံးအကြိမ် သုံးနှစ်အတွင်း ပတ်လည်သွားလာနိုင်ခဲ့သည်ဟု ပြောပြသည်။

Necho is credited with having begun a canal between the Nile and the Red Sea, in which project 120,000 men are said to have perished. He abandoned the work before completion, however, when his engineers convinced him that the Red Sea level was higher than the Mediterranean Sea, and that Lower Egypt would be flooded as soon as the waters of the Red Sea should pour into the finished canal. Recognizing this mistake, Darius I had this canal completed some 80 years later. It was in use for many centuries, the forerunner of the present Suez Canal. Herodotus tells us that in Necho’s time Phoenician sailors accomplished, in three years, the first circumnavigation of Africa.

ဆမ်တစ်နှစ်ခုမြောက် (ဘီစီ ၅၉၅—၅၈၉)။—နီကိုနှစ်ခုမြောက်၏သား ဆမ်တစ်နှစ်ခုမြောက်နှင့်ပတ်သက်၍ သူသည် နူဘီယာကို ပြန်လည်သိမ်းပိုက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး၊ ဘေဘီလွန်ဆန့်ကျင်ရေးခုခံမှုကို စီစဉ်ရန် ပါလက်စတိုင်းသို့ တစ်ကြိမ်လည်ပတ်ခဲ့သည် (ဂျွန်ရီလန်ဒါစ် ဒီမိုတစ်ခုစာရွက်စာတမ်း၊ နံပါတ် ၉) ထက် ပိုမိုသိရှိထားခြင်းမရှိပါ။ ယီရေမီယာ ၂၇:၃ သည် ဤလှုပ်ရှားမှု၏အချိန်ကို ရည်ညွှန်းပြီး၊ အမျိုးသားအမျိုးမျိုး၏ တမန်များသည် ဂျေရုဆလင်တွင် စုဝေးခဲ့ပြီး၊ ဘေဘီလိုးနီးယားမင်းကို ပုန်ကန်မှု၏ ဘေးဆိုးသောရလဒ်များကို ယီရေမီယာမှ သတိပေးခံခဲ့ရသည်။

Psamtik II (595—589B.C.).—Of Psamtik II, Necho’s son, not much more is known than that he attempted to reconquer Nubia and that he once visited Palestine (John Rylands Demotic Papyrus, No. IX), probably to organize anti-Babylonian resistance. Jer. 27:3 may refer to the time of this activity, when envoys of different nations were gathered at Jerusalem, only to be warned by Jeremiah of the disastrous results of a revolt against the king of Babylonia.

အာပရီးစ် (ဘီစီ ၅၉၉—၅၇၀)။—သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဟောဖရာ (ယီရေမီယာ ၄၄:၃၀) ဟုခေါ်သော အာပရီးစ်သည် ၎င်း၏ဖခင်၏လုပ်ငန်းကို ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့ပြီး ဘေဘီလွန်ကို ဆန့်ကျင်သည့် အကြံအစည်များကို တက်ကြွစွာ စီစဉ်ခဲ့သည်။ သူသည် ဂျူဒါ၏မင်း ဇဒ္ဒီကိယာကို နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာကို ဆန့်ကျင်ပုန်ကန်ရန် အားပေးခဲ့သည်။ သူသည် တိုင်ယာနှင့် ဆိုက်ပရက်စ်ကို ဆန့်ကျင်သည့် ရေတပ်တိုက်ပွဲတွင် အောင်မြင်ခဲ့ပြီး၊ ဆိုင်ဒွန်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ဖိုနီးရှားတစ်ခုလုံးသည် ခဏတာအတွက် ၎င်းအောက်တွင် လက်အောက်ခံဖြစ်ခဲ့သည်။ အာဗဒ်၊ တိုင်ယာ၊ နှင့် ဆိုင်ဒွန်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သော အီဂျစ်ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများသည် ဆီးရီးယား၏ကမ်းရိုးတန်းဒေသတစ်လျှောက် ၎င်း၏သြဇာမည်မျှကြီးမားသည်ကို ပြသသည်။ ဤအောင်မြင်မှုသည် ပါလက်စတိုင်း၏သေးငယ်သောနိုင်ငံများအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အီဂျစ်လက်နက်များကို ယုံကြည်ကာ ဘေဘီလွန်ကို ဆန့်ကျင်ပုန်ကန်ခဲ့သည်။ ဟောဖရာသည် နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာ၏စစ်တပ်မှ ဝိုင်းထားခံရသော ဂျေရုဆလင်ကို ကယ်ဆယ်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း၊ ဝိုင်းထားနေသော တပ်များကို ဂျေရုဆလင်မှ ယာယီဖယ်ရှားရုံမျှသာ လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့သည် (ယီရေမီယာ ၃၇:၅–၁၁)။

Apries (589—570 B.C.).—Apries, the Biblical Hophra (Jer. 44:30), continued his father’s work and actively plotted against Babylon. It was he who encouraged Zedekiah, king of Judah, in his rebellion against Nebuchadnezzar. He won a naval battle against Tyre and Cyprus, and occupied Sidon. All Phoenicia became subject to him for a short time. Egyptian antiquities found at Arvad, Tyre, and Sidon show how great his influence was throughout the coastal region of Syria. This success made such an impression on the lesser states of Palestine that they put their trust in Egyptian arms and revolted against Babylon. Hophra actually made an attempt to relieve Jerusalem when it was besieged by Nebuchadnezzar’s army, but was not able to do more than draw the besieging forces away from Jerusalem temporarily (Jer. 37:5–11).

နီကိုနီ ခါဒ်နီဇာ၏အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း ရေးသားခဲ့သည်ဟု ယူဆရသော အာရှကလုန်မင်း (?) အာဒွန်မှ ဖါရိုထံသို့ ရေးသားထားသော အာရာမိတ်စာတစ်စောင်ကို မကြာသေးမီက အီဂျစ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤစာတွင် အာဒွန်က ဘေဘီလွန်စစ်တပ်သည် ပါလက်စတိုင်း၏ကမ်းရိုးတန်းတစ်လျှောက် တောင်ဘက်သို့ ချီတက်လာပြီး၊ အာဖက်အထိ ရောက်ရှိခဲ့သည်ဟု ဖါရိုထံသို့ ပြောပြပြီး၊ ချက်ချင်းအကူအညီပေးရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။

An Aramaic letter probably written during the reign of Nebuchadnezzar by King Adon of Ashkelon (?) was found a few years ago in Egypt. In this letter Adon told Pharaoh that the Babylonian army was marching along the coast of Palestine toward the south and that it had advanced as far as Aphek. He requested immediate help from Egypt in order to resist.

ပါလက်စတိုင်းအုပ်ချုပ်သူတစ်ဦး၏ သနားဖွယ်တောင်းပန်မှု၊ ဘုရင်ဇိဒကိယသို့သာမက အီဂျစ်၏မမှန်ကန်သောအားပေးမှုများကိုနားထောင်ပြီး ဘေဘီလုံအုပ်ချုပ်သူအား ပုန်ကန်ခဲ့သူတစ်ဦးကဲ့သို့၊ ဂျေရမီယာ၏ခေတ်ကာလတွင် လူများ၏မျှော်လင့်ချက်များအားလုံး အီဂျစ်စစ်တပ်၏လှုပ်ရှားမှုမရှိခြင်း သို့မဟုတ် ဘေဘီလုံများကိုတိုက်ခိုက်ရာတွင် ၎င်းတို့အား မလုံလောက်သောအကူအညီပေးခြင်းကြောင့် ပြိုကွဲသွားခဲ့ရသည့် ပြင်းထန်သောစိတ်ပျက်မှုကို နားလည်ရန် ကူညီပေးသည်။ ဤစာသည် ဂျေရမီယာ၏ပရောဖက်ပြုချက်များသည် အမှန်တကယ်ပြည့်စုံနေပုံကို ပြသပြီး၊ ၎င်းတွင် ဂျူဒါပတ်ဝန်းကျင်ရှိလူမျိုးများအား နီဗူခဒ်နေဇာကို သစ္စာရှိစွာအမှုထမ်းရန် တိုက်တွန်းခဲ့ပြီး ၎င်းတို့ပုန်ကန်ပါက ဆိုးရွားသောအကျိုးဆက်များကို သတိပေးခဲ့သည် (ဂျေရမီယာ ၂၇:၂–၁၁)။

The pathetic plea of a Palestinian ruler, who, like King Zedekiah, had listened to the false inducements of Egypt and rebelled against the Babylonian overlord, helps us to understand the terrible disappointment the people of Jeremiah’s time must have felt when all their hopes were shattered by the inactivity of the Egyptian army, or by the inadequate help it provided them in their fight against the Babylonians. This letter demonstrates how truly were being fulfilled Jeremiah’s prophecies, in which he had exhorted the nations surrounding Judah to serve Nebuchadnezzar faithfully and warned them of the terrible consequences if they rebelled against him (Jer. 27:2–11).

စစ်ရေးပုန်ကန်မှုတစ်ခုအတွင်း စစ်တပ်ခေါင်းဆောင် အမွတ်စီကို စစ်သားများက အီဂျစ်ဘုရင်အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။ အာပရီးစ်သည် ၎င်း၏သစ္စာရှိစစ်တပ်အပိုင်းနှင့်အတူ အမွတ်စီကိုတိုက်ခိုက်ခဲ့သော်လည်း ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပြီး အကျဉ်းသားအဖြစ်ဖမ်းဆီးခံရသည်၊ ထို့နောက် အမွတ်စီကို ပူးတွဲအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုရန် အတင်းအကြပ်ပြုလုပ်ခံခဲ့ရသည်။ နှစ်နှစ်အကြာတွင် အုပ်ချုပ်သူနှစ်ဦးကြား အငြင်းပွားမှုဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ နောက်ထပ်သွေးထွက်သံယိုတိုက်ပွဲတစ်ခုဖြစ်ပေါ်ကာ အာပရီးစ်သေဆုံးခဲ့ပြီး၊ အမွတ်စီက သူ့ကို ခမ်းနားစွာ ဘုရင်အဆင့်သင်္ဂြိုဟ်ပေးခဲ့သည်။

During the course of a military revolt the army commander Ahmose was proclaimed king of Egypt by the soldiers. Apries, with the loyal section of his army, then fought against Ahmose, but was defeated, taken prisoner, and forced to recognize Ahmose as coregent. Two years later a quarrel broke out between the two rulers, which resulted in another bloody battle and the death of Apries, whom Ahmose greatheartedly gave a royal burial.

ဘီစီ ၅၆၈ တွင်၊ အာပရီးစ်သေဆုံးပြီးမကြာမီတွင်၊ အမါဆစ် (အမွတ်စီ) သည် နီဗူခဒ်နေဇာဦးဆောင်သော စစ်ရေးထိုးစစ်တစ်ခုပုံစံဖြင့် ပြင်းထန်သောခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုနှင့် ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပုံရသည်။ ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ ဤဖြစ်ရပ်ကို မှတ်တမ်းတင်ထားသော တစ်ခုတည်းသောစာရွက်စာတမ်းသည် အကြီးအကျယ်ပျက်စီးနေသဖြင့် နီဗူခဒ်နေဇာ၏ ၃၇ နှစ်မြောက်အုပ်ချုပ်မှုနှစ်တွင် အီဂျစ်ကိုချီတက်ခဲ့သည်မှလွဲ၍ ဘာမှမသိရပါ။ ထိုမတိုင်မီ သုံးနှစ်ခန့်က ဧဇကျေလသည် ဘုရားသခင်က အီဂျစ်ကို နီဗူခဒ်နေဇာအား တိုင်ရ်မြို့ဝိုင်းခံရခြင်း၏ “လုပ်ခ” အဖြစ် ပေးအပ်မည်ဟု ပရောဖက်ပြုခဲ့သည်။ ဘီစီ ၅၆၈ တွင် အီဂျစ်ကိုဆန့်ကျင်သော ထိုးစစ်၏ရလဒ်ကို မသိရသော်လည်း၊ အမါဆစ်သည် ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်ဟု သေချာပုံရသည် (ဧဇကျေလ ၂၉:၁၇–၂၀ ကိုကြည့်ပါ)။

In 568 b.c., not long after Apries’ death, Amasis (Ahmose) seems to have been confronted with a serious threat in the form of a military campaign led by Nebuchadnezzar. Unfortunately, the only document recording this event is so badly preserved that we know nothing more than that Nebuchadnezzar marched against Egypt in his 37th regnal year. About three years earlier Ezekiel had prophesied that the Lord would give Egypt to Nebuchadnezzar as “wages” for his siege of Tyre. Although the result of the campaign of 568 b.c. against Egypt is unknown, it seems certain that Amasis suffered defeat (see Eze. 29:17–20).

သို့သော်လည်း၊ အမါဆစ်၏အုပ်ချုပ်မှု (ဘီစီ ၅၇၀–၅၂၆) သည် အများအားဖြင့် ငြိမ်းချမ်းခဲ့ပုံရသည်။ သူသည် ဂရိလူမျိုးများနှင့် မိတ်ဆွေဖြစ်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်တွင်နေထိုင်သော ဂရိလူမျိုးအများစုနေထိုင်ရာ နောကရာတစ်မြို့သည် နိုင်ငံ၏အဓိကကုန်သွယ်ရေးဗဟိုချက်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဤဖါရိုဘုရင်သည် ၎င်း၏ရေတပ်ဖြင့် ဆိုက်ပရပ်စ်ကို ထိန်းချုပ်ထားခဲ့ပြီး၊ လီဒီယာနိုင်ငံ၏ ခရိုးဆပ်စ်၊ စပါတန်လူမျိုးများနှင့်လည်း စာချုပ်များချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ ဘီစီ ၅၄၇ တွင် ပါရှနိုင်ငံ၏ ဆိုင်ရပ်စ်ကိုဆန့်ကျင်ရန် ဘေဘီလုံ၏ နာဘိုနိုင်ဒပ်စ်နှင့်လည်း စာချုပ်ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။

For the most part, however, the reign of Amasis (570–526 b.c.) seems to have been peaceful. He was a friend of the Greeks; and Naucratis, the Egyptian city where most of the Greeks resident in Egypt lived, became the chief trading center of the country. With his navy, this Pharaoh held Cyprus, and also concluded treaties with Croesus of Lydia, the Spartans, and, in 547 b.c., with Nabonidus of Babylon against Cyrus of Persia.

အမွတ်စီ၏ ရှည်လျားသောအုပ်ချုပ်မှုပြီးနောက်၊ ၎င်း၏သား ဆမ်တစ် ၃ (ဘီစီ ၅၂၆–၅၂၅) သည် တစ်နှစ်သာအုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၅၂၅ တွင် ပါရှန်အင်ပါယာ၏ ဒုတိယဘုရင် ကမ်ဘိုင်းစီးစ်သည် အီဂျစ်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး ဆမ်တစ်ကို ဖြုတ်ချခဲ့သည်။ ထိုနောက် အီဂျစ်နိုင်ငံသည် ပါရှန်အင်ပါယာ၏ အစိုးရခံပြည်နယ်တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။

After Ahmose’ long reign his son Psamtik III (526–525 b.c.) reigned for only a year. In 525 b.c. Cambyses, second king of the Persian Empire, conquered Egypt and deposed Psamtik. The country was then made a Persian satrapy.

၁၄. နီယိုဘေဘီလုံအင်ပါယာ ဘီစီ ၆၂၆ မှ ၅၈၆ အထိ

ဘေဘီလုံသည် အာရှုရိယန်များ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားချိုင့်ဝှမ်း၏ သခင်ဖြစ်လာမီ ရှည်လျားပြီး ဂုဏ်သိက္ခာရှိသော သမိုင်းကြောင်းကို ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ဆာဂုန်အက်ကဒ်၏ အင်ပါယာနှင့် အမိုရိုက်ဘုရင် ဟမ်မူရာဘီ၏ အင်ပါယာသည် အာရှုရိယန်များက ဤရှေးခေတ်ကမ္ဘာ၏ ဤအပိုင်းကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သော နိုင်ငံရေးအားနည်းချိန်ကာလများတစ်လျှောက် ဘေဘီလုံအား ဂုဏ်ကျက်သရေပေးခဲ့သည်။ ဘေဘီလုံဘာသာစကားနှင့် စာရေးနည်း၊ ၎င်း၏စာပေနှင့် ယဉ်ကျေးမှုသည် ဂန္ထဝင်ပုံစံများအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရပြီး၊ အကြောင်းတစ်ခုခုကြောင့် ဘေဘီလုံလူမျိုး၏ ဘုရား မာဒုက်သည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယန်းလူမျိုးအားလုံးအပေါ် မှော်ဆန်သောအာဏာတစ်ခုကို ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ အာရှုရိယန်များသည် ဘေဘီလုံကို အကြိမ်ကြိမ်သိမ်းပိုက်ပြီး သိမ်းပိုက်ခဲ့သော်လည်း၊ ထိုနိုင်ငံကို လေးစားမှုဖြင့် ဆက်ဆံခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းကို အာရှုရိယန်အင်ပါယာထဲသို့ အပြည့်အဝထည့်သွင်းမထားခဲ့ဘဲ၊ အခြားသိမ်းပိုက်ခံရသော နိုင်ငံများနှင့် ကွဲပြားသော အဆင့်အတန်းကို အမြဲပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ဆင်နာချရစ်သည် ဤမြို့ကို ဖျက်ဆီးရဲခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်း၏ခေတ်ပြိုင်များနှင့် အာရှုရိယန်များပင်က ဤလုပ်ရပ်ကို ဘုရားမထီမဲ့မြောက်ပြုမှုနှင့် သောကမှုအဖြစ် ယူဆခဲ့သဖြင့် ၎င်း၏သား အီဆာဟဒ်ဒုန်သည် ထီးနန်းသို့တက်ရောက်သည်နှင့် ဤမြို့ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

XIV. The Neo-Babylonian Empire From 626 to 586

B.C.

Babylonia had enjoyed a long and illustrious history before the Assyrians became masters of the Mesopotamian valley. The empire of Sargon of Akkad and that of the Amorite king Hammurabi had given a luster to Babylonia that survived the long centuries of political impotence during which the Assyrians ruled over this part of the ancient world. Babylonian language and script, its literature and culture, were considered the classical patterns; and for one reason or another Marduk, the god of the Babylonians, held a magic spell over all Mesopotamian peoples. The Assyrians conquered and occupied Babylonia repeatedly during the centuries of their supreme rule over Mesopotamia, but usually treated that country with respect. It was therefore never completely incorporated into the Assyrian Empire, and always enjoyed a status different from that of other subject nations. Sennacherib dared to destroy the city, but his contemporaries and even many Assyrians considered this such a sacrilegious and blasphemous crime that his son Esarhaddon rebuilt the city as soon as he came to the throne.

ဘေဘီလုံကို ဝန်းရံထားသော ဤရှေးခေတ်နှင့် မသေနိုင်သော ဂုဏ်ကျက်သရေသည် အာရှုရိယန်အင်ပါယာ ပြိုလဲပြီးနောက် နီယိုဘေဘီလုံအင်ပါယာကို လူတို့၏စိတ်ထဲတွင် လျင်မြန်စွာ တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်း၏တိုတောင်းသော ရာစုနှစ်တစ်ခုမပြည့်မီသော သက်တမ်းကို ကျော်လွန်သော ဂုဏ်ကျက်သရေကို ပေးခဲ့သည်။

This ancient and apparently immortal glory that surrounded Babylon made it possible for the Neo-Babylonian Empire to establish itself quickly in the minds of men after the downfall of the Assyrian kingdom, and gave its memory a luster that long survived its brief life of less than a century.

နာဘိုပိုလာဆာမှ ဘေဘီလုံအင်ပါယာသစ်ကို တည်ထောင်မှုနှင့် အာရှုရိယန်တို့ကိုဆန့်ကျင်သော ၎င်း၏ထိုးစစ်များကို အာရှုရိယန်အင်ပါယာ၏ ပြိုကွဲမှုနှင့်ဆက်စပ်ပြီး စာမျက်နှာ ၆၆၊ ၆၇ တွင် ဆွေးနွေးခဲ့သည်။ ဤဆောင်းပါးသည် ဂျေရုဆလင်မြို့ဖျက်ဆီးခံရသည့်နှစ်ဖြစ်သော ဘီစီ ၅၈၆ အထိသာ ရှေးခေတ်သမိုင်းကို ဆွေးနွေးသောကြောင့်၊ ဘေဘီလုံအင်ပါယာ၏ နောက်ဆုံး ၄၅ နှစ်ကာလဖြစ်ရပ်များကို ဤမှတ်ချက်စာအုပ်၏ တတိယတွဲတွင် ဆွေးနွေးမည်ဖြစ်သည်။

The establishment of the new Babylonian kingdom by Nabopolassar and his campaigns against Assyria have been discussed on pp. 66, 67, in connection with the breakup of the Assyrian Empire. Since this article deals with ancient history only to 586 b.c., the year of Jerusalem’s destruction, the events of the last 45 years of the Babylonian Empire will be discussed in Vol. III of this commentary.

ရင်းမြစ်များ—အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် မရှင်းလင်းသေးသော အကြောင်းများဖြင့်၊ နီယိုဘေဘီလုံအင်ပါယာကာလ၏ ခေတ်ပြိုင်သမိုင်းဆိုင်ရာ ရေးထိုးမှုများသည် အနည်းငယ်သာရှိသည်။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာစာသားများစွာသည် ဤကာလအကြောင်းကို အလင်းပေးပြီး၊ တည်ဆောက်ရေးဆိုင်ရာ ရေးထိုးမှုများသည် ဘေဘီလုံဘုရင်များ၏ ကျယ်ပြန့်သော တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းများအကြောင်း သတင်းအချက်အလက်ပေးသည်။ သို့သော်လည်း၊ အာရှုရိယန်ဧကရာဇ်များ၏ ရေးထိုးမှုများနှင့် တန်းတူညီမျှဖြစ်သော ဘုရင်ခံရာဇဝင်များ သို့မဟုတ် ပြသရေးထိုးမှုများ မတွေ့ရသေးပါ။ သမိုင်းဆိုင်ရာ ရေးထိုးမှုများ၏ ဆိုးရွားစွာ မရှိခြင်းနှင့် ရာဇဝင်မှတ်တမ်းများ၏ ရှားပါးမှုသည် ယခင်က ဘေဘီလုံလူမျိုးများ၏ နိုင်ငံရေး သို့မဟုတ် စစ်ရေးဖြစ်ရပ်များကို မှတ်တမ်းတင်ရန် ဝန်လေးမှုဟု ယူဆခဲ့သော်လည်း၊ ထိန်းသိမ်းမှုနှင့် ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု၏ မတော်မတရားဖြစ်ရပ်များကြောင့်ဖြစ်ဖွယ်ရှိသည်။ ဘေဘီလုံရာဇဝင်သည် အချိန်ကြာရှည်သိရှိပြီး အပိုင်းများအလိုက် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ၁၉၂၃ နှင့် ၁၉၅၆ တွင် နီယိုဘေဘီလုံကာလမှ ရာဇဝင်များကို စုစည်းထုတ်ဝေခဲ့သည် (ဗြိတိသျှပြတိုက်၏ ကျူနီဖောင်းစာတမ်းများထဲတွင် ယခင်ကမထုတ်ဝေရသေးသော အပိုင်းများစွာပါဝင်သည်)။ ၎င်းသည် နာဘိုပိုလာဆာမှ နီဗူခဒ်နေဇာ၏ ၁၁ နှစ်မြောက်နှစ်အထိ နှစ်စဉ်ဖြစ်ရပ်များကို မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး၊ နာဘိုပိုလာဆာ၏ အုပ်ချုပ်မှုတွင် ခုနစ်နှစ်ကြာ ပြတ်လပ်မှုတစ်ခုရှိသည်။ နာဘိုနိုင်ဒပ်စ်ရာဇဝင်ဟုခေါ်သော ရာဇဝင်သည် ကျိုးပဲ့နေသော်လည်း၊ ဘေဘီလုံ၏ နောက်ဆုံးဘုရင်အုပ်ချုပ်မှုအတွင်း နှစ်ပေါင်းများစွာအတွင်း ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော ဖြစ်ရပ်များကို ဖော်ပြထားသည်။

Sources.—For reasons not yet entirely clear, few contemporary historical inscriptions of the Neo-Babylonian Empire period are known. Many economic texts shed some light on the period, and building inscriptions provide information on the extensive construction activities of the Babylonian monarchs. But no royal annals or display inscriptions yet found have been equal in any way to those of the Assyrian emperors. The deplorable absence of historical inscriptions and the scarcity of chronicles, earlier attributed to Babylonian reluctance to record political or military events, are more likely due to the accidents of preservation and discovery. The Babylonian Chronicle was long known and published in parts. In 1923 and 1956 collections of those from the Neo-Babylonian period were issued (including several hitherto unpublished portions found among the cuneiform tablets of the British Museum). This provides a year-by-year account of political events from Nabopolassar’s accession year to the year 11 of Nebuchadnezzar except for a break of seven years in Nabopolassar’s reign. The so-called Nabonidus Chronicle, although broken, gives an account of the happenings of a number of years during the reign of the last Babylonian king.

ယေဘုယျအားဖြင့်၊ နီယိုဘေဘီလုံကာလ၏ သမိုင်းကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန်အတွက် ကျူနီဖောင်းမှတ်တမ်းများသည် အလွန်နည်းပါးသည်။ ထို့ကြောင့် သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဤကာလ၏ အသေးစိတ်မှတ်တမ်းများသည် သမ္မာကျမ်းသမိုင်း၏ အခြားကာလများထက် ပိုမိုပါဝင်နေခြင်းသည် ကျေနပ်စရာဖြစ်သည်။ ဘုရင်များကျမ်း၊ ရာဇဝင်ချုံးကျမ်း၊ ဂျေရမီယာ၊ ဒံယေလကျမ်းများတွင် ပေးထားသော အချက်အလက်များ၊ ဂျိုးဆီဖပ်စ်၏ လက်ရာများနှင့် ရရှိနိုင်သော ကျူနီဖောင်းမှတ်တမ်းများမှ ပေးထားသော အချက်အလက်များသည် ဂျူဒါဘုရင်နိုင်ငံ၏ အဆုံးသတ်ကို အမှတ်အသားပြုသော ဤရှေးခေတ်ကမ္ဘာ၏ အရေးပါသောကာလတွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သည်များကို တိကျစွာ ပေါင်းစပ်ဖော်ပြရန် ဖြစ်နိုင်ခဲ့သည်။

On the whole, however, there are extremely few cuneiform records available for a reconstruction of the history of the new Babylonian period. It is therefore a matter of satisfaction that the Bible contains more detailed records of this period than of any other period of Bible history. The information provided in the books of Kings, Chronicles, Jeremiah, and Daniel, added to that found in Josephus’ works and that of the available cuneiform records, makes it possible to piece together a fairly clear picture of what happened in this significant period of the ancient world that marked the end of the kingdom of Judah.

ခေတ်မှတ်တမ်း

နီယို-ဘေဘီလုံအင်ပါယာ၏ ခေတ်မှတ်တမ်းသည် တိကျစွာ သတ်မှတ်ထားသည်။ ဘာလင်ပြတိုက်ရှိ တစ်ချပ်သော ကျောက်ပြားတွင် နဘူခဒ်နီဇာ၏ ၃၇ နှစ်မြောက် အုပ်ချုပ်မှုနှစ်အတွင်း ပြုလုပ်ခဲ့သော နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ စောင့်ကြည့်မှုများစွာ၏ မှတ်တမ်းများ ပါရှိသည်။ ဤမှတ်တမ်းများကို နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်များက စစ်ဆေးသောအခါ ဖော်ပြထားသော ဖြစ်စဉ်များသည် ဘီစီ ၅၆၈/၅၆၇ ခုနှစ်နှင့် ညီမျှသော ဘေဘီလုံပြက္ခဒိန်နှစ်၊ နွေဦးမှ နွေဦးအထိ ဖြစ်ပျက်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားသည်။ ဤနည်းဖြင့် နဘူခဒ်နီဇာ၏ ၃၇ နှစ်မြောက် အုပ်ချုပ်မှုနှစ်ကို ဘီစီ ရက်စွဲများဖြင့် တိကျစွာ သတ်မှတ်နိုင်သောကြောင့် ထိုခေတ်က ရက်စွဲပါ စီးပွားရေးစာရွက်စာတမ်းများစွာ၏ အကူအညီဖြင့် ဤဘုရင်၏ အုပ်ချုပ်မှုတစ်ခုလုံးနှင့် နီယို-ဘေဘီလုံအင်ပါယာ၏ အခြားဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် လွယ်ကူသည်။ ဤနည်းဖြင့် ရရှိသော ခေတ်မှတ်တမ်းသည် တိုလမီ၏ ကယ်နွန်တွင်ပါရှိသော ဘေဘီလုံဘုရင်များစာရင်းနှင့် ပြီးပြည့်စုံစွာ ကိုက်ညီသောကြောင့် အင်ပါယာသစ်ကာလ၏ ခေတ်မှတ်တမ်းသည် ခိုင်မာသောအချက်များပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်မှာ သံသယဖြစ်စရာမရှိပေ။

Chronology.—The chronology of the Neo-Babylonian Empire is fixed. A tablet in the Berlin Museum contains the records of numerous astronomical observations made during the 37th year of Nebuchadnezzar’s reign. When these records were checked by astronomers it became apparent that the phenomena described occurred in the Babylonian calendar year equivalent to 568/567 b.c., spring to spring. Since it is possible in this way to determine the 37th regnal year of Nebuchadnezzar to the exact day, in terms of b.c. dates, it is easy with the help of the tens of thousands of dated business documents of that time to reconstruct the complete reign of this monarch and of the other kings of the Neo-Babylonian Empire. Since the chronology secured in this manner agrees perfectly with the list of Babylonian kings contained in the Canon of Ptolemy, there is no doubt that the chronology of the new empire period is based on solid facts.

နဘိုပိုလက်စ်ဆာ (ဘီစီ ၆၂၆-၆၀၅)

ဖြစ်ရပ်များသည် နဘိုပိုလက်စ်ဆာကို ထူးကဲစွာ မျက်နှာသာပေးခဲ့သည်။ သူသည် အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ နောက်ဆုံးအရိပ်ဘုရင်များလက်အောက်တွင် ဘေဘီလုံ၏ လွတ်လပ်သော ဘုရင်တစ်ပါးဖြစ်ခဲ့သည်။ သူသည် မေရိုဒတ်ခလာဒန် (မာဒု့ခ်-အပလ်-အီဒီနာ) က နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြိုးပမ်းတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်များအားလုံးကို ရရှိခဲ့သည်။ သူသည် ခါလဒီယန်ဘုရင်စနစ်အောက်တွင် ဘေဘီလုံအင်ပါယာကို တည်ထောင်ခဲ့ရုံသာမက ၎င်း၏အကြီးမားဆုံးရန်သူ အာရှုရိယအင်ပါယာကို ဖုန်မှုန့်ထဲသို့ ပြိုလဲသွားသည်ကို မြင်တွေ့ရခြင်း၏ ပျော်ရွှင်မှုကိုလည်း ရရှိခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၁၂ တွင် နိနဝေမြို့ကို မီးဒီးယန်များနှင့် ဘေဘီလုံလူမျိုးများက ဖျက်ဆီးသောအခါ ဆိုင်ယဆရီးစ်နှင့် နဘိုပိုလက်စ်ဆာတို့သည် ပြိုလဲသွားသော အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ နယ်မြေများကို ၎င်းတို့အကြား ခွဲဝေယူခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဘေဘီလုံဘုရင်ထံသို့ ပါးရှားပင်လယ်ကွေ့မှ မက်ဆိုပိုတေးမီးယား၊ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းမှ အီဂျစ်နယ်နမိတ်အထိ အနည်းဆုံး အမည်ခံအင်ပါယာတစ်ခု ကျရောက်ခဲ့သည်။ မီးဒီးယန်များသည် အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ မြောက်ပိုင်းနှင့် အနာတိုလီယံပြည်နယ်များကို ရယူရန် စိတ်ကျေနပ်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ဤအင်ပါယာသစ်နှစ်ခုအကြား ဆက်ဆံရေးသည် ကျွန်ုပ်တို့၏ မပြည့်စုံသော အသိပညာအရ အနှောင့်အယှက်မရှိဘဲ ဖော်ရွေမှုအပြည့်ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ အပြန်အလှန်ခင်မင်မှုကို နဘိုပိုလက်စ်ဆာ၏သားနှင့် ဆက်ခံသူ နဘူခဒ်နီဇာနှင့် မီးဒီးယန်မင်းသမီး အမူဟီယာ (အမီဟီယာ) တို့၏ အိမ်ထောင်ဖြစ်မှုဖြင့် တံဆိပ်ခတ်ခဲ့သည်။

Nabopolassar (626–605 B.C.).—Events exceptionally favored Nabopolassar, who had been an independent monarch over Babylonia under the last shadow kings of Assyria. He gained all for which Marduk-apal-iddina (Merodachbaladan) had fought hard for many years. He not only established a Babylonian empire under a Chaldean monarchy but also had the joy of seeing Assyria, his greatest enemy, fall in the dust. When Nineveh was destroyed by the Medes and Babylonians in 612 b.c., Cyaxares and Nabopolassar divided between themselves the territory of the fallen Assyrian colossus. Thus there fell to the Babylonian king an empire that, nominally at least, reached from the Persian Gulf through Mesopotamia, Syria, and Palestine, to the borders of Egypt. The Medes were satisfied to receive the northern and Anatolian provinces of the former Assyrian Empire. Furthermore, relations between the two new powers remained cordial and were never disturbed—as far as our incomplete knowledge of that period goes. Their mutual friendship was sealed by a marriage between Nebuchadnezzar, Nabopolassar’s son and heir, and the Median princess Amuhia (Amyhia).

နိနဝေပြိုလဲပြီးနောက်နှစ်များတွင် နဘိုပိုလက်စ်ဆာသည် အသစ်ရရှိထားသော နယ်မြေများကို စုစည်းပြီး အီဂျစ်တပ်ဖွဲ့များ၏ အကူအညီဖြင့် ဟာရန်ဒေသတွင် အာရှူရိယဘုရင် အာရှူရ်-အုဘလ္လစ်(၂) လက်အောက်တွင် တည်ရှိရန် တိုက်ပွဲဝင်နေသော အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ အကြွင်းအကျန်များကို ချေမှုန်းရန် အသုံးပြုခဲ့သည်။ နှစ်အနည်းငယ်ကြာအောင် ဘေဘီလုံဘုရင်သည် ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်နိုင်သော အောင်မြင်မှုမျိုး မရရှိခဲ့သော်လည်း အာရှုရိယတပ်ဖွဲ့များ၏ အင်အားသည် အားနည်းသွားရမည်ဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၆၀၉ တွင် အာရှုရိယတပ်ဖွဲ့များသည် လုံးဝဖယ်ရှားခံရပုံရပြီး ထိုအချိန်မှစ၍ စစ်ရေးဆန့်ကျင်သူများအဖြစ် ထပ်မံဖော်ပြခံရခြင်း မရှိတော့ပေ။ သို့သော် အီဂျစ်ဘုရင် နီကိုသည် ဂျိုးဆီယာကို အနိုင်ယူပြီးနောက် ဂျူဒါကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ဆီးရီးယားနှင့် မြောက်ပိုင်း မက်ဆိုပိုတေးမီးယားအချို့ကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ နဘိုပိုလက်စ်ဆာသည် အာရှုရိယအင်ပါယာ၏ နယ်မြေများကို ဆက်ခံသူအဖြစ် မိမိကိုယ်ကို ယူဆခဲ့သောကြောင့် နီကိုသိမ်းပိုက်ထားသော အာရှတိုက်နယ်မြေများကို အီဂျစ်အား ဆက်လက်ပိုင်ဆိုင်ခွင့်ပြုမည်မဟုတ်ပေ။ ဘီစီ ၆၀၆ အကုန်တွင် နဘိုပိုလက်စ်ဆာသည် ၎င်း၏ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားပိုင်ဆိုင်မှုများကို ငြိမ်းချမ်းစေပြီး အနောက်ဘက်ရှိ အီဂျစ်အန္တရာယ်ကို ပိုမိုအာရုံစိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် ဘေဘီလုံတပ်ဖွဲ့များသည် ပြင်းထန်စွာ ဖိအားပေးခံနေရသည်။ အသက်အရွယ်ကြီးရင့်ပြီး နာမကျန်းဖြစ်နေသော ဘုရင်ဖြစ်သောကြောင့် မင်းသား နဘူခဒ်နီဇာကို အီဂျစ်တပ်ဖွဲ့များကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ရန် တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့သည်။ ယူဖရေးတီးမြစ်ပေါ်ရှိ ကာချမီ့ရှ်တွင် ပထမဆုံး အီဂျစ်တပ်ဖွဲ့များကို ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်နိုင်သော အောင်မြင်မှုများ ရရှိခဲ့ပြီး ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အကြာ ဆီးရီးယားရှိ ဟာမတ်အနီးတွင် ထပ်မံအောင်မြင်မှုရရှိခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၀၅ နွေရာသီတွင် နဘူခဒ်နီဇာသည် အီဂျစ်ကို ကျူးကျော်ရန် အဆင်သင့်ဖြစ်နေစဉ် ၎င်း၏ဖခင် သေဆုံးသွားသည့်သတင်းကို ရရှိခဲ့ပြီး (အဘ်လ ၈ ရက်၊ ခန့်မှန်းခြေ ဩဂုတ်လ ၁၅ ရက်) ဘေဘီလုံသို့ ချက်ချင်းပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့ပြီး အီလူလ် ၁ ရက် (ခန့်မှန်းခြေ စက်တင်ဘာလ ၇ ရက်) တွင် ထီးနန်းတက်ခဲ့သည်။

The years after the fall of Nineveh were used to consolidate the newly acquired territory and to crush the remnants of the Assyrian kingdom that fought for existence under their king Ashur-uballit II in the region of Haran, aided by Egyptian forces. For several years the Babylonian king gained no decisive victory, though Assyrian strength must have been weakened. By 609 b.c. the Assyrian forces seem to have been completely eliminated, and from that time on are not mentioned any more as military opponents, but King Necho of Egypt had, through his victory over Josiah, come into possession of Judea, and had also occupied Syria and parts of northern Mesopotamia. Since Nabopolassar considered himself the heir to the territories that had belonged to the Assyrian Empire, he could not permit Egypt to remain in possession of the Asiatic territories occupied by Necho. By the end of 606 b.c. Nabopolassar had pacified his Mesopotamian possessions and could pay more attention to the Egyptian menace in the west, where the Babylonian garrison forces were sorely pressed. Since the aged king was ailing, the crown prince, Nebuchadnezzar, was entrusted with the campaign against the Egyptians. Decisive victories over the Egyptian army were gained first at Carchemish on the Euphrates, and a few weeks later near Hamath in Syria. In the summer of 605 b.c. Nebuchadnezzar was ready for the invasion of Egypt when news reached him of his father’s death on the 8th of Ab (approximately August 15, 605). This led to his immediate return to Babylon and his accession to the throne on Elul 1 (approximately September 7).

နဘူခဒ်နီဇာ(၂) (ဘီစီ ၆၀၅-၅၆၂)
နဘိုပိုလက်စ်ဆာ၏ ထိုက်တန်သော ဆက်ခံသူအဖြစ် နဘူခဒ်နီဇာ(၂)သည် ဘေဘီလုံအား အောင်မြင်ပြီး ဂုဏ်ကျက်သရေရှိသော ဘုရင်တစ်ပါးဖြစ်ခဲ့သည်။ သူသည် အထူးသဖြင့် ဂျူဒါကို ဆန့်ကျင်သော စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုများစွာကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်ကို သမ္မာကျမ်းစာနှင့် မကြာသေးမီက ရှာဖွေတွေ့ရှိထားသော ဘေဘီလုံရာဇဝင်မှတ်တမ်းများမှ သိရှိရသည်။ ၎င်း၏အင်ပါယာတွင်ပါဝင်သော နိုင်ငံများကို ငြိမ်းချမ်းစေနိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း သူသည် ၎င်း၏အင်အားနှင့် အရင်းအမြစ်အများစုကို ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းများအတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ၎င်း၏ အဓိကရည်မှန်းချက်မှာ ၎င်း၏မြို့တော်ကို ကမ္ဘာ့အဂုဏ်ကျက်သရေအရှိဆုံး မြို့ကြီးဖြစ်လာစေရန်ဖြစ်သည်။ နန်းတော်များ၊ ဘုရားကျောင်းများနှင့် ခံတပ်များ တည်ဆောက်ရန် ကြီးမားသောငွေကြေးများကို သုံးစွဲခဲ့ပြီး နဘူခဒ်နီဇာသည် “ဤဂုဏ်ကျက်သရေရှိသော ဘေဘီလုံသည် ငါတည်ဆောက်ခဲ့သည်မဟုတ်လော” (ဒံယလ ၄:၃၀) ဟု ပြောနိုင်ခဲ့သည်။ သူတည်ဆောက်ခဲ့သော မြို့တော်၏ ဖော်ပြချက်ကို ဒံယလ ၄ ၏ ထပ်ဆောင်းမှတ်ချက်တွင် ဖော်ပြထားသည်။

Nebuchadnezzar II (605–562 B.C.).—In Nebuchadnezzar II, Nabopolassar had a worthy successor, and Babylon a successful and illustrious king. He carried out many military campaigns, especially against Judah, as we know from the Bible and from the recently discovered Babylonian Chronicle, and was able to pacify the countries belonging to his empire. Yet, he devoted most of his energies and resources to works of peace. His chief ambition was to make his capital the most glorious metropolis of the world. Tremendous sums of money were spent in building palaces, temples, and fortifications; Nebuchadnezzar could say, “Is not this great Babylon, that I have built?” (Dan. 4:30). A description of the city he built is given in the Additional Note on Daniel 4.

XV. ယုဒပြည် ဘီစီ ၆၀၉ မှ ၅၈၆ အထိ

ခရစ်နိုလိုဂျီ—ကံကောင်းစွာဖြင့်၊ ယုဒပြည်မှ ယိုရှိယမှ ဇေဒကိယအထိ ကာလအတွက် အီဂျစ်နှင့် ဗာဗုလုန်၏ ခရစ်နိုလိုဂျီသည် ကောင်းစွာတည်ထောင်ထားသည်။ ယုဒပြည်၏ ဘုရင်များ၏ ဘီစီ ရက်စွဲများကို နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းများအပေါ် အခြေခံ၍ ဗာဗုလုန်ရက်စွဲများနှင့် ချိတ်ဆက်နိုင်သောကြောင့် အလွန်တိကျစွာ သတ်မှတ်နိုင်သည်။ မကြာသေးမီက ထုတ်ဝေခဲ့သော ဗာဗုလုန်ခရစ်နီကယ်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသည် ယုဒပြည်၏ ဘုရင်ငါးဦး (မနာရှဲမှ ယေဟောယခံအထိ) ကို ယခင်ထုတ်ဝေမှုများတွင် သတ်မှတ်ထားသည့်ထက် တစ်နှစ်စောပြီး ဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ၎င်းသည် အဓိကဖြစ်ရပ်များစွာကို အတည်ပြုပေးပြီး ယေဟောယခံနှင့် ဇေဒကိယတို့၏ နန်းတက်ရက်စွဲများကို တိကျစွာ ဖော်ပြပေးသည်။

XV. The Kingdom of Judah From 609 to 586

B.C.

Chronology. —Fortunately, the chronology of Egypt and Babylonia is well established for the period from Josiah to Zedekiah. Certain Judean regnal dates synchronize with Babylonian dates based on astronomical records (see p. 160); thus the b.c. dating of the kings of Judah (see p. 77) can be established with a high degree of accuracy. The most recently published portion of the Babylonian Chronicle (see p. 99, note) moves five kings of Judah (Manasseh to Jehoiakim) a year earlier than dated in previous printings, but it confirms several key events and yields precise dates for the accessions of Jehoiachin and Zedekiah.

ယိုရှိယ၏ သေဆုံးမှုနှင့် ယေဟောဟဇ်—အပိုင်း ၁၂ တွင် ယုဒပြည်၏ သမိုင်းကို ယိုရှိယဘုရင်၏ ခေတ်အထိ ခြေရာခံဖော်ပြထားသည်။ သူ၏ အုပ်ချုပ်မှု၏ အဓိကအစိတ်အပိုင်းသည် အာရှုရိယန်အင်ပါယာ ပြိုကွဲပျက်စီးသွားသည့်နှစ်များတွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ထိုအချိန်တွင် အာရှုရိယန်များသည် ၎င်းတို့၏ အနောက်ဘက်ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ထိရောက်စွာ ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်းမရှိခဲ့ဘဲ ဗာဗုလုန်သည် ထိုပိုင်ဆိုင်မှုများကို လွှဲပြောင်းမယူရသေးပေ။ ယိုရှိယသည် ဤအခြေအနေကို အသုံးချပြီး ယခင်က ဣသရေလပြည်နယ်ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သော၊ မကြာသေးမီက အာရှုရိယန်ပြည်နယ်အဖြစ် အုပ်ချုပ်ခံခဲ့ရသော နယ်မြေအတော်များများအပေါ် ၎င်း၏ လွှမ်းမိုးမှု၊ ဖြစ်နိုင်လျှင် နိုင်ငံရေးထိန်းချုပ်မှုကိုပင် ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။

Josiah’s Death, and Jehoahaz.—In Section XII the history of Judah was traced as far as King Josiah’s time. A major part of his reign fell in the years of the disintegration of the Assyrian Empire, when the Assyrians were not strong enough to control their western possessions effectively and Babylonia had not yet taken over these possessions. Josiah took advantage of the situation to extend his influence, perhaps even political control, over considerable parts of the territory that had formerly belonged to the kingdom of Israel, and that had more recently been administered as an Assyrian province.

ယိုရှိယသည် မေဆိုပိုတေးမီးယားအခြေအနေမှ အချိန်အတန်ကြာ အကျိုးအမြတ်ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ အီဂျစ်၏ အင်အားပြန်လည်နိုးကြွလာမှုကို စိုးရိမ်စိတ်ဖြင့် စောင့်ကြည့်ခဲ့သည်။ အီဂျစ်သည် အာရှုရိယန်အင်ပါယာ လုံးဝပြိုကွဲမသွားရန် တားဆီးရန် ကတိကဝတ်ပြုထားသောကြောင့်၊ အီဂျစ်တပ်ဖွဲ့များသည် ယိုရှိယ၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလအတွင်း ပါလက်စတိုင်းကို အကြိမ်ပေါင်းများစွာ ဖြတ်သန်းသွားလာခဲ့ရသည်။ ယိုရှိယသည် ဖာရိုသည် အာရှုရိယန်ကို ရှင်သန်စေရန်ထက် အာရှီးယားတွင် ယခင်အီဂျစ်အင်ပါယာကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် ရည်မှန်းချက်ရှိသည်ဟု ခံစားရပြီး၊ အာရှုရိယန်အား စစ်ရေးအကူအညီပေးရန်အတွက် ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းတွင် နိုင်ငံရေးအရ အခွင့်အရေးများ လဲလှယ်ရန် ကြံရွယ်ထားသည်ဟု ယူဆခဲ့ပေမည်။ ယိုရှိယသည် ဗာဗုလုန်၏ နာဘိုပိုလာဆာနှင့် တကယ်ပင်သဘောတူညီချက်တစ်ခုပြုလုပ်ထားပြီး၊ ၎င်း၏ ဗာဗုလုန်မဟာမိတ်ကို ကူညီရန် နီကို ၂ ကို ခုခံခဲ့သလား၊ သို့မဟုတ် အီဂျစ်နှင့် အာရှုရိယန်များက ဗာဗုလုန်များကို အနိုင်ယူပါက ယုဒပြည်သည် အီဂျစ်သို့မဟုတ် အာရှုရိယန်အား လက်အောက်ခံရမည်ဟူသော ယုံကြည်ချက်ကြောင့် သူ၏ရပ်တည်ချက်ကို ယူခဲ့သလားဆိုသည်မှာ မသိရပေ။ ဤအကြောင်းတစ်ခုခုကြောင့် နီကိုအား တွေ့ဆုံပြီး အာရှုရိယန်များကို အကူအညီပေးရန် ချီတက်ခြင်းမှ တားဆီးရန် သူ၏မတော်မတရား ဆုံးဖြတ်ချက်ကို လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။

For a time Josiah profited from the Mesopotamian situation. However, he watched with some apprehension the rebirth of Egyptian power. In view of the fact that Egypt was committed to the policy of preventing the complete collapse of Assyria, Egyptian forces must have traversed Palestine several times during Josiah’s reign. Josiah may have felt that Pharaoh had other plans than merely to keep Assyria alive—aspirations of rebuilding the former Egyptian Empire in Asia—and that he proposed to exchange military help with Assyria for political concessions in Syria and Palestine. It is unknown whether Josiah had actually made an agreement with Nabopolassar of Babylon and resisted Necho II in order to aid his Babylonian ally, or whether he took his stand merely on the basis of his conviction that if the Egyptians and Assyrians should defeat the Babylonians, Judah would be forced to submit either to Egypt or to Assyria. One or the other reason must have prompted his unfortunate decision to meet Necho and prevent him from marching north to assist the Assyrians.

တိုက်ပွဲသည် ဘီစီ ၆၀၉ တွင် မဂိဒ္ဒိုတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤရက်စွဲသည် ဗာဗုလုန်ခရစ်နီကယ်အရ အီဂျစ်များသည် ထိုနှစ်တွင် ဟာရန်တွင် အာရှုရိယန်များကို ကူညီခဲ့သည်ဟူသော ဖော်ပြချက်အပေါ် အခြေခံသည်။ ယိုရှိယသည် သေစေနိုင်သော ဒဏ်ရာရရှိခဲ့ပြီး (၂ ရာဇဝင် ၃၅:၂၀–၂၄ ကိုကြည့်ပါ)၊ ရှုံးနိမ့်ခဲ့သော ယုဒပြည်သည် အီဂျစ်အား လက်အောက်ခံရသည်။ သို့သော်၊ ထိုအချိန်တွင် နီကိုသည် ယိုရှိယအပေါ် အောင်ပွဲကို ဆက်လက်အသုံးမချဘဲ မြောက်ဘက်သို့ အလျင်အမြန်ချီတက်သွားခဲ့သည်။ သူသည် ဗာဗုလုန်ကို ဆန့်ကျင်သည့် ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုကို ပိုမိုစိတ်ဝင်စားခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် အောင်ပွဲရပါက ပါလက်စတိုင်းတွင် လွတ်လပ်စွာ လုပ်ဆောင်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။

The battle took place at Megiddo, in 609 b.c. The date is based on the Babylonian Chronicle (see p. 99, note), which mentions the Egyptians as aiding the Assyrians at Haran in that year. Josiah was mortally wounded (see on 2 Chron. 35:20–24), and defeated Judah had to submit to Egypt. However, at that time Necho hurried on to the north without following up his victory over Josiah. He was more concerned with a decision against Babylonia, since a victory there would give him a free hand in Palestine.

ထိုအချိန်တွင် ယိုရှိယ၏ သား ယေဟောဟဇ်၊ အသက် ၂၃ နှစ်ရှိသူသည် ယေရုရှလင်တွင် ပြည်သူများ၏ တောင်းဆိုမှုဖြင့် ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်ခဲ့သည်၊ သို့သော် သူသည် အကြီးဆုံးသားမဟုတ်ခဲ့ (၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၀, ၃၁)။ သူသည် သူ၏ဖခင်၏ မူဝါဒများကို လိုက်နာမည့်သူအဖြစ် လူသိများခဲ့ပြီး၊ ဖြစ်နိုင်ချေရှိသည်မှာ သူ၏ဖခင်ကဲ့သို့ ဗာဗုလုန်လိုလားသူဖြစ်ပြီး၊ ဖာရိုနီကိုအတွက် ဆိုလိုသည်မှာ အီဂျစ်ဆန့်ကျင်သူဖြစ်သည်။ မြောက်ဘက်မေဆိုပိုတေးမီးယားနှင့် ဆီးရီးယားတွင် ၎င်း၏အနေအထားကို ခိုင်မာစေပြီးနောက်၊ နီကိုသည် ယုဒပြည်ကို ၎င်း၏အစီအစဉ်များကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက်သည့်အတွက် အပြစ်ပေးရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး၊ ယေဟောဟဇ်ကို ဆီးရီးယားရှိ ရစ်ဗလဟ်တွင် သူ့ရှေ့သို့ ဆင့်ခေါ်ခဲ့သည်။ ဤတောင်းဆိုမှုနှင့် ယေဟောဟဇ်က လိုက်နာခဲ့သည်မှာ ယုဒပြည်သည် မဂိဒ္ဒိုတိုက်ပွဲတွင် သိသာထင်ရှားသော ဆုံးရှုံးမှုများကို ခံစားခဲ့ရပြီး၊ နိုင်ငံသည် နီကိုကို ခုခံနိုင်စွမ်းမရှိခဲ့ဘဲ၊ ယခုအခါ နီကိုသည် ပါလက်စတိုင်း၏ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်အဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ ယူဆခဲ့ပေမည်။ နီကိုသည် သုံးလသာ အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဤလူငယ်ဘုရင်ကို ဖမ်းဆီးပြီး အီဂျစ်သို့ အကျဉ်းသားအဖြစ် ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ ၎င်း၏နေရာတွင် နီကိုသည် ယေဟောဟဇ်၏ အစ်ကိုဖြစ်သူ ဧလိယခံကို ယေဟောယခံဟူသော နာမည်ဖြင့် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ဤဘုရင်သစ်သည် အီဂျစ်လိုလားသူအဖြစ် လူသိများခဲ့ပုံရသည်။ ငွေတန်ချိန် ၁၀၀ နှင့် ရွှေတန်ချိန် ၁ ၏ အခွန်ကို ချမှတ်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းကို ပြည်သူများထံမှ ကောက်ခံခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၂–၃၅)။

In the meantime Jehoahaz, a 23-year-old son of Josiah, was crowned in Jerusalem by popular demand, though he was not the oldest (2 Kings 23:30, 31). He seems to have been known as one who would follow his father’s policies, being probably pro-Babylonian as his father had been, which to Pharaoh-Necho meant that he was anti-Egyptian. After consolidating his position in northern Mesopotamia and Syria, Necho decided to punish Judah for interfering with his plans, and accordingly summoned Jehoahaz before him at Riblah, in Syria. This demand and the fact that Jehoahaz obeyed show clearly that Judah must have suffered heavy losses in the battle of Megiddo, and that the country was powerless to resist Necho, who must by now have considered himself the unquestioned lord of Palestine. Necho took the young king, after he had reigned only three months, and sent him a prisoner to Egypt. In his stead Necho appointed Eliakim, an older brother of Jehoahaz, under the name of Jehoiakim. The new king was apparently known for pro-Egyptian sympathies. A tribute of 100 talents of silver and 1 talent of gold was imposed, and this he exacted from the people (2 Kings 23:32–35).

ယေဟောယခံ (ဘီစီ ၆၀၉—၅၉၈)—ယေဟောယခံ၏ ၁၁ နှစ်ကြာ အုပ်ချုပ်မှု (ဘီစီ ၆၀၉–၅၉၈) သည် ဆိုးရွားသော ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုနှင့် ယုဒပြည်၏ နောက်ဆုံးပျက်စီးမှုကို အရှိန်မြှင့်စေသည့် ဒုစရိုက်များဖြင့် မှတ်သားခံရသည်။ သူ၏ ဖခင်ဖြစ်သူ၏ ဘုရားကိုးကွယ်သည့်ပုံစံနှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ပြီး၊ သူသည် ပရောဖက်တစ်ဦးကို သတ်ဖြတ်ခြင်းအပါအဝင် ဘုရားမဲ့လုပ်ရပ်များဖြင့် ထင်ရှားခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၇; ယေရမိ ၂၆:၂၀–၂၃)။

Jehoiakim (609—598 B.C.).—Jehoiakim’s 11 years as king (609–598 b.c.) were marked by gross idolatry and wickedness, which hastened Judah’s final downfall. The exact opposite of his pious father, he distinguished himself by various godless acts, even murdering a prophet (2 Kings 23:37; Jer. 26:20–23).

ယေဟောယခံသည် ၎င်း၏ တတိယအုပ်ချုပ်နှစ်အထိ အီဂျစ်လက်အောက်ခံအဖြစ် ဖြစ်နိုင်ခဲ့သည်။ ဘီစီ ၆၀၅ တွင်၊ မကြာသေးမီက ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော ဗာဗုလုန်ခရစ်နီကယ်အရ၊ ဗာဗုလုန်၏ မင်းသားဖြစ်သူ နေဗုခဒ်နေဇာသည် မြောက်ဘက်မေဆိုပိုတေးမီးယားတွင် အီဂျစ်များကို တိုက်ခိုက်ရန် ၎င်း၏ဖခင်မှ စေလွှတ်ခံရသည်။ ကာချမံရှနှင့် ဟာမတ်အနီးတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော တိုက်ပွဲနှစ်ခုတွင် သူသည် အီဂျစ်များကို အဆုံးအဖြတ်ပေးအနိုင်ယူခဲ့ပြီး၊ ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ရှုံးနိမ့်ခဲ့သော အီဂျစ်များကို ၎င်းတို့၏မွေးရပ်မြေသို့ လိုက်လံချီတက်စဉ် နေဗုခဒ်နေဇာသည် ယေရုရှလင်ကို ဝိုင်းထားခဲ့ပြီး ယေဟောယခံကို ဗာဗုလုန်၏ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဖြစ်စေခဲ့သည်။ ဗိမာန်တော်၏ ရတနာတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းနှင့် မင်းသားအချို့—ဒံယေလနှင့် သူ၏သူငယ်ချင်းများ အပါအဝင်—ကို ဓားစာခံအဖြစ် ဖမ်းဆီးခဲ့သည် (ဒံယေလ ၁:၁–၆)။ သူ၏ဖခင်သေဆုံးသည့်သတင်းကြောင့် နေဗုခဒ်နေဇာသည် ထီးနန်းသိမ်းပိုက်ရန် ဗာဗုလုန်သို့ အမြန်ဆုံးလမ်းကြောင်းဖြင့် ပြန်လည်ချီတက်ခဲ့ပြီး၊ ဤစစ်ဆင်ရေးအတွင်း ဖမ်းဆီးထားပြီးသော အကျဉ်းသားများကို ၎င်း၏ ဗိုလ်ချုပ်များလက်ထဲတွင် ထားခဲ့ပြီး မေဆိုပိုတေးမီးယားသို့ ဆုတ်ခွာရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည် (ဂျိုးဇီးဖပ်စ် Contra Apion i. 19)။ ဘုရင်တစ်ပါးသေဆုံးသည့်အခါ အိမ်တွင်ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော ပုန်ကန်မှု သို့မဟုတ် ထီးနန်းသိမ်းယူရန် ကြိုးပမ်းသူ၏ အန္တရာယ်ကို ရင်ဆိုင်ရတတ်သည်။ ထို့ကြောင့် နေဗုခဒ်နေဇာသည် သူ၏တပ်မတော်ကို အီဂျစ်တွင် ဝေးလံခေါင်ဖျားသော နေရာတွင် တိုက်ခိုက်နေစေလိုမှု မရှိခဲ့ပေ။

Jehoiakim was probably an Egyptian vassal until his third regnal year. In 605 b.c., according to the recently discovered Babylonian Chronicle, Nebuchadnezzar, crown prince of Babylon, was dispatched by his father to fight against the Egyptians in northern Mesopotamia. In two battles, at Carchemish and near Hamath, he decisively defeated the Egyptians, and was able to conquer Syria and Palestine. It must have been while following the defeated Egyptians toward their homeland that Nebuchadnezzar besieged Jerusalem and forced Jehoiakim to become a vassal of Babylon, taking a part of the Temple treasure and certain princes as hostages—among them Daniel and his friends (Dan. 1:1–6). News of his father’s death sent Nebuchadnezzar back to Babylon by the shortest possible route to take the throne, leaving in the hands of his generals the prisoners already taken during the campaign, with orders to retreat to Mesopotamia (Josephus Contra Apion i. 19). When a king died there was always danger of a revolt at home or of a usurper’s attempt to seize the throne. For this reason Nebuchadnezzar did not want his army fighting in faraway Egypt at a time when it might be urgently needed in Babylonia.

နေဗုခဒ်နေဇာသည် အိမ်တွင်ဆန့်ကျင်မှုမရှိသည်ကို တွေ့ရှိခဲ့သောကြောင့် ကာချမံရှနှင့် ဟာမတ်အနီးရှိ တိုက်ပွဲများကြောင့် ၎င်း၏လက်ထဲသို့ ကျရောက်လာခဲ့သော အနောက်ဘက်နယ်မြေများကို အပြည့်အဝထိန်းချုပ်ရန် ချက်ချင်းပြန်လည်လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်၊ နောက်ထပ်သုံးနှစ်အတွင်း ဗာဗုလုန်များက ဆီးရီးယားနှင့် ပါလက်စတိုင်းဟု ခေါ်သည့် “ဟတ္တိ-ပြည်” တွင် စစ်ဆင်ရေးများ ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ခုခံမှုသည် အနည်းငယ်သာရှိခဲ့ပြီး၊ ဖော်ပြထားသော တစ်ခုတည်းသော စစ်ရေးလုပ်ဆောင်မှုမှာ အာရှကလုန်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး ဖျက်ဆီးခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်း၏စစ်ဆင်ရေးများသည် နယ်မြေကို စုစည်းရန်နှင့် နှစ်စဉ်အခွန်များ ကောက်ခံရန်အတွက် အဓိကအသုံးပြုခဲ့ပေမည်။

Since Nebuchadnezzar found no opposition at home he could immediately return to the task of bringing under full control the western territories that, as the result of the battles at Carchemish and near Hamath, had fallen into his lap. Hence, we find him campaigning in “Hatti-land,” as the Babylonians called Syria and Palestine, during each of the following three years. Resistance must have been light, because the only military action mentioned is the capture and destruction of Ashkelon. His campaigns may have served chiefly to organize the territory and collect the annual tributes.

ဤသုံးနှစ်ကာလအတွင်း၊ ယေဟောယခံသည် နေဗုခဒ်နေဇာ၏ သစ္စာရှိ လက်အောက်ခံအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိခဲ့သည်ဟု ထင်ရသည် (၂ ဘုရင်များ ၂၄:၁)။ သို့သော်၊ ဗာဗုလုန်သို့ နှစ်စဉ်အခွန်သည် နိုင်ငံအပေါ် ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးဖြစ်နေသောကြောင့်၊ သူသည် အင်အားပြန်လည်ရရှိလာနေသော အီဂျစ်သို့ ၎င်း၏သစ္စာခံမှုကို ပြောင်းလဲလိုသည့် ဆန္ဒပြင်းပြခဲ့သည်။ ဤအချက်သည် နေဗုခဒ်နေဇာ၏ အာရုံကို အီဂျစ်ဆီသို့ ဦးတည်စေခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ၎င်း၏လက်အောက်ခံနိုင်ငံများနှင့် ပြဿနာများ၏ အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်သည်။ ဘီစီ ၆၀၁ ခုနှစ် ကိစလဗ် (နိုဝင်ဘာ–ဒီဇင်ဘာ) တွင် အီဂျစ်တပ်မတော်နှင့် ဖြစ်ပွားခဲ့သော တိုက်ပွဲသည် နှစ်ဖက်စလုံးတွင် ဆုံးရှုံးမှုများစွာဖြင့် သရေကျခဲ့ပုံရပြီး၊ ဗာဗုလုန်များသည် ဆုတ်ခွာခဲ့သည်။ မှတ်တမ်းများအရ နေဗုခဒ်နေဇာသည် နောက်နှစ်တွင် အိမ်တွင်နေထိုင်ပြီး ဘီစီ ၅၉၉ နှစ်ကုန်တွင် စစ်ဆင်ရေးအသစ်တစ်ခုမစတင်မီ တပ်မတော်အသစ်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုအချိန်အတွင်း ၎င်း၏အနောက်ဘက်လက်အောက်ခံနိုင်ငံများစွာကို ၎င်း၏တပ်ဖွဲ့အချို့၏ အကူအညီဖြင့် ယုဒပြည်ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းရန် ခွင့်ပြုခဲ့သည် (၂ ဘုရင်များ ၂၄:၂)။ ထိုအချိန်တွင် ယုဒလူ ၃,၀၂၃ ဦးကို ဗာဗုလုန်သို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခံရသည် (ယေရမိ ၅၂:၂၈)။ ဘီစီ ၅၉၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာတွင် ခါလဒဲတပ်ဖွဲ့များသည် ယေရုရှလင်ကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ဗိမာန်တော်ရတနာများကို ဗာဗုလုန်သို့ ထပ်မံယူဆောင်သွားခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင် ၃၆:၇)။ ဘုရင်ကို ဗာဗုလုန်သို့ ပို့ဆောင်ရန် သံကြိုးဖြင့် ချည်နှောင်ထားပြီး ၎င်း၏ပုန်ကန်မှုအတွက် အပြစ်ပေးခံရမည်ဖြစ်သည် (၂ ရာဇဝင် ၃၆:၆)။ သို့သော် ဤအစီအစဉ်ကို အကောင်အထည်ဖော်မပြီးဘဲ၊ ယေဟောယခံသည် ပြည်နှင်မပို့ဆောင်မီ သေဆုံးသွားခဲ့ပြီး၊ ခါလဒဲများ၏ ကြမ်းတမ်းသော ဆက်ဆံမှုကြောင့်ဖြစ်စေ၊ သဘာဝအကြောင်းကြောင့်ဖြစ်စေ ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်း၏ရုပ်အလောင်းကို မြို့တံခါးအပြင်ဘက်တွင် ပစ်ထားခဲ့ပြီး နှစ်ရက်အကြာ အပူအအေးဒဏ်ကို ခံခဲ့ရပြီးနောက် “မြည်းတစ်ကောင်” ၏ သင်္ဂြိုဟ်မှုကဲ့သို့ အရှက်ရဖွယ်သင်္ဂြိုဟ်ခံရသည် (ယေရမိ ၂၂:၁၈, ၁၉; ကိုးကား၊ ၂ ဘုရင်များ ၂၄:၆; ၂ ရာဇဝင် ၃၆:၆; ယေရမိ ၃၆:၃၀; ဂျိုးဇီးဖပ်စ် Antiquities x. 6. 3)။

During these three years of comparative quiet, it would appear that Jehoiakim of Judah remained a loyal vassal of Nebuchadnezzar (2 Kings 24:1). However, since the annual tribute to Babylon rested heavily upon the land, he felt a strong urge to switch his allegiance to Egypt, which was regaining strength. This directed Nebuchadnezzar’s attention toward Egypt, the chief cause of the troubles with his vassals. A battle fought with the Egyptian army in Kislev (Nov.–Dec.), 601 b.c., seems to have ended in a draw, with heavy losses, because the Babylonians withdrew. The records tell us that Nebuchadnezzar remained at home during the following year and built up a new army before venturing out on a new campaign toward the end of 599 b.c. Yet in the meantime he allowed several of his western vassal nations, aided by some of his own troops, to raid and harass Judah (2 Kings 24:2). At that time 3,023 Jews were deported to Babylon (Jer. 52:28). In December, 598, Chaldean troops probably were able to take Jerusalem. Once more Temple treasures were taken to Babylon (2 Chron. 36:7). The king was placed in fetters, to be taken to Babylon (2 Chron. 36:6) and punished for his rebellion. But this plan was apparently not carried out. Jehoiakim seems to have died before he could be deported, either from rough treatment at the hands of the Chaldeans or from natural causes. His body was cast outside the city gates and lay there exposed to heat and cold for several days before it received a disgraceful burial—like that “of an ass” (Jer. 22:18, 19; see also 2 Kings 24:6; 2 Chron. 36:6; Jer. 36:30; Josephus Antiquities x. 6. 3).

ယေဟောယခံ (ဘီစီ ၅၉၈/၉၇)—ယေဟောယခံသည် ၎င်း၏ အသက် ၁၈ နှစ်ရှိ သားဖြစ်သူ ယေဟောယခံမှ ဆက်ခံခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် သုံးလသာ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည် (ဘီစီ ၅၉၈/၉၇)။ နေဗုခဒ်နေဇာသည် ဘုရင်သစ်ကို အကျဉ်းသားအဖြစ် ယူဆောင်ရန် ယေရုရှလင်သို့ ဆက်လက်ချီတက်ခဲ့သည့် အကြောင်းရင်းကို မသိရပေ။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ မှတ်တမ်းများအရ ယေဟောယခံ၏ နန်းတက်ပြီးမကြာမီတွင် နေဗုခဒ်နေဇာ၏ တပ်မတော်သည် နောက်ထပ်အနောက်ဘက်စစ်ဆင်ရေးတစ်ခုကို စတင်ခဲ့သည်။ နေဗုခဒ်နေဇာသည် ယေရုရှလင်သို့ ရောက်ရှိသောအခါ၊ ယေဟောယခံသည် သူ့ကိုယ်သူ၊ သူ၏မိခင်၊ နှင့် ၎င်း၏အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို အဒါလမတ် ၂ (မတ်လ ၁၆ ခန့်) တွင် လက်နက်ချခဲ့သည်။ ဤရက်စွဲသည် ဗာဗုလုန်ခရစ်နီကယ်ဖြင့် သတ်မှတ်ထားသည်။ နေဗုခဒ်နေဇာသည် ယေဟောယခံကို ဓားစာခံအဖြစ် ဗာဗုလုန်သို့ ယူဆောင်သွားပြီး ၎င်း၏ဦးလေးဖြစ်သူ ဇေဒကိယကို ၎င်း၏နေရာတွင် ဘုရင်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ၎င်းသည် ဗိမာန်တော်၏ ကျန်ရှိသော ရတနာအားလုံးကို၊ စစ်သား ၇,၀၀၀ နှင့် ၎င်းတွေ့ရှိခဲ့သော ကျွမ်းကျင်လက်မှုပညာရှင်များအားလုံးကို ဗာဗုလုန်သို့ ပို့ဆောင်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးဖော်ပြခဲ့သူများသည် ၎င်း၏ ကျယ်ပြန့်သော ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် အသုံးဝင်မည်ဖြစ်သည် (၂ ဘုရင်များ ၂၄:၈–၁၆)။

Jehoiachin (598/97 B.C.).—Jehoiakim was succeeded by his 18-year-old son, Jehoiachin, who reigned only three months (598/97 b.c.). It is not known why Nebuchadnezzar proceeded to Jerusalem to take the new king prisoner. In any case the records inform us that Nebuchadnezzar’s army, shortly after Jehoiachin’s accession, began another western campaign. When Nebuchadnezzar arrived at Jerusalem, Jehoiachin surrendered himself, his mother, and his whole staff on Adar 2 (approximately March 16), 597, a specific date established by the Babylonian Chronicle. Nebuchadnezzar took Jehoiachin to Babylon as hostage and made his uncle, Zedekiah, king in his stead. Also he now transported to Babylonia all the remaining vessels of the Temple treasure, 7,000 soldiers, and all the skilled craftsmen he found. The latter would be useful in his extensive building enterprises. (See 2 Kings 24:8–16.)

ယေဟောယခံသည် ယုဒပြည်၏ ဘုရင်အဖြစ် ဆက်လက်ယူဆခံရပြီး၊ ဗာဗုလုန်တွင် ဓားစာခံတစ်ဦးသာဖြစ်သည်။ ဤသုံးသပ်ချက်သည် ယုဒပြည်နှင့် ဗာဗုလုန်ရှိ အကျဉ်းသားများအကြားတွင် ယေဟောယခံကို ထီးနန်းပြန်လည်ရယူရန်နှင့် သန့်ရှင်းသော ရတနာများကို ပြန်လည်ယူဆောင်လာရန် မျှော်လင့်သည့် လှုပ်ရှားမှုများရှိခဲ့သည်ဟူသော အချက်အပေါ် အခြေခံသည် (ယေရမိ ၂၈:၃, ၄; နှင့် ၂၉)။ ဗာဗုလုန်ရှိ ယုဒလူများသည် ယေဟောယခံ၏ အုပ်ချုပ်နှစ်များအလိုက် ဖြစ်ရပ်များကို ရက်စွဲမတပ်နိုင်ခဲ့ပြီး၊ ဗာဗုလုန်များကို စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေမည်ဖြစ်သောကြောင့်၊ ၎င်းတို့သည် ဧဇကျေလကဲ့သို့ ဖြစ်ရပ်များကို ၎င်း၏အကျဉ်းချခံရသည့်နှစ်များဖြင့် တံဆိပ်တပ်ခဲ့ပုံရသည် (ဧဇကျေလ ၁:၂; ၄၀:၁)။

Jehoiachin, still considered the king of Judah, was more or less only a hostage in Babylon. This conclusion is based on the fact that there was agitation in Judah and among the captives in Babylon, who expected Jehoiachin to be returned to the throne and the sacred vessels to be brought back (Jer. 28:3, 4; and 29). Since the Jews in Babylon could not date events according to the regnal years of Jehoiachin without offending the Babylonians, they apparently labeled such events—as Ezekiel did—by the years of his captivity (Eze. 1:2; 40:1).

ဤသုံးသပ်ချက်များသည် ရှေးဟောင်းသုတေသနတွေ့ရှိမှုများတွင် အချို့အတည်ပြုမှုများကို ရရှိထားသည်။ ဘက်ရှမက်ရှနှင့် တယ်ဘီတ်မာစင် (ဖြစ်နိုင်ခြေ ဒီဘာ) တွင် တူးဖော်တွေ့ရှိထားသော မြေအိုးလက်ကိုင်သုံးခုသည် “အဲလီယာကင်၊ ဂျီဟိုယာချင်၏ အိမ်တော်ထိန်းသိမ်းသူ” ဟူသော တံဆိပ်တူညီမှုကို ဆောင်ထားသည်။ ဤတွေ့ရှိမှုများသည် ဂျီဟိုယာချင်၏ ပိုင်ဆိုင်မှုများကို သိမ်းဆည်းမထားဘဲ၊ သူမရှိစဉ်အတွင်း သူ၏ အိမ်တော်ထိန်းသိမ်းသူမှ စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြပုံရသည်။ ထို့ပြင်၊ ဘေဘီလုံမြို့အကြွင်းအကျန်များတွင် တွေ့ရှိထားသော တက်ဘလက်များစွာသည် ဘီစီ ၅၉၂ ခုနှစ်—ဂျီဟိုယာချင် လက်နက်ချပြီး ငါးနှစ်အကြာ—တွင် ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ ဘုရင်မှ ပေးအပ်ထားသော အစားအစာစာရင်းများတွင် အချို့သောသူများအတွက် ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းတို့တွင် ဂျီဟိုယာချင်ကို “ဂျူဒါဘုရင်” အဖြစ် ထပ်ခါတလဲလဲ ဖော်ပြထားပြီး၊ သူ၏သားငါးဦးနှင့် ၎င်းတို့၏ ဆရာကီနာယာ ပါဝင်သည်။ ဤအချက်များ—ဂျီဟိုယာချင်ကို ဘုရင်ဟု ခေါ်ဆိုခြင်း၊ ဤမှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသော အခြားသူများထက် အစာရိက္ခာ ၂၀ ဆ ပိုမိုရရှိခြင်း၊ နှင့် သူ၏ထောင်ကျမှုနှင့် ပတ်သက်သော မည်သည့်ဖော်ပြချက်မျှ မရှိခြင်း—သည် ဂျူဒါတွင် အခြေအနေများ သင့်လျော်ပါက သူ့ကို ထီးနန်းပြန်လည်ထားရှိရန် နီဘူခတ်နီဇာ မျှော်လင့်ထားသည်ဟု ညွှန်ပြပုံရသည်။

These conclusions find some confirmation in archeological discoveries. Three clay jar handles unearthed at Beth-shemesh and Tell Beit Mirsim (probably Debir) all bear the imprint of the same stamp seal, “Belonging to Eliakim, steward of Jehoiachin.” These finds seem to indicate that Jehoiachin’s property had not been confiscated, but that it was administered in his absence by his steward. Furthermore, several tablets found in the ruins of Babylon, dated in the year 592 b.c.— five years after Jehoiachin’s surrender—contain lists of food-stuff provided by the royal storehouse for certain persons who were fed by the king. Among them Jehoiachin is repeatedly mentioned as “king of Judah,” together with five of his sons and their tutor Kenaiah. These facts—that Jehoiachin is called king, that he received 20 times as much ration as any other person mentioned in these records, and that any reference to his imprisonment is lacking—seem to indicate that he was held by Nebuchadnezzar for the time, in anticipation of the day when he should be restored to his throne, if and when conditions in Judah might make such a course of action advisable.

နောက်ပိုင်းတွင်၊ ယံရမယာ ၂၉ တွင် ဖော်ပြထားသော ဖြစ်ရပ်များနှင့် ဆက်စပ်မှုဖြစ်စေ၊ သို့မဟုတ် ဇီဒီကီယာ၏ ပုန်ကန်မှုအချိန်တွင်ဖြစ်စေ၊ ဂျီဟိုယာချင်သည် ထောင်ကျခံရသည်။ ဤထောင်ကျမှုသည် သူ၏ ဖမ်းဆီးခံရမှု ၃၇ နှစ်မြောက်နှစ်အထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး၊ နီဘူခတ်နီဇာ၏ သားဖြစ်သူ အမဲလ်မာဒုက်၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အီဗဲလ်မီရိုဒတ်ဟု ခေါ်ဆိုသော သူမှ လွှတ်မြောက်ပြီး အပြစ်လွှတ်ခံရသည် (၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၂၇-၃၀)။ သို့သော် ဤဖြစ်ရပ်သည် ပြည်နှင်ဒဏ်ကာလအတွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ဤဆောင်းပါး၏ ကန့်သတ်ချက်အတွင်း မပါဝင်ပါ။

At a later time, either in connection with the incidents described in Jer. 29 or at the time of Zedekiah’s rebellion, Jehoiachin was definitely imprisoned. This imprisonment continued until the 37th year of his captivity, when Nebuchadnezzar’s son, Amel-Marduk, the Biblical Evil-merodach, released and exonerated him (2 Kings 25:27–30). This event, however, falls in the period of the Exile and is therefore not within the limits of this article.

ဇီဒီကီယာ (ဘီစီ ၅၉၇-၅၈၆)—နီဘူခတ်နီဇာသည် ဂျီဟိုယာချင်၏ ဦးလေးကို ဂျူဒါထီးနန်းတွင် ထားရှိသောအခါ၊ သူ၏ နာမည်ကို မတ္တာနီယာ၊ “ယေဟိုဝါ၏ လက်ဆောင်” မှ ဇီဒီကီယာ၊ “ယေဟိုဝါ၏ ဖြောင့်မတ်မှု” သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ဤပြောင်းလဲမှုသည် ဘုရင်အား နီဘူခတ်နီဇာအပေါ် သစ္စာရှိရန် သူ၏ ယေဟိုဝါဘုရားသခင်အား ကျိန်ဆိုထားသော သစ္စာကတိကို အမြဲသတိရစေရန် ဖြစ်နိုင်သည် (၂ ရာဇဝင်ချက် ၃၆:၁၃; ယံရမယာ ၁၇:၁၅-၁၉)။ သို့သော် ဇီဒီကီယာသည် အားနည်းသော စရိုက်ရှိသူဖြစ်ပြီး၊ တစ်ခါတစ်ရံ ဖြောင့်မတ်ရန် ဆန္ဒရှိသော်လည်း၊ သူ၏ အုပ်ချုပ်မှုသမိုင်းအရ ပြည်သူများ၏ တောင်းဆိုမှုများကြောင့် ဖြောင့်မတ်သောလမ်းမှ လွဲချော်ခဲ့သည်။

Zedekiah (597–586 B.C.).—When Nebuchadnezzar put Jehoiachin’s uncle on the throne of Judah, he changed his name from Mattaniah, “gift of Jehovah,” to Zedekiah, “righteousness of Jehovah.” He probably did this so that this name might be a continual reminder to the king of his solemn oath of loyalty to Nebuchadnezzar, by his own God Jehovah (2 Chron. 36:13; Eze. 17:15–19). Zedekiah, however, was a weak character; and although he was sometimes inclined to do right, he allowed himself to be swayed from the right path by popular demands, as the history of his reign clearly shows.

အနှစ်များစွာ—ဂျိုဆီဖပ်စ်အရ ရှစ်နှစ်ကြာ (ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများ ၁၀.၇.၃)—ဇီဒီကီယာသည် ဘေဘီလိုနီယားအပေါ် သစ္စာရှိခဲ့သည်။ တစ်ကြိမ်တွင် သူသည် နီဘူခတ်နီဇာထံသို့ သူ၏သစ္စာရှိမှုကို အာမခံရန် သံတမန်အဖွဲ့တစ်ခု စေလွှတ်ခဲ့သည် (ယံရမယာ ၂၉:၃-၇)။ သူ၏ စတုတ္ထနှစ်တွင် (ဘီစီ ၅၉၄/၅၉၃) သူသည် ဘေဘီလုံသို့ ခရီးထွက်ခဲ့ပြီး (ယံရမယာ ၅၁:၅၉)၊ သူ၏ သစ္စာကတိကို ပြန်လည်သက်တမ်းတိုးရန် သို့မဟုတ် ဒံယံ ၃ တွင် ဖော်ပြထားသော အခမ်းအနားများတွင် ပါဝင်ရန် ဖြစ်နိုင်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင်၊ သူ၏ လက်အောက်ခံများ၊ အထူးသဖြင့် မင်းသားများ၏ ဖိအားကြောင့်၊ ဘေဘီလိုနီယားကို ဆန့်ကျင်ရန် အီဂျစ်နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ရန် တိုက်တွန်းခဲ့ပြီး၊ ဇီဒီကီယာသည် အီဂျစ်နှင့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့သည် (ယံရမယာ ၃၇:၆-၁၀; ၃၈:၁၄-၂၈)။ ဤလုပ်ရပ်တွင် သူသည် ယံရမယာ၏ ပြင်းထန်သော သတိပေးချက်များကို လုံးဝလျစ်လျူရှုခဲ့သည်။ ဤမဟာမိတ်ဖွဲ့မှုသည် ပါဆမတစ် ၂ သည် ဘီစီ ၅၉၀ တွင် ပါလက်စတိုင်းတွင် ကိုယ်တိုင်ရောက်ရှိပြီး အကူအညီပေးမည်ဟု ကတိပြုပြီးနောက် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။

For a number of years—according to Josephus, for eight years (Antiquities x. 7. 3)—Zedekiah remained loyal to Babylonia. Once he sent an embassy to Nebuchadnezzar to assure him of his fidelity (Jer. 29:3–7). In his fourth year (594/593 b.c.) he made a journey to Babylon (Jer. 51:59), being perhaps summoned to renew his oath of loyalty or possibly to take part in the ceremonies described in Dan. 3. Later on, being under the constant pressure of his subjects, particularly the princes, who urged him to seek the aid of Egypt against Babylon, Zedekiah made an alliance with the Egyptians (see Jer. 37:6–10; 38:14–28). In doing so he completely disregarded the strong warnings of the prophet Jeremiah. This alliance was probably made after Psamtik II had personally appeared in Palestine 590 b.c. and given all kinds of assurances and promises of help.

နီဘူခတ်နီဇာသည် အီဂျစ်ကို တိုက်ခိုက်ရန် သတိထားရှောင်ရှားခဲ့သော်လည်း၊ သူ၏ အနောက်ပိုင်းပိုင်ဆိုင်မှုများကို အီဂျစ်ထံ ဆုံးရှုံးရန် မလိုလားခဲ့ပါ။ ထို့ကြောင့် ဇီဒီကီယာ၏ သစ္စာဖောက်မှု ထင်ရှားလာသည်နှင့် ဂျူဒါကို ချီတက်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံ၏ မြို့များအားလုံးကို သိမ်းပိုက်ပြီး၊ သူသည် တစ်ရာစုနှစ်ခန့်အကြာ ဆန်နခရစ်မှ ပြုလုပ်ခဲ့သော နိုင်ငံတစ်ခုလုံးကို စနစ်တကျ ဖျက်ဆီးခြင်းကို ထပ်မံလုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ဤမပျော်ရွှင်ဖွယ်ကာလမှ လာချီရှစာတမ်းများ (ယံရမယာ ၃၄:၇ တွင် ကြည့်ပါ) သည် ထိုမြို့တွင် မကြာသေးမီက တူးဖော်တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤစာတမ်းများသည် အင်မတန်ဖြင့် ရေးထားသော အိုးခွံအပိုင်းအစများပေါ်တွင် ရေးသားထားပြီး၊ အာဇီကာနှင့် လာချီရှအကြား တပ်စခန်းတစ်ခုမှ အရာရှိတစ်ဦးမှ ထိုခံတပ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးထံသို့ ပေးပို့ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုအချိန်က နိုင်ငံတွင် ကြံ့ခိုင်မှုမရှိသော အခြေအနေများကို ထင်ရှားစွာ ဖော်ပြပြီး၊ ယံရမယာမှ ထိုအချိန်က ယရှူးရှင်မြို့တွင် နေထိုင်ခဲ့သူမှ ပြုလုပ်ခဲ့သော ဖော်ပြချက်များကို အသေးစိတ်အချက်များဖြင့် အတည်ပြုပေးသည်။

Nebuchadnezzar, who had prudently refrained from attacking Egypt, was, nevertheless, not willing to lose any of his western possessions to Egypt. He therefore marched against Judah as soon as Zedekiah’s perfidy became apparent. Taking all cities of the country, he practically repeated what Sennacherib had done a century earlier, systematically devastating the whole land. From this unhappy period come the famous Lachish Letters (see on Jer. 34:7) recently found in the excavations of that city. These letters, written in ink on broken bits of pottery, were sent by an officer in charge of an outpost between Azekah and Lachish to the commandant of the latter fortress. They vividly illustrate the deplorable conditions prevailing in the country at that time, and in many details corroborate statements made by Jeremiah, who lived in Jerusalem then.

ယရှူးရှင်မြို့သို့ ဝိုင်းထားမှုသည် ဘီစီ ၅၈၈ ဇန်နဝါရီ ၁၅ တွင် စတင်ခဲ့ပြီး (၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၁)၊ ဘီစီ ၅၈၆ ဇူလိုင် ၁၉ အထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၂; ယံရမယာ ၃၉:၂)၊ ခါလဒီယန်တပ်များသည် မြို့ရိုးများကို ဖြတ်ကျော်ဝင်ရောက်လာပြီး၊ မြို့တွင် မဖော်ပြနိုင်သော အငတ်ဘေးအခြေအနေများ ကြံ့ခိုင်ခဲ့သည်။ ၃၀ လကြာ ဝိုင်းထားမှုသည် အီဂျစ်တပ်များမှ ဘေဘီလိုနီယားများကို အနိုင်ယူရန် မအောင်မြင်သော ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် ခဏတာ ရပ်တန့်ခဲ့သည် (ယံရမယာ ၃၇:၅)။ ဖြတ်ကျော်ဝင်ရောက်မှု ဖြစ်ပေါ်လာသောအခါ ဇီဒီကီယာသည် ထွက်ပြေးရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။ ဖြတ်ကျော်ဝင်ရောက်မှုအပြီး ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ရှုပ်ထွေးသော တိုက်ပွဲများတွင် သူသည် မြို့မှ ထွက်ခွာပြီး ယရီခိုပြည်လွင်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သော်လည်း အဖမ်းခံခဲ့ရသည်။ နီဘူခတ်နီဇာ၏ ဌာနချုပ်ဖြစ်သော ရစ်ဘလာသို့ ခေါ်ဆောင်သွားပြီး၊ ဇီဒီကီယာသည် သူ၏သားများ သတ်ဖြတ်ခံရသည်ကို မြင်တွေ့ခဲ့ရပြီး၊ ထို့နောက် သူ၏မျက်စိများကို ဖယ်ရှားခံရပြီး ဘေဘီလုံသို့ သံကြိုးဖြင့် ပို့ဆောင်ခံရသည်။ သူ၏ အဓိကဝန်ကြီးများကို ကွပ်မျက်ခဲ့ပြီး အခြားသူများအားလုံးကို ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၄-၇, ၁၉-၂၁; ယံရမယာ ၅၂:၁၀)။

The siege of Jerusalem began in earnest on Jan. 15, 588 b.c. (2 Kings 25:1), and lasted until July 19, 586 b.c. (2 Kings 25:2; Jer. 39:2), when the Chaldean army finally broke through the walls into the city, where unspeakable famine conditions prevailed. Once the 30-month-long siege was interrupted briefly by the unsuccessful attempt of the Egyptian army to defeat the Babylonians (Jer. 37:5). When the breakthrough came Zedekiah made an attempt to escape. In the confused fighting that followed the breakthrough he managed to leave the city and reach the plain of Jericho, but was overtaken there. Carried to Nebuchadnezzar’s headquarters at Riblah, Zedekiah saw his sons killed; then his eyes were put out and he was sent to Babylon in chains. His chief ministers were executed and all others carried away (2 Kings 25:4–7, 19–21; Jer. 52:10).

ယရှူးရှင်မြို့ကို စနစ်တကျ လုယက်ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ မြို့ရိုးများကို ဖြိုဖျက်ခဲ့ပြီး၊ ဗိမာန်တော်၊ နန်းတော်များ၊ နှင့် အခြားအိမ်များအားလုံးကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ မီးသည် မပျော်ရွှင်ဖွယ်မြို့တွင် သြဂုတ် ၁၅-၁၈၊ ဘီစီ ၅၈၆ တွင် သုံးရက်ကြာ လောင်ကျွမ်းခဲ့ပြီး—၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၈၂ နှင့် ယံရမယာ ၅၂:၁၂-၁၃ ၏ ရက်စွဲနှစ်ခုအရ ညွှန်ပြပုံရသည်။ ဂျူးလူမျိုးအများစုကို ဘေဘီလိုနီယားသို့ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သော်လည်း၊ နိုင်ငံတွင်းရှိ ဆင်းရဲသားအချို့ကို ထားခဲ့သည်။ နီဘူခတ်နီဇာသည် ၎င်းတို့အပေါ် ဂျူးလူမျိုးတစ်ဦးဖြစ်သော ဂဒလီယာကို မစဇပါတွင် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည် (၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၂၂; ၂ ရာဇဝင်ချက် ၃၆:၂၀)။

Jerusalem was systematically looted and then destroyed. The walls were torn down, and the Temple, the palaces, and all other houses were burned to the ground. The fire may have raged for three days in the unhappy city—August 15–18, 586 b.c.—as the two dates of 2 Kings 25:82 and Jer. 52:12, 13, seem to indicate. Most of the Jews were carried as captives to Babylonia, but some of the poorest of the country were left behind. Nebuchadnezzar appointed over them as governor a Jew, Gedaliah, at Mizpah (2 Kings 25:22; 2 Chron. 36:20).

ဂဒလီယာ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးအဖြစ် (ဘီစီ ၅၈၆)—ဂဒလီယာသည် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးအဖြစ် တိုတောင်းသောအချိန်သာ ထမ်းဆောင်ခဲ့ပုံရသည်၊ သို့သော် ၂ ဘုရင်ခံ ၂၅:၂၅ တွင် နှစ်စွဲမပါဝင်သောကြောင့် ယရှူးရှင်မြို့ ပြိုလဲပြီးနောက် မည်မျှကြာကြာ အသတ်ခံရသည်ကို မသေချာပါ။ ယရှူးရှင်မြို့ ပြိုလဲစဉ်တွင် အကျဉ်းသားဖြစ်ခဲ့သော ယံရမယာသည် နီဘူခတ်နီဇာ၏ တပ်မှူးမှ လွှတ်မြောက်ခဲ့ပြီး မစဇပါတွင် ဂဒလီယာထံ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထို့ပြင်၊ ဘေးဒဏ်မှ လွတ်မြောက်ခဲ့သော ဂျူးတပ်မှူးများစွာသည် မစဇပါသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သော ဇီဒီကီယာ၏ ဆွေမျိုးဖြစ်သူ အစမာအဲလ်သည် ပနှစ်သက်သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး၊ ဂဒလီယာ၊ သူ၏ ဝန်ထမ်းများ၊ နှင့် မစဇပါ၏ ခါလဒီယန်တပ်စခန်းကို သတ်ဖြတ်ခဲ့ပြီး၊ အမ္မုနိလူမျိုးများနှင့် ပူးပေါင်းရန် ကြံစည်ခဲ့ပြီး၊ နီဘူခတ်နီဇာကို ဆက်လက်တိုက်ခိုက်ရန် အကူအညီရယူရန် စီစဉ်ခဲ့ပုံရသည်။ ဤအစီအစဉ်ကို ဇီဒီကီယာ၏ ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဦးဖြစ်သော ဂျိုဟာနန်မှ အစမာအဲလ်ကို တားဆီးပြီး သူ၏ဖမ်းဆီးထားသူများကို လွှတ်မြောက်စေခဲ့သည်။ အစမာအဲလ်သည် လူရှစ်ဦးနှင့်အတူ အမ္မုနိလူမျိုးများထံ ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်ခဲ့သော်လည်းဂျိုဟာနန်နှင့် သူနှင့်အတူရှိသော တပ်များသည် နီဘူခတ်နီဇာကို ကြောက်ရွံ့ပြီး အီဂျစ်သို့ သွားခဲ့ပြီး၊ ယံရမယာနှင့် ဘာရူခ်ကို ၎င်းတို့နှင့် အတင်းခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ ဤသို့ဖြင့် ဂျူဒါ၏ ပြည်နှင်ဒဏ်မကျရောက်မီ သမိုင်းသည် ပြီးဆုံးသည်။

Gedaliah as Governor (586 B.C.).—Gedaliah seems to have served as governor for only a short time, although the lack of a year date in 2 Kings 25:25 leaves it uncertain how long after the fall of Jerusalem he was assassinated. Jeremiah, who had been a prisoner in Jerusalem at the fall of the city, was released by Nebuchadnezzar’s army commander and joined Gedaliah at Mizpah. Also, several Jewish field commanders who had escaped from the debacle found their way to Mizpah. One of them, Ishmael, a relative of Zedekiah, a fanatical royalist, killed Gedaliah, his staff, and the Chaldean garrison of Mizpah, and tried to join the Ammonites, probably planning to continue the fight against Nebuchadnezzar with their help. This plan was thwarted by Johanan, another general of Zedekiah, who intercepted Ishmael and liberated his captives. Ishmael escaped with eight men to the Ammonites, but Johanan and the remnants of the army that were with him, fearing Nebuchadnezzar, went to Egypt and forced Jeremiah and Baruch to join them. Thus ends Judah’s pre-exilic history.

ကိုးကားစာရင်း

ရှေးဟောင်းသမိုင်းနှင့် ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ အလုပ်များနှင့်ပတ်သက်သော အကြံပြုစာရင်းများအတွက်၊ တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၁၃၁ နှင့် ၁၄၈ ကို ကြည့်ပါ။ အောက်ဖော်ပြပါ စာအုပ်များသည် ဤဝေဖန်ချက်တွင် ဖော်ပြထားသော အမြင်များနှင့် မဖြစ်မနေ သဘောတူညီမှုမရှိသော်လည်း၊ ဤဆောင်းပါးတွင် ဆွေးနွေးထားသော ကာလ၏ အချို့အဆင့်များအတွက် အကိုးအကားအဖြစ် အသုံးဝင်သည်။

Bibliography

For brief suggestive bibliographies on works dealing with ancient history and archeology, see Vol. I, pp. 131 and 148. The follwoing additional books, though not necessarily agreeing with the views set forth in this commentary, are useful, at least in part, for reference on phases of the period discussed in this article. Babylonian Chronicle. See entry under Wiseman.

ဘေဘီလုံချီနှစ်မှတ်တမ်း။ ဝါဆမန်အောက်တွင် ဖော်ပြထားသော ဝင်ရောက်မှုကို ကြည့်ပါ။

ဘရိုက်၊ ဂျွန်။ ဣသရေလသမိုင်း။ ဒုတိယထုတ်ဝေမှု။ ဖီလာဒဲလ်ဖီယာ၊ ဝက်စမင်စတာစာနယ်ဇင်း၊ ၁၉၇၂။ ရိုးရိုးရှင်းရှင်း ပညာရှင်တစ်ဦးမှ ရေးသားထားပြီး၊ ၎င်းသည် ဤဝေဖန်ချက်တွင် ဖော်ပြထားသော သမိုင်းအဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်နှင့် အချို့အချက်များတွင် ကွဲပြားသည်၊ ဥပမာ ထွက်ပြေးကာလ သို့မဟုတ် ဧဇရာနှင့် နီဟမီယာ၏ ဝန်ကြီးဌာနများ၏ အချိန်ဆက်စပ်မှု စသည်တို့ဖြစ်သည်။

Bright, John. A History of Israel. 2d ed. Philadelphia: Westminster Press, 1972. Written by a moderately conservative scholar; it varies on some points from the interpretation of history presented in this commentary, such as the Exodus date or the time sequence of Ezra’s and Nehemiah’s ministries.

ကိမ်းဘရစ်ရှေးဟောင်းသမိုင်း။ တတိယတွဲ၊ ပထမနှင့် ဒုတိယတွဲ၊ တတိယထုတ်ဝေမှု၊ တတိယတွဲ၊ မူရင်းထုတ်ဝေမှု။ စာမျက်နှာ ၁၆၃ ရှိ ဝင်ရောက်မှုကို ကြည့်ပါ။

The Cambridge Ancient History. Vols. I, II, 3d ed.; Vol. III, original ed. See entry on page 163.

နုတ်၊ မာတင်။ ဣသရေလသမိုင်း။ ဒုတိယထုတ်ဝေမှု၊ နယူးယောက်၊ ဟာပါအင်န်ရိုး၊ ၁၉၆၀။ ၄၇၉ မျက်နှာ။ လစ်ဘရယ်ပညာရှင်တစ်ဦးမှ ရေးသားထားပြီး၊ ၎င်းသည် ဘရိုက်၏ အမြင်များနှင့် ဤဝေဖန်ချက်တွင် ဖော်ပြထားသော အမြင်များနှင့် အချက်များစွာတွင် ကွဲပြားသော်လည်း၊ ယနေ့ခေတ်တွင် ဣသရေလသမိုင်းအတွက် အသုံးအများဆုံး အလုပ်ဖြစ်သည်။

Noth, Martin. The History of Israel. 2d ed.; New York: Harper and Row, 1960. 479 pp. Written by a liberal scholar, it differs in many respects from Bright’s views and from those presented in this commentary, but is today the most widely used work on the history of Israel.

အိုလမ်စတိတ်၊ အေတီ။ အာရှုရိယာသမိုင်း။ နယူးယောက်၊ ချားလ်စစခရစ်ဘနာ၏သားများ၊ ၁၉၂၃။ ၆၉၅ မျက်နှာ။ ဤသမိုင်းသည် မကြာသေးမီက တွေ့ရှိထားသော ပစ္စည်းများစွာက အာရှုရိယာသမိုင်းနှင့် အထူးသဖြင့် ၎င်း၏ ရာဇဝင်ကို တိုးမြှင့်ပေးထားသောကြောင့် များစွာ ခေတ်မမီတော့ပါ၊ သို့သော် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ၎င်းကို အစားထိုးရန် မကြာသေးမီ စာအုပ်မရှိသေးပါ။

အိုလမ်စတိတ်၊ အေတီ။ ပါလက်စတိုင်းနှင့် ဆီးရီးယား၏ သမိုင်း မက်ဒိုနီယန်သိမ်းပိုက်မှုအထိ။ နယူးယောက်၊ ချားလ်စစခရစ်ဘနာ၏သားများ၊ ၁၉၃၁။ ၆၆၄ မျက်နှာ။ ပြန်လည်ထုတ်ဝေမှု၊ ဝက်စပို့ဒ်၊ ကွန်နက်တီကပ်၊ ဂရင်းဝုဒ်စာနယ်ဇင်း၊ ၁၉၇၂။ ဤစာအုပ်သည် ဟီဘရူးလူမျိုးများကို ရှေးခေတ်ကမ္ဘာတစ်ခုလုံး၏ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် ဖော်ပြပြီး ၎င်းတို့ကို သီးသန့်နေထိုင်ခဲ့သည့်အလား မဆက်ဆံသောကြောင့် တန်ဖိုးရှိသည်။ သို့သော်၊ စာရေးသူသည် အဆင့်မြင့်ဝေဖန်သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး၊ သမ္မာကျမ်းစာအရင်းအမြစ်ပစ္စည်းများကို အလွန်လွတ်လပ်စွာ ကိုင်တွယ်ခဲ့သည်။

Olmstead, A. T. History of Assyria. New York: Charles Scribner’s Sons, 1923. 695 pp. This history is badly out of date, since much newly found material has added much to our knowledge of Assyrian history and especially its chronology, but no more recent book has yet replaced it in the English language._______. History of Palestine and Syria to the Macedonian Conquest. New York: Charles Scribner’s Sons, 1931. 664 pp. Reprint: Westport, CT: Greenwood Press, 1972. The book is of merit because its author describes the Hebrews as part of the ancient world and does not treat them as if they had lived in isolation. Yet, the author, a higher critic, has dealt very liberally with his Biblical source material.

ပါကာ၊ ရစ်ချဒ်အေ၊ နှင့် ဒပ်ဘာစတိန်၊ ဒပ်ဘလျူအိပ်ခ်။ ဘေဘီလုံချီနှစ်မှတ်တမ်း၊ ဘီစီ ၆၂၆ - အေဒီ ၇၅။ ပရိုဗစ်ဒင့်စ်၊ ရိုဒါးအိုင်လန်း၊ ဘရောင်းတက္ကသိုလ်စာနယ်ဇင်း၊ ၁၉၅၆။ ၄၇ မျက်နှာ။ ဤစာအုပ်သည် ဘေဘီလုံချီနှစ်မှတ်တမ်းစနစ်ကို ပါရှန်းနှင့် ဆလူကစ်များမှ လက်ခံထားသော အရင်းအမြစ်ပစ္စည်းများမှ ပြန်လည်တည်ဆောင်ထားသည်။ စာအုပ်အဆုံးရှိ ပြက္ခဒိန်ဇယားများသည် ဘေဘီလုံရက်စွဲများကို ၎င်း၏ ဘီစီညီမျှမှုသို့ အတော်လေး တိကျစွာ ပြောင်းလဲရန် လွယ်ကူစေသည်။

Parker, Richard A., and Dubberstein, W. H. Babylonian Chronology, 626 B.C.–A.D. 75. Providence, R.I.: Brown University Press, 1956. 47 pp. This book reconstructs from source material the Babylonian chronological system, which was adopted by the Persians and Seleucids. Calendrical tables at the end make it easy to convert any Babylonian date into its b.c. equivalent with fairly high accuracy.

စမစ်၊ ဆစ်ဒနီ။ အာရှုရိယာသမိုင်း ဘီစီ ၁၀၀၀ အထိ။ လန်ဒန်၊ ချက်တိုအင်န်ဝင်ဒပ်စ်၊ ၁၉၂၈။ ၄၁၈ မျက်နှာ။ ကောင်းမွန်သော ခြုံငုံသုံးသပ်ချက်ဖြစ်သော်လည်း၊ ၎င်း၏ ရာဇဝင်သည် ခေတ်မမီတော့ပါ၊ အကြောင်းမှာ မကြာသေးမီက တွေ့ရှိမှုများက ရှေ့ဘုရင်များစွာ၏ နေရာချထားမှုကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ ဘီစီ ၁၅၀၀ နှင့်အထက်—ဤဆောင်းပါးတွင် အဓိကဆွေးနွေးထားသော ကာလ—စမစ်၏ တင်ပြချက်သည် လက်ခံနိုင်ဖွယ်ရှိသည်။

Smith, Sidney. Early History of Assyria to 1000 B.C. London: Chatto & Windus, 1928. 418 pp. A good survey, though its chronology is out of date, since new discoveries have altered the placement of many earlier kings. For 1500 b.c. and after—the period chiefly discussed in this article—Smith’s presentation is acceptable.

သီလီ၊ အက်ဒဝင်အာရ်။ ဟီဘရူးဘုရင်များ၏ လျှို့ဝှက်နံပါတ်များ။ ပြန်လည်ပြင်ဆင်ထုတ်ဝေမှု၊ ဂရန်းရက်ပိဒ်၊ မီချီဂန်၊ ဝီလျံဘီအီးဒမ်းစ်ထုတ်ဝေရေးကုမ္ပဏီ၊ ၁၉၆၅။ ၂၃၂ မျက်နှာ။ ဆယ်ဗင်နည်းနှင့်တစ်ရက်နေ့အက်ဒဝင်တစ်ပညာရှင်မှ ရေးသားထားသော ဤအလုပ်သည် ရှောလမုန်၏ သေဆုံးမှုမှ ယရှူးရှင်မြို့ ပြိုလဲမှုအထိ ဂျူဒါနှင့် ဣသရေလဘုရင်များ၏ ကာလအတွက် ဟီဘရူးရာဇဝင်ကို ဆွေးနွေးသည်။ ၎င်းသည် ကာလ၏ သမိုင်းဆိုင်ရာ ရာဇဝင်အချက်များအတွက် အဓိကအာရုံစိုက်သည်။

Thiele, Edwin R. The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings. Rev. ed., Grand Rapids, Mich.: William B. Eerdmans Publishing Company, 1965. 232 pp. This work by a Seventh-day Adventist scholar deals with Hebrew chronology for the period of the kings of Judah and Israel, from Solomon’s death to the fall of Jerusalem. It is significant chiefly for the chronological aspects of the history of the period.

ဝါဆမန်၊ ဒီဂျေအိုင်၊ တည်းဖြတ်သူ။ ခါလဒီယန်ဘုရင်များ၏ မှတ်တမ်း (ဘီစီ ၆၂၆-၅၅၆) ဗြိတိရှပြတိုက်တွင်။ လန်ဒန်၊ ဗြိတိရှပြတိုက်၏ ဂေါပကအဖွဲ့၊ ၁၉၆၁။ ၉၉ မျက်နှာ၊ ၂၁ ပြား။ ကျူနီဖောင်းတက်ဘလက်များ၏ စာသားနှင့် ဘာသာပြန်မှု (၁၉၅၆ တွင် ပထမဆုံးထုတ်ဝေခဲ့သည်) သည် ဘေဘီလုံချီနှစ်မှတ်တမ်းဟု ခေါ်ဆိုသော မှတ်တမ်းစီးရီးများ၏ ယခင်က မသိရှိခဲ့သော အစိတ်အပိုင်းများကို ထပ်မံထည့်သွင်းထားသည် (အောက်ဖော်ပြပါ ထပ်ဆောင်းမှတ်ချက်ကို ကြည့်ပါ; စာမျက်နှာ ၁၆၃ ကိုလည်း ကြည့်ပါ)။ ဤစာသားများသည် နီဘူပိုလပ်စတာ၏ အစောပိုင်းနှင့် နောက်ပိုင်းနှစ်များနှင့် နီဘူခတ်နီဇာ၏ ပထမဆယ့်တစ်နှစ်အတွက် သမိုင်းဆိုင်ရာ အရင်းအမြစ်ပစ္စည်းများ အနည်းငယ်သာ ရရှိနိုင်သည့် နီအိုဘေဘီလိုနီယန်သမိုင်း၏ ကာလတစ်ခုအတွက် အလွန်အရေးကြီးသည်။

Wiseman, D. J., ed. Chronicles of Chaldaean Kings (626–556 B.C.) in the British Museum. London: The Trustees of the British Museum, 1961. 99 pp., 21 pl. Text and translation of cuneiform tablets (first printed in 1956) adding hitherto unknown parts of the series of annalistic records that are called the Babylonian Chronicle (see Additional Note below; also p. 163). These texts are of utmost importance for a period of Neo-Babylonian history for which little historical source material was hitherto available—the early and late years of Nabopolassar and the first eleven years of Nebuchadnezzar.

ဗာဗုလုန်ရာဇဝင်မှတ်တမ်း၏ ထပ်မံရရှိသော အပိုင်းများ

ဗာဗုလုန်ရာဇဝင်မှတ်တမ်း၏ ထပ်မံရရှိသော အပိုင်းများသည် သမ္မာကျမ်းစာနှင့် ဗာဗုလုန်ဖြစ်ရပ်များအကြား ဆက်စပ်မှုများစွာရှိသည့် သမ္မာကျမ်းစာ၏ အရေးပါသော ကာလတစ်ခုအား ထပ်မံအလင်းပေးသည်။ ယင်းကြောင့် ဤလက်ရှိလုပ်ဆောင်မှုတွင် ယုဒပြည်နှင့် အီဂျစ်နိုင်ငံအတွက် အချို့သော ဖြစ်ရပ်များနှင့် ဘုရင်များ၏ နန်းစံသက်များကို တစ်နှစ်ပြောင်းရွှေ့ရန် (နံပါတ် ၉၄ စာမျက်နှာတွင်ကြည့်ပါ) လိုအပ်ခဲ့သည်။ အခြားရက်စွဲများကိုမူ အတည်ပြုခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ယေဟောယချင်၏ ဖမ်းဆီးခံရမှုအတွက် ဤဝေဖန်ချက်တွင်ဖော်ပြထားသော နှစ်သည် ဘီစီ ၅၉၇ ဖြစ်ပြီး၊ ယင်းကို အဒါလမတ် ၂ (အနီးစပ်ဆုံး မတ်လ ၁၆၊ ဘီစီ ၅၉၇) အဖြစ် သတ်မှတ်ပေးသည့် သက်သေအသစ်ဖြင့် အတည်ပြုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းသည် ဘီစီ ၅၉၈ သို့မဟုတ် ၅၉၇ ဖြစ်သည်ဟူသော ပညာရှင်များ၏ အငြင်းပွားမှုကို ဖြေရှင်းပေးခဲ့သည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ ဤစာအုပ်၏ ပထမအကြိမ်ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေမှုတွင် ကာကီမ့်ရှ်တိုက်ပွဲကို ဘီစီ ၆၀၄ ဟု ရက်စွဲဖော်ပြခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ ၎င်းသည် ဘီစီ ၆၀၅ ၏ နွေဦးသို့မဟုတ် နွေရာသီအစောပိုင်းတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်ဟု သိရှိရသည်။ ထို့ပြင်၊ ဤတက်ဘလက်အသစ်များသည် ဘီစီ ၆၀၉ တွင် အီဂျစ်စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုတစ်ခုကို ဖော်ပြထားပြီး ဘီစီ ၆၀၈ တွင် မည်သည့်စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုကိုမျှ ဖော်ပြမထားသဖြင့်၊ မဂ္ဂိဒိုတိုက်ပွဲ၏ ရက်စွဲကို ဘီစီ ၆၀၉ အဖြစ် အတည်ပြုပေးပြီး ယခင်ယူဆထားသည့် ဘီစီ ၆၀၈ မဟုတ်ကြောင်း သက်သေပြသည်။ ဤအချက်များနှင့် နောက်ပိုင်းတွေ့ရှိချက်များကြောင့် အထူးသဖြင့် ဤဆောင်းပါးတွင် အသေးစားပြောင်းလဲမှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ယေဟောယခင်၏ သေဆုံးရက်စွဲနှင့် ယုဒပြည်၏ နောက်ဆုံးဘုရင်များ၏ နန်းစံရက်စွဲများမှာ ယခင်အတိုင်းပင် ဆက်လက်တည်ရှိသည်။

additional note

The new portions of the Babylonian Chronicle (see entry under Wiseman, above) throw additional light on an important period of Biblical history, in which there are many synchronism between Biblical and Babylonian events. This has required in the present work a one-year shift (see p. 94) in some events and regnal dates, especially for Judah and Egypt. Other dates have been confirmed. For example, the year given in this commentary for Jehoiachin’s capture, 597 b.c., is confirmed by the new evidence (which establishes the date as Adar 2, approximately March 16, 597 b.c.), thus settling a scholarly argument as to whether it was 598 or 597 b.c. On the other hand, the first printing of this volume dated the battle of Carchemish in 604 b.c.; it is now known to have occurred in the spring or early summer of 605 b.c. Further, these new tablets, by mentioning an Egyptian campaign in 609 and none in 608, confirm the date of 609 for the battle of Megiddo, instead of 608 as formerly held. Because of this and other later findings a number of minor changes have been made, particularly in this article. Jehoiakim’s death date and the dates of the last reigns of Judah remain the same.

ဟေဗြဲပြက္ခဒိန်အား ဓမ္မဟောင်းကျမ်းကာလတွင်

၁။ ဟေဗြဲပြက္ခဒိန်၏ မူလအစ
ဂျူးလူမျိုးအိမ်နီးချင်းများရှိသူများအနေဖြင့် ၎င်းတို့သည် ဆောင်းဦးရာသီတွင် ၎င်းတို့ခေါ်ဆိုသည့် ရို့ရှ်ဟာရှာနာ (Rosh Hashanah) ဟုခေါ်သော နှစ်သစ်ကူးနေ့ကို ကျင်းပသည်ကို သိရှိကြသည်။ ရာဘိုင်တစ်ဦးအား ရို့ရှ်ဟာရှာနာ၏ ရက်စွဲကို မေးမြန်းပါက၊ ၎င်းသည် ဂျူးလူမျိုး၏ တစ်ရှရီလ (Tishri) ၏ ပထမနေ့ဖြစ်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် လမင်းသစ်နှင့်အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်သောကြောင့် နှစ်စဉ်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေသော ကျွန်ုပ်တို့၏ စက်တင်ဘာလသို့မဟုတ် အောက်တိုဘာလတွင် မတူညီသောရက်စွဲများတွင် ကျရောက်သည်ဟု ရှင်းပြလိမ့်မည်။ ဤအကြောင်းမှာ ဂျူးလူမျိုးများသည် ယခုအခါ ပုံစံပြောင်းလဲထားသော်လည်း မူလက လမင်းဖြင့်တွက်ချက်သည့် လမင်းပြက္ခဒိန်ကို အသုံးပြုသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ရှေးခေတ်ကာလတွင် လမင်းမရှိသည့် ညများပြီးနောက် နေဝင်ချိန်တွင် လမင်းသစ်ပေါ်လာမှုသည် လသစ်၏ ပထမနေ့စတင်ခြင်းကို အမှတ်အသားပြုသည်။ ရာဘိုင်က ထပ်မံရှင်းပြလိမ့်မည်မှာ နှစ်သစ်ကူးရာသီသည် တစ်ရှရီလ၏ ၁၀ ရက်မြောက်နေ့ဖြစ်သော ယုံကပ္ပုရ် (Yom Kippur) (အပြစ်ဖြေရာနေ့) အထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် တစ်နှစ်လုံး၏ အလေးအနက်ဆုံးနေ့ဖြစ်ပြီး၊ ထိုနေ့တွင် ဂျူးလူမျိုးများသည် အထူးဆီနဂေါ့ဂ်ဝတ်ပြုရေးအစီအစဉ်များသို့ တက်ရောက်ကြသည်။

The Hebrew Calendar in Old Testament Times

I. Origin of the Hebrew Calendar

Those who have Jewish neighbors know that they celebrate their New Year’s Day, which they call Rosh Hashana, in the autumn. If we ask a rabbi the date of Rosh Hashana, he will explain that it is the first of the Jewish month Tishri, but that it falls on different dates in our September or October in successive years, since it comes approximately at the new moon. The reason for this is that the Jews have a lunar calendar, now modified in form but originally reckoned by the moon. In ancient times the appearance of the new crescent after sunset, following several moonless nights, marked the beginning of the first day of each new month. The rabbi may explain further that the New Year season lasts through Yom Kippur (the Day of Atonement), on the 10th of the month, the most solemn day of the whole year, when Jews attend special synagogue services.

ဤအချက်များနှင့်ပတ်သက်၍ သမ္မာကျမ်းစာကို လေ့လာသောအခါ၊ နှစ်သစ်ကူးနေ့ (တံပိုးမှုတ်ခြင်းဟု ခေါ်သည်) နှင့် အပြစ်ဖြေရာနေ့သည် ပထမလမဟုတ်ဘဲ သတ္တမလ၏ ၁ ရက်နှင့် ၁၀ ရက်မြောက်နေ့များဖြစ်သည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၂၄–၃၂)။ ထို့ပြင်၊ အမြဲတမ်း နွေဦးရာသီတွင် ကျရောက်သည့် ပသခါပွဲသည် ပထမလတွင် ရှိသည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၅)။ ဤရှုပ်ထွေးသောအခြေအနေနှင့် အခြားပြဿနာများကို သမ္မာကျမ်းစာနှင့် အခြားရှေးဟောင်းမှတ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြထားသည့် ဂျူးပြက္ခဒိန်၏ မူလအစနှင့် သဘောသဘာဝကို လေ့လာခြင်းဖြင့် အဖြေရှာဖွေနိုင်သည်။

If we consult the Bible on these points, we find that New Year’s Day (called the Blowing of Trumpets) and the Day of Atonement are the 1st and 10th of the 7th month (Lev. 23:24–32), not of the 1st month; and that the Passover, which always comes in the spring, is in the 1st month (Lev. 23:5). We find the answer to this puzzling situation, and to other problems, by a study of the origin and nature of the Jewish calendar as set forth in the Bible and other ancient records.

သမ္မာကျမ်းစာတွင်ဖော်ပြထားသော အစောပိုင်းဟေဗြဲပြက္ခဒိန်သည် နာရီမရှိ၊ ပုံနှိပ်ပြက္ခဒိန်မရှိ၊ နှင့် ကျွန်ုပ်တို့သိသလောက် နက္ခတ္တဗေဒမရှိသည့် ရှေးခေတ်လူမျိုးများအတွက် အံ့ဩဖွယ်သင့်လျော်စွာ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ဖန်တီးထားသည်။ ၎င်းသည် ရိုးရှင်းသောမူများပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်—နေဝင်ချိန်မှ စတင်သည့်နေ့၊ ခုနစ်ရက်စီဖြင့် ဆက်လက်ရေတွက်သည့်ရက်သတ္တပတ်၊ လမင်းသစ်ဖြင့် စတင်သည့်လ၊ ရိတ်သိမ်းရာသီဖြင့် ထိန်းညှိသည့်နှစ်။

The early Hebrew calendar as given in the Bible was admirably adapted to the needs of an ancient people who had no clocks, no printed calendars, and, as far as we know, no astronomy. It was based on simple principles—the day beginning with sunset, the week counted by sevens continuously, the month beginning with the crescent moon, the year regulated by the harvest season.

ထိုသို့သောပြက္ခဒိန်သည် နှစ်ကို ရာသီများနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ထိန်းညှိရန် လိုအပ်သည်မှာ ယနေ့ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းတွင် အသုံးပြုနေသော ကျွန်ုပ်တို့၏ နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်ကဲ့သို့ပင်ဖြစ်သည်။ ကွာခြားချက်မှာ ကျွန်ုပ်တို့၏ နှစ်သည် နေ၏ စစ်မှန်သောနှစ်ထက် လေးပုံတစ်ပုံသာလျှင် နည်းပါးပြီး၊ လမင်းပြက္ခဒိန်၏ သာမန်လမင်းလ ၁၂ လသည် စစ်မှန်သော နေရောင်ခြည်နှစ်ထက် ၁၀ ရက် သို့မဟုတ် ၁၁ ရက် တိုသည်။ ကျွန်ုပ်တို့သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်နှစ်ကို လေးနှစ်ကြာအောင် အမှားများကို စုဆောင်းပြီး တစ်ရက်စုစည်းမိသည်အထိ ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၉ ရက်အဖြစ် ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် ချိန်ညှိသည်။ လမင်းပြက္ခဒိန်တွင် ပိုမိုကြီးမားသော ၁၀ ရက် သို့မဟုတ် ၁၁ ရက်အမှားကို တစ်လစုစည်းမိသည်အထိ ဆက်လက်ခွင့်ပြုပြီး၊ ၂ နှစ်သို့မဟုတ် ၃ နှစ်တစ်ကြိမ် (၁၉ နှစ်တွင် ၇ ကြိမ်) ၁၃ လမြောက်လကို ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် ဤကွာခြားမှုကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်သည်။

Of course such a calendar must be adjusted to keep the year in step with the seasons, but so also must our solar calendar, used in most of the world today. The difference is that our year is only about a fourth of a day less than the true year of the seasons, determined by the sun, whereas the common lunar year of 12 “moon” months is 10 or 11 days shorter than the true solar year. We adjust our solar-calendar year by letting the error run for 4 years, until a whole day is accumulated, which we add as the 29th of February. In the lunar calendar the larger error of 10 or 11 days is allowed to run until a month is accumulated; by adding a 13th month every 2 or 3 years (7 times in 19 years) this difference is compensated for.

ဣသရေလလူမျိုးများသည် ခေတ်မီသော နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်နှင့် ၎င်း၏ နှစ်ယူးနှစ်ချိန်ညှိမှုများအတွက် လိုအပ်သော အဆင့်မြင့်နက္ခတ္တဗေဒအသိပညာကို ပိုင်ဆိုင်ထားခြင်းမရှိသော်လည်း၊ ထွက်မြောက်ရာကာလတွင် ဘုရားသခင်သည် ပြက္ခဒိန်နှစ်ကို သဘာဝနှစ်၏ ရာသီများနှင့် အမြဲမထိမချင်းမဖြစ်အောင် ထိန်းသိမ်းရန် ရိုးရှင်းပြီး ထိရောက်သောနည်းလမ်းတစ်ခုကို စတင်ခဲ့သည်။

The Israelites did not possess the advanced astronomical knowledge required for the development of the modern solar calendar with its leap-year adjustments, but God instituted at the Exodus a simple yet efficient method of keeping the calendar year from moving permanently out of step with the seasons of the natural year.

ဟေဗြဲလူမျိုးများသည် ပြက္ခဒိန်၏ အစိတ်အပိုင်းများကို ၎င်းတို့၏ ရှေးဦးစီးမစ်ဘိုးဘေးများထံမှ အမွေဆက်ခံခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အချိန်အတန်ကြာ လမင်းဖြင့် ၎င်းတို့၏ လများကို ရေတွက်ခဲ့ကြသည်။ အာဗြဟံအား ယူဆချက်အားဖြင့်၊ ဩရ်မြို့ရှိ ၎င်း၏ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားအိမ်နီးချင်းများကဲ့သို့ပင်၊ လသစ်တစ်ခုစီသည် လမင်းသစ်ပေါ်လာသည့်ညမှ စတင်ပြီး၊ ထို့ကြောင့် လ၏ ပထမနေ့သည် ညမှစတင်သည်။ ၎င်း၏ သားစဉ်မြေးဆက်များသည် ဤအလေ့အကျင့်ကို ပြောင်းလဲရန် အကြောင်းမရှိခဲ့ပေ။ သူတို့သည် အီဂျစ်ပြည်တွင်ရှိစဉ်ပင်၊ ညမှညသို့ရေတွက်သည့် နေ့နှင့် လမင်းလကို ၃၆၅ ရက်ရှိသော အီဂျစ်နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်အတွက် စွန့်လွှတ်ရန် မလိုအပ်ခဲ့ပေ။ အကြောင်းမှာ အီဂျစ်လူမျိုးများအတွက် ရွံရှာဖွယ်ဖြစ်သော မုတ်ဆိတ်ရှိသည့် စီးမစ်သိုးထိန်းများသည် ဂိုရှင်တွင် သီးခြားနေထိုင်ကာ ၎င်းတို့၏ ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို လိုက်နာခဲ့ကြသည်။

The Hebrews inherited the elements of the calendar from their Semitic ancestors, who from time immemorial had reckoned their months by the moon. To Abram, presumably, as to his Mesopotamian neighbors in Ur, each new month, and consequently the first day of the month, began with the evening of the visible crescent moon, and his descendants would have no reason to change the practice. Even when they were in Egypt there was no need of their abandoning their evening-to-evening day and their lunar month for the 365-day Egyptian solar calendar, for these bearded Semitic shepherds, who were an abomination to the Egyptians, lived apart in Goshen and followed their own customs.

သူတို့သည် ဥပုသ်နေ့ကို များစွာဂရုမထားခဲ့သော်လည်း (PP 258)၊ ဤရက်သတ္တပတ်သန့်ရှင်းသောနေ့နှင့် လမင်းလအကြောင်း အသိပညာကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်မှာ သေချာသည်။ အကြောင်းမှာ အုတ်ခဲလုပ်သော ကျွန်တစ်ဦးပင်လျှင် ခုနစ်ရက်ကို ရေတွက်နိုင်ပြီး လမင်းသစ်၏ ပြန်လည်ပေါ်လာမှုကို မှတ်သားထားနိုင်သည်။ သို့သော် ပြက္ခဒိန်နှစ်၏ အစမည်သည့်လမင်းသစ်ဖြစ်သည်ကို သူတို့ ရှုပ်ထွေးသွားဖွယ်ရှိသည်။ သူတို့သည် ဗာဗုလုန်နှင့် အာရှုရိလူမျိုးများကဲ့သို့ မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် ပြုလုပ်ခဲ့သည့် လတစ်လကို အခါအားလျော်စွာ ထည့်သွင်းသည့်နည်းကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားခဲ့လျှင်၊ ၎င်းကို သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖော်ပြထားခြင်းမရှိပေ။ သို့သော် မောရှေ၏ပြက္ခဒိန်သည် ၎င်းကို ရည်ညွှန်းထားသည်မှာ ထင်ရှားသည်။

Though they largely disregarded the Sabbath (PP 258) they undoubtedly preserved the knowledge of this weekly holy day and of the lunar month—for even a slave brickmaker can count seven days and can keep track of the return of the crescent. But it is quite possible that they became confused as to which new moon was to mark the beginning of the calendar year. If they had retained the method of adding a month periodically, as was done in Mesopotamia by the Babylonians and Assyrians, we have no record of it. Indeed, there is no mention of the practice in the Bible, although it is evident that the Mosaic calendar implies it.

သူတို့သည် နှစ်ကို မှတ်သားမထားနိုင်ခဲ့ခြင်း သို့မဟုတ် ဘုရားသခင်သည် ဆောင်းဦးရာသီတွင်စတင်သည့် ခါနာန်နှစ်နှင့်ဆက်စပ်နေသော တစ်ဆိတ်မဖြူသူများ၏ ဝတ်ပြုကိုးကွယ်မှုမှ ၎င်းတို့ကို ဖြတ်တောက်လိုသောကြောင့်၊ ဘုရားသခင်သည် နွေဦးလကို ၎င်းတို့အား နှစ်၏အစအဖြစ် ရေတွက်ရန် ရှင်းလင်းစွာ ညွှန်ကြားခဲ့သည်။ ထွက်မြောက်ရာမတိုင်မီ မကြာမီတွင် ဘုရားသခင်သည် မောရှေအား “ဤလသည် သင်တို့အတွက် လများ၏အစဖြစ်ရမည်၊ ၎င်းသည် သင်တို့အတွက် နှစ်၏ပထမလဖြစ်ရမည်” (ထွက်မြောက်ရာ ၁၂:၂) ဟု ညွှန်ကြားခဲ့သည်။ ပြက္ခဒိန်စည်းမျဉ်းများ၏ စနစ်တကျပြဋ္ဌာန်းချက်မရှိခဲ့သော်လည်း၊ မောရှေမှတစ်ဆင့်ပေးအပ်သော လူမှုရေးနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဥပဒေများတွင် ပြက္ခဒိန်၏ အစိတ်အပိုင်းများကို ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဉ်အနေဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။

Either because they had lost track of the year, or because God wished to cut them off from the heathen worship associated with the Canaanite year that began in the autumn, God definitely pointed out the spring month from which they were to reckon the year. Shortly before the Exodus He instructed Moses that “this month shall be unto you the beginning of months: it shall be the first month of the year to you” (Ex. 12:2). There was no systematic code of calendar rules, but the civil and ceremonial laws given through Moses contain incidental references to the elements of the calendar.

၂။ ဟေဗြဲပြက္ခဒိန်၏ အစိတ်အပိုင်းများ
ညမှညသို့ရေတွက်သည့်နေ့—ဟေဗြဲလူမျိုးအတွက် နေ့သည် ညမှစတင်သည်။ ၎င်းကို သတ္တမလ၏ ၁၀ ရက်မြောက်နေ့သည် ၉ ရက်မြောက်နေ့၏ နေဝင်ချိန်မှ စတင်ရမည်ဟူသော စည်းမျဉ်းမှ သိရသည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၃၂)။ ဆိုလိုသည်မှာ ၉ ရက်မြောက်နေ့၏ နေဝင်ချိန်တွင် ဖြစ်သည်။ နေ့သည် နေဝင်ချိန်တွင် ပြီးဆုံးသည်ကို သန့်ရှင်းရေးဆိုင်ရာ ညွှန်ကြားချက်များမှ သိရသည်။ ခုနစ်ရက်ကြာ အခမ်းအနားအရ မသန့်ရှင်းသူတစ်ဦးသည် ၇ ရက်မြောက်နေ့တွင် သန့်ရှင်းရေးအခမ်းအနားများကို ပြုလုပ်ပြီး “ညမှစ၍” သန့်ရှင်းသည်ဟု ဆိုသည် (တောလည်ရာ ၁၉:၁၆၊ ၁၉)။ ညအထိ မသန့်ရှင်းသူတစ်ဦးသည် “နေဝင်သည့်အခါ” သန့်ရှင်းသည်ဟု ဆိုသည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၂:၆၊ ၇)။ ထို့ကြောင့် ကာလတစ်ခု၏ ၇ ရက်မြောက်နေ့သည် နေဝင်ချိန်တွင် ပြီးဆုံးပါက၊ ထိုကာလ၏ နေ့အားလုံးသည် နေဝင်ချိန်တွင် ပြီးဆုံးရမည်မှာ ထင်ရှားသည်။

II. The Elements of the Hebrew Calendar

The Day From Evening to Evening.—The day began for the Hebrew in the evening, as we know from the rule that the 10th day of the 7th month was to begin on the evening of the 9th (Lev. 23:32), that is, when the sun set at the close of the 9th day. The fact that the day ended at sunset is shown in the directions for purification: One who was ceremonially unclean 7 days went through certain purifying ceremonies on the 7th and was clean again “at even” (Num. 19:16, 19); and one who was unclean until even was said to become clean “when the sun is down” (Lev. 22:6, 7). Obviously then, if the 7th day of a period ends at sunset, then all the days of the period must end at sunset.

ဥပုသ်နေ့ဖြင့် အမှတ်အသားပြုထားသော ရက်သတ္တပတ်—ရက်သတ္တပတ်သည် ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းပေးခြင်းမပြုမီကပင် ၆ ရက်မြောက်နေ့တွင် မန္နတို့ကို နှစ်ဆပေးပြီး ၇ ရက်မြောက်နေ့တွင် မပေးခြင်းဖြင့် ဘုရားသခင်က အမှတ်အသားပြုထားသည် (ထွက်မြောက်ရာ ၁၆)။ ၎င်းသည် ဆယ်ပညတ်တွင် ထည့်သွင်းထားသော ပြက္ခဒိန်၏ တစ်ခုတည်းသော အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ပြီး၊ ဥပုသ်နေ့သည် ရက်စွဲများနှင့် ပြက္ခဒိန်များနှင့်သာ ဆက်စပ်မနေသော ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ ရှုထောင့်တစ်ခုရှိသည်။ ၎င်းသည် ဖန်ဆင်းရှင်အပေါ် သစ္စာစောင့်သိမှု၏ အမှတ်အသားဖြစ်ပြီး၊ ဘုရားသခင်၏ ဖန်ဆင်းနိုင်စွမ်းသာမက ပြန်လည်ဖန်ဆင်းနိုင်စွမ်းကိုပါ သင်္ကေတအဖြစ် ဣသရေလလူမျိုးအား ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့သည် (ထွက်မြောက်ရာ ၃၁:၁၃)။ ထို့ကြောင့် ရက်သတ္တပတ်သည် ပြက္ခဒိန်အားလုံးနှင့် သီးခြားဖြစ်သည်။ ၎င်း၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ရက်စွဲများကို ရေတွက်ရန်မဟုတ်ပေ။ တကယ်တော့ ၎င်းသည် မည်သည့်ပြက္ခဒိန်လသို့မဟုတ် နှစ်နှင့်မဆို မကိုက်ညီပေ။

The Week Marked Off by the Sabbath.—The week was divinely marked out, even before the giving of the law, by the double portion of manna on the 6th day and the withholding of it on the 7th (Ex. 16). It was the only element of the calendar enshrined in the Decalogue, for the Sabbath has a moral aspect that is not connected with mere dates and calendars. It is a sign of allegiance to the Creator, and it was revealed to Israel as part of the moral law, and as a symbol of sanctification (Ex. 31:13), not only of Gods power to create, but also of His power to re-create. Therefore the week is independent of all calendars. Its purpose is not to reckon dates. Indeed, it is incommensurate with any calendar month or year.

လမင်းဖြင့် ထိန်းညှိထားသောလ—ဟေဗြဲလူမျိုးများ၏ လအတွက် စကားလုံးနှစ်ခုမှာ (၁) ယရက် (yerach) သည် ယာရီယပ် (yareach) “လမင်း” နှင့် ဆက်စပ်ပြီး (၂) ခိုဒံရှ် (chodesh) သည် စကားလုံးအတိုင်း “သစ်တစ်ခု” ဟု ဆိုလိုပြီး “လမင်းသစ်နေ့” နှင့် ထို့ကြောင့် လမင်းလကို ရည်ညွှန်းသည်။ ၎င်းသည် ခာဒါရှ် (chadash) “ပြန်လည်သစ်လွင်ရန်” မှ ဆင်းသက်လာသည်။ ယရက်ကို ရှားရှားပါးပါးသုံးပြီး သာမန်စကားလုံးမှာ ခိုဒံရှ်ဖြစ်သည်။ ဣသရေလလူမျိုးများ အီဂျစ်မှ ထွက်ခွာခဲ့သောလကို နှစ်၏ပထမလအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ၎င်းကို အဘီဘ် (Abib) “စပါးနှံများ၏လ” ဟု ခေါ်သည်။ ၎င်းသည် ပါလက်စတိုင်းရိတ်သိမ်းရာသီ၏ နွေဦးလဖြစ်ပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် ယနေ့ထိသိရှိထားသည့် နီစန် (Nisan) ဟု ခေါ်သည် (ထွက်မြောက်ရာ ၂၃:၁၅; ၃၄:၁၈; ဒုတိယသား ၁၆:၁; ဧသတာ ၃:၇)။ ၎င်းသည် ဟေဗြဲလူမျိုးများက ရင်းနှီးနေပြီးသား လမင်းလဖြစ်ပုံရသည်။ အကြောင်းမှာ လမျိုးသစ်တစ်ခုကို စတင်ရန် ညွှန်ကြားချက်များ မဖော်ပြထားပေ။ အကယ်၍ နေရောင်ခြည်လမှ လမင်းလသို့ ပြောင်းလဲခဲ့လျှင်၊ လသစ်ကို မည်သို့ရေတွက်ရမည်ကို ညွှန်ကြားချက်တစ်ခုခုလိုအပ်မည်ဖြစ်သည်။ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုမှာ “ဤလ” သည် ယခင်က မဟုတ်ခဲ့သည့်အတိုင်း ပထမလဖြစ်ရမည်ဟူသော အချက်သာဖြစ်သည်။

The Month Regulated by the Moon.—The two Hebrew words for “month” are (1) yerach, related to yareach, “moon,” and (2) chodesh, literally “new one,” referring to the “new moon,” the “day of the new moon,” and thus a lunar “month,” from the root chadash, “to renew.” Yareach is used infrequently, the common word being chodesh. The month in which the Israelites left Egypt was set as the first of the year. This was called Abib, the “month of ears” of grain. It was the spring month of the opening Palestinian harvest, later called Nisan, as it is known to the present day (see Ex. 23:15; 34:18; Deut. 16:1; Esther 3:7). This was evidently a lunar month to which the Hebrews were already accustomed, because nothing is said of instituting a new kind of month. If the change had been from a solar to a lunar type, some sort of instructions as to how to reckon the new month would have been necessary. The innovation was merely that “this month” was to be the first, as it had presumably not been before.

လ၏ပထမနေ့သည် တံပိုးမှုတ်ခြင်းနှင့် ထပ်မံယဇ်ပူဇော်ခြင်းဖြင့် ကျင်းပသည့် အထူးနေ့တစ်နေ့အဖြစ် ယူဆသည် (တောလည်ရာ ၁၀:၁၀; ၂၈:၁၁–၁၄)။ လမင်းသစ်များကို ဥပုသ်နေ့များနှင့် ပွဲတော်များနှင့်အတူ မကြာခဏ ဖော်ပြထားသည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၄:၂၃; ဟေရှာယ ၁:၁၃၊ ၁၄; ၆၆:၂၃ စသည်)။

The first of the month was considered a special day, celebrated by the blowing of trumpets and by extra sacrifices (Num. 10:10; 28:11–14). New moons are frequently mentioned along with Sabbaths and festivals (2 Kings 4:23; Isa. 1:13, 14; 66:23, etc.).

လသည် လမင်းသစ်ဖြင့် စတင်သည်ကို ဒါဝိဒ်ခေတ်က ဖြစ်ရပ်တစ်ခုမှ သိရသည်။ ရှောလုသည် ဒါဝိဒ်၏အသက်ကို ရှာဖွေပြီးနောက်၊ ဒါဝိဒ်သည် ရှင်ဘုရင်၏သဘောထားကို စမ်းသပ်ရန် လမင်းသစ်ပွဲတွင် တော်ဝင်စားပွဲမှ ပျက်ကွက်ခဲ့သည်။ ရှောလုသည် လမင်းသစ်နေ့တွင် မည်သည့်စကားမျှမပြောခဲ့သော်လည်း၊ ဒါဝိဒ်၏နေရာသည် “မနက်ဖြန်၊ လ၏ဒုတိယနေ့” တွင်လည်း ထပ်မံဗလာဖြစ်နေသောအခါ သူ၏ဒေါသသည် ပေါက်ကွဲခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၀:၂၄–၂၇)။ ထို့ကြောင့်၊ လမင်းပြက္ခဒိန်တွင် မျှော်လင့်ထားသည့်အတိုင်း၊ လ၏ပထမနေ့သည် လမင်းသစ် (မြင်နိုင်သောလမင်းသစ်၊ နက္ခတ္တဗေဒအရ လမင်းသစ်မဟုတ်၊ ဤကွာခြားချက်ကို စာမျက်နှာ ၁၁၅၊ ၁၁၆ တွင် ရှင်းပြထားသည်) ဖြစ်သည်။

That the month began with the new moon is shown by an incident in the time of David. After Saul had sought his life, David tested the king’s attitude toward him by absenting himself from the royal table on a new moon feast. Saul said nothing on the new moon, but his wrath burst forth when David’s place was empty again “on the morrow, which was the second day of the month” (1 Sam. 20:24–27). Obviously, then, the first day of the month, as would be expected in a lunar calendar, was the new moon (the visible crescent, not the astronomical new moon; the difference is explained on pp. 115, 116).

ဗာဗုလုန်ပြည်နှင်ထုတ်မှုမတိုင်မီ လများ၏အမည်များ—ဗာဗုလုန်ပြည်နှင်ထုတ်မှုမတိုင်မီ ဂျူးလူမျိုး၏လများအကြောင်း အချက်အလက်အနည်းငယ်သာရှိသည်။ လ ၁၂ လရှိသည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၄:၇)၊ သို့သော် ၎င်းတို့၏အမည်များကို မသိရှိရပေ။ ပထမလ အဘီဘ် (ထွက်မြောက်ရာ ၁၃:၄; ၂၃:၁၅; ၃၄:၁၈; ဒုတိယသား ၁၆:၁)၊ ဒုတိယလ ဇိဖ် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၆:၁)၊ သတ္တမလ ဧသံနိမ် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၈:၂)၊ နှင့် အဋ္ဌမလ ဘုလ် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၆:၃၈) တို့သာသိရှိရသည်။ ၎င်းတို့သည် ခါနာန်အမည်များဖြစ်ပုံရသည်။ ဖီနိရှင်းကမ္ဗည်းများတွင် ဧသံနိမ်နှင့် ဘုလ်ကို ဖော်ပြထားသည်။ ဤအချက်သည် ဟေဗြဲဘာသာနှင့် ခါနာန်ဘာသာများသည် နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်နေသောကြောင့် အံ့ဩစရာမရှိပေ။ ပြည်နှင်ထုတ်မှုမတိုင်မီ သမ္မာကျမ်းစာတွင် လများကို အမည်များထက် နံပါတ်များဖြင့် မကြာခဏဖော်ပြသည် (ထွက်မြောက်ရာ ၁၂:၂; ၁၆:၁; ၁၉:၁; ၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၂:၃၂; ယေရမိ ၂၈:၁; ၃၉:၂)။

Pre-Exilic Names of the Months.—We have very little information about the Jewish months before the Babylonian Exile. There were 12 months (1 Kings 4:7), but we do not even know their names, except for the 1st month Abib (Ex. 13:4; 23:15; 34:18; Deut. 16:1), the 2d month Zif (1 Kings 6:1), the 7th month Ethanim (1 Kings 8:2), and the 8th month Bul (1 Kings 6:38). These were evidently Canaanite names; Phoenician inscriptions have been found that mention Ethanim and Bul. This is not surprising, since the Hebrew and Canaanite languages were closely related. More often the Bible refers to the months by number, previous to the Exile, rather than by name (Ex. 12:2; 16:1; 19:1; 1 Kings 12:32; Jer. 28:1; 39:2).

လ၏အရှည်—လတစ်လတွင် ရက်အရေအတွက်ကို မဖော်ပြထားပေ။ နောက်ပိုင်းကာလများတွင် လများ၏ အရှည်နှင့် ၁၃ လမြောက်နှစ်များအကြား ကြားကာလများကို နက္ခတ္တဗေဒစည်းမျဉ်းများဖြင့် တွက်ချက်ပြီး စနစ်တကျပြက္ခဒိန်တွင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် အစပိုင်းတွင် လများကို လမင်း၏ တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှုမှုဖြင့် သတ်မှတ်ခဲ့ရသည်။ လမင်း၏ အဆင့်များသည် ၂၉ ရက်ခွဲခန့်တွင် ပြန်လည်ထပ်မံဖြစ်ပေါ်သောကြောင့်၊ လမင်းသစ်သည် လ၏ ၂၉ ရက်မြောက်နှင့် ၃၀ ရက်မြောက်နေ့၏ နေဝင်ချိန်တွင် ပေါ်လာသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် လများသည် ၃၀ ရက်နှင့် ၂၉ ရက်ကို တလှည့်စီဖြစ်သည်။ သို့သော် ၎င်းသည် အမြဲမမှန်ကန်ပေ။ လမင်း၏ လှုပ်ရှားမှုတွင် ကြားကာလများ၏ တူညီမှုကို ထိခိုက်စေသည့် အနည်းငယ်ကွဲပြားမှုများသာမက၊ လမင်းသစ်၏ မြင်နိုင်မှုကို တစ်ခါတစ်ရံ ဟန့်တားသည့် ရာသီဥတုအခြေအနေများလည်းရှိသည်။ နောက်ပိုင်းဂျူးစာပေများတွင် ၂၉ ရက်မြောက်နေ့၏ နေဝင်ချိန်တွင် လမင်းကို ကြည့်ရှုရန် ဓလေ့ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ အကယ်၍ နေဝင်ချိန်တွင် လမင်းသည် ညပိုင်းကောင်းကင်တွင် မြင်ရပါက၊ ထိုနေ့မှစတင်သည့်နေ့သည် လသစ်၏ ပထမနေ့အဖြစ် ရေတွက်သည်။ အကယ်၍ လမင်းသည် မမြင်ရသေးပါက သို့မဟုတ် တိမ်တိုက်များဖြင့် ဖုံးကွယ်နေပါက၊ ထိုနေ့သည် ၃၀ ရက်မြောက်နေ့ဖြစ်သည်။ ၃၀ ရက်မြောက်နေ့ပြီးနောက်နေ့သည် လမင်းသည် တိမ်တိုက်များဖြင့် ဖုံးကွယ်နေဆဲဖြစ်လျှင်ပင် လသစ်ကို အမြဲစတင်သည်။ ထို့ကြောင့် ၃၀ ရက်ရှိသောလများသည် နှစ်လသို့မဟုတ် သုံးလဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နိုင်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် ပုံမှန်မဟုတ်ပေ။

Length of the Month.—Nothing is said of the number of days in a month. In later times the lengths of the months and the intervals between the 13-month years were calculated by astronomical rules and fixed in a systematized calendar. But in the beginning the months must have been determined by the direct observation of the moon. Since the phases of the moon repeat themselves every 29 1/2 days, approximately, the crescent would reappear in the evening at the close of the 29th or 30th of the month. Ordinarily the months would alternate 30 and 29 days, but this was not always true. There are not only minor variations in the motion of the moon that affect the uniformity of the intervals, but also weather conditions that sometimes prevent the visibility of the crescent. We are told in later Jewish writings that it was the custom to look for the moon at the close of the 29th. If it was visible in the evening sky after sunset, the day then beginning was reckoned as the first of the new month; if it was not yet visible, or was obscured by clouds, that day was the 30th. The day following the 30th always began the new month, even if the moon was still obscured by clouds. Thus there could be two or even three 30-day months in succession, although this was not usual.

ယနေ့ခေတ်မွတ်စလင်များသည် ၎င်းတို့၏လများကို လမင်းဖြင့် ရေတွက်ကြသည် (အနောက်ကမ္ဘာနှင့် ဆက်သွယ်မှုများတွင် ဂရီဂိုရီယံပြက္ခဒိန်ကိုလည်း အသုံးပြုကြသည်)။ ထို့ကြောင့် သီးခြားဒေသများတွင် လမင်းရက်စွဲသည် အနီးအနားရွာတစ်ရွာနှင့် တစ်ရက်နောက်ကျခြင်း သို့မဟုတ် ရှေ့ဆင့်နိုင်သည်။ သို့သော် ဂျူးလူမျိုးများသည် နှိုင်းယှဉ်အားဖြင့် သေးငယ်သောဧရိယာတွင် နေထိုင်ပြီး၊ ယေရုဆလင်မြို့ရှိ ယဇ်ပုန်းများက ထိန်းချုပ်သည့် ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှုစနစ်တစ်ခုရှိပုံရသည်။ လမင်းသစ်၏ ပေါ်လာမှုကို သက်သေများက သတင်းပို့သည့် ရိုးရာအကောင့်များနှင့် လသစ်စတင်မှုကို အချက်ပြသည့် တောင်ထိပ်မှတောင်ထိပ်သို့ မီးအချက်ပြမှုများရှိပြီး၊ ဣသရေလတစ်ခွင်လုံးသည် လသစ်ကို အတူတကွစတင်နိုင်သည်။

The Moslems of the present day count their months by the observed moon (except that they use the Gregorian calendar also in their contacts with the Western world), and thus in isolated districts the lunar date may be one day behind or ahead of the date in a neighboring village. But the Jews, living in a relatively small area, seem to have had a centralized system controlled by the priests at Jerusalem. There are traditional accounts of witnesses reporting the appearance of the crescent, and of fire signals heralding the beginning of the new month from hilltop to hilltop throughout the land, so that all Israel could begin the month together.

နောက်ပိုင်းကာလများတွင်၊ ခရစ်တော်ခေတ်ပြီးနောက် ရာစုနှစ်အချို့အကြာတွင် ပြန်လည်ပြင်ဆင်ထားသော ပြက္ခဒိန်ပုံစံတွင်၊ နီစန်မှဧလုလအထိ လခြောက်လသည် ၃၀ ရက်နှင့် ၂၉ ရက်ကို တလှည့်စီဖြစ်ပြီး၊ လမင်း၏ ကွဲပြားမှုအတွက် လိုအပ်သော ချိန်ညှိမှုများကို နှစ်၏ အခြားအပိုင်းတွင် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ပွဲတော်များအကြား ကြားကာလများသည် အမြဲတူညီစေရန်ဖြစ်သည်။ လတစ်လစီ၏ အစသည် လမင်းသစ်၏ ကြည့်ရှုမှုပေါ်တွင် မူတည်နေသရွေ့ ထိုသို့သော ချိန်ညှိမှုများကို မပြုလုပ်ခဲ့ပေ။ ဒါဝိဒ်၏ “မနက်ဖြန်သည် လမင်းသစ်ဖြစ်သည်” (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၀:၅) ဟူသော မှတ်ချက်သည် လများကို ကြိုတင်တွက်ချက်မှုဖြင့် သတ်မှတ်ထားသည်ဟု မဆိုလိုပေ။ ဒါဝိဒ်သည် ယခင်လမှ တစ်ရက်မတိမ်းမယိမ်းခန့်မှန်းနိုင်ပြီး၊ သူသည် ၃၀ ရက်မြောက်နေ့တွင် ပြောနေပြီး၊ ၎င်းသည် လ၏နောက်ဆုံးနေ့ဖြစ်ရမည်။ ပုံမှန်တွက်ချက်မှုစနစ်တစ်ခု မည်သည့်အခါမှ စတင်ခဲ့သည်ကို ကျွန်ုပ်တို့မသိရှိပေ။ သို့သော် ၎င်းသည် နောက်ပိုင်းဖြစ်ပေါ်လာသော ဖွံ့ဖြိုးမှုတစ်ခုဖြစ်ဖွယ်ရှိသည်။ ဒါဝိဒ်ပြီးနောက် ရာစုနှစ်များစွာအကြာ ဗာဗုလုန်မှ ရွှံ့စေးတက်ဘလက်များပေါ်ရှိ ရက်စွဲများသည် ၃၀ ရက်နှင့် ၂၉ ရက်ရှိသောလများ၏ ပုံမှန်ဆက်စပ်မှုကို မပြသပေ။ ထို့ပြင် ဗာဗုလုန်တွက်ချက်မှုများသည် သတ်မှတ်လတစ်လအတွက် ကြိုတင်ပြုလုပ်ထားသည့်အခါ တစ်ရက်မသေချာမှုကို မကြာခဏထားခဲ့သည်။

In later times, certainly in the revised form of the calendar instituted some centuries after the time of Christ, the 6 months from Nisan through Elul ran 30 and 29 days alternately, and any adjustments required by the moon’s variation were made in the other part of the year, so as to leave the intervals between the festivals always the same. Such adjustments would not have been made while the beginning of each month still depended on the observation of the crescent. David’s remark that “to morrow is the new moon” (1 Sam. 20:5) does not necessarily indicate that the months were fixed in advance by calculation. David could have estimated it from the preceding month without being more than one day off, and he may have been speaking on the 30th, which would necessarily be the last day of the month. We have no way of knowing when any system of regular calculation came in, but it was probably a late development. The dates on clay-tablet documents from Babylonia, written many centuries after David, show no fixed sequence of 30-day and 29-day months, and Babylonian computations made in advance for a specific month often left a days uncertainty.

လူနီဆိုလာ နှစ်
နှစ်တစ်နှစ်တွင် လများ၏ အရေအတွက်ကို ဥပဒေတွင် အတိအကျ ဖော်ပြထားခြင်း မရှိသော်လည်း (နောက်ပိုင်းကာလအတွက် ကတ္တိပ ၄:၇ ကို ကြည့်ပါ)၊ အစပိုင်းမှစ၍ လ ၁၂ လရှိသည်ဟု ယူဆခဲ့ပုံရသည်။ အကြောင်းမှာ အီဂျစ်နှင့် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် လ ၁၂ လရှိခဲ့သည်။ ဆယ့်သုံးလျှင် လတစ်လသည် အမြဲတမ်း လ ၁၂ လထဲမှ တစ်လကို ထပ်ကာထည့်သွင်းထားသည်။ သို့သော် လ ၁၂ လသည် နေရောင်ခြည်နှစ်တစ်နှစ်ထက် ရက် ၁၁ ရက်ခန့် စောပြီး အဆုံးသတ်သည်။ ထို့ကြောင့် မွတ်စလင်များကဲ့သို့ ပြုပြင်မထားသော လပြက္ခဒိန်နှစ်များတွင် ပြက္ခဒိန်သည် ရာသီအလိုက်နှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် တစ်နှစ်လျှင် ရက် ၁၁ ရက်ခန့် တဖြည်းဖြည်း စောသွားသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ရာသီများကို တစ်ပတ်လည်ပြီး နေရောင်ခြည်နှစ် ၃၃ နှစ်တွင် နှစ်တစ်နှစ် ပိုသွားမည်ဖြစ်ပြီး၊ ရာစုနှစ်တစ်ခုတွင် နှစ် ၃ နှစ် ပိုသွားမည်ဖြစ်သည်။ ဤသည်မှာ ခေတ်သစ်သုံးစွဲမှုအပေါ် သိသာထင်ရှားသော သက်ရောက်မှုရှိသည်။ သို့သော် ရှေးခေတ်ဆီးမစ်ပြက္ခဒိန်များသည် ပြုပြင်မထားဘဲ လည်ပတ်ရန် ခွင့်မပြုခဲ့ပေ။ ဘေဘီလုံးနီးယားတွင် ပြုပြင်မှုကို နှစ်အနည်းငယ်တစ်ကြိမ် အင်တာကယ်လရီ လ (ထပ်လောင်းလ) ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ လ ၆ လျှင်လည်းကောင်း၊ လ ၁၂ လျှင်လည်းကောင်း ထပ်ကာထည့်သွင်းခြင်းဖြစ်ပြီး၊ အစပိုင်းတွင် မမှန်ကန်စွာ ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။

Lunisolar Year.—The number of months in a year was not specifically mentioned in the Law (for a later period, see 1 Kings 4:7), though that was probably taken for granted from the beginning, for both Egypt and Mesopotamia had 12 months. The 13th lunar month was always one of the 12 doubled. But 12 lunar months end approximately 11 days earlier than a complete solar year reckoned from the same starting point. Hence it would have become evident very early that in a series of uncorrected lunar years (such as the Moslems use to this day), the calendar would move gradually earlier in relation to the seasonal year, at the rate of about 11 days annually. Eventually it would make a complete circuit of the seasons and count an extra year in about 33 solar years, or about 3 years extra in a century. The effect on chronology is obvious. But no known Semitic calendar of ancient times was allowed to run uncorrected. The adjustment was made in Babylonia by the periodic intercalation, or insertion, of an intercalary month every few years—that is, by repeating either the 6th or the 12th month—at first in a rather irregular fashion, later in a 19-year cycle.

ဤသို့သော လ ၁၂ လသို့မဟုတ် ၁၃ လရှိသော ပြက္ခဒိန်သည် နေရောင်ခြည်နှစ်နှင့် ညှိယူထားပြီး လူနီဆိုလာ နှစ်ဟု တစ်ခါတစ်ရံ ခေါ်သည်။ ၎င်းသည် နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်၏ တိကျသော ရက်များနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် တစ်လအတွင်း ကွဲပြားသည်။ ထို့ကြောင့် ပသခါပွဲမှ ဆင်းသက်လာပြီး လပြက္ခဒိန်စနစ်ဖြင့် တွက်ချက်ထားသော အီစတာ (Easter) သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ ပြက္ခဒိန်တွင် ရက်များစွာ ကွဲပြားစွာ ပြောင်းလဲသွားပြီး တစ်လခန့် အတွင်းအကွာအဝေးတွင် ရှိနေသည်။ သို့သော် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားနှင့် ဂျူးလူမျိုးများ၏ လူနီဆိုလာ ပြက္ခဒိန်သည် အီဂျစ်၏ နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်ထက် နှစ်ပေါင်းများစွာ ပိုမိုတိကျသည်။ အီဂျစ်၏ နေရောင်ခြည်ပြက္ခဒိန်သည် ရက် ၃၆၅ ရက်ကို ဆက်လက်တွက်ချက်ပြီး ရက်ထပ်နှစ် (leap year) မပါရှိခဲ့ပေ (တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၁၇၆ ကို ကြည့်ပါ)။ အီဂျစ်နှစ်တစ်နှစ်သည် ရက် ၃၆၅ ရက်ဖြစ်ပြီး ဂျူးသို့မဟုတ် ဘေဘီလုံးနီးယားနှစ်တစ်နှစ် (ရက် ၃၅၄ ရက်သို့မဟုတ် ၃၈၄ ရက်ခန့်) ထက် ပိုမိုတိကျသော်လည်း၊ အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်သည် ၎င်း၏ သေးငယ်သော အမှားကို ဘယ်သောအခါမှ ပြုပြင်ခြင်းမပြုခဲ့ဘဲ လေးနှစ်လျှင် ရက်တစ်ရက် ကွဲပြားသွားပြီး ဤကွဲပြားမှုကို စုဆောင်းသွားသည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင် လူနီဆိုလာ ပြက္ခဒိန်သည် တစ်နှစ်လျှင် ပိုမိုကြီးမားသော ကွဲပြားမှုရှိသော်လည်း ပုံမှန်ပြုပြင်ပေးထားသည့်အတွက် ဂျူးနှစ်အရေအတွက်သည် တူညီသော ကာလအတွင်း နေရောင်ခြည်နှစ်များနှင့် ညီမျှသည်။ ၃၃ ရာသီနှစ်တွင် ဂျူးနှစ်တစ်နှစ် ပိုမသွားနိုင်ပေ၊ အကြောင်းမှာ ဂျူးနှစ်တိုင်းတွင် ရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ဆက်စပ်သော ပသခါပွဲရှိပြီး၊ ၃၃ နှစ်တွင် ရိတ်သိမ်းရာသီ ၃၃ ကြိမ်သာ ရှိနိုင်သည်။

Such a lunar calendar, of 12 and 13 months, adjusted in this manner to the solar year, is sometimes called a lunisolar year. It varies within a month in relation to exact dates in the solar calendar. That is why Easter, dated originally from the Passover, and still calculated by a lunar-calendar system, wanders over different dates in our calendar, within the range of about a month. Yet the lunisolar calendar, such as that of the Mesopotamians and the Jews, was nearer correct in a long series of years than the Egyptian solar calendar, which was reckoned as 365 days continuously without a leap year (see Vol. I, p. 176). It is true that a single Egyptian year of 365 days was nearer the true year than a Jewish or Babylonian year of 354 or perhaps 384 days, but the Egyptian calendar never corrected its smaller error, and therefore wandered off a day every 4 years, and accumulated this difference. On the other hand, the lunisolar calendar, with a larger variation each year, periodically corrected itself, so that a given number of Jewish years equaled the number of true solar years in the same period. There could never be an extra Hebrew year in 33 seasonal years, for every Jewish year had a Passover, held in connection with a harvest, and there can be only 33 harvest seasons in 33 years.

ပွဲတော်များဖြင့် ထိန်းညှိထားသော နှစ်
ဟီးဗြူးလူမျိုးများသည် ဥပဒေတွင် ပသခါပွဲကို သတ်မှတ်ထားသည့်အတိုင်း ထိန်းသိမ်းထားသရွေ့ ပြက္ခဒိန်နှစ်ကို ပြုပြင်ရန် နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ စက်ဝန်းများ မလိုအပ်ခဲ့ပေ။ ဘုရားသခင်သည် ဣသရေလလူမျိုးများအား ရာသီဆိုင်ရာ ဖြစ်ရပ်များနှင့် ဆက်စပ်သော ဘာသာရေးသင်ခန်းစာများကို သင်ကြားရန် နှစ်စဉ်ပွဲတော်စနစ်တစ်ခုပေးအပ်ခဲ့ပြီး၊ ဤစုဝေးပွဲများအတွက် ပုံမှန်အချိန်များကို ကြိုတင်သိရှိနိုင်ရန်နှင့် သင့်လျော်သော ရာသီတွင် ထိုပွဲတော်များကို ကျင်းပနိုင်ရန် ပြက္ခဒိန်စနစ်တစ်ခု ပေးအပ်ခဲ့သည်။ ဤလပြက္ခဒိန်စနစ်သည် မက်ဆိုပိုတေးမီးယားတွင် အချိန်ကြာရှည်အသုံးပြုခဲ့သော စနစ်နှင့် ဆင်တူပြီး လကို ကြည့်ရှုခြင်းဖြင့် လိုက်နာရန် လွယ်ကူသည်။ လိုအပ်သော ပုံမှန်ပြုပြင်မှုကိုပင် ရိုးရှင်းသောနည်းဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်သည်။ အီဂျစ်မှ ထွက်ခွာစဉ်တွင် ဣသရေလလူမျိုးများသည် ရက်စွဲသတ်မှတ်ရန် အခြေခံအတွက် နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ အသိပညာကို စုဆောင်းထားခြင်းမရှိခဲ့ပြီး၊ ဘုရားသခင်သည် မောရှေအား ပြက္ခဒိန်ထိန်းညှိရန် အသေးစိတ်နည်းပညာဆိုင်ရာ ညွှန်ကြားချက်များ ပေးအပ်ခြင်းမပြုခဲ့ပေ။ သူသည် “အစင်းပေါက်လ” (အာဘိဗ် သို့မဟုတ် နီစန်) ကို ပထမလအဖြစ် ညွှန်ပြခဲ့ပြီး၊ ၎င်းမှ နွေဦးပွဲတော်များအတွက် ရိုးရှင်းသော ညွှန်ကြားချက်များသည် တိကျသော ပြက္ခဒိန်အတွက် စည်းမျဉ်းတစ်ခု ပေးအပ်ခဲ့သည်။

The Year Regulated by the Festivals.—The Hebrews needed no astronomical cycles to correct their calendar year so long as they kept the Passover as it was prescribed in the Law. Since God wished to give the Israelites a system of annual festivals to teach religious lessons in connection with seasonal events, He provided for a calendar system that would enable them to know in advance the regular times for these gatherings and to observe these feasts at the proper season. This lunar system, similar to that long used in Mesopotamia, was easy enough to follow by observing the moon. Even the needed periodical correction could be determined in a simple fashion. Upon leaving Egypt, the Israelites had not accumulated a body of astronomical knowledge on which to base a dating system, and God did not give Moses elaborate technical instructions for regulating the calendar. He indicated the “month of ears” as the first month (Abib, or Nisan), and from it the simple directions for the spring festivals provided a rule for an accurate calendar.

လပြက္ခဒိန်နှစ်ကို ရာသီနှစ်နှင့် ညှိယူရန် ပြုပြင်ရာတွင် အဓိကအချက်မှာ ပသခါပွဲနှင့် တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲကို အာဘိဗ် “အစင်းပေါက်လ” (ဒါတရာ ၁၆:၁; ထွက် ၂၃:၁၅; ၃၄:၁၈) နှင့် ရိတ်သိမ်းမှု၏ အစပိုင်းနှင့် ချိတ်ဆက်ထားသော စည်းမျဉ်းများတွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲအတွင်း ရိတ်သိမ်းမှု၏ ပထမဆုံးအသီးအပွင့်အဖြစ် စပါးတစ်စည်းကို ပူဇော်ရမည် (ဝတ် ၂၃:၁၀-၁၄)၊ ၎င်းနောက် စပါးသစ်ကို စားသုံးနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် အာဘိဗ်လလယ်သည် ပါလက်စတိုင်းတွင် စပါးရိတ်သိမ်းမှု၏ အစပိုင်းအတွက် မစောလွန်းရပေ။ ထို့ပြင်၊ ခုနစ်ပတ်အကြာ ဂျုံရိတ်သိမ်းမှုအတွင်း ရက်သတ္တပတ်ပွဲတော်ကျရောက်ရန် နောက်ကျလွန်းလည်း မဖြစ်ရပေ၊ အကြောင်းမှာ ထိုပွဲတော်ကို “ဂျုံရိတ်သိမ်းမှု၏ ပထမဆုံးအသီးအပွင့်” ဟု ခေါ်သည် (ထွက် ၃၄:၂၂; ဝတ် ၂၃:၁၅-၁၇; ဒါတရာ ၁၆:၉-၁၀)။ ရိတ်သိမ်းပွဲတော် (သို့မဟုတ် တဲတော်ပွဲ) သည် ခုနစ်လျှင် စပါးရိတ်သိမ်းမှုနောက်ပိုင်းနှင့် စပျစ်သီးရိတ်သိမ်းမှုပြီးဆုံးချိန်တွင် ကျရောက်သည် (ထွက် ၂၃:၁၆; ဝတ် ၂၃:၃၄, ၃၉)။ သို့သော် အာဘိဗ်လ၏ နွေဦးတွင် တိကျသောအချိန်သတ်မှတ်မှုအပေါ် အလေးထားမှုသည် ထင်ရှားသည်။

The clue to the correction of the lunar year to harmonize with the seasonal year was to be found in the rules that linked the Passover and the Feast of Unleavened Bread with Abib, the “month of ears” (Deut. 16:1; Ex. 23:15; 34:18), and with the opening of the harvest. A sheaf of ripe grain was to be offered as first fruits during the Feast of Unleavened Bread (Lev. 23:10–14), after which the new crop of barley could be eaten. Thus the middle of Abib must not be too early for the beginning of barley harvest, the earliest grain that ripened in Palestine. And further, it must not be too late for the Feast of Weeks to come during the wheat harvest, seven weeks later, for the latter feast was called “the firstfruits of wheat harvest” (Ex. 34:22; cf. Lev. 23:15–17; Deut. 16:9, 10). Less specific are the references to the time of the Feast of Ingathering (or Tabernacles), in the 7th month as coming at the end of the harvest after the vintage (see Ex. 23:16; Lev. 23:34, 39). But the emphasis is unmistakably placed on the exact timing of the month of Abib in the spring, the month from which all the others are numbered.

စပါးရိတ်သိမ်းမှုသည် အဓိက
အာဘိဗ်လကို စပါးရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ညှိယူထားရန်၊ နှစ်နှစ်သို့မဟုတ် သုံးနှစ်အတွင်း အမှားစုဆောင်းမှုကြောင့် ပထမလကို စပါးရင့်မှည့်ရန် စောလွန်းသည့် ပသခါရာသီအတွက် ဆယ့်သုံးလျှင်ကို တစ်ခါတစ်ရံ ထည့်သွင်းရန် လိုအပ်သည်။ ဥပမာအနေဖြင့်၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ယော်ဒန်မြစ်ကို ဖြတ်ကျော်ပြီး ကာနန်တွင် ၎င်းတို့၏ ပထမဆုံး ပသခါပွဲကို ရိတ်သိမ်းချိန်တွင် ကျင်းပခဲ့သည် (ယိရှု ၄:၁၉; ၅:၁၀-၁၂)။ နောက်နှစ်တွင် ပွဲတော်သည် ရင့်မှည့်ချိန်နှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ရက် ၁၁ ရက်ခန့် စောသွားမည်ဖြစ်ပြီး၊ တတိယနှစ်တွင် ရက် ၂၂ ရက်ခန့် စောသွားမည်ဖြစ်သည်။ တတိယ (သို့မဟုတ် စတုတ္ထနှစ်တွင် သေချာပေါက်) အာဘိဗ်လ ၁၆ ရက်သည် စပါးရိတ်သိမ်းမှုမှ ထွက်သွားပြီး ရင့်မှည့်သော စပါးတစ်စည်းကို ပူဇော်နိုင်မည်မဟုတ်ပေ။ ထို့ကြောင့် ထိုနှစ်တွင် နှစ်သစ်ကို စတင်မည့်လသည် ဆယ့်သုံးလျှင်အဖြစ် ဖြစ်သွားမည်ဖြစ်ပြီး၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဗီအာဒါ (ဟီးဗြူး “ဝါအာဒါ”၊ ဆိုလိုသည်မှာ “ဒုတိယအာဒါ”) ဟု ခေါ်သည်။ ထို့နောက် နောက်လှည့်လတွင် နီစန်လကို စတင်ပြီး လ ၁၆ ရက်တွင် စပါးရင့်မှည့်ရန် လုံလောက်စွာ နောက်ကျမည်ဖြစ်သည်။ ယိရှုခေတ်တွင် ဆယ့်သုံးလျှင်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟူသော သက်သေမရှိသော်လည်း၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် စပါးစည်းပူဇော်ခြင်းစည်းမျဉ်းကို စာသားအတိုင်း လိုက်နာခဲ့လျှင် ထိုသို့ဖြစ်ခဲ့ရမည်ဖြစ်သည်။

The Barley Harvest the Key.—In order to keep Abib in alignment with the barley harvest, it was occasionally necessary to insert a 13th month, as often as the error had accumulated (during two or three years) sufficiently to move the 1st month too early for the grain to be ripe at the Passover season. A hypothetical example will illustrate this. The Israelites crossed the Jordan and observed their first Passover in Canaan in the time of harvest (Joshua 4:19; 5:10–12). The next year the feast would have shifted about 11 days earlier in relation to ripening time, and by the third year about 22 days earlier. By the third (certainly by the fourth) year Abib 16 would have moved out of range of the barley harvest, so that a sheaf of ripe grain could not be offered. Thus in that year the month that would have begun the new year would be a 13th month instead, later called Veadar (Heb. wa’adar, literally, “and-Adar”), a second Adar; then the following new moon would begin Nisan late enough for ripe barley on the 16th. There is no proof of the use of the 13th month as early as Joshua’s day, but something like that must have happened if the Israelites followed the wave-sheaf rule literally.

နောက်ပိုင်း ဂျူးရိုးရာအရ၊ ဆုံးဖြတ်ချက်အတွက် တာဝန်ရှိသော ယဇ်ပုရောဟိတ်များသည် ဆယ့်နှစ်လျှင်တွင် သီးနှံကို စစ်ဆေးခဲ့ပြီး၊ နောက်လတွင် လ ၁၆ ရက်တွင် စပါးမရင့်မှည့်နိုင်ဟု ထင်ရသည့်အခါတိုင်း၊ နောက်လကို ဗီအာဒါဟု ကြေညာခဲ့ပြီး၊ ဒုတိယအာဒါပြီးနောက် လသည် နီစန်၊ ပထမလအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။

Later Jewish tradition tells us that the priests responsible for the decision examined the crop in the 12th month, and that whenever it appeared that the barley would not be ripe by the 16th of the following month, they announced that the next month would be called Veadar, and that the month after this second Adar would be Nisan, the 1st month.

များစွာသော အာဏာပိုင်များက သမ္မာကျမ်းကာလတစ်လျှောက် ဂျူးလသည် လကို တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှုခြင်းအပေါ် အခြေခံထားသည်ဟု ယူဆပြီး၊ ဒုတိယအာဒါကို ထည့်သွင်းခြင်းသည် ဂျုဒါရှိ စပါးရိတ်သိမ်းမှုဖြင့် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်ဟု ယူဆသည်။ အချို့က ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရပြီးနောက်ကာလတွင် ရက် ၃၀ နှင့် ၂၉ ရက်ပါသော လများကို သတ်မှတ်ထားသည့် တွက်ချက်မှုနည်းလမ်းနှင့် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းကို အသုံးပြုသည့် သက်သေများကို တွေ့ရှိသည်။ တွက်ချက်မှုကို စတင်အသုံးပြုသည့်အခါတိုင်း၊ ၎င်းကို အချိန်ကြာရှည် ကြည့်ရှုခြင်းဖြင့် စစ်ဆေးပြီး ထိန်းညှိခဲ့ပုံရသည်။

Many authorities hold that throughout the Biblical period the Jewish month was based on direct observation of the moon, and that the insertion of the second Adar was determined by the Judean barley harvest. Others find evidence in the postexilic period for the method of arbitrary calculation, such as a regular scheme of 30-day and 29-day months, and the 19-year cycle. Whenever computation was introduced it was probably checked and regulated by observation for a long time afterward.

ထို့ကြောင့် ထွက်မြောက်ရာတွင် စတင်သတ်မှတ်ခဲ့သော နှစ်များသည် အာဘိဗ် သို့မဟုတ် နီစန်ဖြင့် စတင်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် နှစ်နှစ်သို့မဟုတ် သုံးနှစ်တစ်ကြိမ် ဆယ့်သုံးလျှင်ကို ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် စပါးရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ညှိယူထားရန် ထင်ရှားသည် (ဇယား၊ စာမျက်နှာ ၁၀၈ ကို ကြည့်ပါ)။

Thus the years instituted at the Exodus began with Abib, or Nisan, which was evidently to be kept in step with the barley harvest by the insertion of a 13th month every two or three years (see table, p. 108).

ဘာသာရေးပွဲတော်များ

ပသခါပွဲ

ဂျူးပြက္ခဒိန်၏ အခြေခံဖြစ်သော ဘာသာရေးပွဲတော်များ (ဝတ် ၂၃ ကို ကြည့်ပါ) သည် ပထမလတွင် ပသခါပွဲဖြင့် စတင်သည် (ထွက် ၁၂:၁-၁၁; ဝတ် ၂၃:၅; ဒါတရာ ၁၆:၁-၇ ကို ကြည့်ပါ)။ လ ၁၀ ရက်တွင် မိသားစုတစ်စုသို့မဟုတ် အုပ်စုတစ်စုအတွက် သိုးသငယ်တစ်ကောင်ကို ရွေးချယ်ပြီး၊ လ ၁၄ ရက်တွင် သတ်မည့်အချိန်အထိ ထိန်းသိမ်းထားသည်။ လ ၁၄ ရက်မတိုင်မီ တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲအတွက် ပြင်ဆင်ရန် အိမ်များမှ တဆေးအားလုံးကို ဖယ်ရှားရသည်။ ထို့နောက် လ ၁၄ ရက် နေ့လယ်ခင်းတွင်၊ “ညနေနှစ်ခုကြား” (ဒါတရာ ၁၆:၆)၊ ပသခါသိုးသငယ်များကို သတ်ဖြတ်သည်။ ဗိမာန်တော်တည်ထောင်ပြီးနောက်၊ ပသခါသိုးသငယ်အပါအဝင် ယဇ်ပူဇော်မှုအားလုံးကို ထိုနေရာတွင် ပူဇော်ရန် လိုအပ်သည် (ဒါတရာ ၁၆:၅-၆)။ အသက် ၁၂ နှစ်ကျော်သော ဂျူးယောကျ်ားတိုင်း တက်ရောက်ရန်လိုအပ်ပြီး၊ အမျိုးသမီးများနှင့် ကလေးများစွာသည် ဆန္ဒအလျောက် လာရောက်ခဲ့သည်။ နှစ်စဉ် ဂျေရုဆလင်တွင် ပသခါပွဲနှင့် ခုနစ်ရက်ကြာ တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲအတွက် ဘုရားဖူးသွားသူထောင်ပေါင်းများစွာ စုဝေးခဲ့သည်။ (“ပသခါ” ဟူသော ဝေါဟာရသည် တစ်ခါတစ်ရံ ကာလတစ်ခုလုံးကို ရည်ညွှန်းသည်။) တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၇၀၅, ၇၀၉ ကို ကြည့်ပါ။

III. The Religious Festivals

Passover.—The series of religious festivals (see on Lev. 23) at the basis of the Jewish calendar began in the first month with the Passover (see on Ex. 12:1–11; Lev. 23:5; Deut. 16:1–7). On the 10th of the month a lamb was selected for each family or group, and penned up until its slaughter on the 14th. Preceding the 14th all traces of leaven were removed from the houses, preparatory to the Feast of Unleavened Bread. Then on the afternoon of the 14th, literally, “between the two evenings” (Deut. 16:6), the Passover lambs were slain. With the establishment of the Temple all sacrifices, including the Passover lamb, were required to be offered there (Deut. 16:5, 6). Every male Jew over 12 years of age was required to attend, and many women and children came voluntarily. Thousands of pilgrims gathered at Jerusalem annually for the Passover and the seven-day Feast of Unleavened Bread that followed. (The term “Passover” was often used of the whole period.) See also Vol. I, pp. 705, 709.

တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲ
ပထမလ ၁၅ ရက်သည် တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲ၏ ခုနစ်ရက်အနက် ပထမရက်ဖြစ်သည် (ထွက် ၂၃:၁၅; ၃၄:၁၈; ဝတ် ၂၃:၆-၁၄; ဒါတရာ ၁၆:၃-၈)၊ တစ်ခါတစ်ရံ ပသခါပွဲ၏ ပထမရက်ဟု ခေါ်သည် (ယဇံ ၄၅:၂၁)။ ၎င်းသည် ပွဲတော်ဆဗ္ဗတ်ဖြစ်ပြီး၊ အလုပ်လုပ်ကိုင်ခြင်းမပြုရသော ရက်ဖြစ်သည် (ဝတ် ၂၃:၆-၇; “ဆဗ္ဗတ်” ဟူသော ဝေါဟာရအတွက် ဝတ် ၂၃:၂၄, ၃၂ ကို ကြည့်ပါ)။ ၎င်းသည် တစ်ပတ်လျှင် ခုနစ်ရက်မြောက်ရက်ဖြစ်သော အပတ်စဉ်ဆဗ္ဗတ်မဟုတ်ဘဲ၊ နီစန်လ ၁၅ ရက်ဖြစ်သော သတ်မှတ်ရက်တွင် ကျရောက်ပြီး၊ ထို့ကြောင့် နှစ်စဉ်တစ်ပတ်အတွင်း ရက်အမျိုးမျိုးတွင် ကျရောက်သည်။ ၎င်းသည် နှစ်စဉ်ပွဲတော်များနှင့် ဆက်စပ်သော အခမ်းအနားဆဗ္ဗတ်ခုနစ်ခုအနက် ပထမဆုံးဖြစ်သည် (စာမျက်နှာ ၁၀၈ ရှိ ဇယားတွင် စာလုံးစောင်းဖြင့် ရက်များကို ကြည့်ပါ)၊ ၎င်းတို့သည် “ထာဝရဘုရား၏ ဆဗ္ဗတ်များမှတပါး” ဟု အတိအကျ သတ်မှတ်ထားသည် (ဝတ် ၂၃:၃၈)။ ဤအနားယူရက်များသည် အခမ်းအနားဥပဒေ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ဖန်ဆင်းခြင်း၏ အမှတ်တရဖြစ်သော ခုနစ်ရက်မြောက်ဆဗ္ဗတ်နှင့်မတူဘဲ၊ “လာမည့်အရာများ၏ အရိပ်” (ကောလောသဲ ၂:၁၇) ဖြစ်ပြီး ခရစ်တော်တွင် ပြည့်စုံမည့် ပုံစံများဖြစ်သည်။

Feast of Unleavened Bread.—The 15th of the 1st month was the first of the 7 days of unleavened bread (Ex. 23:15; 34:18; Lev. 23:6–14; Deut. 16:3–8), sometimes called the first day of the Passover (Eze. 45:21). It was a festival sabbath, on which no work was to be done (Lev. 23:6, 7; for the term “sabbath,” cf. vs. 24, 32). This was not a weekly Sabbath, falling on the 7th day of the week; rather, it fell on a fixed day of the month, the 15th of Nisan, and consequently on a different day of the week each year. It was the first of seven ceremonial sabbaths connected with the annual round of festivals (see italic dates in the table on p. 108), which were distinctly specified to be “beside the sabbaths of the Lord” (Lev. 23:38). These rest days were part of the ceremonial law; hence, unlike the 7th-day memorial of creation, were “a shadow of things to come” (Col. 2:17), types to be fulfilled in Christ.

“ဆဗ္ဗတ်နောက်တစ်ရက်” တွင်—ဆိုလိုသည်မှာ ပသခါပွဲပြီးနောက် ပွဲတော်ဆဗ္ဗတ်ဖြစ်သော နီစန်လ ၁၆ ရက်တွင်—စပါးသီးနှံ၏ ပထမဆုံးအသီးအပွင့်ဖြစ်သော စပါးစည်းပူဇော်ခြင်း အခမ်းအနားကျင်းပသည်။ ဤအခမ်းအနားမပြီးမချင်း သီးနှံသစ်ကို စားသုံးခြင်းသည် တရားမဝင်ပေ။ တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲသည် လ ၂၁ ရက်တွင် နောက်ထပ်ပွဲတော်ဆဗ္ဗတ်ဖြင့် အဆုံးသတ်သည် (ဝတ် ၂၃:၈; တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၇၀၉ ကို ကြည့်ပါ)။

On “the morrow after the sabbath”—the festival sabbath after the Passover—that is, the 16th of Nisan, came the ceremony of the wave sheaf, the first fruits of the barley crop. Until this ceremony was performed it was unlawful to eat of the new grain. The Feast of Unleavened Bread ended on the 21st with another festival sabbath (Lev. 23:8; see also Vol. I, p. 709).

ပင်တိကျသ်ပွဲ သို့မဟုတ် ရက်သတ္တပတ်ပွဲ
စပါးစည်းပူဇော်ရက်မှ ခုနစ်ပတ်အကြာ၊ တတိယလ (နောက်ပိုင်းတွင် စီဝန်ဟု ခေါ်သည်) ၏ အစပိုင်းတွင် ဂျုံရိတ်သိမ်းမှုကို ဗိမာန်တော်တွင် မုန့်ဖုတ်များပူဇော်ခြင်းဖြင့် ရက်သတ္တပတ်ပွဲတော်ကို ကျင်းပသည် (ဝတ် ၂၃:၁၅-၂၁; ဒါတရာ ၁၆:၉-၁၂ ကို ကြည့်ပါ)။ ၎င်းကို နောက်ပိုင်းတွင် ပင်တိကျသ်ဟု ခေါ်သည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် စပါးစည်းပူဇော်ရက်မှ ၅၀ ရက်အကြာ (ရက်အပါအဝင်) ကျရောက်သောကြောင့်ဖြစ်သည် (ဝတ် ၂၃:၁၆)။ ၎င်းသည် နောက်ထပ်အခမ်းအနားဆဗ္ဗတ်ဖြစ်ပြီး၊ ဂျူးယောကျ်ားတိုင်း တက်ရောက်ရမည့် ပွဲတော်ဖြစ်သည် (ဒါတရာ ၁၆:၁၆)။ ၎င်းသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တတိယလ ၆ ရက်တွင် ကျရောက်သည်ဟု တွက်ချက်သည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် နီစန်လ ၁၆ ရက်မှ ၅၀ ရက်မြောက်ရက် (ရက်အပါအဝင်) ဖြစ်ပြီး၊ ပထမလများတွင် ရက် ၃၀ နှင့် ၂၉ ရက်ရှိသည့်အခါတိုင်း၊ များသောအားဖြင့် ထိုသို့ဖြစ်ပြီး၊ လတစ်လ၏ ရက်အရေအတွက်ကို သတ်မှတ်ပြီးနောက် အမြဲဖြစ်သည်။ တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၇၀၉ နှင့် ထွက် ၂၃:၁၆; ဝတ် ၂၃:၁၆ ကို ကြည့်ပါ။

Pentecost, or the Feast of Weeks.—Seven weeks from the day of the wave sheaf, early in the 3d month (later called Sivan), came the Feast of Weeks, celebrating the wheat harvest by the presentation of loaves in the Temple (see Lev. 23:15–21; Deut. 16:9–12). This was later called Pentecost, because it came 50 days (inclusive) after the offering of the wave sheaf (Lev. 23:16). This was another ceremonial sabbath, and a feast that required the attendance of every male Hebrew (Deut. 16:16). It is generally reckoned as occurring on the 6th day of the 3d month (Sivan), for that was the 50th day (inclusive) from Nisan 16 whenever the first 2 months had 30 and 29 days respectively, as was probably most often the case, and always the case after the number of days in each month became fixed. See also Vol. I, p. 709, and on Ex. 23:16; Lev. 23:16.

တံပိုးမှုတ်ခြင်း: နှစ်သစ်ကူး (ခေတ်သစ် ရို့ရှ်ဟာရှာနာ)

ပသခါပွဲပြီးနောက် ခြောက်လအကြာ ဆောင်းဦးပွဲတော်များသည် တံပိုးမှုတ်ခြင်းဖြင့် စတင်သည်။ ၎င်းသည် တစ်ရှရီ (သတ္တမလ) ၏ ပထမရက်တွင် ကျင်းပသည်။ ဤရက်သည် နောက်ပိုင်းတွင် ရို့ရှ်ဟာရှာနာ ဟုခေါ်ပြီး “နှစ်သစ်” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ၎င်းသည် ပွဲတော်ဥပုသ်နေ့ဖြစ်ပြီး (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၂၄-၂၅; တောလည်ရာ ၂၉:၁) သာမန်နှစ်သစ်ကို ဂုဏ်ပြုသည်။ ဤနှစ်သစ်ကူးနေ့သည် တံပိုးမှုတ်ခြင်းသာမက အထူးယဇ်ပူဇော်ခြင်းများဖြင့်လည်း ထူးခြားသည်။ ၎င်းယဇ်ပူဇော်ခြင်းများသည် သာမန်လစဉ်လဆန်းယဇ်ပူဇော်ခြင်းများထက် (တောလည်ရာ ၂၉:၁-၆; တောလည်ရာ ၂၈:၁၁-၁၅; ထွက်မြောက်ရာ ၂၃:၁၆; တောလည်ရာ ၂၉:၁) နှစ်ဆနီးပါး ပိုများသည်။

Blowing of Trumpets: the New Year (Modern Rosh Hashana).—Six months after the Passover the series of autumn festivals began with the Blowing of Trumpets on the 1st of the 7th month (Tishri). The day, later called Rosh Hashana, the “beginning of the year,” was a festival sabbath (Lev. 23:24, 25; Num. 29:1). It celebrated the beginning of the civil year. This New Year’s Day was marked not only by the blowing of the trumpets but also by special sacrifices, almost double in number compared with the regular new-moon sacrifices (Num. 29:1–6; cf. ch. 28:11–15; see also on Ex. 23:16; Num. 29:1).

သို့သော် လများကို ထွက်မြောက်ရာအချိန်တွင် ဘုရားသခင်၏ အမိန့်အရ နိသံမှ စတင်ရေတွက်ခဲ့သည်။ နှစ်တစ်နှစ်၏ ရာသီများနှင့် ကိုက်ညီမှုသည် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ဆက်စပ်နေသော နိသံလဆန်းပေါ်တွင် မူတည်သည်။ သို့သော် သာမန်နှစ်နှင့် စိုက်ပျိုးရေးနှစ်၊ ဥပုသ်နှစ်နှင့် ရှုဘလီနှစ်များသည် (စာမျက်နှာ ၁၁၁ ကိုကြည့်ပါ) သတ္တမလဖြစ်သော တစ်ရှရီမှ စတင်ရေတွက်သည်။

Yet the months always continued to be numbered from Nisan, in accordance with the command of God at the Exodus, for the alignment of the year with the seasons depended on the Nisan new moon as located in relation to the barley harvest. But the civil and agricultural year, and the sabbatical and jubilee years as well (see p. 111), began by the older reckoning, with Tishri, the 7th month.

သတ္တမလတွင် နှစ်သစ်ကို စတင်သည်ဟု ထူးဆန်းသလို ခံစားရပါက၊ ယနေ့ခေတ်တွင် ငွေကြေးနှစ်ကို ဇန်နဝါရီမဟုတ်သော အခြားလတစ်လတွင်—မကြာခဏ သတ္တမလဖြစ်သော ဇူလိုင်လတွင် စတင်သည်ဟု သတ်မှတ်ပြီး၊ ဥပမာ “၇/၁/၁၉၅၄” ဟု ရက်စွဲတပ်သည့် ဓလေ့ရှိသည်ကို သတိရသင့်သည်။ ထို့ကြောင့် ယုဒလူမျိုးများသည် ယနေ့ထိ တစ်ရှရီလ ပထမရက်တွင် နှစ်သစ်ကူးနေ့ကို ကျင်းပသည်။ ထို့ပြင် တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၇၀၉ ကိုလည်း ကြည့်ပါ။

If it seems strange that the year should be in any way considered as beginning with the 7th month, it should be remembered that in modern times we have the custom of beginning a fiscal year in some other month than January—often with July, our 7th month, and we date such a year as opening, for example, on “7/1/1954.” So the Jews to this day celebrate their New Year’s Day on Tishri 1, at the beginning of the 7th month. See also Vol. I, p. 709.

အပြစ်ဖြေရာနေ့

သတ္တမလ၏ ဆယ်ရက်မြောက်နေ့သည် အပြစ်ဖြေရာနေ့ (ယုံကပ္ပုရ်) ဖြစ်ပြီး၊ ယနေ့ထိလည်း တစ်နှစ်တွင် အလေးအနက်ဆုံးနေ့ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ထုံးတမ်းဥပုသ်နေ့သာမက တင်းကြပ်စွာ အစာရှောင်ရသည့်နေ့လည်း ဖြစ်သည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၂၇-၃၂)။ ဘာဗုလုန်တမုဒ်အရ၊ တစ်ရှရီ ၁ (နှစ်သစ်ကူးနေ့) သည် တရားစီရင်ခြင်းကို ကိုယ်စားပြုသည်-

Day of Atonement.—The 10th day of the 7th month, the Day of Atonement (Yom Kippur), was and still is the most solemn day of the year. It was not only a ceremonial sabbath but also a strict fast day (Lev. 23:27–32). According to the Babylonian Talmud,2 Tishri 1 (New Year’s Day) symbolizes the judgment:

“မစ်ရှ်နာ။ နှစ်တွင် လေးရာသီတွင် ကမ္ဘာအပေါ် [ဘုရား၏] တရားစီရင်ခြင်းကို ပြုလုပ်သည်- ပသခါတွင် သီးနှံများနှင့်ပတ်သက်၍၊ ပင်တေကုတ္တေတွင် အသီးအနှံများနှင့်ပတ်သက်၍၊ နှစ်သစ်ကူးတွင် သတ္တဝါအားလုံးသည် မာရွန်သားသမီးများကဲ့သို့ [ဘုရားရှေ့တွင်] ဖြတ်သန်းသွားကြသည်။ …

“Mishnah. At four seasons [Divine] judgment is passed on the world: at Passover in respect of produce; at Pentecost in respect of fruit; at New Year all creatures pass before him [God] like children of Maron. …

“ဂျီမာရာ။ … သင်ကြားထားသည်မှာ- ‘အားလုံးကို နှစ်သစ်ကူးတွင် တရားစီရင်ပြီး၊ အပြစ်ဖြေရာနေ့တွင် ၎င်းတို့၏ ကံကြမ္မာကို အဆုံးအဖြတ်ပေးသည်။ …’

“Gemara. … It has been taught: ‛All are judged on New Year and their doom is sealed on the Day of Atonement. …’

“ရဗ္ဗိ ခရုစပေဒိုင်က ရဗ္ဗိ ယိုဟာနန်၏ အမည်ဖြင့် ပြောသည်- နှစ်သစ်ကူးတွင် စာအုပ်သုံးအုပ်ကို [ကောင်းကင်တွင်] ဖွင့်လှစ်သည်- လုံးဝဆိုးယုတ်သူများအတွက် တစ်အုပ်၊ လုံးဝဖြောင့်မတ်သူများအတွက် တစ်အုပ်၊ အလယ်အလတ်သူများအတွက် တစ်အုပ်။ လုံးဝဖြောင့်မတ်သူများကို ချက်ချင်း အသက်စာအုပ်တွင် အပြီးသတ်မှတ်တင်သည်။ လုံးဝဆိုးယုတ်သူများကို ချက်ချင်း သေခြင်းစာအုပ်တွင် အပြီးသတ်မှတ်တင်သည်။ အလယ်အလတ်သူများ၏ ကံကြမ္မာကို နှစ်သစ်ကူးမှ အပြစ်ဖြေရာနေ့အထိ ဆိုင်းငံ့ထားသည်။ ၎င်းတို့သည် ကောင်းမွန်စွာ ပြုမူထိုက်တန်ပါက အသက်စာအုပ်တွင် မှတ်တင်သည်။ မထိုက်တန်ပါက သေခြင်းစာအုပ်တွင် မှတ်တင်သည်” (ဘာဗုလုန်တမုဒ်၊ ဆွန်စီယွန်အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်၊ ရို့ရှ်ဟာရှာနာ အပိုင်း၊ ၁၆အေ၊ စာမျက်နှာ ၅၇-၅၈၊ ကွင်းကွင်းများသည် မူရင်းတွင်ပါရှိသည်။)

“R. Kruspedai said in the name of R. Johanan: Three books are opened [in heaven] on New Year, one for the thoroughly wicked, one for the thoroughly righteous, and one for the intermediate. The thoroughly righteous are forthwith inscribed definitively in the book of life; the thoroughly wicked are forthwith inscribed definitively in the book of death; the doom of the intermediate is suspended from New Year till the Day of Atonement; if they deserve well, they are inscribed in the book of life; if they do not deserve well, they are inscribed in the book of death” (The Babylonian Talmud, Soncion English translation, tractate Rosh Hashanah, 16a, pp. 57, 58; brackets in the original.)

ယုဒလူမျိုးများသည် ယနေ့ထိ နှစ်သစ်ကူးနေ့မှ အပြစ်ဖြေရာနေ့အထိ ပထမဆယ်ရက်ကို နှစ်သစ်ကူးပွဲ၏ ဆက်လက်ကျင်းပမှုအဖြစ် ယူဆပြီး၊ ယခင်နှစ်က အပြစ်များကို ခွင့်လွှတ်နိုင်သည့် အပိုကာလအဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင်ပင် အပြစ်ဖြေရာနေ့သည် နောင်တရရန် နောက်ဆုံးအခွင့်အရေးပေးသည့် တရားစီရင်ရာနေ့အဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ ရှေးခေတ်ထုံးတမ်းတွင်၊ ဆယ်ရက်မြောက်နေ့၌ သန့်ရှင်းရာဌာနကို ယခင်နှစ်က အပြစ်များမှ သန့်စင်ပေးပြီး၊ ဤအပြစ်များကို အသင်းတော်မှ သင်္ကေတအရ ထာဝရဖယ်ရှားခဲ့သည် (ဝတ်ပြုရာ ၁၆)။ ထိုနေ့တွင် ဘုရားသခင်နှင့် မဖြောင့်မတ်သူမည်သူမဆို ထာဝရဖြတ်တောက်ခံရသည် (တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၇၀၅၊ ၇၁၀ နှင့် ထွက်မြောက်ရာ ၃၀:၁၀; ဝတ်ပြုရာ ၁၆; ၂၃:၂၇၊ ၂၉ ကိုလည်း ကြည့်ပါ)။

The Jews still regard the first ten days of the year, ending with the Day of Atonement, as somewhat a continuation of the New Year observance, an extra period of grace in which the sins of the preceding year can still be forgiven, a sort of extension of the deadline for closing one’s account with heaven. Even in our time the Day of Atonement is considered the day of judgment, since it offers the final opportunity for repentance. In the ancient ceremony of the 10th day, the sanctuary was cleansed of all the sins of the preceding year, which were thus symbolically removed forever from the congregation (Lev. 16), and on this days the last opportunity was given for repentance. Anyone who was not right with God on that day was cut off forever (see also Vol. I, pp. 705, 710, and on Ex. 30:10; Lev. 16; 23:27, 29).

အပြစ်ဖြေရာနေ့တွင် တံပိုးမှုတ်ခြင်းဖြင့် ငါးဆယ်မြောက်နှစ် သို့မဟုတ် ရှုဘလီနှစ်ကို စတင်ကြိုဆိုပြီး (ဝတ်ပြုရာ ၂၅:၉-၁၀)၊ ဥပုသ်နှစ်များကိုလည်း ယူဆပြီး စတင်သည် (စာမျက်နှာ ၁၁၁ ကိုကြည့်ပါ)။

On the Day of Atonement the trumpets blew to usher in the 50th year, or the jubilee (Lev. 25:9, 10), and presumably the sabbatical years also (see p. 111).

ကောက်သိမ်းပွဲ သို့မဟုတ် တဲအိုးပွဲ
ထို့နောက် စပျစ်သီးနှင့် သံလွင်ဆီရိတ်သိမ်းမှုဖြင့် စိုက်ပျိုးရေးလည်ပတ်မှုပြီးစီးခြင်းကို ဂုဏ်ပြုသည့် ကောက်သိမ်းပွဲ သို့မဟုတ် တဲအိုးပွဲသည် ရွှင်လန်းဖွယ်ပွဲဖြစ်သည်။ ဤပွဲတော်အတွင်း လူများသည် ၎င်းတို့၏ အစောပိုင်းလှည့်လည်သွားလာနေထိုင်သည့် တဲအိုးနေထိုင်သူများအဖြစ် အမှတ်ရရန် အစိမ်းရောင်အကိုင်းအခက်များဖြင့် “တဲအိုးများ” တွင် နေထိုင်ကြသည် (ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၃၄-၄၃၊ တရားဟောရာ ၁၆:၁၃-၁၅)။ ဤပွဲသည် တစ်ရှရီလ ၁၅ ရက်မြောက်တွင် ထုံးတမ်းဥပုသ်နေ့ဖြင့် စတင်ပြီး ခုနစ်ရက်ကြာမြင့်သည်။ ၎င်းနောက် ၂၂ ရက်မြောက်တွင် နောက်ထပ်ဥပုသ်နေ့တစ်ရက်၊ “သန့်ရှင်းသောစည်းဝေးခြင်း” ဖြင့် ဆက်လက်ကျင်းပသည် (၎င်းကို တဲအိုးပွဲ၏ အောက်တိတ်ဟု ခေါ်နိုင်သည်)။ ကောက်သိမ်းပွဲသည် ဣသရေလအမျိုးသားအားလုံး ယေရုဆလင်တွင် စုဝေးရမည့် နှစ်စဉ်ပွဲတော်သုံးပွဲအနက် တတိယပွဲဖြစ်သည် (ထွက်မြောက်ရာ ၂၃:၁၆-၁၇; ၃၄:၂၂-၂၃ ကိုကြည့်ပါ)။

Feast of Ingathering, or Tabernacles.—Then came the joyous Feast of Ingathering, or Tabernacles, celebrating the completion of the agricultural cycle with the vintage and olive harvest. During this festival the people lived in “tabernacles,” or booths, of green branches in commemoration if their earlier wanderings as nomadic tent dwellers (Lev. 23:34–43, Deut. 16:13–15). This feast began with a ceremonial sabbath on the 15th of Tishri, and lasted 7 days; it was followed by another such sabbath, a “holy convocation,” on the 22d (it might be called the octave of Tabernacles). The Feast of Ingathering was the third of the annual feasts at which all the males of Israel were required to gather at Jerusalem (see Ex. 23:16, 17; Ex. 34:22, 23).

အောက်တွင်ဖော်ပြထားသော ဇယားသည် လတစ်လစီ၏ စတင်ချိန်၊ ပွဲတော်ရက်များနှင့် အဓိကရာသီအလိုက်ဖြစ်ရပ်များကို ဖော်ပြသည်။ ဥပမာ၊ ပထမလဖြစ်သော အဘိဘ် (ထွက်မြောက်ရာနောက်ပိုင်း နိသံဟု ခေါ်သည်) သည် မတ်လ သို့မဟုတ် ဧပြီလ၏ လဆန်းတွင် စတင်သည်။ ထိုလ၏ ၁ ရက်၊ ၁၀ ရက်၊ ၁၄ ရက် စသည်ဖြင့် လဆန်း၊ သိုးသငယ်ရွေးချယ်ခြင်း၊ ပသခါ စသည့်ဖြစ်ရပ်များ ဖြစ်ပေါ်သည်။ ထိုလသည် နောက်ဆုံးမိုးရာသီ၊ မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှု စသည့်ရာသီများကို အကြမ်းအားဖြင့် ဖော်ပြသည်။

The tabulation on the next page gives for each month the time of its beginning, the dates of the feasts, and the principal seasonal events. For example, the first month, Abib (postexilic Nisan), begins at the new moon of March or April; on the 1st, 10th, 14th, etc., of that lunar month, respectively, occur the new moon, the selection of the lamb, the Passover, etc. and that month marks, approximately, the season of the latter rains, the barley harvest, etc.

ဟေဗြဲလများ၊ ပွဲတော်များနှင့် ရာသီများ

လများ	လဆန်းတွင် စတင်သည့်အချိန်	လရက်များ	ပွဲတော်များ	အနီးစပ်ဆုံး စိုက်ပျိုးရာသီများ
၁. အဘိဘ် (နီစန်)* ထွက်မြောက်ရာ ၂၃:၁၅; နေဟမိ ၂:၁	မတ်လ သို့မဟုတ် ဧပြီလ	၁	လဆန်း	နောက်ဆုံးမိုးများ (ယောလ ၂:၂၃)
		၁၀	ပသခါသိုးသငယ်ရွေးချယ်ခြင်း ထွက်မြောက်ရာ ၁၂:၃
		၁၄	ပသခါသိုးသငယ်ကို ညနေတွင်သတ်ဖြတ်၍ ထိုညဉ့်တွင် စားသောက်ပြီး ၁၅ ရက်မြောက်နေ့အစပြု ထွက်မြောက်ရာ ၁၂:၆-၈
		၁၅†	တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲစတင် ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၆, ၇
		၁၆	ပထမသီးနှံပြီးစည်းကို ပူဇော်ခြင်း ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၁၀-၁၄	မုယောစပါးရိတ်သိမ်းခြင်း; သီးနှံသစ်စားသုံးနိုင်သည်
		၂၁	တဆေးမပါသောမုန့်ပွဲ၏နောက်ဆုံးနေ့ ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၈	ခြောက်သွေ့ရာသီစတင်သည်
၂. ဇိဖ် [အီယာ] ၁ရာဇဝင် ၆:၁	ဧပြီလ သို့မဟုတ် မေလ	၁	လဆန်း
		၁၄	ပထမလတွင် မစင်ကြယ်သူများအတွက် ပသခါပွဲ တောလည်ရာ ၉:၁၀, ၁၁	မြေနိမ့်ပိုင်းတွင် ဂျုံစပါးများမှည့်သည်
၃. (စီဝါန်) ဧသတာ ၈:၉	မေလ သို့မဟုတ် ဇွန်လ	၁	လဆန်း	အစောပိုင်းသင်္ဘောသဖန်းသီးများ
		၆	ပင်တေကုတ္တေပွဲ သို့မဟုတ် သီတင်းပတ်ပွဲ	ပူပြင်းသောရာသီ
			နီစန် ၁၆ မှ ၅၀ ရက်မြောက်နေ့တွင် ဂျုံမုန့်ပြီးစည်းကို ပူဇော်ခြင်း ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၁၅-၂၁	ဂျုံစပါးရိတ်သိမ်းခြင်း၊ ယေဘုယျ
၄. [တမ္မုဇ်]	ဇွန်လ သို့မဟုတ် ဇူလိုင်လ	၁	လဆန်း	တောင်ပေါ်တွင် ဂျုံစပါးရိတ်သိမ်းခြင်း
				ပထမဆုံးစပျစ်သီးများ
၅. [အဘ်]	ဇူလိုင်လ သို့မဟုတ် သြဂုတ်လ	၁	လဆန်း	မြေနိမ့်ပိုင်းတွင် သံလွှံသီးများ
၆. (အီလူလ်) နေဟမိ ၆:၁၅	သြဂုတ်လ သို့မဟုတ် စက်တင်ဘာလ	၁	လဆန်း	ဆွံ့သီး၊ သင်္ဘောသဖန်းသီးများ
				စပျစ်သီးရိတ်သိမ်းခြင်း
၇. အီသာနိမ် [တိရှရီ] ၁ရာဇဝင် ၈:၂	စက်တင်ဘာလ သို့မဟုတ် အောက်တိုဘာလ	၁	တံပိုးမှုတ်ပွဲ၊ ရိုရှဟာရှာနာ သို့မဟုတ် နှစ်သစ်ကူးပွဲ ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၂၄, ၂၅
		၁၀	အပြစ်ဖြေရာနေ့ သို့မဟုတ် ယုံကိပ္ပုရ် ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၂၇-၃၂; ဝတ်ပြုရာ ၁၆
		၁၅-၂၁	ရိတ်သိမ်းပွဲ သို့မဟုတ် တဲတော်ပွဲ ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၃၄-၄၃	ရိတ်သိမ်းခြင်းပြီးဆုံးသည်
		၂၂	သန့်ရှင်းသောစည်းဝေးခြင်း ဝတ်ပြုရာ ၂၃:၃၆, ၃၉; တောလည်ရာ ၂၉:၁၂, ၃၅	အစောပိုင်းမိုးများ
				လယ်ထွန်ခြင်းစတင်သည်
၈. ဘူလ် [မာရ်ဟရှဝါန် သို့မဟုတ် ဟရှဝါန်] ၁ရာဇဝင် ၆:၃၈	အောက်တိုဘာလ သို့မဟုတ် နိုဝင်ဘာလ	၁	လဆန်း	မုယောစပါးနှင့် ဂျုံစပါးများ ကြဲပြီး
၉. (ချိစလူ သို့မဟုတ် ကိစလူ) နေဟမိ ၁:၁	နိုဝင်ဘာလ သို့မဟုတ် ဒီဇင်ဘာလ	၁	လဆန်း	ဆောင်းရာသီမိုးများ
၁၀. (တေဘတ်) ဧသတာ ၂:၁၆	ဒီဇင်ဘာလ သို့မဟုတ် ဇန်နဝါရီလ	၁	လဆန်း	မြေနိမ့်ပိုင်းများစိမ်းလာသည်
၁၁. (ရှဘတ်) ဇာခရိ ၁:၇	ဇန်နဝါရီလ သို့မဟုတ် ဖေဖော်ဝါရီလ	၁	လဆန်း
၁၂. (အဒါ) ဧသတာ ၃:၇	ဖေဖော်ဝါရီလ သို့မဟုတ် မတ်လ	၁	လဆန်း	မြေနိမ့်ပိုင်းတွင် လိမ္မော်သီးများမှည့်သည်
		(၁၄, ၁၅	ပုရိမ်ပွဲ) ဧသတာ ၉:၂၁-၂၈	ဂျရိခိုတွင် မုယောစပါးများမှည့်သည်
[၁၃. ဒုတိယအဒါ ၁၉ နှစ်တွင် ၇ ကြိမ်]	မတ်လ	[၁၄, ၁၅	၁၉ နှစ်တွင် ၇ ကြိမ် ပုရိမ်ပွဲ]

hebrew months, festivals, and seasons

Lunar

Months

Begin

At New

Moon of

Days of

Lunar

Months

Festivals

Approximate

Agricultural

Seasons

1. Abib (Nisan)* Ex. 23:15 Neh. 2:1

March

or April

New Moon

Latter rains

(Joel 2:23)

Passover lamb seleected. Ex. 12:3

PASSOVER killed “in the evening”;

eaten “that night,” beginning of

15th. Ex. 12:6-8

15†

UNLEAVENED BREAD begins.

Lev. 23:6, 7

Wave sheaf offered. Lev. 23:10-14

Barley harvest;

new crop may

be eaten

Last day of Unleavened Bread.

Lev. 23:8

Dry seasons be-

gins

2. Zif [Iyyar]

1 Kings 6:1

April

or May

New Mooon

Passover for those unclean in 1st

month. Num. 9:10, 11

Wheat ripe in

lowlands

3. (Sivan)

(Esther 8:9)

May

or June

New Moon

Early figs

PENTECOST, or Feast of Weeks.

Hot weather

Waves loaves offered, 50th day

from Nisan 16. Lev. 23:15-21

Wheat harvest,

general

4. [Tammuz]

June

or July

New Moon

Wheat harvest

in mountains

First grapes

5. [Ab]

July

New Moon

Olives in lowlands

or Aug.

6. (Elul)

(Neh. 6:15)

Aug.

or Sept.

New Moon

Dates, figs

Vintage

7. Ethanim

[Tishri]

1 Kings 8:2

Sept.

or Oct.

BLOWING OF TRUMPETS, Rosh

Hashana, or New Year. Lev. 23:24,

DAY OF ATONEMENT, or Yom

Kippur. Lev. 23:27-32; Lev. 16

15-21

FEAST OF INGATHERING or

Tabernacles. Lev. 23:34-43

End of harvest

Holy convocation. Lev. 23:36, 39

Num. 29:12, 35

Former or early

rains

Plowing begins

8. Bul [Marhesh-

van or

Hesvan] 1 Kings 6:38

Oct.

or Nov.

New Moon

Barley and

wheat sown

9. (Chisleu or

Kislev)

(Neh. 1:1)

Nov.

or Dec.

New Moon

Winter rains

10. (Tebeth)

(Esther 2:16)

Dec.

or Jan.

New Moon

Lowlands green

11. (Shebat)

(Zech. 1:7)

Jan.

or Feb.

New Moon

12. (Adar)

(Esther 3:7)

Feb.

or March

New Moon

Orange ripe in

lowlands

(14, 15

Purim.) Esther 9:21-28

Barley ripe at

Jericho

[13. Second Adar

7 times in

19 years.]

March

[14, 15

Purim in 7 out of 19 years.]

IV. နှစ်သုံးပုံစံများ

နွေဦးနှင့် ဆောင်းဦးတွင် နှစ်စမည့်အချိန်
ကာနန်ပြည်၏ ပြက္ခဒိန်သည် ဆောင်းဦးတွင် စတင်သည်၊ ယုဒလူမျိုးတို့၏ အရပ်ဘက်နှစ်လည်း ထိုနည်းတူဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ယာကုပ်နှင့် သူ၏ မိသားစုသည် အီဂျစ်သို့ မသွားမီ ကာနန်ပြည်တွင် ဤပြက္ခဒိန်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု သော်လည်းကောင်း၊ သို့မဟုတ် ထွက်မြောက်ရာကာလပြီးနောက် ဣသရေလလူမျိုးတို့သည် ၎င်းတို့၏ အိမ်နီးချင်းများထံမှ ဤပြက္ခဒိန်ကို လက်ခံယူခဲ့သည်ဟု သော်လည်းကောင်း ယူဆနိုင်သည်။ ပထမယူဆချက်သည် ပို၍ဖြစ်နိုင်ပုံရသည်၊ အကြောင်းမှာ မောရှေကိုယ်တိုင်သည် ထွက်မြောက်ရာကျမ်းတွင် ဆောင်းဦးနှစ်သုံးပုံစံကို ရည်ညွှန်းထားသည်ကို အောက်တွင်ဖော်ပြမည်ဖြစ်သည်။ ဟေဗြဲလူမျိုးတို့သည် ထွက်မြောက်ရာကာလတွင် စတင်ခဲ့သော နွေဦးမှစတင်ပြီး လများကို နံပါတ်စဉ်သတ်မှတ်ခြင်းနှင့် ဆောင်းဦးတွင် နှစ်စတင်ခြင်းကို ပေါင်းစပ်ခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် “သန့်ရှင်းသောနှစ်” သည် ပထမလမှစတင်ပြီး အရပ်ဘက်နှစ်သည် သတ္တမလမှစတင်သည့် နှစ်သုံးပုံစံနှစ်မျိုးရှိခဲ့သည်။

IV. Year Reckonings

Spring and Autumn Beginnings of the Year.—The Canaanite calendar begin in the autumn, as did the Jewish civil year; therefore we may assume either that the patriarchs used it while in Canaan, before Jacob and his family went to Egypt, or that the Israelites adopted it from their neighbors after the Exodus. The first alternative seems more likely, since Moses himself refers to an autumn reckoning in the book of Exodus, as will be seen. The Hebrews combined the numbering of the months from the spring, as instituted at the Exodus, with the year beginning in the fall, and thus had a double reckoning, the “sacred” year beginning with the first month and the civil year beginning with the 7th month.

ဂျိုးဇီဖပ်စ်က “ရှေးခေတ်နှစ်သုံးပုံစံသည် ဆောင်းဦးမှစတင်ခဲ့သော်လည်း၊ မောရှေသည် နီစန်လ (ဆန်သီကပ်စ်ဟုခေါ်သော မက်ဆီဒိုးနီးယန်းလအမည်နှင့် သက်ဆိုင်သည်) ကို ပွဲတော်များအတွက် ပထမလအဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့သည်၊ အကြောင်းမှာ ဤလတွင် ဟေဗြဲလူမျိုးတို့ကို အီဂျစ်မှ ခေါ်ထုတ်ခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ သို့သော် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားခြင်းနှင့် အခြားသာမန်ကိစ္စများအတွက် ရှေးခေတ်နှစ်သုံးပုံစံကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်” (Antiquities i 3. 3. Loeb ed.) ဟုဆိုသည်။

Josephus says that the ancient reckoning was from the fall, but “Moses, however, appointed Nisan, that is to say Xanthicus [the corresponding Macedonian month name], as the first month for the festivals, because it was in this month that he brought the Hebrews out of Egypt; he also reckoned this month as the selling and buying and other ordinary affairs he preserved the ancient order” (Antiquities i 3. 3. Loeb ed.).

ဆောင်းဦးတွင် “နှစ်၏အဆုံး”
ထွက်မြောက်ရာကျမ်းတွင် နွေဦးလဖြစ်သော အဘိဘ်လကို “သန့်ရှင်းသောနှစ်” ၏ ပထမလအဖြစ်သတ်မှတ်ထားသော်လည်း၊ ဆောင်းဦးတွင် ရှေးခေတ်နှင့် ပိုမိုရင်းနှီးသော နှစ်စတင်မှုကို ဖော်ပြသည့် အထောက်အထားများရှိသည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုရာသီတွင် “နှစ်၏အဆုံး” ကို ရည်ညွှန်းထားသည်။ သို့သော် မည်သည့်နှစ်မဆို ယခင်နှစ်အဆုံးသတ်သည့်အချိန်တွင်ပင် စတင်သည်ဖြစ်ရာ၊ ခြားနားချက်မှာ မကြီးမားပေ။ သတ္တမလ (တစ်ရှရီ) တွင်ကျင်းပသော စုဆောင်းပွဲ (သို့မဟုတ် တဲတော်ပွဲ) သည် “နှစ်၏အဆုံး” တွင်ကျင်းပသည်ဟု ဆိုသည် (ထွက် ၃၄:၂၂)။ ထို့ပြင် ၎င်းကို “လယ်ကွင်းမှ သင်၏လုပ်ဆောင်မှုများကို စုဆောင်းပြီးသည့်အခါ နှစ်၏အဆုံးတွင်ကျင်းပသော စုဆောင်းပွဲ” ဟုလည်း ရည်ညွှန်းသည် (ထွက် ၂၃:၁၆)။ ၎င်းသည် ပြီးခဲ့သော စိုက်ပျိုးရေးနှစ်၏ ကြွယ်ဝမှုကို ဂုဏ်ပြုသည့်ပွဲဖြစ်သည့်အတွက်၊ နှစ်၏အဆုံးနီးတွင်ကျင်းပသည်ဟု သတ်မှတ်ခံရသော်လည်း၊ တကယ်တမ်းတွင် တစ်ရှရီ ၁ ရက်တွင် စတင်သော အရပ်ဘက်နှစ်၏ အစောပိုင်းရက်များဖြစ်သည့် နှစ်အဆုံးပြီးနောက် ၁၅ ရက်အကြာတွင် ကျင်းပသည်။

“The End of the Year” in the Autumn.—Even in the book of Exodus, which designates the spring month of Abib as the first month of the (“sacred”) year, there are evidences for the beginning of the older and more familiar year in the autumn. These are references to its “end” in that season. The difference, however, is not great, since any year begins at the same point at which the preceding one ends. The Feast of Ingathering, or Tabernacles, in the 7th month (Tishri) is said to come “at the year’s end” (Ex. 34:22). Again it is referred to as “the feast of ingathering, which is in the end of the year, when thou hast gathered in thy labours out of the field” (Ex. 23:16). Since it celebrated the bounties of the agricultural year that had just closed, it was identified as coming near the end of the year, although it actually began 15 days after the end, in the early days of the civil year that began on Tishri 1.

စိုက်ပျိုးရေးနှစ်

ပါလစ္စတိုင်းနှင့် အနီးတဝိုက်နိုင်ငံများတွင် စိုက်ပျိုးရေးနှစ်သည် အမြဲတမ်း ဆောင်းဦးတွင် စတင်သည်။ နွေဦးမြက်ပင်များ ရောင်ခြယ်ခြောက်သွေ့ပြီး မိုးရွာသည့်နွေရာသီရှည်ကြာပြီးနောက်၊ ဆောင်းဦးမိုးများသည် စိုက်ပျိုးရန်အတွက် မြေဆီလွှာကို စိုစွတ်စေသည်။ ၎င်းသည် အောက်တိုဘာလတွင် စတင်ပြီး နိုဝင်ဘာလတွင် ပိုမိုများပြားလာသည့် အစောပိုင်းမိုးဖြစ်သည်။ မိုးရာသီသည် ဆောင်းရာသီတစ်လျှောက် ဆက်လက်ရှိပြီး၊ နွေဦးတွင် သီးနှံများကို ရင့်မှည့်စေသည့် “နောက်ဆုံးမိုး” ဖြင့် အဆုံးသတ်သည် (ဒု ၁၁:၁၄; ယေရ ၅:၂၄; ဟောရှ ၆:၃; ယူအယ် ၂:၂၃)။ ပါလစ္စတိုင်းတွင် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုသည် ဧပြီလလယ် သို့မဟုတ် အဆုံးတွင် စတင်ပြီး၊ ဂျုံရိတ်သိမ်းမှုသည် နောက်လတွင်ဖြစ်ပြီး၊ နွေရာသီအသီးအနှံများ၊ ထို့နောက် နွေရာသီလယ်နှင့် ဆောင်းဦးတွင် စပျစ်သီးနှင့် သံလွင်သီးများဖြစ်သည်။ ဧပြီလ/မေလမှ အောက်တိုဘာလအထိ ရိတ်သိမ်းမှုများအတွက် ခြောက်သွေ့သောရာသီဥတုရှိသည်ကို၊ အောက်တွင် Ellsworth Huntington, Palestine and its Transformation (London: Constable and Company, Ltd., 1911), စာမျက်နှာ ၃၄ မှ ကောက်နုတ်ထားသော ဇယားတွင် ဖော်ပြထားသည်။

Agricultural Year.—In Palestine and neighboring lands the agricultural year has always begun in the autumn. After the spring grass has been parched and the soil baked by the long, rainless summer, the autumn rains moisten the soil for planting. This is the early rain, beginning perhaps in October and increasing in November. The wet season lasts through the winter ending with the “latter rain” of spring, which matures the grain (see Deut. 11:14; Jer. 5:24; Hosea 6:3; Joel 2:23). The barley harvest in Palestine begins in the middle or end of April, and that of wheat comes in the next month, followed by summer fruits, then grapes and olives in the late summer and fall. Note that from April/May to October there is dry weather for the successive harvests, as is shown by the following tabulation from Ellsworth Huntington, Palestine and its Transformation (London: Constable and Company, Ltd., 1911), page 34.

မေလမှ အောက်တိုဘာလအတွင်း ဖော်ပြထားသော လက်မအပိုင်းအခြားများသည် ဤလများတွင် မိုးဖွဲဖွဲရွာသည်မှာ ရှားပါးပြီး၊ ထိုလများကို ခြောက်သွေ့သည်ဟု ယူဆနိုင်သည်။

The minute fractions of an inch listed between May and October show that the scant showers thus represented by these averages come so infrequently that these months may be considered actually dry.

ဂျေရုဆလင်မြို့တွင် မိုးရေချိန် ပျှမ်းမျှ (လက်မ)

ဇန်နဝါရီ - ၆.၄၁

ဖေဖော်ဝါရီ - ၅.၀၅

မတ် - ၄.၁၈

ဧပြီ - ၁.၆၀

မေ - ၀.၂၅

ဇွန် - ၀.၀၀၈

ဇူလိုင် - ၀.၀၀

သြဂုတ် - ၀.၀၀၄

စက်တင်ဘာ - ၀.၀၃

အောက်တိုဘာ - ၀.၃၇

နိုဝင်ဘာ - ၂.၃၈

ဒီဇင်ဘာ - ၅.၅၃

နှစ်စဉ်စုစုပေါင်း - ၂၅.၈

Average Rainfull at Jerusalem, in Inches

January

6.41

May

0.25

September

0.03

February

5.05

June

0.008

October

0.37

March

4.18

July

0.00

November

2.38

April

1.60

August

0.004

December

5.53

Annual total,

25.8

ဂီဇာပြက္ခဒိန်
ဣသရေလ၏ ပြည်နှင်ထုတ်မခံရမီကာလမှ တစ်ခုတည်းသော ပြက္ခဒိန်စာတမ်းမှာ ရှောလမုန်နန်းစံခဲ့သော ရာစုနှစ်မှ ကျောက်စီရင်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းကို အီဂျစ်ဘုရင်က ကာနန်လူမျိုးများထံမှ သိမ်းယူပြီး ရှောလမုန်၏ ဇနီးဖြစ်သူ သမီးတော်အား လက်ဆောင်ပေးခဲ့သော ဂီဇာမြို့တွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤထုံးကျောက်ပြားပေါ်တွင် ဆောင်းဦးမှစတင်သော စိုက်ပျိုးရေးပြက္ခဒိန်တစ်ခု၏ အကျဉ်းချုပ်ကို ရေးထိုးထားပြီး၊ လအမည်များကို မဖော်ပြဘဲ လအလိုက် လယ်သမား၏ အဓိကလုပ်ငန်းများကို စာရင်းပြုထားသည်။

The only actual calendar document that comes from the pre-exilic period of Israel is a stone plaque from the century in which Solomon lived. It was found in Gezer, a city that the king of Egypt took from the Canaanites and presented to his daughter, Solomon’s wife. Written on this bit of limestone is a summary of an agricultural calendar, beginning in the fall. This “Gezer calendar” does not give month names, but lists the main activities of the farmer’s year month by month.

တစ်ရှရီမှ စတင်သော အရပ်ဘက်နှစ်

သဘာဝ၏ ရာသီစက်ဝန်းတစ်ခုလုံးသည် ဆောင်းဦးတွင် မိုးရေပြန်လည်ရွာသွန်းမှုဖြင့် အသစ်စတင်သည်ဟု ယူဆခံရသည့်အတွက်၊ နှစ်သစ်၏ အခြေခံအယူအဆသည် ဆောင်းဦးတွင် ဗဟိုပြုထားသည်။ ၎င်းသည် အရပ်ဘက်နှစ်ကို တစ်ရှရီ ၁ ရက်မှ စတင်သည်ဟု ယူဆစေခဲ့သည်၊ သို့သော်လည်း လများကို နီစန်လမှ အမြဲတမ်း နံပါတ်စဉ်သတ်မှတ်သည်။ နီစန်လ၏ အရေးပါမှုသည် ပြက္ခဒိန်နှစ်ကို ရာသီများနှင့် ညှိယူရာတွင် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းချိန်တွင် ပထမလကို သတ်မှတ်ခြင်းမှ ဆင်းသက်လာသည်။ ဆက်လက်ထည့်သွင်းထားသော ၁၃ လပြီးနောက် ပထမလအဖြစ် နံပါတ်စဉ်သတ်မှတ်ခြင်းသည် နံပါတ်စဉ်များကို ဘယ်သောအခါမှ မပြတ်တောက်စေရန် အကျိုးရှိသည်။ သို့သော် တစ်ရှရီ ၁ ရက်ကို နှစ်၏အဓိကစတင်မှုအဖြစ် အလေးပေးထားသည်မှာ တံပိုးမှုတ်ခြင်း၊ နီစန်လ ၁ ရက်ထက် သာလွန်သော အထူးယဇ်ပူဇော်ခြင်းများနှင့် ထိုနေ့ကို တရားစီရင်ရာနေ့နှင့် ဆက်စပ်မှုဖြင့် သိသာထင်ရှားသည်။

Civil Year Reckoned From Tishri.—Since the whole seasonal cycle of nature was regarded as beginning anew in the autumn with the return of the life giving rains, the basic idea of the new year seems to have centered in the fall. This made it inevitable that the civil year was thought of as beginning with Tishri, even though the months were always numbered from Nisan. The significance of Nisan stems from the fact that the whole alignment of the calendar year with the seasons was determined by the placing of the first month at the time of the barley harvest. It was logical to number as first, the month that followed the inserted 13th month, for in that way the sequence of numbers would never be interrupted. But the emphasis given the 1st of Tishri as the principal beginning of the year is evidenced by the blowing of trumpets, by the special sacrifices, surpassing those of Nisan 1, and by the connection of that day with the day of judgment.

ဘုရင်များ၏ နန်းစံနှစ်များကို ဆောင်းဦးမှ စတင်ရေတွက်ခြင်း

ဟေဗြဲဘုရင်များလက်ထက်တွင် ရက်စွဲသတ်မှတ်ရန် ထုံးစံအတိုင်း နည်းလမ်းမှာ ဘုရင်တစ်ပါး၏ နန်းစံသက်တစ်လျှောက် နှစ်များကို နံပါတ်စဉ်သတ်မှတ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ရက်စွဲတစ်ခု၏ ဖော်ပြပုံစံမှာ “ဘုရင် —— ၏ —— နှစ်မြောက်နှစ်၏ —— လမြောက်လ၏ —— ရက်နေ့တွင်” ဖြစ်သည်။ ဤနန်းစံနှစ်များကို ရှောလမုန်နန်းစံစဉ်တွင် ဟေဗြဲဘုရင်စည်းလုံးသောနိုင်ငံ၌ တစ်ရှရီ ၁ ရက်မှ စတင်ရေတွက်ခဲ့သည်ဟု အထောက်အထားရှိပြီး၊ ယောရှိယလက်ထက်တွင် ယုဒပြည်တောင်ပိုင်းတွင်လည်း ထိုနည်းတူဖြစ်သည်။ သို့သော် ဣသရေလပြည်မြောက်ပိုင်းတွင် နွေဦးနှစ်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ထင်ရသည် (စာမျက်နှာ ၁၃၄၊ ၁၄၆ ကို ကြည့်ပါ)�। ဣသရေလ၏ အသုံးပြုပုံကို သမ္မာကျမ်းစာဇာတ်လမ်းတွင် တိုက်ရိုက်ဖော်ပြမထားသော်လည်း၊ ဘုရင်များကျမ်းတွင် မှတ်တမ်းတင်ထားသော နှစ်နိုင်ငံ၏ နန်းစံမှုများအကြား တပြိုင်နက်ဖြစ်မှုများမှ ဆင်ခြင်သုံးသပ်နိုင်သည့် အကြောင်းပြချက်တစ်ခုဖြစ်သည်။

Regnal Years of Kings Reckoned From the Fall.—In the time of the Hebrew kings the customary method of designating the years for dating purposes was to number them in series through each king’s reign. The formula for a date line was: “on the —— of the —— month of the —— year of King ——.” There is evidence that these regnal years were reckoned from the autumn, presumably Tishri 1, in the united Hebrew kingdom (in the reign of Solomon), and afterward in the southern kingdom of Judah, in the time of Josiah; on the other hand, the spring year appears to have been employed in the northern kingdom of Israel (see pp. 134, 146). The usage of Israel is not indicated directly in the Bible narrative, but it seems to be a reasonable deduction from the synchronism between the successive reigns of the two kingdoms as recorded in the books of Kings.

ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရပြီးနောက်ချက်ချင်း၊ ဗာဗုလုန်ပုံစံအတိုင်း နွေဦးနှစ်သုံးပုံစံကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု မသေချာသော အထောက်အထားရှိသော်လည်း၊ ဧဇရာနှင့် နေဟမိလက်ထက်တွင် ယုဒလူမျိုးပြည်သူ့အဖွဲ့အစည်းပြန်လည်တည်ထောင်မှုနှင့် အမျိုးသားစိတ်ဓာတ်ပြန်လည်နိုးကြားလာချိန်တွင်၊ ဆောင်းဦးမှ နန်းစံနှစ်စတင်မှု၏ တိုက်ရိုက်အထောက်အထားကို တွေ့ရသည် (အတွဲ ၃ တွင် ခေတ္တရာဇဝင်ဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးကို ကြည့်ပါ)။ ရက်စွဲသတ်မှတ်ရာတွင် အသုံးပြုသော နန်းစံနှစ်များကို ယုဒပြည်လက်ထက်ကဲ့သို့ ရေတွက်ခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ ယုဒလူမျိုးတို့သည် ပါးရှင်းဘုရင်များ၏ လက်အောက်ခံများဖြစ်သည့်အတွက် ၎င်းတို့၏ အမည်ဖြင့်ဖြစ်သည်။ ဘုရင်များ၏ နန်းစံနှစ်များဖြင့် ပြက္ခဒိန်နှစ်များကို နံပါတ်သတ်မှတ်ပုံ ကွဲပြားသောနည်းလမ်းများကို ရှင်းပြရန် စာမျက်နှာ ၁၃၈၊ ၁၃၉ ကို ကြည့်ပါ။

Immediately after the captivity, there is rather inconclusive evidence for a spring reckoning of regnal years after the Babylonian fashion, but in the time of the re-establishment of the Jewish commonwealth and the revival of a national spirit under Ezra and Nehemiah, we find direct evidence of the autumn beginning of the regnal year (see article on chronology in Vol. III). The regnal years used in dating were reckoned as they had been under the kingdom of Judah, but in the name of the Persian kings, whose subjects the Jews now were For an explanation of the differing methods of numbering calendar years by the reigns of kings, see pp. 138, 139.

ဥပုသ်နှစ်နှင့် ဂျူဗလီနှစ်

ဟေဗြဲဥပဒေများ၏ ထူးခြားသောအင်္ဂါရပ်တစ်ခုမှာ မြေကို ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်တိုင်း အနားပေးရန် ဆိုလိုသည်မှာ လယ်မလုပ်ဘဲ ထားရန် ပြဌာန်းချက်ဖြစ်သည်။ ခုနစ်ရက်မြောက်နေ့သည် လူသားအတွက် အပတ်စဉ်ဥပုသ်နေ့ဖြစ်သည့်နည်းတူ၊ နှစ်များ၏ “အပတ်” တစ်ခု၏ အဆုံးတွင် ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် မြေအတွက် အနားယူရာ ဥပုသ်နှစ်ဖြစ်ပြီး၊ ထိုအခါ မျိုးစေ့မချရ၊ ရိတ်သိမ်းမပြုရ (ဝတ် ၂၅:၂–၇, ၂၀–၂၂)။ ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် အကြွေးများကို လွှတ်ပေးရာ “လွှတ်ပေးရာနှစ်” လည်းဖြစ်သည် (ဒု ၁၅:၁–၁၅)။ ထို့နောက်၊ နှစ်များ၏ ခုနစ်ပတ်ပြီးနောက်၊ ငါးဆယ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် ဂျူဗလီနှစ်ဖြစ်ပြီး၊ ထိုအခါ ဣသရေလကျွန်များအားလုံးကို လွှတ်ပေးရသည့်အပြင်၊ ထိုကာလအတွင်း (အချို့ခြွင်းချက်များနှင့်အတူ) ရောင်းချခဲ့သော မြေများအားလုံးသည် မူလပိုင်ရှင်များ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ ဆွေမျိုးများထံ ပြန်လည်ပိုင်ဆိုင်ရမည် (ဝတ် ၂၅:၈–၁၇, ၂၃–၃၄, ၄၇–၅၅)။ ၎င်း၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ မိသားစုအမွေများကို ပြည့်စုံစွာထိန်းသိမ်းရန်ဖြစ်ပြီး၊ ချမ်းသာသူများသည် မြေကို ဝယ်ယူပြီး မြေမဲ့လူတန်းစားတစ်ခုကို မဖြစ်ပေါ်စေရန်ဖြစ်သည်။ ငါးဆယ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် လွန်ခဲ့သော နှစ်လေးဆယ်ကိုးနှစ်ထံသို့ ထပ်မံထည့်သွင်းထားသလား၊ သို့မဟုတ် ရေတွက်ပုံအရ နောက်စက်ဝန်း၏ ပထမနှစ်လည်းဖြစ်သလားဟု အာဏာပိုင်များက အမြင်ကွဲပြားကြသည်။

Sabbatical and Jubilee Years.—One of the distinctive features of the Hebrew laws was the provision for letting the land rest, that is, lie fallow, every 7th year. Just as the 7th day was the weekly Sabbath for man, the 7th year, at the end of a “week” of years, was a sabbath of rest to the land, when there was to be no sowing or reaping (Lev. 25:2–7, 20–22). The 7th year was also the “year of release,” for the remission of debts (Deut. 15:1–15). Then, after 7 “weeks” of years, the 50th year was the jubilee, when not only were all Israelite slaves to be released, but all lands sold during the period (with certain exceptions) were to revert to the original owners of their heirs (Lev. 25:8–17, 23–34, 47–55). The purpose of this was to keep the family inheritances intact, so that the rich could never buy up the land and leave a landless class. Authorities differ as to whether the 50th year was added to the and leave a landless class. Authorities differ as to whether the 50th year was added to the 50th year was added to the 49, or whether it was, by inclusive count, also the 1st year of the next cycle.

ငါးဆယ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် ဆောင်းဦးတွင် စတင်သည်ဟု တိကျစွာဖော်ပြထားသည်။ ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်သည် ထိုသို့မဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ၎င်းသည် ငါးဆယ်နှစ်မြောက်နှစ်နှင့် တူညီသောစီးရီးတွင်ရှိသည့်အပြင်၊ မျိုးစေ့မချဘဲ ရိတ်သိမ်းမပြုရသောနှစ်သည် စိုက်ပျိုးရေးနှစ်နှင့် ထပ်တူကျရမည်ဖြစ်သည့်အတွက် ထင်ရှားသည်။ ဂျူဗလီနှစ်ကို ကြေငြာရန် တံပိုးများကို သတ္တမလ၏ ၁၀ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော အပြစ်ဖြေရာနေ့တွင် မှုတ်သည် (ဝတ် ၂၅:၉)။ ဂျူဗလီနှစ်နှင့် အပြစ်ဖြေရာနေ့၏ ထုံးတမ်းစဉ်လာအကြား ယုတ္တိဗေဒဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုမရှိသည့်အတွက်၊ နောက်ပိုင်းရဗ္ဗိများက ၎င်းနှစ်များသည် တစ်ရှရီ ၁ ရက်မှ စတင်သော အရပ်ဘက်ပြက္ခဒိန်နှစ်နှင့် ထပ်တူကျသည်ဟု ဆိုသည်မှာ မှန်ကန်ပုံရသည်။ ဂျူဗလီ၏ ပြဌာန်းချက်များဖြစ်သော ပိုင်ဆိုင်မှုနှင့် ကျွန်များ ပြန်လည်ပေးအပ်ခြင်းသည် တစ်ရှရီ ၁ ရက်အစား ၁၀ ရက်နေ့တွင် စတင်အာဏာသက်ရောက်သည်၊ အကြောင်းမှာ နှစ်၏ ပထမ ၁၀ ရက်သည် နှစ်သစ်ကျင်းပမှုများအတွက် သီးသန့်ထားရှိထားသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဂျူဗလီနှစ်သည် အရပ်ဘက်နှစ်၏ ပုံမှန်လုပ်ငန်းများစတင်သည့်နေ့ဖြစ်သော အပြစ်ဖြေရာနေ့အဆုံးသတ်သည့် ညမှစတင်သော တစ်ရှရီ ၁၀ ရက်နေ့တွင် စတင်သည်။

The 50th year was specifically mentioned as beginning in the autumn. The 7th year, though not so specified, was obviously similar, not only because it was in the same series as the 50th, but because a year in which there was no sowing or reaping must necessarily coincide with the agricultural year. The trumpets were blown to announce the jubilee on the Day of Atonement, the 10th of the 7th month (Lev. 25:9). Since there is no logical connection between the jubilee year and the Day of Atonement ritual, it is probable that the later rabbis were right in saying that these years coincided with the civil calendar year, beginning on the 1st of Tishri. The provisions of the jubilee, involving the restoration of property and slaves, went into operation at the end of the 10th of Tishri instead of the 1st, because the first 10 days of the year were given over to New Year observances. That is, the jubilee began when the regular business of the civil year opened, on the day that began with the evening at the close of the Day of Atonement, the 10th of Tishri.

လပြည့်နှစ်များ၏ ကွဲပြားသောအရှည်

ဤနှစ်သုံးပုံစံများအားလုံးတွင် အခြေခံတိုင်းတာမှုယူနစ်သည် လဆုံးပြည့်ပြက္ခဒိန်နှစ်ဖြစ်ပြီး၊ ၁၂ လပါဝင်ပြီး၊ ၁၃ လထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် နေ၏ရာသီနှစ်နှင့် ပုံမှန်ညှိယူထားသည်။ သာမန်နှစ်တစ်နှစ်သည် ၁၂ လပါဝင်ပြီး ၃၅၄ ရက်ရှိသည်၊ သို့သော် လ၏ပုံစံညှိယူမှုအတွက် တစ်ခါတစ်ရံ ၃၅၅ ရက်နှစ်လိုအပ်သည်။ နေ၏ရာသီနှစ်နှင့် ပုံမှန်ညှိယူမှုအတွက် နောက်ထပ်လတစ်လထည့်သွင်းရန်လိုအပ်ပြီး၊ အချို့နှစ်များကို ၃၈၃ ရက် သို့မဟုတ် ၃၈၄ ရက်အထိ တိုးမြှင့်ရသည်။ ဤညှိယူမှုသည် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းချိန်ဖြင့် ညွှန်ပြထားသည့်အတိုင်း ပုံမှန်အကျိုးသက်ရောက်ပါက၊ နှစ်သည် ၎င်း၏ ရာသီဆိုင်ရာညှိယူမှုမှ တစ်လထက်ပို၍ မရွေ့လျားစေခဲ့ပေ။ ဤအကြောင်းကြောင့်၊ စာမျက်နှာ ၁၀၄ တွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း၊ ကာလရှည်ကြာစဉ်အတွင်း ယုဒပြည်သူ့ပြက္ခဒိန်နှစ်အရေအတွက်သည် နေ၏ရာသီနှစ်အရေအတွက်နှင့် အမြဲတမ်းညီမျှသည်။

Varying Lengths of the Lunar Years.-It is to be noted that in all these various methods of reckoning years the basic unit of measure was evidently the lunar-calendar year of 12 months, corrected periodically to the solar or seasonal year by the 13th month. The common year of 12 months consisted of 354 days, but the adjustment to the moon sometimes required a 355-day year; and the periodic correction to the solar year required the addition of another month, and the lengthening of certain years to 383 or 384 days. This correction, if consistently applied as indicated by the barley harvest, never allowed the year to shift more than a month from its seasonal alignment. For this reason the number of Jewish calendar years over a long period, as has been pointed out (p. 104) always equaled the number of seasonal or solar years.

၃၆၀ ရက်နှစ်သည် စာသားအတိုင်းမဟုတ်ဘဲ သင်္ကေတသာဖြစ်သည်

သမ္မာကျမ်းတွင် လတစ်လလျှင် ၃၀ ရက်ပါဝင်သော ၃၆၀ ရက်ပါဝင်သည့် ပရောဖက်ပြုနှစ်သည် ဟေဗြဲပြက္ခဒိန်နှစ်နှင့် မည်သည့်ဆက်စပ်မှုမှ မရှိကြောင်း မည်သည့်အထောက်အထားမှ မပေးထားကြောင်း ရှင်းပြရန်လိုအပ်သည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် နားလည်မှုလွဲမှားမှုဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ ရှေးခေတ်ထုံးတမ်းအချို့တွင် နှစ်တစ်နှစ်သည် ၃၆၀ ရက်ပါဝင်သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းတို့သည် အီဂျစ်နေ၏နှစ်တွင် အဆုံးတွင်ထည့်သွင်းထားသော နောက်ထပ် ၅ ရက်ကို လျစ်လျူရှုထားသည့် ရောင်ပြန်ဟပ်မှုတစ်ခုသာဖြစ်သလား၊ သို့မဟုတ် လနှင့် ရာသီများနှင့် အမြဲတမ်း မညီညွတ်နိုင်သော စစ်မှန်သော ၃၆၀ ရက်နှစ်ကို ရည်ညွှန်းသလားဟု မရှင်းလင်းပေ။ သို့သော် ဤသို့သော နှစ်သုံးပုံစံကို အခြေခံရန် ခိုင်မာသောအချက်အလက်မရှိသလို၊ လသည် လမင်းကြည့်လတစ်လျှင် စတင်သည့် ဟေဗြဲလူမျိုးများနှင့် ဆက်စပ်မှုမရှိသည်မှာ သေချာသည် (စာမျက်နှာ ၁၀၂ ကို ကြည့်ပါ)။

The 360-Day Year Not Literal but Symbolic.—It should be explained, for it is subject to misunderstanding, that the Bible gives no evidence whatever that the 360-day prophetic year of twelve 30-day months has anything to do with the Hebrew calendar year. There are a few ancient traditions that the year earlier contained 360 days. It is not clear whether these are a mere reflection of the Egyptian solar year, disregarding the 5 extra days at the end, or whether they refer to a genuine 360-day year, which would have remained perennially out of step with both the moon and the seasons. But there are no solid facts on which to base such a method of reckoning, and certainly nothing to connect it with the Hebrews, who began the month with the crescent moon (see p. 102).

ရေလွှမ်းမိုးခြင်း၏ ၁၅၀ ရက်ကာလသည် ငါးလနှင့် ညီမျှသည်ဟု ဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ၎င်းသည် နိုဧသိထားသော ရေမလွှမ်းမီကာလ၏ ပြက္ခဒိန်တွင် လတစ်လလျှင် ၃၀ ရက်စီရှိသည်ဟု မဆိုလိုပါ။ ဤကာလသည် ပုံမမှန်သော လပြက္ခဒိန်နှစ် သို့မဟုတ် ၃၆၅ ရက်ရှိသော နေပြက္ခဒိန်နှစ်တစ်နှစ်ကို ညွှန်ပြသည်ဟုလည်း အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုခဲ့သည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၃ ကို ကြည့်ပါ)။ ၎င်းသည် မည်သည့်ပုံစံဖြစ်စေကာမူ၊ နောက်ပိုင်းတွင် ဟီဘရူးများအသုံးပြုသော လပြက္ခဒိန်နှင့် မသက်ဆိုင်ပါ။ ၃၀ ရက်စီရှိသော ၃၆၀ ရက်နှစ်ကို လပြည့်လဆုတ်အပေါ် အခြေခံထားသော လများနှင့် ညှိနှိုင်းရန် မဖြစ်နိုင်ပါ။ အနာဂတ္တိဆိုင်ရာ လ သို့မဟုတ် နှစ်တစ်နှစ်တွင် နေ့-နှစ်နိယာမပါဝင်ပါက၊ ကာလ၏အရှည်ကို သေချာစွာ သိရှိနိုင်ရန် သင်္ကေတရက်ပေါင်းသတ်မှတ်ထားရမည်။ ထိုသို့သော အနာဂတ္တိကာလကို လများနှင့် နှစ်များပြောင်းလဲနိုင်သော လပြက္ခဒိန်ပေါ်တွင် အခြေခံ၍မရပါ။ လတစ်လလျှင် ၃၀ ရက်စီရှိသော သီအိုရီလများဖြင့် တွက်ချက်ခြင်းသည် နားလည်နိုင်ပြီး ယုတ္တိရှိသည်၊ အကြောင်းမှာ လတစ်လသည် ၃၀ ရက်ရှိသင့်သည်ဟူသော အယူအဆသည် နောက်ပိုင်းဂျူးအသုံးအနှုန်းများတွင် ဖော်ပြထားသည်။ ၃၀ ရက်ရှိသောလသည် “ပြည့်စုံသောလ” ဖြစ်ပြီး၊ ၂၉ ရက်ရှိသောလသည် “ချို့တဲ့သောလ” သို့မဟုတ် မပြည့်စုံသည်ဟု ခေါ်သည်။ ဟီဘရူးများသည် ဘဇွန်းလူမျိုးများကဲ့သို့ စီးပွားရေးအတွက် ၃၀ ရက်ရှိသော သီအိုရီလတစ်လကို အသုံးပြုခဲ့ဖွယ်ရှိသော်လည်း၊ ၎င်းကို သက်သေပြရန် အထောက်အထားမရှိပါ။ ယနေ့တွင်ပင် ကျွန်ုပ်တို့သည် လများသည် ၃၀ ရက်စီမဟုတ်ကြောင်း လူတိုင်းသိသော်လည်း၊ အတိုးကို ၃၀ ရက်လတစ်လဖြင့် တွက်ချက်သည်။

The mention of a 150—day period during the Flood, which seems to be equated with 5 months, does not necessarily mean that the antediluvian calendar known to Noah had uniform months of 30 days each. The period has been interpreted also as indicating an unusual lunar year or a 365-day solar year (see Vol. I, p. 183). Whatever it was, it has no bearing on the lunar calendar used long afterward by the Hebrews. It is impossible to harmonize a 360-day year of 30-day months with months measured by the moon. In the very nature of the case a prophetic month or year, where the year-day principle is involved, must contain a fixed number of symbolic days if the length of the period is to be certainly known. Such a prophetic period cannot be based on a lunar calendar, whose months and years are variable. A reckoning by theoretical months of 30 days each would be understandable, and quite logical, for the idea that a month ought to have 30 days was implied in the later Jewish expressions used of the two types of months; a 30-day month was a “full” month, and a 29-day month was “hollow,” or deficient. It is possible, though there is no evidence, that the Hebrews used a theoretical 30-day month for business purposes, as did the Babylonians. Even today we compute interest by a month of 30 days, although everyone knows that the months are not uniformly 30 days in length.

အနာဂတ္တိလနှင့် နှစ်တို့၏ အရှည်ကို သမ္မာကျမ်းတွင် တိုက်ရိုက်ဖော်ပြမထားသော်လည်း၊ သိသာထင်ရှားညီမျှသော အနာဂတ္တိကာလများမှ ဆင်းသက်နိုင်သည်။ ဤအနာဂတ္တိစကားများတွင် ၃.၅ “အကြိမ်” သည် ၁၂၆၀ ရက်ဖြစ်ပြီး (ဗျာဒိတ် ၁၂:၆, ၁၄)၊ ၄၂ လသည် ၁၂၆၀ ရက်ဖြစ်သည် (ဗျာဒိတ် ၁၁:၂, ၃)၊ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် ညီမျှရမည်။ ၄၂ လသည် ၃.၅ နှစ်ဖြစ်သောကြောင့်၊ ၃.၅ အကြိမ်သည် ၃.၅ နှစ်ဖြစ်ရမည်။ ထို့ပြင်၊ ၃.၅ နှစ်နှင့် ၄၂ လသည် တစ်ခုစီသည် ၁၂၆၀ ရက်နှင့် ညီမျှသောကြောင့်၊ ဤပုံစံအရ တစ်နှစ်သည် ၃၆၀ ရက်ဖြစ်ပြီး၊ တစ်လသည် ၃၀ ရက်ဖြစ်သည် (၃၆၀ ရက်နှစ်၏ အနာဂတ္တိအဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်အတွက်၊ ဒံယေလ ၇:၂၅ ကို ကြည့်ပါ)။ ရာစုနှစ်ချီမျှသာက အနာဂတ္တိစာရေးဆရာများစွာသည် ၃၆၀ ရက်ရှိသော အနာဂတ္တိနှစ်သည် ဂျူးပြက္ခဒိန်နှစ်ဖြစ်သည်ဟု ထင်ခဲ့ကြသော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ဟီဘရူးများအသုံးပြုသော လပြက္ခဒိန်၏ သဘောသဘာဝကို နားမလည်ခဲ့ကြပါ။ ထိုသို့သော ခေတ်မမီတော့သော အခွင့်အာဏာများကို ကိုးကားမသင့်ပါ။ အနာဂတ္တိလနှင့် နှစ်ကို သမ္မာကျမ်းပေါ်တွင်သာ အခြေခံရမည်။

The lengths of the prophetic month and year are not directly given in the Bible, but can be derived from several prophetic periods that are obviously equivalent. Since in these prophecies 3 1/2 “times” are 1260 days (Rev. 12:6, 14), and 42 months are 1260 days (Rev. 11:2, 3), they must be equal. Since 42 months are 3 1/2 years, then 3 1/2 times must be 3 1/2 years. Further, since 3 1/2 years and 42 months are each equivalent to 1260 days, one year of this type is obviously 360 days, and one month 30 days (for the prophetic interpretation of the 360-day year, see on Dan. 7:25). A century and a half ago many writers on the prophecies thought that the 360-day prophetic year was the Jewish calendar year, but they did not understand the nature of the lunar calendar used by the Hebrews. Such outmoded authorities should not be quoted; the prophetic month and year can be based on the Bible itself.

၅. ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက် ပြက္ခဒိန်ပြဿနာသစ်များ ဂျူးများနှင့် ဘဇွန်းပြက္ခဒိန်။- ဂျူးများသည် ဘဇွန်းပြည်နှင်ဒဏ်မှ ပြည်တော်သို့ပြန်လာသောအခါ၊ ၎င်းတို့သည် ဘဇွန်းလမည်များကို ပြုပြင်ထားသောပုံစံဖြင့် ယူဆောင်လာခဲ့သည်။ ဥပမာ၊ အဘိဘ်သည် ဘဇွန်းနှစ်၏ ပထမလဖြစ်သော နီဆနုမှ နီဆန်ဖြစ်လာသည်။ အချို့သော အာဏာပိုင်များက ပြည်နှင်ဒဏ်မတိုင်မီ ဟီဘရူးများသည် ပြက္ခဒိန်ကို ပြုပြင်ရန် ဒုတိယအဒါရ်—၁၃ လမြောက်လ—ကို ထည့်သွင်းခဲ့ခြင်းမရှိဟု ယူဆကြသည်။ သို့သော် ပသခါပွဲသည် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းချိန်နှင့် ထပ်တူကျရန်လိုအပ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဂျူးများသည် အစောဆုံးကာလမှစ၍ ၁၃ လမြောက်လ သို့မဟုတ် ၎င်း၏ညီမျှတစ်ခုခုကို ထည့်သွင်းခဲ့ရမည်။ ဣသရေလလူမျိုးများသည် လေဝိသား၏ဥပဒေကို သစ္စာရှိစွာ လိုက်နာခြင်းမရှိခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ရာစုနှစ်များတစ်လျှောက် ပသခါပွဲကို တစ်ခါမျှမကျင်းပခဲ့ဟု ယူဆရန် အကြောင်းမရှိပါ။

V. New Calendar Problems After the Exile.

The Jews and the Babylonian Calendar.-When the Jews returned to Palestine after the Babylonian exile, they brought with them the Babylonian month names in modified form. For example, Abib became Nisan, from Nisanu, the first month of the Babylonian year. Some authorities think that until after the Exile the Hebrews did not insert a second Adar—a 13th month—to correct the calendar. But the Passover had to be synchronized with the barley harvest; therefore the Jews, from earliest times, must have had a 13th month or its equivalent. It is clear that the Israelites were not faithful in observing the Levitical law, but there is no reason to suppose that they never observed the Passover throughout the centuries.

အချို့က ပြည်နှင်ဒဏ်မှပြန်လာသော ဟီဘရူးများသည် ဘဇွန်းပြက္ခဒိန်ကို အပြည့်အဝလက်ခံခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့၏ ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းနှင့် လအပိုထည့်သွင်းသည့်စနစ်ကိုပါ လက်ခံခဲ့သည်ဟု ထင်ကြသည်။ ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက် ဂျူးများသည် ၁၉ နှစ်တွင် လအပို ၇ လထည့်သွင်းသည့် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်း၏ ညီမျှတစ်ခုကို အသုံးပြုခဲ့ကြောင်း စာရွက်စာတမ်းအထောက်အထားရှိသော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ဒုတိယအဲလူလ် (၆ လမြောက်လ) ကို တစ်ခါတစ်ရံ ထည့်သွင်းသည့် ဘဇွန်းဓလေ့ကို လက်ခံခဲ့ကြောင်း သက်သေမရှိပါ။ ဂျူးအာဏာပိုင်များက ဒုတိယအဒါရ်ကိုသာ အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု အမြဲတမ်းယူဆထားပြီး၊ အခြားအာဏာပိုင်များကလည်း ၎င်းတွင် ဘဇွန်းလူမျိုးများနှင့် ကွဲပြားသည်ဟု သဘောတူသည်။ ၎င်း၏အကြောင်းရင်းမှာ ဒုတိယအဲလူလ်ကို ၁၂ လမြောက်အဒါရ်အစား နှစ်ဆလုပ်ခြင်းသည် နွေဦးနှင့် ဆောင်းဦးပွဲတော်များကြားတွင် ပုံမမှန်သော ကာလတစ်ခုကို ဖြစ်ပေါ်စေပြီး၊ ဆောင်းဦးပွဲတော်များကို တက်ရောက်ရာတွင် ရှုပ်ထွေးမှုဖြစ်စေနိုင်သည်။

Some think that the returning Hebrew exiles adopted the Babylonian calendar outright, including their 19-year cycle, and their exact system of inserting extra months. There is documentary evidence that the Jews after the captivity used the equivalent of the 19-year cycle, that is, the insertion of 7 extra months in 19 years, but there is no proof that they adopted the Babylonian custom of inserting a second Elul (the 6th month) at times instead of a second Adar. Jewish authorities have always held that only the second Adar was used, and other authorities agree that in this they differed from the Babylonians. The reason for this was probably the fact that doubling the 6th month, Elul, instead of the 12th, Adar, would introduce an irregular interval between the spring and fall festivals, and thus cause confusion in attending the autumn feasts.

သမ္မာကျမ်းတွင် ဤမေးခွန်းနှင့်ပတ်သက်၍ တိုက်ရိုက်သက်သေမပေးထားသော်လည်း၊ ပသခါပွဲကို ပထမလတွင်၊ “စပါးဖြည့်လတွင်” ကျင်းပရန်နှင့်၊ သတ္တမလတွင် ပွဲတော်သုံးပွဲကို ကျင်းပရန် အမိန့်ပေးထားသည်မှာ၊ ဆောင်းဦးပွဲတော်များသည် စပါးဖြည့်လမှ ၆ လအကြာတွင် ရောက်ရှိလာရန် ရည်ရွယ်ထားပြီး၊ ထို့ကြောင့် နီဆန်မှတဆင့် တရှရီအထိ ကာလတွင် ပုံမမှန်မှုမရှိဟု ညွှန်ပြသည်။

The Bible gives no direct evidence on the question, but the command to keep the Passover in the 1st month, the “month of ears,” and to observe three feasts in the 7th month, strongly implies that the autumn feasts were intended to come 6 months after the month of ears, and therefore that there was no irregularity in the interval from Nisan through Tishri.

တကယ်တော့၊ ဒုတိယအဲလူလ်သည် ဟီဘရူးပြက္ခဒိန်တွင် အရေးပါမှုမရှိပါ၊ အကြောင်းမှာ ၁၃ လမြောက်လကို ထည့်သွင်းရန်လိုအပ်မှုသည် နီဆန်ကို မုယောစပါးရိတ်သိမ်းချိန်နှင့် ထပ်တူကျရန်လိုအပ်မှုမှသာ ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းကို နီဆန်မတိုင်မီ ဒုတိယအဒါရ်ထည့်သွင်းခြင်းဖြင့် အကောင်းဆုံးအောင်မြင်နိုင်သည်။ လအပိုကို ၆ လစောပြီး ထည့်သွင်းခြင်းသည်—အကယ်၍ ထိုသို့လိုအပ်မှုကို ထိုမျှလောက်စောပြီး ခန့်မှန်းနိုင်ခဲ့လျှင်—အကျိုးမရှိသလို၊ ပွဲတော်လများ၏ ပုံမှန်အစီအစဉ်ကို အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေသည့် အားနည်းချက်ကိုပါ ဖြစ်ပေါ်စေလိမ့်မည်။

In fact, a second Elul would have no significance in the Hebrew calendar, for the necessity for inserting the 13th month arose only from the requirement of keeping Nisan in line with the barley harvest. This could best be accomplished by adding a second Adar, just preceding Nisan. Placing the extra month 6 months earlier—if indeed the need for it could be predicted that far ahead—would have been of no advantage, and would have involved the disadvantage of interrupting the normal sequence of the festival months.

၁၉ နှစ်စက်ဝန်း။— ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းကို လက်ခံခြင်းသည် ပသခါပွဲ၏အချိန်ကို ကြိုတင်သတ်မှတ်ရာတွင် အလွန်အထောက်အကူဖြစ်စေသည်။ မုယောစပါးသီးနှံကို အဒါရလတွင် စစ်ဆေးမချင်း ၁၃ လမြောက်လကို ထည့်သွင်းမည်ဟု ကြေညာနိုင်ခြင်းမရှိသမျှ၊ ပသခါပွဲ၏လကို တက်ရောက်ရန် စီစဉ်ရမည့်သူများအတွက် အဆင်မပြေမှုများကို ရှောင်ရှားနိုင်ရန် လုံလောက်စွာ ကြိုတင်သိရှိနိုင်မည်မဟုတ်ပါ။ သို့သော် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းသည် ၁၉ နှစ်တွင် လအပို ၇ လကို ၂ နှစ်နှင့် ၃ နှစ်ကာလများဖြင့် ပုံမှန်စီစဉ်ထည့်သွင်းနိုင်စေပြီး၊ ပသခါပွဲ၏ရက်ကို မုယောစပါးရင့်မှည့်သောရာသီအတွင်း ထိန်းသိမ်းထားနိုင်သည်။ ပြက္ခဒိန်ကို စနစ်တကျ ထိန်းညှိထားပြီး၊ ၁၃ လရှိသောနှစ်များသည် စက်ဝန်းတစ်ခုစီတွင် ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားသော ကာလများတွင် ထပ်မံဖြစ်ပေါ်လာပြီး၊ အမြဲတမ်း ကြိုတင်သိရှိနိုင်မည်ဖြစ်သည်။

The Nineteen-Year Cycle.—The adoption of a 19-year cycle would have been very helpful in fixing in advance the time of the Passover. As long as the insertion of the 13th month could not be announced until the barley crop was examined in Adar, the month of the Passover could not always be known far enough ahead to avoid inconvenience to those who had to make their plans to attend. But a 19-year cycle would have enabled them to space 7 extra months in every 19 years in a regular sequence of 2-year and 3-year intervals, and to keep the Passover date within the known season of ripening barley. The calendar would be regulated systematically and the 13-month years, recurring at predetermined intervals in each cycle, would always be known in advance.

၁၉ နှစ်စက်ဝန်းကို နေနှစ်နှင့် လနှစ်တို့၏ ဆက်နွယ်မှုအဖြစ် ရှင်းပြနိုင်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ၂၃၅ လသည် ၁၉ နေနှစ်နှင့် နာရီတစ်နာရီသို့မဟုတ် နှစ်နာရီအတွင်း ညီမျှသည်။ သို့သော် ၁၂ လစီရှိသော ၁၉ လနှစ်သည် ၂၃၅ လမဟုတ်ဘဲ ၂၂၈ လသာရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉ နှစ်တွင် ၇ ကြိမ်လအပိုထည့်သွင်းပါက၊ ၁၉ နှစ်မြောက် လနှစ်နှင့် နေနှစ်သည် အတူတကွအဆုံးသတ်မည်။ ဥပမာ၊ နွေဦးညီမျှချိန်သည် မည်သည့်နှစ်တွင်မဆို နီဆန် ၁ ရက်နေ့တွင် ကျရောက်ပါက၊ ၁၉ နှစ်အကြာတွင် နီဆန် ၁ ရက်နေ့တွင် ထပ်မံကျရောက်မည်ဖြစ်သည်။

This 19-year cycle can be explained as an expression of the relationship between solar and lunar years; namely, that 235 lunar months almost exactly (within an hour or two) equal 19 solar years. But 19 lunar years of 12 months each would total not 235 but 228 months; therefore if an extra lunar month is inserted 7 times in every 19 years, the 19th lunar and solar years will end together. If, for example, the spring equinox fell on Nisan 1 in any given year, it would come on Nisan 1 again 19 years later.

ဘဇွန်းလူမျိုးများသည် ဤစက်ဝန်းကို စမ်းသပ်စွမ်းဆောင်မှုဖြင့် ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဘီစီ ၄ ရာစုအစောပိုင်းတွင် ၎င်းတို့သည် စက်ဝန်းတစ်ခုစီတွင် အမြဲတမ်းတူညီသောနှစ်များတွင် လအပိုထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ဒုတိယအဒါရုကို ၃၊ ၆၊ ၈၊ ၁၁၊ ၁၄၊ ၁၉ နှစ်များတွင်နှင့် ဒုတိယအူလူလူကို ၁၇ နှစ်မြောက်တွင် ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ (၁၃ လရှိသောနှစ်များကို သိရှိထားသော်လည်း၊ ဘဇွန်းလူမျိုးများက စက်ဝန်းတစ်ခုစီ၏ “ပထမနှစ်” ကို မည်သည့်နှစ်ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့သည်ကို မသိရှိပါ။ ထို့ကြောင့် ဤဂဏန်းများသည် သင်္ကေတသာဖြစ်သည်။) သို့သော် ဂျူးများသည် ဒုတိယအဲလူလ်ကို တစ်ခါမျှမအသုံးပြုခဲ့ဘဲ၊ ဒုတိယအဒါရ်ကိုသာ အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဂျူးများသည် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းကို မည်သည့်အခါ လက်ခံခဲ့သည်ကို မဖြေရှင်းနိုင်ပါ။ ထိုစက်ဝန်းသည် ခရစ်မပေါ်မီ ဘဇွန်းတွင် သိရှိထားခဲ့ပြီး၊ ဂျူးများစွာသည် ဘီစီ ၆ ရာစုမှ ထိုတွင် နေထိုင်ခဲ့ကြသောကြောင့်၊ ပြက္ခဒိန်ကို တာဝန်ယူထားသော ဂျူးရဗ္ဗိများသည် ခရစ်ပြီးနောက် ကာလရှည်ထိန်းသိမ်းထားသော ပြက္ခဒိန်စနစ်မပေါ်ပေါက်မချင်း ပြက္ခဒိန်တွက်ချက်မှု၏ နိယာမများကို မသိရှိခဲ့ဟု မဖြစ်နိုင်ပါ။ ထိုနိယာမများသည် ရိုးရာနည်းလမ်းများကို စွန့်လွှတ်မချင်း ကာလရှည်သိရှိခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ ဗိမာန်တော်ဖျက်ဆီးခံရသည့်အချိန်အထိ၊ မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုသည် အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်သော်လည်း၊ ထို့နောက်နှင့် အထူးသဖြင့် ဂျူးများကို ဂျေရုဆလင်မှ နှင်ထုတ်ခံရပြီးနောက်၊ ၎င်းသည် ကျယ်ပြန့်သောနေရာများတွင် တစ်ပုံစံတည်းတွက်ချက်မှု၏ အဆင်ပြေမှုနှင့် သက်ဆိုင်မှုနည်းပါးလာသည်။

The Babylonians developed such a cycle experimentally. By the early 4th century b.c. they inserted the extra month always in the same years of each 19-year cycle: a second Addaru (Adar) in what we call the 3d, 6th, 8th, 11th, 14th, and 19th years, and a second Ululu (Elul) in the 17th. (It is known which years had 13 months but not which years the Babylonians called the “year 1” of each cycle; hence these numerals are arbitrary.) The Jews, however, seem never to have employed a second Elul, but only the second Adar. The question of when the Jews adopted the 19-year cycle is not settled. Since that cycle was known in Babylonia along before the Christian Era, and many Jews lived there from the 6th century b.c., it would seem hardly probable that the Jewish rabbis who were in charge of the calendar would remain ignorant of the principles of calendrical calculation until the fixed calendar was introduced, long after Christ’s day. It is probable that such principles were known long before the traditional methods were abandoned. Up to the time of the destruction of the Temple, the barley harvest was the major factor, but after that, and especially after the Jews were driven away from Jerusalem, it was less relevant to the problem that the convenience of uniform calculation in widely scattered areas.

သမ္မာကျမ်းတွင် ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းကို မဖော်ပြထားသော်လည်း၊ မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုစည်းမျဉ်းသည် ၁၉ နှစ်တွင် လအပို ၇ လ၏ ပျမ်းမျှကို အလိုအလျောက်ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ထို့ကြောင့် ပွဲတော်များ၏ ဥပဒေများသည် ပြက္ခဒိန်စည်းမျဉ်းများကို သတ်မှတ်မထားဘဲ၊ ပါလက်စတိုင်းပြက္ခဒိန်ကို သဘာဝကျစွာ ရိုးရှင်းစွာ ထိန်းညှိပေးသည်။

Although the Bible nowhere hints of any 19-year cycle, the barley harvest rule would automatically result in an average of 7 extra months in every 19 years. Thus the laws of the festivals, without specifying any calendrical rules as such, served to regulate the Palestinian calendar naturally and simply.

လများတွက်ချက်ခြင်းနှင့် စောင့်ကြည့်ခြင်း။— ၁၃ လမြောက်လပြဿနာသည် ၂ နှစ်သို့မဟုတ် ၃ နှစ်တွင် တစ်ကြိမ်သာဖြစ်ပေါ်သော်လည်း၊ လအစ၏မေးခွန်းသည် အမြဲရှိနေသည်။ အထူးသဖြင့် ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက်၊ ဂျူးအများစုသည် ဘဇွန်းတွင် ကျန်ရှိနေခဲ့သောအခါ၊ သစ္စာရှိသူအားလုံးကို လဆန်းနှင့် ပွဲတော်များကို တစ်ပြိုင်နက်ကျင်းပရန် ထိန်းသိမ်းရန်မှာ အလွန်အရေးကြီးသောပြဿနာဖြစ်သည်။ စာရွက်စာတမ်းများရက်စွဲတွင် ကွဲပြားမှုသည် သေးငယ်သောကိစ္စဖြစ်သော်လည်း၊ အချို့သောဂျူးများသည် အခြားသူများကျင်းပနေစဉ် သန့်ရှင်းသောနေ့များကို ညစ်ညမ်းစေမည့်အလားအလာသည် ဘုရားကိုင်းရှိုင်းသူများအတွက် စက်ဆုပ်ဖွယ်ဖြစ်သည်။

Calculation of the Months Versus Observation.—The question of the 13th month arose only once in two or three years, but the question of the beginning of the month was ever present. Especially after the captivity, when the majority of Jews remained in Babylonia, it was a very real problem to keep all the faithful observing the new moons and festivals together. The mere difference in the dating of documents was a minor matter, but the prospect of some Jews profaning sacred days while others were observing them was abhorrent to the pious.

ဗိမာန်တော်၏ သန့်ရှင်းမှုနှင့် ယဇ်ပုရောဟိတ်များ၏ ဂုဏ်သိက္ခာသည် ဘဇွန်းဂျူးများကို ဤကိစ္စတွင် အာဏာအတွက် ပါလက်စတိုင်းကို မျှော်ကြည့်စေခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက်ပြက္ခဒိန်သည်၊ ဘဇွန်းတွင် ရာစုနှစ်များစွာ ကျန်ရှိနေခဲ့သော ဂျူးများကိုပင် ဂျေရုဆလင်တွင် ထိန်းညှိခဲ့သည်။ လဆန်းနေ့—အနည်းဆုံး ၂၉ ရက်လပြီးနောက်—ကို ပါလက်စတိုင်း၏ အစွန်အဖျားဒေသများသို့ တောင်ထိပ်မှတောင်ထိပ်သို့ ထပ်ကျော့ဖြန့်ဝေသော မီးအချက်ပြမှုများဖြင့် ကြေညာခဲ့သည်။ သို့သော် နောက်ဆုံးတွင်၊ ဆမာရိလူမျိုးများက ၂၉ ရက်ပြီးနောက် လဆန်းကို တစ်ရက်စောပြီး မီးအချက်ပြမှုများဖြင့် လှည့်စားခဲ့သဖြင့်၊ အဝေးကျသော ဂျူးများသည် ၃၀ ရက်ရှိသင့်သောလကို ၂၉ ရက်ပြီးနောက် လဆန်းကို စတင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် မီးအချက်ပြမှုများကို ပြေးသူများဖြင့် စာတိုများဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည်။

The sanctity of the Temple and the prestige of the priesthood kept the Babylonian Jews looking toward Palestine for authority in this matter. Thus the postexilic calendar, even as followed by those Jews who remained for centuries in Babylonia, was regulated in Jerusalem. The first day of the month—at least after each 29-day month—was announced by fire signals repeated from mountaintop to mountaintop to the outlying districts of Palestine, and even on to Babylonia. Eventually, however, false beacons, lighted a day early by the Samaritans, misled the distant Jews into beginning a new month after 29 days when the outgoing month should have had 30 days. Consequently the fire signals were replaced by messages sent by runners.

အီဂျစ်တွင်၊ မီးအချက်ပြမှုများကို အသုံးမပြုနိုင်သဖြင့်၊ နောက်ပိုင်းတွင် ပါလက်စတိုင်းပြင်ပနိုင်ငံများအားလုံးတွင်၊ ဂျူးများသည် မဖြစ်မနေ မှန်ကန်သောနေ့ကို ရရှိရန် လဆန်းနှင့် ပွဲတော်များကို နှစ်ရက်ဆက်လက်ကျင်းပခဲ့သည်။ ၂၉ ရက်လပြီးနောက် လတစ်လသည် ၃၀ ရက်ရှိမည်ဟု ယူဆ၍မရပါ။ လဆန်းပထမရက်နှင့်ပတ်သက်၍ ဤသံသယသည် ၃၀ ရက်နှင့် ၎င်းနောက်တစ်ရက်ကို နှစ်ရက်စလုံးကျင်းပရန် ဦးတည်စေခဲ့သည်။ ဤဓလေ့ကို ရောမတွင် ကောင်းစွာသိရှိထားသည်။ ဟိုရေ့စ်သည် ၎င်း၏ သရော်စာများတွင် (၁. ၉. ၆၇-၇၀) ဂျူးများ၏ “သုံးဆယ်ရက်မြောက်ဥပုသ်နေ့” ကို ရည်ညွှန်းခဲ့သည်။

In Egypt, where fire signals could not be used, and afterward in all countries outside Palestine, the Jews came to observe new moons and festivals on two successive days, in order to be sure of having the right day. Even a month that followed a 29-day month could not be assumed to have 30 days; this doubt as to the first of the new month led to the observance of both the 30th and the day following. This custom was well known in Rome. Horace referred in his Satires (i. 9. 67–70) to the Jewish “tricesima sabbata,” or “30th-day sabbath”:

“ဟိုရေ့စ်: ‘မင်းဘာကြောင့် ငါနဲ့လျှို့ဝှက်စကားပြောချင်နေလဲ ငါမသိဘူး’ လို့ပြောနေတာပဲ။ ဖူစကပ်စ်: ‘ငါမှတ်မိတယ်၊ ဒါပေမယ့် ပိုကောင်းတဲ့အချိန်မှာ ငါပြောမယ်။ ဒီနေ့က သုံးဆယ်ရက်မြောက်ဥပုသ်နေ့ပဲ။ အရေဖျားလှီးထားတဲ့ ဂျူးလူမျိုးတွေကို စိတ်ဆိုးအောင်လုပ်ချင်လား?’”

“Horace: ‛Certainly I do not know why you wish to speak secretly with me,

you were saying.’

“Fuscus: ‛I remember well, but in a better time let me speak: today is tricesima

sabbata: do you wish to offend the circumcised Jews?’”

လများရဲ့ သက်တမ်းကို တွက်ချက်မှုနဲ့ သိနိုင်ခဲ့ပြီးနောက်၊ လများကို တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှုစရာမလိုဘဲ ကြိုတင်သိနိုင်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် လက်တွေ့ကြည့်ရှုမှုကနေ သုံးဆယ်ရက်နဲ့ နှစ်ဆယ့်ကိုးရက်ရှိတဲ့ လများရဲ့ ပုံမှန်အစီအစဉ်ကို ဘယ်အချိန်မှာ ပြောင်းလဲခဲ့တယ်ဆိုတာ ငါတို့မသိဘူး။ အီဂျစ်မှာ တွေ့ရှိခဲ့တဲ့ ရက်စွဲပါဂျူးစာရွက်စာတမ်းတွေကနေ ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးခေတ်ရဲ့ ပြက္ခဒိန်အလေ့အထတွေအကြောင်း သိသာထင်ရှားတဲ့ အထောက်အထားတွေ ရှိပေမယ့်၊ ဒီအထောက်အထားတွေက တွက်ချက်မှုနဲ့ ကြည့်ရှုမှုဆိုတဲ့ မေးခွန်းပေါ်မှာ အမြင်ကွဲလွဲမှုတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

After the lengths of the months became a matter of calculation, they could be known in advance without depending on direct observation. Unfortunately we do not know when the change was made from observation to a regular sequence of 30-day and 29-day months. We have considerable direct evidence of postexilic calendar practice from dated Jewish documents found in Egypt, but the evidence from these sources has given rise to differences of opinion on the question of calculation versus observation.

ပြက္ခဒိန်တာဝန်ရှိသူတွေဟာ တွက်ချက်မှုနည်းလမ်းတွေကို အသုံးပြုခဲ့ပေမယ့်၊ လတိုင်းဒါမှမဟုတ် အနည်းဆုံး နီစန်လအတွက် လခြမ်းပေါ်လာတာကို သတင်းပို့ဖို့ သက်သေတွေကို ဆင့်ခေါ်တဲ့အလေ့အထကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့တာဖြစ်နိုင်တယ်။ ဒီလိုရိုးရာလုပ်ထုံးလုပ်နည်းတွေဟာ မလိုအပ်တော့တဲ့အခါမှာတောင် နှစ်ပေါင်းများစွာ ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့တာဟာ သဘာဝပဲ။

It is likely that the calendar officials employed methods of calculation while still retaining the practice of summoning witnesses to report the appearance of the crescent every month, or at least for the month of Nisan. Such traditional procedures would naturally be retained long after they had become unnecessary.

လတစ်လဟာ လခြမ်းကြည့်ရှုမှု ဒါမှမဟုတ် သက်သေတွေရဲ့ အတည်ပြုမှုပေါ်မှာ မူတည်နေတဲ့ကာလမှာ၊ လများ မသေချာမှုတွေရှိခဲ့တယ်။ ဘာလို့ဆို အချို့သော ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့အချက်တွေကြောင့် လခြမ်းရဲ့ တကယ့်ပေါ်လာမှုကို ကြိုတင်မသိနိုင်လို့ပဲ။ လများ နှစ်ဆယ့်ကိုးရက်မြောက်ညမှာ လခြမ်းကိုမမြင်ရရင် လတစ်လမှာ သုံးဆယ်ရက်ရှိသင့်တယ်လို့ ဆိုလိုပေမယ့်၊ မြင်နိုင်မှုကို မတော်တဆပိတ်ဆို့ထားတဲ့ ရာသီဥတုအခြေအနေတွေကြောင့် ဂျေရုဆလင်မှာထက် တချို့နေရာတွေမှာ နောက်ကျမှ မြင်ရတာလည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ ပြီးတော့ ပါလက်စတိုင်းနဲ့ ဘေဘီလုံးနီးယားအကြား လောင်ဂျီတွဒ် ကွာခြားမှုက တစ်ခါတစ်ရံ ဂျေရုဆလင်မှာ လခြမ်းပေါ်လာပြီးနောက် ဘေဘီလုံးနီးယားမှာ လပြီးနေမထိုးခင်ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဒီမသေချာမှုတွေဟာ နက္ခတ္တဗေဒအရ လဆုံးညမှာ “လဆုံးည” လို့ခေါ်တဲ့ လသစ်ကို တွက်ချက်နိုင်ပြီးနောက်မှာတောင် ဆက်လက်ရှိနေခဲ့တယ်။

During the period when the month depended on the observation of the crescent, or on confirmation by witnesses, there was uncertainty in distant places as to the correct day of the month, for, on account of certain variable factors, the actual appearance of the crescent could not be predicted. The failure to see a crescent on the evening after the 29th of the month might mean that the month should have 30 days, but it might also mean that atmospheric conditions unfavorable to visibility might delay its being seen in some places later than in Jerusalem. And the difference in longitude between Palestine and Babylonia could sometimes mean that the crescent became visible in Jerusalem after it had already set for Babylonia (see next section). These elements of uncertainty operated even after the astronomical new moon, called “the moon in conjunction,” could be computed.

လနဲ့ ကြည့်ရှုထားတဲ့ လပြက္ခဒိန်
နက္ခတ္တဗေဒအရ လသစ်နဲ့ မြင်နိုင်တဲ့ လသစ် (သို့မဟုတ် လခြမ်း) အကြား ကာလဟာ ပြောင်းလဲနိုင်တယ်။ ကမ္ဘာက နေကို တစ်နှစ်အတွင်း တစ်ပတ်လှည့်တဲ့အခါ၊ လက ကမ္ဘာကို ဆယ့်နှစ်ကြိမ်နဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ပတ်လှည့်တယ်။ လရဲ့ တစ်ပတ်လှည့်တိုင်း (လပြက္ခဒိန်တစ်လကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်)၊ လက ကမ္ဘာနဲ့ နေကြားကို ဖြတ်ပြီး၊ နေရဲ့ဆန့်ကျင်ဘက်ဘက်မှာလည်း ဖြတ်သွားတယ်။ နေရဲ့ဆန့်ကျင်ဘက်မှာ လရဲ့မျက်နှာကို နေရောင်ခြည်နဲ့ အပြည့်အဝထိတာကိုမြင်ရတဲ့အခါ၊ ငါတို့က “လပြည့်” လို့ခေါ်တယ်။ လက ငါတို့နဲ့ နေကြားကို ဖြတ်သွားတဲ့အခါ၊ ငါတို့ဘက်ကို အလင်းမထိတာကြောင့် လုံးဝမမြင်ရဘူး။ လက ကမ္ဘာနဲ့ နေကြားကနေ ထွက်လာပြီး လခြမ်းပုံစံနဲ့ မြင်နိုင်လာတဲ့အခါ—ဆိုလိုတာက အလင်းထိထားတဲ့အပိုင်းရဲ့ အစွန်းကို မြင်ရတဲ့အခါ—ငါတို့က “လသစ်” လို့ခေါ်တယ်။

The Moon and the Observed Lunar Month.—The interval between the astronomical new moon and the visible new moon (or crescent), with which the ancient Semites began each month of their observed lunar calendar, is variable. As the earth moves in one year round the sun, the moon circles the earth 12 times and a fraction. During each revolution of the moon (which marks a lunar month), that body passes between the earth and the sun, and also passes the point on the opposite side of the earth from the sun. When we see it opposite the sun, with its face completely illuminated by sunlight, we say that the moon is “full.” When it passes between us and the sun, we do not see it at all because the side toward us is unlighted. When it emerges from between the earth and the sun and becomes visible to us in crescent form—that is, we see the edge of its lighted portion—we say that it is “new.”

ဒါကို ပိုနားလည်ဖို့အတွက်၊ ကမ္ဘာရဲ့ဗဟိုနဲ့ နေရဲ့ဗဟိုကို ဆက်ထားတဲ့ စိတ်ကူးယဉ်မျဉ်းကြောင်းတစ်ခုကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။ လက ကမ္ဘာကို ပတ်လှည့်တဲ့အခါ၊ သူ့ရဲ့လမ်းကြောင်းဟာ ကမ္ဘာရဲ့ပတ်လမ်းနဲ့ ထောင့်စောင်းထားတဲ့ ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ပြင်ညီပြင်မှာ ရှိတယ်။ ဒါကြောင့် တစ်လလျှင် ကမ္ဘာနဲ့ နေကြားကို ဖြတ်သွားတဲ့အခါ၊ တစ်ခါတစ်ရံ ကမ္ဘာရဲ့ပတ်လမ်းပြင်ညီပြင်ထက် အထက်မှာ၊ တစ်ခါတစ်ရံ အောက်မှာရှိတယ်။ တစ်ခါတစ်ရံ လက ဒီမျဉ်းကြောင်းကို ဖြတ်သွားပြီး သူ့ရဲ့အရိပ်က ကမ္ဘာပေါ်ကို တိုက်ရိုက်ကျရင်၊ အရိပ်ထဲက ကြည့်ရှုသူတွေက လရဲ့အနက်ရောင်အဝိုင်းကို နေရဲ့တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဒါမှမဟုတ် အားလုံးကို မှောင်သွားစေတဲ့ နေကြတ်ခြင်းကို မြင်ရတယ်။ များသောအားဖြင့်၊ လက ဒီစိတ်ကူးယဉ်မျဉ်းကြောင်းကို အပေါ်က ဖြတ်သွားရင် နေကို မဖုံးထားဘဲ မမြင်နိုင်ဘူး။ ဒါကြောင့် ဖြတ်သွားတဲ့အချိန် (နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တွေက လဆုံးညလို့ခေါ်တယ်) ကို ကြည့်ရှုလို့မရဘူး။ လဆုံးညရဲ့ အချိန်ကို (နက္ခတ္တဗေဒအရ လသစ်) ပြက္ခဒိန်တချို့နဲ့ နှစ်စဉ်ကြေညာစာအုပ်တွေမှာ အနက်ရောင်အဝိုင်းနဲ့ သင်္ကေတပြထားတယ်။

In order to understand this better, let us visualize an imaginary line connecting the center of the earth and the center of the sun. As the moon circles our globe its path lies in a variable plane tilted at an angle in relation to that of the earth; therefore it is sometimes above and sometimes below the plane of the earth’s orbit as each month it passes between us and the sun and crosses the earth-sun line. If, as happens occasionally, the moon intersects this line, so that its shadow falls directly on our globe, observers within that shadow see its black disk darkening part or all of the sun in a solar eclipse. Most of the time, when it crosses above or below the imaginary line, it does not obscure the sun, but remains invisible, and therefore the exact time of the crossing (which astronomers call conjunction) cannot be observed. The time of conjunction (the astronomical new moon) is given in almanacs and on some calendars, where it is symbolized by a solid black disk.

ဒါပေမယ့် လခြမ်းဟာ ပြက္ခဒိန်မှာ “လသစ်” လို့မှတ်သားထားတဲ့ နေ့မှာ ညနေခင်းမှာ မြင်နိုင်ဖို့ဆိုတာ ခဲယဉ်းတယ်။ လက နေ့အချိန်မှာ လဆုံးညကို ဖြတ်သွားရင်၊ နေနဲ့ အလွန်နီးကပ်နေတာကြောင့် နေဝင်ပြီးနောက် ညနေခင်းမှာ မမြင်နိုင်ဘူး။ ပျမ်းမျှအားဖြင့် တစ်ရက်ခွဲလောက် အကြာမှာ လက နေကို လုံလောက်အောင်ကျော်သွားပြီး အလင်းထိထားတဲ့ဘက်ကို ကမ္ဘာဆီ လှည့်လာတဲ့အခါ လခြမ်းအဖြစ် ပေါ်လာတယ်။ လခြမ်းမြင်နိုင်လာတဲ့အခါ၊ ကမ္ဘာရဲ့တစ်နေရာမှာ နေဝင်ပြီးနောက်မှာ မြင်နိုင်ပေမယ့်၊ လပြီးနေမထိုးခင် အရှေ့ဘက်မှာရှိတဲ့ တခြားနေရာတွေမှာ ကြည့်ရှုသူတွေက နောက်တစ်ညမှ လခြမ်းကို မမြင်နိုင်ဘူး။ ဒါကြောင့် လခြမ်းကြည့်ရှုမှုနဲ့ စတင်တဲ့ လပြက္ခဒိန်ဟာ တစ်ခါတစ်ရံ အီဂျစ် ဒါမှမဟုတ် ဂျေရုဆလင်မှာ ဘေဘီလုံးနီးယားထက် တစ်ရက်စောပြီး စတင်နိုင်တယ်။

But it is not often that the crescent becomes visible in the evening sky on the day marked “New Moon” in the almanac. When the moon passes conjunction during the day, it is too nearly in line with the sun to be seen that evening after sunset. Only after an interval—averaging about a day and a half—does it move far enough past the sun to bring its lighted side toward the earth sufficiently to appear as a crescent. When the crescent becomes visible, it may be seen on one part of the earth just after sunset, but observers on other parts of the globe farther east, for whom the moon will have already set, cannot see the crescent until the next evening. That is why the lunar month, starting with the observation of the crescent, could sometimes begin a day earlier in Egypt or Jerusalem, for example, than it would in Babylon.

လဆုံးညနဲ့ မြင်နိုင်တဲ့ လခြမ်းအကြား ကာလဟာ လဆုံးညရဲ့ အချိန်နဲ့ နေရာဒေသတင်မကဘဲ၊ လရဲ့ လမ်းကြောင်းရဲ့ မြန်နှုန်းနဲ့ ထောင့်အပေါ်မှာလည်း မူတည်တယ်၊ ဒါတွေကလည်း ပြောင်းလဲနိုင်တယ်။ လရဲ့လှုပ်ရှားမှု နှေးတဲ့အခါ၊ နေကို လုံလောက်အောင်ကျော်ဖြတ်ဖို့ နှစ်ရက်ကနေ သုံးရက်လောက် ကြာနိုင်တယ်။ ထပ်ပြီး၊ ရာသီဥတုအခြေအနေတွေက မြင်နိုင်မှုကို ထိခိုက်စေတယ်၊ တစ်ခါတစ်ရံ ရာသီအလိုက် လခြမ်းဟာ ပထမညမှာ တိမ်တွေနဲ့ ဖုံးနေနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့် နှစ်ဆယ့်ကိုးရက်ရှိတဲ့ လပြက္ခဒိန်ကို သုံးဆယ်ရက်အဖြစ် သတ်မှတ်ပြီး လသစ်ကို တစ်ရက်နောက်ကျစေနိုင်တယ်။

The interval between conjunction and the visible crescent varies not only with the hour of conjunction and the locality, but also with the speed and angle of the moon’s course, which are variable. When it is slower, the moon takes longer—perhaps two or three days—to move far enough from the sun to be seen. Further, atmospheric conditions affect visibility, and in certain seasons the crescent may be entirely obscured by clouds on the first evening, and so a 29-day lunar month might be given 30 days and the new month delayed one day.

ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးခေတ်ရဲ့ လအမည်များ

ပြည်နှင်ဒဏ်ကနေ ပြန်လာပြီးနောက်၊ ဘေဘီလုံးနီးယားရဲ့ လအမည်တွေကို အနည်းငယ်ပြောင်းလဲထားတဲ့ စာလုံးပေါင်းနဲ့ လက်ခံအသုံးပြုခဲ့တယ်။ နှစ်စပေါ်မှာ ဆောင်းရာသီနဲ့ နွေဦးရာသီ နှစ်မျိုးလုံးကို အသုံးပြုပုံရှိတယ်။ နှစ်ကို ဆောင်းရာသီကစတင်သည်ဖြစ်စေ၊ နွေဦးကစတင်သည်ဖြစ်စေ၊ နီစန်က အမြဲတမ်း ပထမလ၊ တီရှရီက ခုနှစ်လမြောက်၊ အာဒါက ဆယ့်နှစ်လမြောက်အဖြစ် သတ်မှတ်တယ်။ ဒါကြောင့် ပြည်သူ့နှစ်ဟာ ခုနှစ်လမြောက်နဲ့ စတင်ပြီး ခြောက်လမြောက်နဲ့ ပြီးဆုံးတယ်။ လများရဲ့ အစီအစဉ်နဲ့ ငါတို့ရဲ့ ပြက္ခဒိန်နဲ့ အနီးစပ်ဆုံး ညီမျှမှုတွေကို အောက်ကဇယားမှာ ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြထားတယ်။

The Postexilic Month Names.—After the return from Exile, the Babylonian month names were adopted, in slightly changed spelling, as has been mentioned. As for the beginning of the year, both fall and spring reckoning seem to be used in the postexilic books of the Bible. It is to be kept in mind that regardless of whether the year is reckoned from the autumn or from the spring, Nisan is always numbered as the 1st month, Tishri the 7th, and Adar the 12th. Thus the civil year begins with the 7th month and ends with the 6th. This alignment of the months, and the approximate equivalents in our calendar, is made clear by the following tabulation:

ဂျူးပြက္ခဒိန်
(ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးခေတ်ရဲ့ ဘေဘီလုံးနီးယားက ဆင်းသက်လာတဲ့ လအမည်များ)

ဘာသာရေးနှစ် (နွေဦးမှ နွေဦးသို့)	ဂျူးလများ၏ စတင်မှု (လပေါ်မူတည်၍ တစ်လအတွင်း ပြောင်းလဲနိုင်သည်)	ပြည်သူ့နှစ် (ဆောင်းမှ ဆောင်းသို့)
လများ၏ အစီအစဉ်		လများ၏ အစီအစဉ်
၁. နီစန်	မတ်/ဧပြီ
၂. အီယား*	ဧပြီ/မေ
၃. ဆီဗန်	မေ/ဇွန်
၄. တမ္မုဇ်*	ဇွန်/ဇူလိုင်
၅. အဘ်*	ဇူလိုင်/သြဂုတ်
၆. အီလူလ်	သြဂုတ်/စက်တင်ဘာ
၇. တီရှရီ*	စက်တင်ဘာ/အောက်တိုဘာ	၇. တီရှရီ*
၈. မာရှေ့စဗန်*	အောက်တိုဘာ/နိုဝင်ဘာ	၈. မာရှေ့စဗန်*
၉. ကစလဗ် (ချစလူ)	နိုဝင်ဘာ/ဒီဇင်ဘာ	၉. ကစလဗ် (ချစလူ)
၁၀. တဘတ်	ဒီဇင်ဘာ/ဇန်နဝါရီ	၁၀. တဘတ်
၁၁. ရှဘတ်	ဇန်နဝါရီ/ဖေဖော်ဝါရီ	၁၁. ရှဘတ်
၁၂. အာဒါ†	ဖေဖော်ဝါရီ/မတ်	၁၂. အာဒါ†
	မတ်/ဧပြီ	၁. နီစန်
	ဧပြီ/မေ	၂. အီယား*
	မေ/ဇွန်	၃. ဆီဗန်
	ဇွန်/ဇူလိုင်	၄. တမ္မုဇ်*
	ဇူလိုင်/သြဂုတ်	၅. အဘ်*
	သြဂုတ်/စက်တင်ဘာ	၆. အီလူလ်

the jewish calendar

(With postexilic month names derived from Babylonia)

Religious Year (Spring to Spring)

Beginning of Jewish months (varying with moon, within range of one month)

Civil Year (Fall to Fall)

Order of the months

1. Nisan

March/April

2. Iyyar*

April/May

3. Sivan

May/June

4. Tammuz*

June/July

5. Ab*

July/Aug.

6. Elul

Aug./Sept.

7. Tishri*

Sept./Oct.

7. Tishri*

8. Marheshvan*

Oct./Nov.

8. Marheshvan*

9. Kislev (Chisleu)

Nov./Dec.

9. Kislev (Chisleu)

10. Tebeth

Dec./Jan.

10. Tebeth

11. Shebat

Jan./Feb.

11. Shebat

12. Adar†

Feb./March

12. Adar†

March/April

1. Nisan

April/May

2. Iyyar*

May/June

3. Sivan

June/July

4. Tammuz*

July/Aug.

5. Ab*

Aug./Sept.

6. Elul

ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက်ကာလရှိ သမ္မာကျမ်းစာထဲတွင် နှစ်သုံးမှု

ဧဇကျေလသည် ယေဟောယခင်၏ ပြည်နှင်ဒဏ်ကာလမှစတင်သည့် သူ၏ခေတ်နှစ်များကို နီစန်လမှစတင်သည်ဖြစ်စေ၊ တစ်ရှရီလမှစတင်သည်ဖြစ်စေ၊ သို့မဟုတ် ဘုရင်၏သိမ်းဆည်းခံရသည့်နေ့မှ နှစ်ပတ်လည်နေ့များအဖြစ် ရေတွက်သည်ဖြစ်စေ ရှင်းလင်းစွာမဖော်ပြထားပါ။ သို့သော် ဧဇကျေလသည် ယေဘုယျအားဖြင့်ယုံကြည်ထားသည့်အတိုင်း နွေဦးမှ နှစ်ကိုရေတွက်ခဲ့လျှင်၊ သူသည် ဘီစီလိုနီးယားတွင်နေထိုင်ပြီး နီစနူး (နီစန်လ) မှစတင်သည့် တရားဝင်ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ကို အသုံးပြုခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်နိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် သူ၏အသုံးပြုမှုသည် ဂျူးပြက္ခဒိန်အလေ့အကျင့်နှင့် သက်ဆိုင်မှုမရှိပေ။ ဟဂ္ဂဲနှင့် သူ၏တစ်ခေတ်တည်းဖြစ်သူ ဇာခရိယတို့သည် (ဇာခရိယသည် ရှင်းလင်းမှုမရှိသော်လည်း) ယေဘုယျအားဖြင့် နွေဦးနှစ်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ အကြောင်းမှာ ဟဂ္ဂဲ ၁:၁ နှင့် ၂:၁, ၁၀ ရှိ ဖြစ်ရပ်များကို အချိန်စဉ်အတိုင်း ဖော်ပြထားလျှင်၊ ဒါရိအုတ်၏ ဒုတိယနှစ်တွင် ခြောက်လပြီးနောက် ခုနစ်လနှင့် ကိုးလတို့ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ခုနစ်လသည် နှစ်သစ်တစ်ခု၏အစဖြစ်ခဲ့လျှင် ဤသို့ဖြစ်ပေါ်နိုင်မည်မဟုတ်ပေ။ ဧသတာကျမ်းတွင် နီစန်လကို ပထမလ၊ စီဝမ်လကို တတိယလ၊ အာဒါလကို ဆယ့်နှစ်လမြောက်လအဖြစ် ဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ဂျူးလူမျိုးများ နှစ်သစ်ကို မည်သို့ရေတွက်သည်ကို ထင်ရှားစေခြင်းမရှိပေ။ အကြောင်းမှာ ဤကျမ်းတွင်ဖော်ပြထားသည့်ရက်စွဲများသည် ပါးရှားအုပ်ချုပ်ရေးခေါင်းဆောင်များ၏ တရားဝင်လုပ်ဆောင်မှုများနှင့် သက်ဆိုင်ပြီး၊ ဤဖြစ်ရပ်များကို ဘီစီလိုနီးယားကို ဆိုင်းရပ်စ်က သိမ်းပိုက်ပြီးကတည်းက ပါးရှားမင်းများက လက်ခံအသုံးပြုခဲ့သည့် ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ဖြင့် ရက်စွဲတပ်ထားဖွယ်ရှိသည်။

The Postexilic Year in the Bible.—Ezekiel does not make it clear whether the years of his era, beginning with the exile of Jehoiachin, were reckoned from Nisan or from Tishri, or were counted by anniversaries from the date of the king’s captivity. But if Ezekiel, as is generally held, reckoned the year from the spring, he may have done so because he lived in Babylonia and used the official Babylonian calendar, which began the year with Nisanu (Nisan). Thus his usage would have no bearing on Jewish calendar practice. Haggai, and presumably his contemporary and colleague, Zechariah (although the latter is inconclusive), are generally believed to have used the spring year, for if the events of Haggai 1:1 and 2:1, 10 are related in chronological order, the 7th and 9th months followed the 6th month in the 2d year of Darius, as could not have occurred if the 7th month had begun a new year. The book of Esther, which identifies Nisan as the 1st month, Sivan as the 3d, and Adar as the 12th, sheds no light on how the Jews reckoned the beginning of the year, since the dates in this book are given in connection with official acts of leaders in the Persian government. These events would presumably be dated in the Babylonian calendar, which the Persian rulers adopted from the time that Cyrus conquered Babylonia.

ဧဇရာနှင့် နေဟမိယတို့၏ကာလတွင် (ဧဇရာ-နေဟမိယသည် မူလက စာအုပ်တစ်အုပ်တည်းဖြစ်သည်)၊ ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသည့် ဂျူးလူမျိုးများသည် ဘုရင်၏နှစ်များကို ဆောင်းဦးမှစတင်သည့် တစ်ရှရီလဖြင့် ရေတွက်ခဲ့ကြသည်မှာ သက်သေရှိသည် (တတိယတွဲရှိ ခေတ်စဉ်ဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးကို ကြည့်ပါ)။ နေဟမိယသည် အာတက်ဇာဇီး၏ နှစ်နှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်တွင် ချစ်လူး (ကစ်လဗ်၊ ကိုးလမြောက်လ) သည် နီစန်လ (ပထမလ) မတိုင်မီ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည် (နေဟမိယ ၁:၁; ၂:၁)။ သူသည် ယုဒပြည်၏ ရှေးဟောင်းဘုရင်နှစ်ကို စိတ်ကူးထားပြီး၊ ပါးရှားနှစ်သစ်ဖြစ်သည့် နီစန်လထက် ခုနစ်လမြောက်လဖြစ်သည့် တစ်ရှရီလမှ ရေတွက်ခဲ့ပုံရသည်။ ဤနှစ်လများတွင်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့် ဖြစ်ရပ်များသည် ပါးရှားဘုရင်၏အိမ်တော်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော်လည်း၊ နေဟမိယသည် ယေရုဆလင်မြို့သို့သွားရောက်ပြီး ယုဒလူမျိုးအသိုင်းအဝိုင်းကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီးမှ ဤစာအုပ်ကို ရေးသားခဲ့သည်။ ဤသို့သောအခြေအနေတွင်—ယုဒပြည်၏ရှေးဟောင်းမြို့တော်တွင် ဂျူးအုပ်ချုပ်ရေးကို ပြန်လည်ထူထောင်ရာတွင်—အမျိုးသားရေးစိတ်ဓာတ်ပြန်လည်နိုးကြွလာပြီး ယုဒပြည်၏ ရှေးဟောင်းပြက္ခဒိန်နှင့် ဘုရင်နှစ်သုံးမှုသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိသွားခြင်းသည် သဘာဝကျသည်။ ထို့ပြင်၊ ဧဇရာနှင့် နေဟမိယတို့၏ ရာစုနှစ်တွင် ရေးသားခဲ့သည့် အီဂျစ်ရှိ ဂျူးကိုလိုနီမှ စာရွက်စာတမ်းတစ်ခုက အီဂျစ်ရှိ ဂျူးလူမျိုးများသည်လည်း ဆောင်းဦးတွင် စတင်သည့် ဂျူးပြက္ခဒိန်နှစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်ကို ပြသသည်။

In the time of Ezra and Nehemiah (Ezra-Nehemiah was originally one book), there is proof that the returned Jews counted the years of the king from the fall, presumably by the civil year beginning with Tishri (see article on chronology in Vol. III). Nehemiah mentions Chisleu (Kislev, the 9th month) as preceding Nisan (the 1st month) in the 20th year of Artaxerxes (Neh. 1:1; 2:1). Evidently he was thinking in terms of the old regnal year of Judah and reckoning from the 7th month, Tishri, rather than the Persian new year in Nisan. Although the events mentioned in these two months occurred in the Persian king’s palace, the book was not written until after Nehemiah had gone to Jerusalem and engaged in the rebuilding of the Jewish community there. In such a situation—under the restoration of a Jewish administration at the ancient capital of Judah—it was natural that there should be a resurgence of patriotism, and a return to the old calendar and regnal year of Judah. Further, a document from a Jewish colony in Egypt, written in the same century with Ezra and Nehemiah, shows that these Jews in Egypt also used a Jewish calendar year beginning in the fall.

ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက်ကာလ၏ ရှေးဟောင်းသုတေသနနှင့် ပြက္ခဒိန်

အီဂျစ်မှ ဂျူးစာရွက်စာတမ်းများ—ဤနောက်ဆုံးဖော်ပြထားသည့် စာရွက်စာတမ်းသည် နိုင်းလ်မြစ်ရှိ အယ်လီဖန်တင်းကျွန်းပေါ်တွင် တွေ့ရှိခဲ့သည့် အာရမိတ်ဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသည့် စာရွက်စာတမ်းပေါင်း တစ်ရာကျော်အနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများသည် ဂျူးစစ်သည်များနှင့် ၎င်းတို့၏မိသားစုများက အခြေချနေထိုင်ခဲ့သည့် နယ်စပ်စခန်းမြို့၏ အပျက်အစီးများမှ ရရှိခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အယ်လီဖန်တင်းမှ ဤအာရမိတ်စာရွက်စာတမ်းများ (တစ်ခါတစ်ရံ အဆွမ်စာရွက်စာတမ်းများဟု မမှန်ကန်စွာ ခေါ်ဆိုကြသည်) သည် အလွန်စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရှိသည့် ရှေးဟောင်းစာရွက်စာတမ်းများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် သေတမ်းစာ၊ စာချုပ်များ၊ စာများ၊ နှင့် အခြားစာရွက်စာတမ်းများဖြစ်ပြီး၊ ဘီစီငါးရာစုနှစ်၊ ဧဇရာနှင့် နေဟမိယတို့၏ ရာစုနှစ်မှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများတွင် ဒေသခံဂျူးလူမျိုးများ၏ အများပြည်သူဆိုင်ရာနှင့် ပုဂ္ဂလိကရေးရာများကို ဖော်ပြရုံသာမက၊ ပါလက်စတိုင်းရှိ ဂျူးလူမျိုးများ၊ ပသခါပွဲ၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ဖော်ပြထားသည့် တရားဝင်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး၊ နှင့် ကိုလိုနီသူများက တည်ဆောက်ခဲ့သည့် အယ်လီဖန်တင်းရှိ ဂျူးဗိမာန်တို့ကဲ့သို့ စိတ်ဝင်စားဖွယ်အချက်များကိုပါ ဖော်ပြထားသည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများထဲမှ အချို့သည် လိပ်ထားပြီး တံဆိပ်ခတ်ထားသည့်ပုံစံဖြင့် တွေ့ရှိခဲ့ရပြီး၊ ပြည်နှင်ဒဏ်ပြီးနောက် ဂျူးလူမျိုးများအသုံးပြုခဲ့သည့် ဘာသာစကား၏ အတိအကျပုံစံ—ဟီဘရူးနှင့် နီးကပ်စွာဆက်စပ်နေသည့် အာရမိတ်ဘာသာစကား—ကို ပြသသည်။ ၎င်းသည် ဘီစီလိုနီးယားနှင့် ပါးရှားအင်ပါယာတစ်လျှောက် နိုင်ငံတကာအသုံးပြုခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသူများ၏ ကာလတွင် အသုံးပြုခဲ့သည့် စာလုံးပေါင်းနှင့် လက်ရေးပုံစံ၊ မင်နှင့် “စက္ကူ”၊ ဧဇရာကျမ်းတွင် ပါးရှားမှတ်တမ်းများမှ ကိုးကားထားသည့် အာရမိတ်အပိုင်းများနှင့် ဆင်တူသည့် တော်ဝင်အမိန့်ပုံစံ၏ ဥပဒေဆိုင်ရာ စကားအသုံးအနှုန်းများကိုလည်း ပြသသည်။ ဤအာရမိတ်အပိုင်းများကို ဝေဖန်သူများက ကျမ်း၏သမိုင်းမဟုတ်ကြောင်း သက်သေပြသည်ဟု ယူဆခဲ့ကြသည်။

VI. Archeology and the Postexilic Calendar

Jewish Documents From Egypt.—This last-mentioned document is one of over 100, written in Aramaic on papyrus, that have been found been found on the island of Elephantine in the Nile River, in the ruins of a border garrison town settled by Jewish mercenaries and their families. These Aramaic papyri from Elephantine (sometimes inaccurately referred to as the Assuan Papyri) form one of the most interesting collections of ancient documents. They are wills, deeds, contracts, letters, and other documents, coming from the 5th century b.c., the century of Ezra and Nehemiah. In these papers we find not only references to the public and private affairs of the local Jews but also mention of such intriguing items as the Jews in Palestine, the Passover, an official mentioned in the Bible, and a Jewish temple on Elephantine built by the colonists. These papyri, some of which were found still rolled up and sealed, show us the exact form of the language used by the Jews after the Exile—Aramaic, a language closely akin to Hebrew, used internationally in Babylonia and throughout the Persian Empire. They also show us the very spelling and handwriting, the ink and “paper,” of the sort used in the time of the returning exiles, and the legal phraseology of a royal decree of a kind similar to those quoted from the Persian archives in the book of Ezra—the Aramaic passages that were regarded by critics as proving the unhistorical character of the book.

အယ်လီဖန်တင်းမှ ဤရှေးဟောင်းစာရွက်စာတမ်းများသည် အငြင်းပွားမှုများစွာကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး၊ ၎င်းတို့တွင်ပါဝင်သည့် ရက်စွဲများ၏ ပုံမမှန်ပုံစံကြောင့် အချို့နေရာများတွင် အတုအယောင်များဟု ယူဆခံခဲ့ရသည်။ သို့သော် ဤရက်စွဲများသည် ၎င်းတို့၏စစ်မှန်ကြောင်းကို သက်သေပြသည့် အထောက်အထားကောင်းများဖြစ်သည်။ အကြောင်းမှာ ၎င်းတို့သည် အီဂျစ်နှင့် ဂျူးပြက္ခဒိန်ရက်စွဲများကို ထပ်တူကျစေပြီး ၎င်းတို့ကို ရေးသားခဲ့သည့် အတိအကျရက်များကို တွက်ချက်နိုင်စေသည်။ ဤရက်စွဲများသည် ထိုကာလ၏ ဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်မှုခေတ်စဉ်ကို ပတိုလမီ၏ ကဲနွန်တွင် ရေတွက်ထားသည့်အတိုင်း အတည်ပြသည်။

Indeed, these ancient papyri from Elephantine stirred up much difference of opinion, and were even regarded as forgeries in some quarters because of the unusual form of the date lines many of them bore—double dates in two calendars with sometimes apparently conflicting regnal-year numbers. But these double dates proved to be excellent evidence of their genuineness, for they synchronize the Egyptian and Jewish calendar dates in a way that enables us to calculate the very days on which they were written. These dates corroborate the chronology of the reigns of that period as reckoned in Ptolemy’s Canon.

အယ်လီဖန်တင်း၏ ဂျူးကိုလိုနီသူများသည် ဆိုင်းရပ်စ်၏ဆက်ခံသူ ကမ်ဘိုင်စီးစ်က အီဂျစ်ကို သိမ်းပိုက်ပြီး ပါးရှားအင်ပါယာ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာမခံမီ အီဂျစ်တွင် ရှိနှင့်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် နေဘုခါဒ်နဇာက ယေရုဆလင်မြို့ကို ဖျက်ဆီးပြီးနောက် ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရသူများအဖြစ် ပရောဖက် ယေရမိယနှင့်အတူ ရောက်ရှိခဲ့သည့် အုပ်စုတစ်ခုအဖြစ် စတင်ရောက်ရှိခဲ့သလားဆိုသည်ကို ကျွန်ုပ်တို့မသိရပါ။ သို့သော် ဤစာရွက်စာတမ်းများတွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဖော်ပြချက်များသည် ယေရမိယက ဝေဖန်ခဲ့သည့် အခြေအနေများကို ဖော်ပြသည်—ယေဟောဝါအား ကိုးကွယ်မှုနှင့် ပေါ်ဂန်ဘာသာကို ရောနှောပြီး ကိုးကွယ်ခြင်းဖြစ်သည်။ အယ်လီဖန်တင်းရှိ ဂျူးဗိမာန်တွင် ယေဟောဝါကို ပေါ်ဂန်နတ်ဘုရားများနှင့်အတူ ကိုးကွယ်ခဲ့သည်။

The Jewish colonists of Elephantine had been in Egypt before Cyrus’ successor, Cambyses, conquered the country and made it part of the Persian Empire. Whether they first arrived as exiles after the destruction of Jerusalem by Nebuchadnezzar, as did the group who took the prophet Jeremiah with them, we do not know; but the references to religion in these papers reveal the same conditions that Jeremiah deplored—the mingling of paganism with the worship of Jehovah. In the Jewish temple at Elephantine Jehovah was worshiped along with pagan deities.

ဤဂျူးစာရွက်စာတမ်းများ၏ ရက်စွဲများနှင့် အကြောင်းအရာများသည် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရုံသာမက၊ ၎င်းတို့၏ ရက်စွဲများသည် ထိုကာလ၏ ဂျူးပြက္ခဒိန်ဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကိုလည်း ပေးသည်။

Not only are the dates and contents of these Jewish documents interesting; their date lines furnish information about the Jewish calendar of the period.

ပါးရှားအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ဒေသဆိုင်ရာ ပြက္ခဒိန်များကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခြင်း—ဆိုင်းရပ်စ်သည် ဘီစီလိုနီးယားကို သိမ်းပိုက်သောအခါ၊ ဘီစီလိုနီးယားကို ပါးရှားအင်ပါယာအတွင်း ပြည်နယ်အစိုးရအဖြစ် ထည့်သွင်းမထားဘဲ၊ ၎င်း၏အစောပိုင်းနယ်မြေသို့ ထည့်သွင်းပြီး မီဒီယားနှင့် ပါးရှားဘုရင်ဘွဲ့အပြင် ဘီစီလိုနီးယားဘုရင်ဘွဲ့ကိုပါ ယူခဲ့သည်။ ဘီစီလိုနီးယားတွင် ပါးရှားလူမျိုးများသည် ထိုနိုင်ငံ၏ဘာသာစကားနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို လက်ခံခဲ့ပြီး ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ တကယ်တော့ ဘီစီလိုနီးယားဘုန်းကြီးများသည် ရာစုနှစ်များစွာ စုဆောင်းထားသည့် နက္ခတ္တဗေဒဆိုင်ရာ အသိပညာနှင့် ပြက္ခဒိန်စနစ်၏ ထိန်းသိမ်းသူများဖြစ်ပြီး၊ ပါးရှားကာကွယ်မှုအောက်တွင် ထွန်းကားခဲ့ပြီး ပြက္ခဒိန်ကို ပိုမိုတိုးတက်စေရန် ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။

Local Calendars Retained Under Persian Rule.—When Cyrus the Persian conquered Babylon, he did not incorporate Babylonia into Persia under a provincial government; rather he annexed the kingdom to his earlier domain and took the title of king of Babylon in addition to his title of king of Media and Persia. In Babylonia the Persians adopted the language and culture of the country and took over the Babylonian calendar. In fact the Babylonian priests, the custodians of the accumulated astronomical knowledge of centuries, and of the calendar system, flourished under Persian protection and made further advance in the regulation of the calendar.

အလားတူပင်၊ ဆိုင်းရပ်စ်၏သားတော် ကမ်ဘိုင်စီးစ်သည် အီဂျစ်ကို ပါးရှားအင်ပါယာသို့ ထည့်သွင်းသောအခါ၊ အီဂျစ်အစိုးရ၏ ယန္တရားကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့ပြီး၊ သူ့ကိုယ်သူ အီဂျစ်ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခဲ့သည်။ ထို့နောက် ပါးရှားဖါရိုဘုရင်၏ ဒုတိယအုပ်ချုပ်သူအဖြစ် ခန့်အပ်ထားသည့် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးမှတစ်ဆင့် နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဒေသဆိုင်ရာ ဥပဒေစနစ်နှင့် အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ရောမလူမျိုးများသည် အရှေ့ပြည်နယ်များတွင် ရှေးဟောင်းဒေသဆိုင်ရာ ပြက္ခဒိန်များကို အသုံးပြုခွင့်ပြုသည့် အလားတူမူဝါဒကို လိုက်နာခဲ့သည်။ သို့သော် နောက်ဆုံးတွင် အင်ပါယာတစ်လျှောက် ဤပြက္ခဒိန်များကို ဂျူလီယံနှစ် ရက်ပေါင်း ၃၆၅ ရက်နှင့် ၁/၄ ရက်နှင့် ညှိယူခဲ့သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဒေသဆိုင်ရာ လအမည်များကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့သော်လည်း၊ ရောမလများကဲ့သို့ ၃၀ ရက်နှင့် ၃၁ ရက်စသည်ဖြင့် လ၏အရှည်များကို ညှိယူခဲ့သည်။

Similarly, when Cyrus’ son Cambyses added Egypt to the Persian Empire, he continued the machinery of Egyptian government, but had himself crowned king of Egypt. Then he ruled the country through a governor who was nominally the viceroy of the Persian “Pharaoh,” retaining the local legal system and the Egyptian calendar. In later times the Romans were to follow the similar policy of allowing the use of various older local calendars in the eastern provinces, although eventually throughout the empire these calendars were adjusted to the Julian year of 365 1/4 days, that is, the local month names were retained but the lengths were adjusted to 30 and 31 days, etc., like the Roman months.

ပါးရှားအုပ်ချုပ်မှုအောက်ရှိ အီဂျစ်တွင် ဥပဒေဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းများကို ဒေသဆိုင်ရာ ဥပဒေများနှင့်အညီ ရေးဆွဲပြီး ဒေသဆိုင်ရာ ပြက္ခဒိန်ဖြင့် ရက်စွဲတပ်ထားသည်။ အယ်လီဖန်တင်းမှ ဤစာရွက်စာတမ်းများသည် အနည်းငယ်သာ ခြွင်းချက်ဖြစ်ပြီး၊ အီဂျစ်လမည်နှင့် ရက်နှင့် ပါးရှားဘုရင်၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်ကို အီဂျစ်နေ၏ပြက္ခဒိန် (သုတ်လမှစတင်သည်) ဖြင့် ရက်စွဲတပ်ထားသည်။ ဤသည်မှာ အကျိုးရှိသည့် လုပ်ဆောင်မှုဖြစ်သည်။ အကြောင်းမှာ အီဂျစ်တွင် စာချုပ်တစ်ခုလက်မှတ်ထိုးသည့် သာမန်နိုင်ငံသားနှစ်ဦးသည် ၎င်းတို့၏ ငွေပေးချေမှုများ မည်သည့်အခါ ပေးရမည် သို့မဟုတ် စာချုပ်သက်တမ်းကုန်ဆုံးမည်ကို နိုင်ငံခြားပြက္ခဒိန်ဖြင့် ရက်စွဲတပ်ထားလျှင် သိနိုင်မည်မဟုတ်ပေ။

Under Persian rule in Egypt it seems that legal papers were drawn up in accordance with the local laws and dated by the native calendar; these papyrus documents from Elephantine, with a few exceptions, bore date lines carrying the Egyptian month and day, and the regnal year of the Persian king reckoned by the Egyptian solar calendar (beginning with the month Thoth). This was a sensible procedure, for two ordinary citizens signing a contract in Egypt could not be expected to know when their payments should fall due or the contract expire if the date were given in terms of a foreign calendar.

သို့သော် ဤစာရွက်စာတမ်းများကို ဂျူးလူမျိုးအသိုင်းအဝိုင်းတွင် နေထိုင်သည့် ဂျူးလူမျိုးများက ၎င်းတို့၏ ပြက္ခဒိန်ကို အသုံးပြုပြီး ရေးဆွဲခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်နှင့် ကွဲပြားသည်။ ထို့ကြောင့် ဤစာရွက်စာတမ်းများစွာသည် တရားဝင်အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်သာမက ဂျူးပြက္ခဒိန်ဖြင့်ပါ ရက်စွဲနှစ်မျိုးပါဝင်သည်။ ဥပမာ၊ တစ်ခုကို “အီလူလ်လ၏ ဆယ့်ရှစ်ရက်မြောက်နေ့၊ ဆိုလိုသည်မှာ ပါခွန်းလ၏ နှစ်ဆယ့်ရှစ်ရက်မြောက်နေ့၊ ဇာဇီးစ်ဘုရင်၏ ဆယ့်ငါးနှစ်မြောက်နှစ်” ဟု ရက်စွဲတပ်ထားသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဤစာရွက်စာတမ်းကို ဂျူးလူလမှ ဆယ့်ရှစ်ရက်မြောက်နေ့နှင့် အီဂျစ်လဖြစ်သည့် ပါခွန်းလ၏ နှစ်ဆယ့်ရှစ်ရက်မြောက်နေ့ဖြစ်သည့် ပါးရှားဘုရင် ဇာဇီးစ်၏ ဆယ့်ငါးနှစ်မြောက်နှစ်တွင် လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ နောက်တစ်ခုကို “ရှဘတ်လ၏ နှစ်ဆယ့်လေးရက်မြောက်နေ့၊ ဆယ့်သုံးနှစ်မြောက်နှစ်၊ ဆိုလိုသည်မှာ အသီယာလ၏ ကိုးရက်မြောက်နေ့၊ ဒါရိအုတ် [ဒုတိယ] ဘုရင်၏ ဆယ့်လေးနှစ်မြောက်နှစ်” ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းသည် နှစ်နှစ်ခုကို ပေးသည်။ ဤရက်စွဲသည် ဂျူးပြက္ခဒိန်တွင် ဆယ့်သုံးနှစ်မြောက်နှစ်ဖြစ်ပြီး၊ အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်တွင် နှစ်သစ်တစ်ခု စတင်ပြီဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဤရက်စွဲသည် ဂျူးနှစ် ဆယ့်သုံးနှစ်မြောက်နှစ်နှင့် အီဂျစ်နှစ် ဒါရိအုတ် ဒုတိယ၏ ဆယ့်လေးနှစ်မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်သည်။

But these particular documents were drawn up by Jews living in a Jewish community, using their own calendar, differing from that of Egypt. Therefore many of these papyri bore double dates, not only in the official Egyptian calendar, but also in the Jewish calendar. For example, one was dated “on the 18th of Elul, that is, the 28th day of Pachons, year 15 of King Xerxes.” This means that the document was signed on a day that was the 18th of the Jewish lunar month of Elul and was also the 28th of the Egyptian month Pachons in the 15th year of the reign of the Persian king Xerxes. Another reads, “on the 24th of Shebat, year 13, that is the 9th day of Athyr, year 14 of Darius [II] the king.” This gives two year numbers. The date was in year 13 in the Jewish calendar, but in the Egyptian calendar another year had already begun; hence this same date was in the Jewish year 13 and the Egyptian year 14 of Darius II.

ဤရက်စွဲနှစ်မျိုးသည် ပါးရှားအင်ပါယာ၏ လူမျိုးအသီးသီးတို့သည် ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်ပြက္ခဒိန်များကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်ကို ပြသသည်။ ပါးရှားအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်လည်း အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ နေ၏ပြက္ခဒိန်ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည် (တကယ်တော့ ၎င်းတို့သည် ၎င်းကို အမြဲထိန်းသိမ်းခဲ့ပြီး၊ ရောမမှတစ်ဆင့် ကျွန်ုပ်တို့ထံသို့ ရက်ပေါင်း ၃၆၅ ရက်နှစ်ကို အမွေပေးခဲ့သည်)။ ထို့ပြင်၊ အီဂျစ်တွင် လူနည်းစုဖြစ်သည့် ဂျူးလူမျိုးများသည် အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်နှင့် ကွဲပြားသော ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်ပြက္ခဒိန်ကို လွတ်လပ်စွာ အသုံးပြုခွင့်ရှိခဲ့သည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများအတွက် ဥပဒေဆိုင်ရာ ရက်စွဲသတ်မှတ်မှုသည် အီဂျစ်ပုံစံဖြစ်ပုံရသည်။ အကြောင်းမှာ ရက်စွဲတစ်ခုသာ ပေးထားလျှင်၊ ၎င်းသည် ယေဘုယျအားဖြင့် အီဂျစ်ပုံစံဖြစ်ပြီး၊ ဘုရင်၏နှစ်ကို အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်ဖြင့် ရေတွက်ထားသည်။ သို့သော် ၎င်းတို့ထဲမှ အများအပြားသည် အီဂျစ်နှင့် ဂျူးပြက္ခဒိန်နှစ်မျိုးဖြင့် ရက်စွဲနှစ်မျိုးပါဝင်သည်။

These double dates show that the various peoples of the Persian Empire used their own calendars. Although under Persian rule, the Egyptians retained their solar calendar (indeed, they always retained it, and bequeathed the 365-day year to Rome and, through Rome, to us). Further, the Jews, as a minority in Egypt, were free to use their own calendar, although it was different from that of Egypt. The legal dating for these documents seems to have been the Egyptian form, for if only one date was given, it was generally in the Egyptian formula, with the king’s year reckoned by the Egyptian calendar. Many of them, however, bore double dates, both Egyptian and Jewish.

ရှေးဟောင်းပြက္ခဒိန်တစ်ခုကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် ပြဿနာ—ဤကာလအတွက် အီဂျစ်ပြက္ခဒိန်ကို သိရှိထားသည့်အတွက်၊ အီဂျစ်ရက်စွဲ၏ ဂျူလီယံညီမျှမှုကို ရှာဖွေနိုင်သည်။ နှစ်ကို မသိရှိထားလျှင်ပင်၊ လ၏ရက်စွဲသည် နေ၏ရက်စွဲနှင့် ထပ်တူကျမှုမှ နှစ်ကို ရယူနိုင်သည်။ အကြောင်းမှာ လ၏ရက်စွနှစ်တစ်နှစ်အတွင်း အနည်းဆုံး ၁၀ ရက် ရွေ့လျားပြီး၊ အီဂျစ်နေ၏ရက်စွဲနှင့် နှစ်ပေါင်း ၂၅ နှစ်ခန့်တွင် တစ်ကြိမ်သာ ထပ်တူကျနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ဤရက်စွနှစ်မျိုးပါဝင်သည့် စာရွက်စာတမ်းများကို ဂျူလီယံ ဘီစီစကေးဖြင့် ရက်စွဲတပ်နိုင်သည်။ ဤသတ်မှတ်ထားသည့် ရက်စွဲများကို စစ်ဆေးမှတ်များအဖြစ် အသုံးပြုပြီး၊ အီဂျစ်တွင် အသုံးပြုခဲ့သည့် ဂျူးပြက္ခဒိန်ကို ငါးရာစုနှစ်၏ အများစုအတွက် ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ထက် ပိုမိုတိကျစွာ ပြန်လည်တည်ဆောက်နိုင်သည်။ သို့သော် ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ကို ပိုမိုရှည်လျားသည့်ကာလအတွက် အကြမ်းဖျဉ်းဖော်ပြနိုင်သည်။ အီဂျစ်နှင့် ဂျူလီယံပြက္ခဒိန်များအတွက် ပထမတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၁၇၆၊ ၁၇၇ ကို ကြည့်ပါ။

The Problem of Reconstructing an Ancient Calendar.—Since the Egyptian calendar for this period is known, the Julian equivalent of the Egyptian date can be located. Even if the year is unknown it can be derived from the synchronism of the lunar with the solar date, for the lunar date, moving at least 10 days in one year, can agree with the Egyptian solar date only once in about 25 years. Thus these double-dated papyri can be dated in the Julian b.c. scale. By the use of these established dates as check points, a tabulation of the Jewish calendar as used in Egypt can be reconstructed for a large part of the 5th century with a greater degree of accuracy than can be done for that of Babylon, although the Babylonian calendar can be outlined, approximately, for a much longer period. For the Egyptian and Julian calendars, see Vol. I, pp. 176, 177.

ဤစာရွက်စာတမ်းများ၏ ရက်စွဲများစွာကို တစ်ရက်အတွင်း သတ်မှတ်နိုင်သည့်အတွက်၊ ထိုလတစ်လလုံး၏ ရက်စွဲများကို တူညီသည့် တိကျမှုဖြင့် သိရှိနိုင်သည်။ လ၏အစသည် လ၏အသွင်ကို ကြည့်ရှုမှုပေါ်တွင် မူတည်နေသေးလျှင်၊ ထိုနှစ်၏ အခြားလများ၏ ရက်စွဲတွင် တစ်ရက်၊ တစ်ခါတစ်ရံ နှစ်ရက် ကွဲလွဲမှု ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ လဆန်းနှင့် မြင်နိုင်သည့်လခြမ်းကြားရှိ ကွာဟချက်သည် ပြောင်းလဲနိုင်သည်။ ရှေးဟောင်းဂျူးလများ၏ ရက်စွဲများကို ရှာဖွေလိုပါက၊ မည်သည့်နှစ်အတွက်မဆို လဆန်း၏ အနီးစပ်ဆုံးအချိန်များကို ခေတ်သစ်လဇယားများမှ တွက်ချက်နိုင်သည်။ ထို့ပြင် ယေရုဆလင်ဒေသအချိန်ဖြင့် လဆန်း၏အချိန်၊ လ၏အမြန်နှုန်းနှင့် ထောင့်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားပြီး လဆန်းရက်ကို ခန့်မှန်းနိုင်သည်။ သို့သော် အယ်လီဖန်တင်းမှ အာရမိတ်စာရွက်စာတမ်းများဖုံးလွှမ်းသည့်ကာလတွင် နှစ်ကို တွက်ချက်မှုဖြင့်ရော ကြည့်ရှုမှုဖြင့်ရော ရေတွက်ခဲ့သလားဆိုသည်ကို မသိရှိသည့်အတွက်၊ လခြမ်းကြည့်ရှုမှု၏ ပြောင်းလဲနိုင်သည့်အချက်များအားလုံးကို သိရှိမှုမရှိသဖြင့်၊ ထိုရှေးဟောင်းပြက္ခဒိန်နှစ်ကို ၎င်း၏အမှန်တကယ်လည်ပတ်ပုံအတိုင်း ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် လုံးဝတိကျမှုရှိမည်မဟုတ်ပေ (စာမျက်နှာ ၁၁၅၊ ၁၁၆ ကို ကြည့်ပါ)။

Since the dates of many of these papyri can be determined within the range of a day, in each case the dates of that whole month are known with the same precision. There is a possibility of a discrepancy of one day, sometimes two, in the exact dating of the other months of that year if the beginning of the month still depended on the observation of the moon. The time of the astronomical new moon (conjunction) for each of these months can be computed almost exactly from modern lunar tables (see p. 123, note); but the interval between the invisible conjunction and the visible crescent is variable. If we wish to find the dates of ancient Jewish months, we can compute from astronomical tables the approximate times of conjunction for any year in antiquity, and can estimate the first of the new month by taking into account the hour of conjunction by Jerusalem local time, and the speed and angle of the moon. But we can never be certain of complete accuracy in reconstructing that ancient calendar year as it actually operated, for we cannot be sure that we know all the variable factors in the observation of the crescent (see pp. 115, 116), nor do we know whether the year was reckoned by calculation or observation during the period covered by the Aramaic papyri from Elephantine.

အာရ် အေ ပါကာနှင့် ဒဗ္ဗလ်ယူ အိပ်ချ် ဒဗ္ဗလ်ယူဘာစတိုင်းတို့သည် ဘီစီလိုနီးယားခေတ်စဉ်ကို ဘီစီ ၆၂၆ မှစတင်ပြီး ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ဤစာတမ်းတွင် ၎င်းတို့သည် ရာစုနှစ်များစွာကို ဖုံးလွှမ်းထားသည့် ဘီစီလိုနီးယားပြက္ခဒိန်ဇယားများကို ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး၊ သတ်မှတ်ထားသည့် ရက်စွဲများနှင့် ရှေးဟောင်းမှတ်တမ်းများမှ သက်သေပြထားသည့် ဆယ့်သုံးလမြောက်လများနှင့် အခြားနေရာများတွင် တွက်ချက်ထားသည့် ရက်စွဲများပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်။ ဤဇယားများသည် အကြမ်းဖျဉ်းအနေဖြင့် အလွန်အသုံးဝင်သည်။ အသုံးပြုသူသည် ဆယ့်သုံးလမြောက်လများကို မည်သည့်နေရာတွင် ထည့်သွင်းခဲ့သည်ကို အချို့ကိစ္စများတွင် မသေချာမှုအတွက် ခွင့်ပြုရမည်ဖြစ်ပြီး၊ အချို့လများတွင် တစ်ရက်အပေါင်း သို့မဟုတ် အနုတ်အမှားအတွက်လည်း ခွင့်ပြုရမည်ဖြစ်သည်။ ဤသည်မှာ ရှေးဟောင်းလပြက္ခဒိန်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရာတွင် သင့်လျော်သည့် တိကျမှုဖြစ်သည်။

R. A. Parker and W. H. Dubberstein have reconstructed an outline of Babylonian chronology, beginning in 626 b.c. In this monograph they have published Babylonian calendar tables covering a number of centuries, based on certain fixed dates and on certain 13th months attested from ancient records, and elsewhere on computed dates. These tables are very useful as an approximation. The user must allow for an uncertainty in some cases as to where the 13th months were inserted, and allow for an error of plus or minus one day in some of the months. And this is reasonable accuracy for reconstructing an ancient lunar calendar.

လတစ်လ၏ ပထမရက်ကို ရှာဖွေရာတွင် ပြောင်းလဲနိုင်သည့် အချက်များစွာပါဝင်သည့်အတွက်၊ လတစ်လရှိ ကျန်ရက်များ၏ တည်နေရာသည် အလားတူမသေချာဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် လပြည့်ဝန်းရက် (ခေတ်သစ်နက္ခတ္တဗေဒတွက်ချက်မှုဖြင့် အနီးစပ်ဆုံးသတ်မှတ်နိုင်သည်) သည် လပြက္ခဒိန်၏ တူညီသည့်ရက်တွင် အမြဲဖြစ်ပေါ်မည်မဟုတ်ပေ။ ဤစာရွက်စာတမ်းများ၏ ကာလတွင် ၎င်းသည် ဆယ့်သုံးရက်မြောက်ရက်မှ ဆယ့်ငါးရက်မြောက်ရက်အထိ ကွဲပြားခဲ့သည်။

Since so many variable elements are involved in locating the first day of the month, the location of the remaining days in each month is similarly uncertain; consequently, the full moon (which can be fixed approximately by astronomical computation) does not always come on the same day of the lunar month. In the period of these papyri it varied from the 13th to the 15th.

ရှေးဟောင်းမှတ်တမ်းတစ်ခုက လရက်စွဲ သို့မဟုတ် ရက်စွဲများစွာကို သံသယဖြစ်စရာမလိုဘဲ သတ်မှတ်ပေးထားသည့်နေရာများတွင်ပင်၊ ဆယ့်သုံးလမြောက်လ၏ တည်နေရာကို မသိရှိပါက၊ ထိုနှစ်ထက်ကျော်လွန်၍ ပြက္ခဒိန်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်နိုင်မည်မဟုတ်ဘဲ၊ တစ်လလွဲမှားနိုင်သည့် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသည်။ ဘီစီ လေးရာစုနှစ်အစောပိုင်းအထိ ဘီစီလိုနီးယားလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ နှစ်ပေါင်း ၁၉ နှစ်စက်ဝန်းတွင် အပိုလခုနစ်လကို အမြဲတူညီသည့်နှစ်များတွင် ထည့်သွင်းခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ထို့ပြင် ဂျူးလူမျိုးများတွင် အလားတူပုံမှန်စက်ဝန်းတစ်ခုရှိခဲ့သလားဆိုသည်ကိုလည်း ကျွန်ုပ်တို့မသိရှိပါ။

Even at points where an ancient record fixes beyond question a lunar date or series of dates, the calendar cannot be reconstructed beyond that particular year without the occasional possibility of being a month off if the location of the 13th month is unknown. Not until the early 4th century b.c. did the Babylonians insert their 7 extra months always in the same years of each 19-year cycle, and we do not know that the Jews had a similarly regular cycle.

သို့သော် ရှေးဟောင်းမူရင်းစာရွက်စာတမ်းများရှိသည့်အခါ၊ ကျွန်ုပ်တို့သည် အတော်အတန်သေချာနိုင်သည်။ အကယ်၍ ဘီစီလိုနီးယားစာတစ်ချပ်များက ထိုနှစ်တွင် ဆယ့်သုံးလရှိသည်ဟု ဖော်ပြထားပါက၊ ထိုဘီစီလိုနီးယားနှစ်၏ ပြက္ခဒိန်လများကို သင့်လျော်စွာ သေချာစွာ ခွဲခြားနိုင်သည်။ ထို့ပြင် လပြက္ခဒိန်၏ ရက်တစ်ရက်ကို သိရှိထားသည့် ပြက္ခဒိန်၏ ရက်တစ်ရက်နှင့် ထပ်တူကျသည့် ထပ်တူကျမှုတစ်ခုရှိပါက၊ အီဂျစ်မှ ဂျူးရက်စွနှစ်မျိုးပါဝင်သည့် စာရွက်စာတမ်းများကဲ့သို့၊ ထိုလ၏ ရက်များကိုပင် သိရှိနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ဘီစီ ငါးရာစုနှစ်တွင် အတော်လေးကာလတစ်ခုအတွက်၊ ဤစာရွက်စာတမ်းများ၏ စာရေးသူများအသုံးပြုခဲ့သည့် ဂျူးပြက္ခဒိန်ကို အနီးစပ်ဆုံးတိကျမှုဖြင့် ပြန်လည်တည်ဆောက်နိုင်သည်။ ဤသို့သော ပြက္ခဒိန်တစ်ခုကို လင်းအိပ်ချ် ဝုဒ်နှင့် ဆီးဂဖရီးဒ်အိပ်ချ် ဟွန်းတို့က ဘီစီ ၄၇၂ မှ ၄၀၀ အထိ ဂျူးလတစ်လ၏ ပထမရက်ကို ပေးထားသည် (ဤပြက္ခဒိန်အတွက် တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၁၀၈၊ ၁၀၉ ကို ကြည့်ပါ)။

However, when there are ancient source documents, we can be fairly certain. If we have Babylonian tablets indicating that a particular year had 13 months, the calendar months of that Babylonian year can be identified with reasonable certainty; and if we have a synchronism identifying a day of a given lunar month with a day of a known calendar, as in the Jewish double-dated papyri from Egypt, even the days of that month can be known. That is why, for a considerable period in the 5th century b.c., the Jewish calendar as used by the writers of these papyri can be reconstructed with approximate accuracy. Such a calendar has been reconstructed by Lynn H. Wood and Siegfried H. Horn, giving the first day of each Jewish month from 472 to 400 b.c. (For this calendar, see Vol. III, pp. 108, 109.)

အီဂျစ်ရှိ ဂျူးပြက္ခဒိန်—ဤဇယားနှင့် ၎င်းအပေါ်အခြေခံထားသော နှစ်ဆရက်စွဲပါရှိသည့် ပါပိုင်ရပ်စ် ၁၄ ခုကို လေ့လာခြင်းမှ အောက်ပါ ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ဂျူးပြက္ခဒိန်၏ လက္ခဏာ ၁၂ ခုကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြသည်-

Jewish Calendar in Egypt.—A study of this tabulation and of the 14 double-dated papyri on which it is based makes clear the following 12 characteristics of the postexilic Jewish calendar:

၁. ဤဂျူးများသည် ဘေဘီလုံးနီးယားစနစ်နှင့် အနည်းငယ်ကွဲပြားသည့် ၎င်းတို့၏ ဂျူးပြက္ခဒိန်ဖြင့် ရက်စွဲများကို သတ်မှတ်ခဲ့သည်။

1. These Jews dated by their own Jewish calendar, differing slightly from the Babylonian system.

၂. ပါရှန်းများနှင့်မတူဘဲ၊ ယေရုဆလင်သို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသော ဂျူးများကဲ့သို့ (နီဟီမီယာ ၁:၁; ၂:၁; စာမျက်နှာ ၁၁၇ ကိုကြည့်ပါ)၊ ၎င်းတို့သည် ဘုရင်၏ နန်းစံခြင်းနှစ်များကို နွေဦးမဟုတ်ဘဲ ဆောင်းဦးမှ စတင်ရေတွက်ခဲ့သည်။

2. Unlike the Persians, but like the Jewish repatriates at Jerusalem (Neh. 1:1; 2:1; see p. 117), they reckoned the years of the king’s reign from the autumn rather than from the spring.

၃. အီဂျစ်သားများနှင့်မတူဘဲ၊ ယုဒပြည်၏ရှေးရိုးရာအတိုင်း၊ ၎င်းတို့သည် ဘုရင်နန်းတက်သည့်အချိန်မှ နောက်နှစ်သစ်နေ့အထိကို “နန်းတက်နှစ်” အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး (စာမျက်နှာ ၁၃၈ ကိုကြည့်ပါ)၊ ထို့နောက်မှ “ပထမနှစ်” ကို စတင်ရေတွက်ခဲ့သည်။

3. Unlike the Egyptians, but after the old custom of Judah, they regarded the interval from the accession of the king until the next New Year’s Day as the “accession year” (see p. 138), after which the “first year” of the reign began.

၄. ၎င်းတို့သည် ဘေဘီလုံးနီးယားလများ၏ အမည်များကို အာရမိတ်စာလုံးပေါင်းဖြင့် လက်ခံခဲ့ပြီး၊ ထိုလများအားလုံး ၁၂ လသည် ဤပါပိုင်ရပ်စ်များတွင် ပေါ်ထွက်လာသည်။

4. They had adopted, in Aramaic spelling, the Babylonian month names, all 12 of which appear in these papyri.

၅. ဒုတိယအာဒါလများအကြောင်း ဖော်ပြထားခြင်းမရှိသော်လည်း၊ ပါပိုင်ရပ်စ်အချို့၏ ရက်စွဲများကြားအကွာအဝေးသည် အခါအားလျော်စွာ ၁၃ လမြောက်လကို အသုံးပြုခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြသည်။

5. Although there is no mention of a second Adar, the intervals between the dates of certain papyri indicate the use of a 13th month at various times.

၆. ၎င်းတို့သည် ပုံသေနှစ် ၁၉ စက်ဝန်းကို သိရှိခြင်းမရှိခဲ့သော်လည်း၊ နှစ်ဆရက်စွဲပါရှိသည့် ပါပိုင်ရပ်စ်များကြားအကွာအဝေးသည် နှစ် ၁၉ တိုင်းတွင် ၁၃ လပါဝင်သည့် နှစ် ၇ နှစ်ပျမ်းမျှကို အသုံးပြုခဲ့ကြောင်း ညွှန်ပြသည်။

6. If they did not know a fixed 19-year cycle as such, they evidently used its equivalent in that the intervals between these double-dated papyri imply an average of seven 13-month years in every 19 years.

၇. ဤဂျူးများ၏ ၁၃ လမြောက်လများသည် ဘေဘီလုံးနီးယားပြက္ခဒိန်နှင့် များသောအားဖြင့် တူညီသောနှစ်များတွင် ကျရောက်ပုံရသည်။ အထက်ဖော်ပြထားသည့် ဟွန်း-ဝုဒ်ဇယားတွင် (အတွဲ ၃၊ စာမျက်နှာ ၁၀၈၊ ၁၀၉ ကိုကြည့်ပါ) ၎င်းတို့သည် ပါကာနှင့် ဒပ်ဘာစတိန်း၏ ဇယားများ (ဘေဘီလုံးနီးယားခရိုနိုလော်ဂျီ၊ ၁၉၅၆ ထုတ်ဝေမှု) နှင့် တူညီသောလများဖြစ်ပြီး၊ ဘေဘီလုံးနီးယားများသည် ၎င်းတို့၏စက်ဝန်း၏ ၁၇ နှစ်မြောက်တွင် ဒုတိယအီလူလကို ဒုတိယအာဒါအစား ထည့်သွင်းခဲ့သည့် အနည်းငယ်သော ခြွင်းချက်များရှိသည် (ဘေဘီလုံးနီးယားစက်ဝန်းပုံသေဖြစ်လာပြီးနောက် နောက်ပိုင်းတွင် အမြဲလိုလို ထိုသို့ပြုလုပ်ခဲ့သည်)။

7. These Jewish 13th months probably fell most often in the same years as in the Babylonian calendar. In the aforementioned Horn-Wood tabulation (see Vol. III, pp. 108, 109) they are the same months as those in Parker and Dubberstein’s tables (Babylonian Chronology, 1956 ed.) with a very few exceptions, such as when the Babylonians inserted a second Elul instead of a second Adar in the 17th year of their cycle (as they came to do regularly—and, in later times, invariably—after the Babylonian cycle became fixed).

၈. ဤဂျူးများသည် ဒုတိယအီလူလကို အသုံးမပြုပုံရသည်။ ၁၇ နှစ်မြောက်တွင် ရက်စွဲထားသည့် ပါပိုင်ရပ်စ်သုံးခုအနက်၊ နှစ်ခုသည် ထိုအလေ့အကျင့်ကို သက်သေမပြဘဲ၊ တစ်ခုသည် ထိုနှစ်တွင် ဒုတိယအီလူလကို ရေတွက်ခြင်းမပြုခဲ့ကြောင်း ရှင်းလင်းစွာ သက်သေပြသည်။

8. These Jews seem not to have used the second Elul. Of three papyri dated in 17th years, where we should expect it, two do not prove the practice, and one proves definitely that they did not reckon a second Elul in that year.

၉. ပြက္ခဒိန်သည် လ၏လှုပ်ရှားမှုကို လေ့လာရုံမျှမဟုတ်ဘဲ တွက်ချက်မှုအပေါ်အခြေခံသည်ဆိုသည့်အချက်သည် လက်ရှိတွင် အပြည့်အဝအတည်ပြုနိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ ပြက္ခဒိန်ရက်စွဲများနှင့် လ၏ဆက်နွယ်မှုကို အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် နှစ်မျိုးဖြင့် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း တွက်ချက်မှုဖြင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် လက္ခဏာများရှိသည်။

9. The evidence is not at present fully conclusive that the calendar was based on computation rather than observation of the moon, for the relation of the calendar dates to the moon have been interpreted in either way because of variable factors. But there are indications that it was computed to some degree.

၁၀. ဤကာလတွင် လများ၏အရှည်ကို တွက်ချက်မှုဖြင့် သတ်မှတ်သည်ဆိုသည့် အပြည့်အဝသက်သေမရှိသော်လည်း (အမှတ် ၉)၊ နီစန်မှ တစ်ရှရီအထိ ၃၀ ရက်နှင့် ၂၉ ရက်ပါဝင်သည့် ပုံသေလများစီစဉ်မှုသည် ပါစိတ်နှင့် တာဘာနတ်ကယ်လ်ကြားတွင် တူညီသောရက်အရေအတွက်ကို ခွင့်ပြုနိုင်ပြီး၊ ဤပါပိုင်ရပ်စ်များ၏ ရက်စွဲများနှင့် ကိုက်ညီမှုရှိကြောင်း စိတ်ဝင်စားဖွယ်ဖြစ်သည်။ ဤစီစဉ်မှုအပေါ်အခြေခံ၍ ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားသည့် ပြက္ခဒိန်သည် လ၏လှုပ်ရှားမှုနှင့် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်စွာ ကိုက်ညီသည်။

10. Although there is no conclusive proof of computation of the lengths of the months at this period (No. 9), it is interesting to note that a possible fixed sequence of 30-day and 29-day months from Nisan to Tishri, which would have allowed the same number of days between Passover and Tabernacles, is compatible with the dates of these papyri. A reconstructed calendar based on this sequence is reasonably consistent with the actual motions of the moon.

၁၁. နီစန် ၁ ရက်သည် ဤပါပိုင်ရပ်စ်များဖော်ပြသည့်နှစ်များအတွက် နွေဦးညီမျှမှုထက် စောလျှင်မဖြစ်ပေါ်အောင် ထိန်းထားပုံရသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ၊ အာဒါလပြီးနောက်လသည် ညီမျှမှုမတိုင်မီ စတင်ပါက၊ ၎င်းကို ဒုတိယအာဒါအဖြစ် သတ်မှတ်ပြီး နီစန်ကို နောက်လအထိ ရွှေ့ဆိုင်းခဲ့သည်။ (ဤအချက်သည် ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ကာလတွင် ပါစိတ်သည် နွေဦးညီမျှမှုပြီးနောက် ပထမလပြည့်မှာ ကျရောက်သည်ဟူသော နောက်ပိုင်းရဗ္ဗိများ၏ အမြင်နှင့် ဆန့်ကျင်သည်။)

11. The 1st of Nisan seems to have been kept, so far as the years represented by these papyri are concerned, from moving earlier than the vernal equinox. That is, if the month following Adar began before the equinox, it was made the 2d Adar, and Nisan was postponed until the next month. (This contradicts the later opinion of the rabbis that in the postexilic period the Passover came at the first full moon after the vernal equinox.)

၁၂. ခရစ်ယာန်ခေတ်နောက်ပိုင်းတွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည့် ပုံသေပြက္ခဒိန်တွင်ကဲ့သို့ အချို့ပွဲတော်များကို သီတင်းပတ်၏အချို့နေ့များတွင် မကျရောက်စေရန် နှစ်အရှည်ကို ချိန်ညှိသည့်အလေ့အကျင့်၏ လက္ခဏာမရှိပေ။

12. There is no indication of the practice of adjusting the length of the year to prevent certain feasts from falling on certain days of the week, as was done in the later, fixed calendar published long after the time of Christ.

အီဂျစ်ရှိ ဂျူးကိုလိုနီသားများသည် ဤပါပိုင်ရပ်စ်များကို ရေးသားခဲ့ပြီး၊ ပါလက်စတိုင်းရှိ ၎င်းတို့၏ ပြန်လည်ရောက်ရှိလာသော ညီအစ်ကိုများနှင့် စာပေးစာယူပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သည် ယေရုဆလင်တွင်လိုက်နာသည့် ၁၃ လမြောက်လ၏ထည့်သွင်းမှုကို အတိအကျထပ်တူကျအောင် လုံလောက်စွာ ဆက်သွယ်မှုရှိခဲ့မရှိခဲ့ မသိရှိရပေ။

The Jewish colonists in Egypt who wrote these papyri were in correspondence with their returned brethren in Palestine, but we do not know whether they were in close enough contact to enable them to keep the insertion of the 13th month in exact synchronism with the reckoning followed at Jerusalem.

ယေရုဆလင်တွင် မထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့သော်လည်း အီဂျစ်ရှိ ဂျူးအဝေးစခန်းတစ်ခု၏ ပိုမိုခြောက်သွေ့သောရာသီဥတုတွင် ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သော ဤနှစ်ဆရက်စွဲပါရှိသည့် ပါပိုင်ရပ်စ်များသည် ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ပြက္ခဒိန်၏လည်ပတ်ပုံကို တစေ့တစောင်းဖော်ပြပေးရန် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ဤစာရွက်စာတမ်းများသည် ဂျူးများသည် (၁) ၎င်းတို့၏အီဂျစ်အိမ်နီးချင်းများ၏ ပြက္ခဒိန်နှင့် သီးခြားဖြစ်သော ၎င်းတို့၏ရေတွက်နည်းကို လိုက်နာကြောင်း၊ (၂) ၎င်းတို့၏ပါရှန်းအစိုးရရှင်များ၏ ဘေဘီလုံးနီးယားစနစ်နှင့် ကွဲပြားကြောင်း၊ ပညာရှင်များစွာက ၎င်းတို့သည် အဆိုပါစနစ်ကို အလွယ်တကူလက်ခံခဲ့သည်ဟု ယူဆထားသော်လည်း၊ ဤဂျူးများသည် ခရစ်ယာန်ခေတ်အစောပိုင်းတွင် မစ်ရှ်နာနှင့် ဂျီမာရာတို့၏ နောက်ပိုင်းရိုးရာဓလေ့များတွင် သတ်မှတ်ထားသည့် စည်းမျဉ်းများအကြောင်း မသိရှိပုံရသည် (စာမျက်နှာ ၁၀၇၊ မှတ်စု ၂ ကိုကြည့်ပါ)။

It is remarkable that these double-dated papyri, which could not have survived at Jerusalem, but which have been preserved in the drier climate of a distant Jewish outpost in Egypt, have now come forth to give us a glimpse of the postexilic calendar in operation. These documents show the Jews (1) holding to their own way of reckoning, which was independent of that of their Egyptian neighbors; (2) differing from the Babylonian system of their Persian overlords, which many scholars have assumed that they slavishly adopted. Nor do these Jews seem to know anything of certain rules attributed to them by the much later traditions of the Mishnah and Gemara (see p. 107, note 2) in the early centuries of the Christian Era.

၇. နောက်ပိုင်းရဗ္ဗိပြက္ခဒိန်နှင့် ကွဲပြားခြင်း

အင်တာတက်စတမန်တယ်နှင့် နယူးတက်စတမန်ကာလများရှိ ဂျူးပြက္ခဒိန်နှင့် ဂိုဏ်းဂဏအမျိုးမျိုးသော ကွဲပြားမှုများသည် ဤဆောင်းပါး၏အကွာအဝေးထက် ကျော်လွန်နေသည်။ သို့သော် ခရစ်ယာန်ခေတ်အစောပိုင်း ရာစုနှစ်များတွင် ရေးသားထားသည့် မစ်ရှ်နာနှင့် ဂျီမာရာတွင်၊ ခရစ်ယာန်ခေတ်နှစ်ရာစုနှစ်နှောင်းပိုင်းနှင့် နောက်ပိုင်းကာလများဆိုင်ရာ ဂျူးပြက္ခဒိန်နှင့်ပတ်သက်သည့် အချက်အလက်အနည်းငယ်ကို တွေ့ရှိရပြီး၊ ၎င်းတို့အများစုသည် ယခင်အလေ့အကျင့်များ၏ ရိုးရာဓလေ့ပုံစံဖြစ်သည်။ မစ်ရှ်နာတွင်၊ လဆန်းကြယ်ပေါ်ထွက်မှုကို ဆန်ဟီဒရင်ရှေ့တွင် သက်သေများကို စစ်ဆေးခြင်းနှင့် အဝေးရှိဒေသများသို့ လသစ်ကို မီးအချက်ပြမှုများဖြင့် ကြေငြာခြင်းအကြောင်းကို တွေ့ရှိရသည်။ လဆန်းကြယ်၏ ပုံစံအတိအကျနှင့်ပတ်သက်သည့် မေးခွန်းများသည် ပထမဆုံးမြင်နိုင်သော လဆန်းကြယ်ကို ရေတွက်ခြင်းမပြုခဲ့ဟု ညွှန်ပြပုံရသည်။ အချို့က “ချိုဆူးပုံ” အဆင့်ကို ဖော်ပြပြီး၊ ဆက်သွယ်မှုမှ လဆန်းကြယ်အထိ ပိုရှည်သောကာလကို ရေတွက်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ အခြားမေးခွန်းများသည် စစ်ဆေးသူများသည် အချက်အလက်ရှာဖွေရုံမဟုတ်ဘဲ ၎င်းတို့တွက်ချက်မှုဖြင့် သိရှိထားသည့် အသိပညာကို အတည်ပြုရန် ကြိုးပမ်းနေပုံရသည်။ လဆန်းကြယ်ပေါ်ထွက်မှုကို တွက်ချက်နိုင်သည့် နိယာမများကို သိရှိပြီးနောက်တွင်လည်း လဆန်းကြယ်ကို မြင်နိုင်သည့် တရားဝင်လုပ်ငန်းစဉ်ကို ယခင်အစဉ်အလာအတိုင်း ဆက်လက်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။

VII. Different From Later Rabbinical Calendar

The Jewish calendar and sectarian variants in the intertestamental and New Testament periods lie beyond the range of this article. But in the Mishnah, and then the Gemara, written in the early Christian centuries, we find a few bits of information concerning the Jewish calendar at the end of the 2d century a.d. and later, most of it in the form of traditions of earlier practices. It is in the Mishnah that we find accounts of the examination of witnesses before the Sanhedrin as to the appearance of the crescent, and the announcement of the new month to outlying regions by means of fire signals. The questions asked regarding the exact form of the crescent would seem to indicate that the first barely visible crescent was probably not counted; some say the “horned” phase, indicating that a longer interval might have been reckoned from conjunction to crescent. Other questions seem to indicate that the examiners were less interested in seeking information than in eliciting confirmation of knowledge that they already had by calculation, and that the formal procedure of visibly noting the new moon was carried on from precedent long after the principles to calculate its appearance were known.

တဲလ်မတ်ဒစ်အငြင်းပွားမှုများတွင်၊ အချို့မှာ ခရစ်ယာန်ခေတ်ငါးရာစုနှစ်မှဖြစ်ပြီး၊ နောက်ပိုင်းအယူအဆများကို ယခင်ကာလများသို့ မမှန်ကန်စွာ အသုံးပြုတတ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဤအငြင်းပွားဖွယ်ရိုးရာအာဏာပိုင်များကို သတိဖြင့်အသုံးပြုရမည်။ ဥပမာ၊ နီစန် ၁၆ ရက်သည် နွေဦးညီမျှမှုနီးပါးသို့ ပြန်လည်ရွှေ့ပြောင်းနိုင်သည်ဟူသော ယုံကြည်ချက်သည် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ကာလမှ မူလစာရွက်စာတမ်းများ၏ သက်သေများနှင့် ဆန့်ကျင်သည်။ ပါစိတ်၏လပြည့်နှင့်ပတ်သက်သည့် ရိုးရာဖော်ပြချက်များသည် လပြည့်နှင့်ဆက်စပ်ပြီး အနည်းဆုံး နီစန်လတွင် လကို တည်ငြိမ်အောင် ကြိုးပမ်းမှုများကို ညွှန်ပြသော်လည်း၊ ခရစ်ယာန်ခေတ်မတိုင်မီ ငါးရာစုနှစ်မှ ပါပိုင်ရပ်စ်များသည် ဤအချက်ကို အနည်းငယ်မျှမဖော်ပြပေ။ ဒုတိယဗိမာန်ကာလတွင် လများသည် လစဉ်လအလိုက် ရိုးရှင်းစွာလေ့လာရုံမျှမဟုတ်ဘဲ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းတွက်ချက်မှုဖြင့် စီမံခဲ့ဖွယ်ရှိသော်လည်း၊ ရရှိနိုင်သော အရင်းအမြစ်များမှ တွက်ချက်မှုကို မည်သည့်အချိန်တွင် မည်မျှအတိုင်းအတာအထိ အသုံးပြုခဲ့သည်ကို သေချာမသိရှိရပေ။

In the Talmudic arguments, some doubtless dating from as late as the 5th century a.d., later concepts are sometimes applied erroneously to earlier times; therefore these conflicting traditional authorities must be used with caution. For example, the belief that the 16th of Nisan could move back almost to the spring equinox is opposed to the facts of the barley harvest and to the evidence of the source documents from the postexilic period. Traditional references to the full moon of the Passover may indicate efforts to stabilize the month in relation to the full moon, at least in Nisan, but the 5th-century b.c. papyri give no hint of this. It is quite likely that in the period of the second Temple the months were at least partly regulated by something more than simple observation from month to month, but we cannot be sure from the available sources how early and to what extent computation was employed.

နောက်ဆုံးတွင်၊ ရောမတို့မှ ယေရုဆလင်ကို ဖျက်ဆီးပြီး နောက်ပိုင်းဧကရာဇ်များမှ ဂျူးများကို ဖြန့်ကျက်ဖယ်ရှားပြီးနောက်၊ ယေရုဆလင်မှ ပြက္ခဒိန်ကို စီမံခြင်းအလေ့အကျင့်ကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ရပြီး၊ ဂျူဒီယာရှိ မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုနှင့် ယေရုဆလင်တွင် လပေါ်ထွက်မှုကို ဂရုမထားဘဲ၊ နိုင်ငံအားလုံးရှိ ဂျူးများသည် သန့်ရှင်းသောပွဲတော်ရက်စွဲများကို တသမတ်တည်း ရေတွက်နိုင်ရန် သဘောတူညီထားသည့် စနစ်တစ်ခုကို အစားထိုးခဲ့သည်။ ထို့နောက်မှ ဘေဘီလုံးနီးယားရှိ ဂျူးများနှင့် အခြားနေရာများရှိ ဂျူးများသည် ပြက္ခဒိန်ကို သဘာဝမဟုတ်သောနည်းဖြင့် စီမံနိုင်ခဲ့သည်။

Eventually, after the destruction of Jerusalem by the Romans and the dispersion and persecution of the Jews by later emperors, the practice of regulating the calendar from Jerusalem was necessarily abandoned, and an arbitrary scheme was substituted, so that Jews in all lands could reckon the dates of the sacred feasts uniformly. Thenceforth the Jews in Babylonia or anywhere else could regulate the calendar by artificial means, regardless of the barley harvest in Judea or the appearance of the moon at Jerusalem.

တစ်ချိန်က လေးရာစုနှစ်တွင် ပြန်လည်ပြင်ဆင်ထားသည့် ပြက္ခဒိန်သည် ယနေ့တိုင် မပြောင်းလဲဘဲ ဆက်လက်တည်ရှိသည်ဟု ထင်မှတ်ခဲ့သော်လည်း၊ ယခုအခါ အာဏာပိုင်အများစုက ဤပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုသည် ရာစုနှစ်များစွာကြာရှည်တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ယခင်ရိုးရာဓလေ့များနှင့် နောက်ပိုင်းဖြစ်ပေါ်မှုများကို ပေါင်းစပ်ထည့်သွင်းခဲ့သည်ဟု ယူဆသည်။ ပုံသေပြက္ခဒိန်ကို ထောက်ခံသည့် ရဗ္ဗိများနှင့် လေ့လာခြင်းနှင့် မုယောစပါးရိတ်သိမ်းမှုစည်းမျဉ်းကို ထိန်းသိမ်းရန် ကြိုးပမ်းသည့် ကာရွိုက်များအကြား အလယ်ခေတ်အငြင်းပွားမှုအချို့သည် ပြက္ခဒိန်ပြဿနာသည် ဆက်လက်အရေးပါနေဆဲဖြစ်ကြောင်း ဖော်ပြသည်။ နှစ် ၁၉ စက်ဝန်းတွင် ၁၃ လပါဝင်သည့် နှစ် ၇ နှစ်နှင့် ဖန်ဆင်းခြင်းခေတ်မှ စတင်ရေတွက်သည့် နှစ်များစဉ်ဆက်မှုကို ဂျူးများသည် အလယ်ခေတ်အထိ လက်ခံခဲ့ခြင်းမရှိပေ။

It was once thought that the calendar as revised, supposedly in the 4th century, had come down unchanged to the present day, but most authorities now think that the reform was a gradual growth, taking several centuries, incorporating earlier traditions and later developments. Some of the medieval disputes between the rabbinical advocates of the fixed calendar and the Karaites, who attempted to retain observation and the barley harvest rule, indicate that the question of the calendar was still a live issue. The present sequence of the seven 13-month years in each 19-year cycle, and the numbering of years consecutively from a supposed era of creation, were not adopted by the Jews until the Middle Ages.

ကိုးကားစာရင်း

ဂျူးပြက္ခဒိန်နှင့်ပတ်သက်သည့် ကိုးကားစာအုပ်များရှိ ဆောင်းပါးအများစုသည် ယေဘုယျအားဖြင့် မကျေနပ်စရာဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ခေတ်မမီတော့ခြင်း၊ သို့မဟုတ် သမ္မာကျမ်းခေတ်ထက် သမ္မာကျမ်းပြီးနောက်ပိုင်းပုံစံပြက္ခဒိန်ကိုသာ အဓိကထားလေ့လာခြင်း၊ သို့မဟုတ် မိုးဇက်ဥပဒေ၏ နောက်ကျရက်စွဲ သို့မဟုတ် ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ပြက္ခဒိန်၏ ဘေဘီလုံးနီးယားသဘောသဘာဝကို ယူဆထားသည့် သီအိုရီများအပေါ် အခြေခံထားသည်။ သာမန်စာဖတ်သူသည် ဖြန့်ကျက်ထားသည့် မူလအချက်အလက်များသို့ ညွှန်ပြခံလိုခြင်းမရှိပေ။ ထို့ကြောင့် ဤစာရင်းသည် တိုတောင်းသည်။

Bibliography

Most of the treatises on the Jewish calendar in reference books are, on the whole, unsatisfactory, being either out of date, or concerned mostly with the post-Biblical form of the calendar rather than that of Bible times, or based on theories of a supposed late date for the Mosaic law or the purely Babylonian character of the postexilic calendar. The nontechnical reader, however, does not wish to be directed to scattered bits of source material. Therefore this list is short.

· ဘေဘီလုံးနီးယားတဲလ်မတ် [ဆွန်စီနိုအင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်]။ အယ်ဒီတာ အိုင်း။ အီးပက်စတိန်း။ ၃၄ တွဲ။ လန်ဒန်- ဆွန်စီနိုစာနယ်ဇင်း၊ ၁၉၃၅–၄၈။ တဲလ်မတ်တွင် မစ်ရှ်နာဟူသော နှုတ်ရိုးဥပဒေပါဝင်ပြီး၊ ဘေဘီလုံးနီးယားရှိ ရဗ္ဗိများ၏ မှတ်ချက်များ၊ ထပ်မံဖြည့်စွမ်းမှုများနှင့် အမျိုးမျိုးသော အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုမှုများဖြင့် ဂျီမာရာဟူသော မစ်ရှ်နာ၏ တိုးချဲ့ဖွင့်ဆိုမှုနှင့် အဆက်မပြတ်ပါဝင်သည်။ ရို့ရှ်ဟာရှာနား တင်ပြချက် (အတွဲ ဆီဒါမို့အက်ဒ် ၇) သည် နှစ်သစ်ပွဲတော်နှင့် ပြက္ခဒိန်၏ အချို့သွင်ပြင်များကို ဖော်ပြသည်။ နောက်ပိုင်းရိုးရာဓလေ့များကို ကိုယ်စားပြုပြီး၊ ၎င်းသည် ဓမ္မဟောင်းပြက္ခဒိန်နှင့် တိုက်ရိုက်မသက်ဆိုင်ပေ။

· The Babylonian Talmud. [Soncino English translation.] Edited by I. Epstein. 34 vols. London: The Soncino Press, 1935–48. The Talmud includes the Oral Law, or Mishnah, alternating section by section with the Gemara, or extended exposition of the Mishnah by comments, additions, and various interpretations of the rabbis in Babylonia from the 3d to the 5th century. The tractate Rosh Hashanah (in the volume Seder Mo‛ed VII) deals with the New Year festival and with certain aspects of the calendar. Representing later traditions, it does not directly concern the Old Testament calendar.

· ဘာနေဘီ၊ ရှဲရတ်ဘီမော့တ်။ ဂျူးနှင့် မူဟမ္မဒ်ပြက္ခဒိန်များ၏ အခြေခံများ။ လန်ဒန်- ဂျော့ဂ်ျဘဲလ်အန်ဒ်ဆန်း၊ ၁၉၀၁။ ၅၅၄ စာမျက်နှာ။ ကျယ်ပြန့်သော ဆွေးနွေးမှု (စာမျက်နှာ ၁–၃၆၄)၊ ခေတ်မမီတော့သော်လည်း နေရာအနှံ့တွင် အထောက်အကူဖြစ်စေသည့် အချက်အလက်များပါရှိပြီး၊ ၎င်းတို့အများစုသည် ရဗ္ဗိပြက္ခဒိန်နှင့် ခေတ်သစ်ဂျူးပြက္ခဒိန်နှင့် သက်ဆိုင်သည်။

· Burnaby, Sherrard Beaumont. Elements of the Jewish and Muhammadan Calendars. London: George Bell & Sons, 1901. 554 pp. An extended discussion (pp. 1–364), out of date but containing helpful information here and there, although much of it pertains to the rabbinical and modern Jewish calendar.

· ဟွန်း၊ ဆီးဂ်ဖရီးဒ်အိပ်ချ်၊ နှင့် ဝုဒ်၊ လင်းအိပ်ချ်။ အီဇရာ ၇ ၏ ခရိုနိုလော်ဂျီ။ ဒုတိယထုတ်ဝေမှု၊ ပြန်လည်ပြင်ဆင်ထားသည်။ ဝါရှင်တန်- ရီဗျူးအန်ဒ်ဟဲရဲလ်ဒ်၊ ၁၉၇၀။ ၁၉၂ စာမျက်နှာ။ ဤလက်ရာသည် ဤဝေဖန်ရေးတွင် ပါဝင်သူနှစ်ဦးမှ ရေးသားထားပြီး၊ အခြားအကြောင်းအရာတစ်ခုနှင့် အဓိကသက်ဆိုင်သော်လည်း “ရှေးခေတ်ပြည်သူ့ပြက္ခဒိန်များ”၊ “ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်မတိုင်မီ ဟီဘရူးပြက္ခဒိန်”၊ နှင့် “ပို့စ်အက်ဇိုင်းလစ်ဂျူးပြက္ခဒိန်” တို့ပါဝင်သည့် အခန်းများနှင့် အယ်လီဖန်တင်းပါပိုင်ရပ်စ်များ၏ ရက်စွဲများကို အသေးစိတ်ရှင်းပြထားသည်။ ဂျူးပြက္ခဒိန်နှင့် သွယ်ဝိုက်သက်ဆိုင်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် မူလအချက်အလက်များကို ပေးစွမ်းပြီး ဤအကြောင်းအရာနှင့် သက်ဆိုင်သည့် သတ်မှတ်ထားသောအချက်များစွာအတွက် အာဏာပိုင်များကို ရည်ညွှန်းသည်။ ပြန်လည်ပြင်ဆင်ထားသည့် ထုတ်ဝေမှုတွင် အယ်လီဖန်တင်းပါပိုင်ရပ်စ်များအပေါ် အခြေခံထားသည့် ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားသည့် ပြက္ခဒိန်ဇယားများပါဝင်ပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ဤဝေဖန်ရေးတွင် အတွဲ ၃၊ စာမျက်နှာ ၁၀၈၊ ၁၀၉ တွင် ပေါ်ထွက်လာသည်။

· Horn, Siegfried H., and Wood, Lynn H. The Chronology of Ezra 7. 2d ed., rev. Washington: Review and Herald, 1970. 192 pp. This work, by two contributors to this commentary, is primarily concerned with another subject but contains chapters on “Ancient Civil Calendars,” “The Pre-exilic Hebrew Calendar,” and “The Postexilic Jewish Calendar,” also a detailed explanation of the dates of the Elephantine papyri. Though dealing indirectly with the Jewish calendar, it gives source documentation and refers to authorities on many specific points that have a bearing on this subject. The revised edition contains the reconstructed calendar tables, based on the Elephantine papyri, that appear in this commentary, Vol. III, pp. 108, 109.

ပါကာ၊ ရစ်ချတ်အေ၊ နှင့် ဒပ်ဘာစတိန်း၊ ဝဲလ်ဒိုအိပ်ချ်။ ဘေဘီလုံးနီးယားခရိုနိုလော်ဂျီ၊ ခရစ်ယာန်ခေတ်မတိုင်မီ ၆၂၆ မှ ခရစ်ယာန်ခေတ် ၇၅ အထိ။ ပရိုဗီးဒင့်စ်၊ အာအိုင်- ဘရောင်းယူနီဗာစီတီစာနယ်ဇင်း၊ ၁၉၅၆။ ၄၇ စာမျက်နှာ။ ၎င်းတွင် လဆန်းဇယားများမှ ခန့်မှန်းထားသည့် ဤကာလအတွက် ဘေဘီလုံးနီးယားပြက္ခဒိန်၏ လစဉ်ပထမရက်များကို ဇယားပြုစုထားပြီး၊ ရှေးခေတ်မူလသက်သေများဖြင့် အတည်ပြုထားသည့် ၁၃ လမြောက်လများကို ဖော်ပြသည်။ ၎င်းသည် ဘေဘီလုံးနီးယားအတွက် လပြက္ခဒိန်ရက်စွဲများကို ခန့်မှန်းအသုံးပြုနိုင်သော်လည်း၊ အချို့လများတွင် မသေချာမှုများကြောင့် တစ်ရက်အမှားဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ ထို့ပြင်၊ ဘေဘီလုံးနီးယားဇယားများကို ပါလက်စတိုင်းအတွက် ရက်စွဲများအတွက် အသုံးပြုသောအခါ၊ အချို့အချိန်များတွင် ကွဲပြားမှုနှစ်မျိုးဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်- (၁) လောင်ဂျီတွဒ်ကွဲပြားမှုကြောင့် ယေရုဆလင်တွင် လဆန်းကြယ်ကို ဘေဘီလုံးနီးယားထက် တစ်ရက်စောမြင်နိုင်ပါက တစ်ရက်ကွဲပြားမှု၊ (၂) ဘေဘီလုံးနီးယားနှင့် ဂျူးပြက္ခဒိန်များတွင် ၁၃ လမြောက်လကို အမြဲတူညီစွာ ထည့်သွင်းခြင်းမပြုပါက တစ်လကွဲပြားမှု။

Parker, Richard A., and Dubberstein, Waldo H., Babylonian Chronology, 626 b.c.-a.d. 75. Providence, R.I.: Brown University Press, 1956. 47 pp. This contains a tabulation of the first of each month of the Babylonian calendar for this period as estimated from new-moon tables, indicating the known 13th months as attested by ancient source evidence. It is a useful approximation of the lunar-calendar dates for Babylon, though allowance must be made for an error of one day in some months resulting from elements of uncertainty.7 Besides, in using these Babylonian tables for dates in Palestine, two kinds of discrepancy are possible at certain times: (1) a day’s difference, if the crescent could be seen at Jerusalem a day earlier than at Babylon because of the difference in longitude; and (2) a month’s difference, if the 13th month was not always inserted at the same time in the Babylonian and Jewish calendars.

ထွက်မြောက်ရာမှ ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရခြင်းအထိ သမ္မာကျမ်းစာ ခေတ်ကာလဇယား

ရှေးခေတ်အချိန်မှတ်တမ်းများအားလုံးကဲ့သို့ပင်၊ သမ္မာကျမ်းစာ၏ မှတ်တမ်းများသည်လည်း ပြဿနာများရှိသည်။ ပထမဦးစွာ၊ မှတ်တမ်းများသည် မကြာခဏ မပြည့်စုံပါ။ ဒုတိယအနေဖြင့်၊ ရှေးလူများက အချိန်ကို မည်သို့တွက်ချက်ခဲ့သည်ကို ကျွန်ုပ်တို့အမြဲတမ်း သေချာမသိနိုင်ပါ။ ဥပမာအားဖြင့်၊ သူတို့သည် နွေဦးတွင်ဖြစ်စေ၊ ဆောင်းဦးတွင်ဖြစ်စေ နှစ်ကို စတင်ရေတွက်ခဲ့သလား၊ သို့မဟုတ် “သုံးနှစ်” ကဲ့သို့သော စကားစုတွင် အားလုံးပါဝင်သည့် ရေတွက်နည်းကို အသုံးပြုခဲ့သလားဆိုသည်ကို မသိနိုင်ပါ။ ထပ်မံ၍၊ သမ္မာကျမ်းစာနှင့် လောကီခေတ်ကာလဇယားကို အမြဲတမ်း တစ်ပုံစံတည်း ချိန်ညှိ၍မရနိုင်ပါ။

Bible Chronology From Exodus to Exile

Like all other ancient time records, those of the Bible present problems. In the first place, the records are often incomplete. In the second, we cannot always be sure that we know the method by which the ancients reckoned; for example, whether they reckoned the year as beginning in the spring or the autumn, or whether inclusive reckoning was used in such a phrase as “three years.” Again, it is not always possible to synchronize Biblical with secular chronology.

ဤအကြောင်းများနှင့် အခြားဖော်ပြပေးနိုင်သည့် အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့်၊ သမ္မာကျမ်းစာ၏ ခေတ်ကာလဇယားကို ပြည့်စုံပြီး တိကျစွာ ဖန်တီးရန် မဖြစ်နိုင်ပါ။ သို့သော်၊ အထူးသဖြင့် ဟေဗြဲဘုရင်များ၏ အုပ်စိုးမှုကာလများအတွက် ယာယီခေတ်ကာလဇယားတစ်ခုကို ဖန်တီးရန် ဖြစ်နိုင်ပြီး၊ ၎င်းသည် သမ္မာကျမ်းစာလေ့လာသူများအတွက် များစွာအထောက်အကူဖြစ်စေနိုင်သည်။

For these and other reasons that might be given, it is not possible to prepare a complete and exact scheme of Bible chronology. However, it is possible to construct a tentative chronological outline, particularly for the reigns of the Hebrew kings, that can be of great help to the Bible student.

ထွက်မြောက်ရာမှ ပြည်နှင်ဒဏ်ခံရခြင်းအထိ ကာလအတွက် ထိုသို့သော ခေတ်ကာလဇယားကို စာမျက်နှာ ၃၆ နှင့် ၇၇ တွင် ဖော်ပြထားသည်။ ဤဆောင်းပါး၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ ထိုဇယားတွင်ဖော်ပြထားသော ရက်စွဲများကို ရွေးချယ်ရခြင်း၏ အကြောင်းအမျိုးမျိုးကို ဖော်ပြရန်ဖြစ်သည်။ အောက်ပါစာမျက်နှာများသည် အရင်းအမြစ်ဒေတာများကို စစ်တမ်းကောက်ယူပြီး၊ ရှေးခေတ်ကာလဇယားဖန်တီးရာတွင် ပညာရှင်များအသုံးပြုသည့် မူများနှင့် နည်းလမ်းများကို ဆွေးနွေးကာ၊ ဤသမ္မာကျမ်းစာသမိုင်းကာလ၏ ခေတ်ကာလဆိုင်ရာ ပြဿနာများအတွက် ဤမူများကို မည်သို့အသုံးချသည်ကို ရှင်းပြထားသည်။ ပညာရှင်များသည် သမ္မာကျမ်းစာ ခေတ်ကာလဇယားနှင့်ပတ်သက်၍ ၎င်းတို့၏ ကောက်ချက်များတွင် ကွဲပြားကြသည်ကို ထပ်မံဖြည့်စွက်ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ဤဆောင်းပါးသည် ယခုအခါထုတ်ဝေထားသော မည်သည့်ခေတ်ကာလဇယားကိုမျှ အပြည့်အဝဖော်ပြထားခြင်းမရှိပါ။

Such a chronological outline for the Exodus-to-Exile period is given on pages 36 and 77. The purpose of this article is to set forth reasons for the choice of the dates given in that outline. The following pages survey the source data, discuss the principles and methods used by scholars in constructing ancient chronology, and explain the application of these principles to chronological problems of this period of Bible history. It should be added that learned men have differed in their conclusions on Bible chronology, and that this article does not set forth in full any chronological scheme yet published.

၁. ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်ခြင်း

ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်ရှိ နယ်မြေ—ဣသရေလလူများသည် ကဒေရှမှ ကာနာန်ပြည်သို့ နောက်ဆုံးအကြိမ်ဦးတည်သွားသောအခါ၊ ဟောရတောင်သို့ရောက်ရှိခဲ့ပြီး၊ ထိုနေရာတွင် အာရုန်သေဆုံးခဲ့ပြီး သူတို့သည် အာရုန်အတွက် ၃၀ ရက်ကြာ ဝမ်းနည်းခြင်းပြုခဲ့သည် (တောလည်ရာ ၂၀:၂၂–၂၉)။ သူ၏သေဆုံးမှုရက်စွဲသည် ထွက်မြောက်ရာ နှစ်ပေါင်း ၄၀ မြောက်နှစ်တွင် ပဉ္စမလ၏ ပထမရက်ဖြစ်သည် (တောလည်ရာ ၃၃:၃၈)။ ထို့ကြောင့်၊ သူတို့သည် ဆဋ္ဌမလအစတွင်မတိုင်မီ ဟောရတောင်မှ မထွက်ခွာခဲ့ဟု ယူဆရသည်။ နေရာအများအပြားတွင် ရပ်နားပြီးနောက်၊ သူတို့သည် ယော်ဒန်မြစ်နှင့် သေမင်းပင်လယ်အရှေ့ဘက်ရှိ အမိုရိလူမျိုးမင်း စီဟုန်၏ နယ်မြေသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဖြတ်သန်းခွင့်ငြင်းပယ်ခံရပြီးနောက်၊ သူတို့သည် အာနုန်မှ ယဗ္ဗုတ်အထိ စီဟုန်၏ နယ်မြေကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ ထို့ပြင်၊ ယဗ္ဗုတ်မြစ်မြောက်ဘက်ရှိ ဂိလဒ်နှင့် ဗာရှံတို့ကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ထို့နောက် ယေရိခေါမြို့ရှေ့တွင် ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်သို့ ပြန်လည်စခန်းချခဲ့သည်။ ဤသည်မှာ တိုတောင်းသော စစ်ဆင်ရေးတစ်ခုဖြစ်ရမည်၊ အကြောင်းမှာ ဤဖြစ်ရပ်ပြီးနောက်၊ ဗာလံ၏ဖြစ်ရပ်၊ ဣသရေလလူများ၏ ရုပ်တုကိုးကွယ်မှုနှင့် အပြစ်ပေးခံရမှု၊ လူဦးရေစာရင်းကောက်ယူမှုတို့ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ဤအားလုံးသည် ထွက်မြောက်ရာ နှစ်ပေါင်း ၄၀ မြောက်နှစ်၏ ဆယ်တစ်လမြောက်လ၏ ပထမရက်မတိုင်မီ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် မောရှေသည် သူ၏နောက်ဆုံးမိန့်ခွန်းများကို စတင်ခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလလူများ၏ အတိတ်အတွေ့အကြုံများကို ပြန်လည်ပြောပြပြီး ၎င်းတို့၏ အနာဂတ်လမ်းစဉ်အတွက် ဆုံးမသွန်သင်ခဲ့သည် (တရားဟောရာ ၁:၃–၅)။ ထို့နောက် မောရှေသေဆုံးခဲ့ပြီး၊ ဒသမလမြောက်လအစတွင် ဖြစ်နိုင်သည်၊ အကြောင်းမှာ သူအတွက် ၃၀ ရက်ကြာ ဝမ်းနည်းခြင်းပြုပြီးနောက် (တရားဟောရာ ၃၄:၅–၈)၊ ဣသရေလလူများသည် ပထမလမြောက်လ၏ ပထမရက်များတွင် ဆက်လက်ခရီးဆက်ခဲ့ပြီး၊ ယော်ဒန်မြစ်ကို လတစ်လမြောက်ရက်နှင့် ၁၀ ရက်မြောက်ရက်တွင် ဖြတ်ကူးခဲ့သည် (ယောရှု ၄:၁၉)။ ဤကာနာန်ပြည်သို့ဝင်ရောက်မှုသည် လတစ်လမြောက်ရက်နှင့် ၁၀ ရက်မြောက်ရက်တွင်ဖြစ်ပြီး၊ ပသခါပွဲကို ၁၄ ရက်မြောက်ရက်တွင် ကျင်းပခဲ့သည်မှာ ထွက်မြောက်ရာ နှစ်ပေါင်း ၄၁ မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်သည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၇ တွင် ဖြစ်ရပ်များစာရင်းကို ကြည့်ပါ)။ ထို့ကြောင့် လှည့်လည်သွားလာမှုကာလသည် နှစ်ပေါင်း ၄၀ ပြည့်စုံသော ကာလဖြစ်ပြီး၊ အဲဂုတ္တုပြည်မှ ညသန်းခေါင်ယံ၌ လွတ်မြောက်ခြင်းမှစတင်ကာ၊ ပထမလမြောက်လ၏ ၁၅ ရက်မြောက်ရက်တွင် ကာနာန်ပြည်တွင် ပထမပသခါပွဲကျင်းပခြင်းအထိ၊ ယော်ဒန်မြစ်ဖြတ်ကူးပြီးနောက် ထွက်မြောက်ရာ နှစ်ပေါင်း ၄၁ မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်သည်။ သို့သော် မြစ်ဖြတ်ကူးမှုမတိုင်မီ အမိုရိလူမျိုးနယ်မြေကို သိမ်းပိုက်ခြင်းသည် နှစ်ပေါင်း ၄၀ မြောက်နှစ်၏ ဒုတိယသက္ကရာဇ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။

I. The Conquest of Canaan

The Territory East of the Jordan.—When the hosts of Israel turned finally from Kadesh toward the Promised Land they came to Mt. Hor, where Aaron died and where they mourned for him 30 days (Num. 20:22–29). The date of his death was the 1st day of the 5th month, in the 40th year of the Exodus (Num. 33:38). Thus, presumably, they did not leave Mt. Hor until the beginning of the 6th month. After several stops they reached the territory of Sihon, king of the Amorites, east of the Jordan and the Dead Sea. Being refused passage, they conquered Sihon’s land from the Arnon to the Jabbok. They also took the territory north of the Jabbok, that is, Gilead and Bashan (Num. 21:21–35), and then returned to camp east of the Jordan opposite Jericho. This must have been a short campaign, because after this occurred the incident of Balaam, the idolatry and punishment of the Israelites, and the numbering of the people, all before the 1st day of the 11th month of the 40th year, when Moses began his final discourses, recounting to Israel their past experiences and admonishing them as to their future course (Deut. 1:3–5). Then Moses died, probably about the beginning of the 12th month, for after mourning for him 30 days (Deut. 34:5–8) the Israelites proceeded on their way, in the first days of the first month, and crossed the Jordan on the 10th of the month (Joshua 4:19). This entry into Canaan on the 10th, and the observance of the Passover on the 14th, were obviously in the 41st year of the Exodus (see list of events in Vol. I, p. 187). Thus the period of the wanderings was one of 40 full years, extending from the midnight deliverance from Egypt on the 15th of the 1st month in the 1st year of the period, to the first Passover in the land of Canaan, following the crossing of the Jordan in the 41st year. But the conquest of Amorite territory before crossing the river occurred in the second half of the 40th year.

ဤနောက်ဆုံးရက်စွဲသည် အရေးကြီးသည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် ထွက်မြောက်ရာနှင့်ဆက်စပ်ပြီး ကာနာန်ပြည်သို့ ဝင်ရောက်မှု၏ ရက်စွဲကို သတ်မှတ်ပေးပြီး၊ စီဟုန်၏ ဟေရှဘုန်မြို့နှင့် ၎င်း၏ပတ်ဝန်းကျင်နယ်မြေကို သိမ်းပိုက်မှုမှ စတင်ရေတွက်သည့် တရားသူကြီးများခေတ်တွင် ယိဖသာ၏ ၃၀၀ နှစ်ကို အမှတ်အသားပြုသည့် အချက်တစ်ခုကို သတ်မှတ်ပေးသည်။

This last date is important because it establishes, in relation to the Exodus, the date of the entry into Canaan, and pegs down a landmark from which a period is reckoned in the time of the judges—Jephthah’s 300 years from the occupation of Sihon’s city of Heshbon and its surrounding territory.

ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်ခြင်း—ထို့ကြောင့်၊ ဤထွက်မြောက်ရာရေတွက်မှုအရ၊ နှစ်ပေါင်း ၄၁ မြောက်နှစ်တွင်၊ ယောရှုသည် မြစ်အနောက်ဘက်ရှိ နယ်မြေကို အောင်နိုင်ရန် ဣသရေလလူမျိုးစစ်တပ်များကို ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး စစ်ဆင်ရေးများစွာကို ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ သူ၏တပ်ဖွဲ့များတွင် အမိုရိလူမျိုးထံမှ မကြာသေးမီက သိမ်းပိုက်ခဲ့သော ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်နယ်မြေတွင် အခြေချမည့် အနွယ်များမှ တပ်ဖွဲ့တစ်ခုပါဝင်ခဲ့သည်။ ဤစစ်ပွဲအတွင်း နယ်မြေကို လုံးဝသိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိပါ၊ အကြောင်းမှာ ဣသရေလလူများသည် ခိုင်ခံ့သော မြို့များစွာ၏ နေထိုင်သူများကို နှင်ထုတ်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပြီး၊ ပထမစစ်ဆင်ရေးများတွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့သော နယ်မြေများစွာကိုလည်း အပြီးသတ်ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ သို့သော်၊ ဣသရေလလူများ၏ အခြေချနေထိုင်မှုကို ဆန့်ကျင်သည့် အတိုက်အခံများကို ရပ်တန့်ရန် နယ်မြေကို လုံလောက်စွာ အောင်နိုင်ခဲ့သည်။ “ယောရှုသည် တစ်ပြည်လုံးကို သိမ်းပိုက်ခဲ့” ပြီး “စစ်ပွဲမှ နယ်မြေသည် အနားယူခဲ့သည်” (ယောရှု ၁၁:၂၃) ဟုဆိုသော်လည်း၊ သူသည် ဣသရေလလူများအား “သိမ်းပိုက်ရန် နယ်မြေများစွာ ကျန်ရှိသေးသည်” (အခန်း ၁၃:၁) ဟု ပြောခဲ့သည်။ လက်နက်ကိုင်ဆန့်ကျင်မှုကို အဆုံးသတ်ပြီး အနွယ်များအား နယ်မြေခွဲဝေပေးခြင်းသည် တစ်ပြည်လုံးကို လုံးဝသိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် မတူညီပါ။ ၎င်းသည် ဒါဝိဒ်၏ ခေတ်အထိ အပြည့်အဝပြီးမြောက်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ သို့သော် ပထမအဆင့်ကို နှစ်အနည်းငယ်အတွင်း ပြီးမြောက်ခဲ့သည်။

The Conquest of Canaan Proper.—In the 41st year, then, according to this Exodus reckoning, Joshua led the armies of Israel in several campaigns to subdue the land west of the river. His forces included a contingent from the tribes that were to settle in the Transjordan territory recently won from the Amorites. The land was not completely conquered during this war, for the Israelites could not drive out the inhabitants of many of the strongly fortified cities, and many of those conquered in the first campaigns were not held permanently. Yet the country was subdued sufficiently to halt opposition to the settlement of the Israelites. Even after “Joshua took the whole land,” and “the land rested from war” (Joshua 11:23), he told the Israelites that “there remaineth yet very much land to be possessed” (ch. 13:1). Ending the armed opposition and allotting the land to the tribes was not the same thing as actually possessing the whole land; this was not accomplished fully until the time of David. But the first stage was completed in the matter of a few years.

ဂိလဂလ်နှင့် ရှိလောတွင် စည်းဝေးမှုများ—နယ်မြေအများစုကို ခွဲဝေပြီးစီးပြီးနောက်၊ ဣသရေလလူများသည် ပသခါပွဲကို ပထမဆုံးကျင်းပခဲ့ပြီး တဲတော်ကို တည်ဆောက်ခဲ့သော ဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးခဲ့သည်။ ဤအခါသမယတွင်၊ အသက်ကြီးရင့်သော ကာလပ်သည် ဟေဗြုန်ဒေသကို သူ၏ နယ်မြေခွဲဝေမှုအဖြစ် တောင်းခံခဲ့သည် (ယောရှု ၁၄:၆–၁၅)။ သူသည် ကဒေရှ-ဗာနယမှ သူလျှိုများနှင့်အတူ သွားခဲ့စဉ် (ထွက်မြောက်ရာ ဒုတိယနှစ်တွင်) အသက် ၄၀ ရှိခဲ့ပြီး၊ ယခုအခါ အသက် ၈၅ နှစ်ရှိပြီဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဤအခါသမယသည် ထွက်မြောက်ရာမှ နှစ်ပေါင်း ၄၆ သို့မဟုတ် ၄၇ မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်သည်။ ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်ရှိ ပထမစစ်ဆင်ရေးများသည် နှစ်ပေါင်း ၄၀ မြောက်နှစ်တွင် စတင်ခဲ့သောကြောင့်၊ ဤသည်မှာ ကာနာန်ပြည်စစ်ပွဲများသည် ခြောက်နှစ်မှ ခုနှစ်နှစ်ကြာ ကြာမြင့်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြသည်။ နယ်မြေကို ထပ်မံခွဲဝေခြင်း (အခန်း ၁၅–၁၇) ပြီးနောက်၊ ရှိလောတွင် တဲတော်ကို တည်ဆောက်ခဲ့သည် (အခန်း ၁၈:၁)။ ဤဖြစ်ရပ်သည် အခန်း ၁၄:၆ တွင်ဖော်ပြထားသော ဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးမှုပြီးနောက် ချက်ချင်းဖြစ်ပွားခဲ့ပါက၊ ၎င်းသည် ခုနှစ်နှစ်ကြာ စစ်ပွဲပြီးနောက် မကြာမီဖြစ်သည်။

The Assemblies at Gilgal and Shiloh.—After the division of most of the land had been completed, the Israelites assembled at Gilgal, where the Passover had first been observed and the tabernacle had been set up. On this occasion the aged Caleb asked for the region of Hebron as his allotment of territory (Joshua 14:6–15). He stated that he was 40 years old when he went with the spies from Kadesh-barnea (in the second year of the Exodus), and that now he was 85 years old. This occasion was therefore in the 46th or 47th year from the Exodus. Since the first campaigns east of the Jordan began in the 40th year, this would make the wars of Canaan last six or seven years. Further distribution of the land by lot (chs. 15–17) was followed by the setting up of the tabernacle at Shiloh (ch. 18:1). If this took place immediately after the assembly at Gilgal mentioned in ch. 14:6, it was soon after the seven-year war.

ဤဝေဖန်ချက်သည် ဟေဗြဲဘုရင်များ၏ ရက်စွဲသတ်မှတ်ချက်ကို အသုံးပြုပြီး၊ ရှောလမုန်၏ စတုတ္ထနှစ်၏ နွေဦးကို ဘီစီ ၉၆၆ တွင် ထားရှိပြီး၊ ထွက်မြောက်ရာမှ နှစ်ပေါင်း ၄၈၀ မြောက်နှစ်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ထွက်မြောက်ရာသည် ၎င်းမတိုင်မီ နှစ်ပေါင်း ၄၇၉ နှစ်ဖြစ်သော ဘီစီ ၁၄၄၅ တွင် ဖြစ်သည်၊ ထို့ကြောင့် ဟေရှဘုန်နှင့် အခြားအမိုရိလူမျိုးနယ်မြေကို ဘီစီ ၁၄၀၆ နှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး၊ ယော်ဒန်မြစ်ကို ဘီစီ ၁၄၀၅ တွင် ဖြတ်ကူးခဲ့ပြီး၊ ကာနာန်ပြည်စစ်ပွဲပြီးနောက် ဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးမှုသည် ဘီစီ ၁၄၀၀ သို့မဟုတ် ၁၃၉၉ တွင် ဖြစ်သည်။

This commentary uses a dating of the Hebrew kings that puts the spring of Solomon’s year 4 in 966 b.c., in the 480th year from the Exodus. Then the Exodus, in the 1st year of that period, 479 years earlier, was in 1445 b.c., and thus the conquest of Heshbon and the other Amorite territory late in 1406, the crossing of the Jordan in the spring of 1405, and the gathering at Gilgal after the war in Canaan, in 1400 or 1399.

ဤနောက်ဆုံးရက်စွဲ၏ မသေချာမှုသည် ကာလပ်သည် သူ၏အသက် ၈၅ နှစ်ကို နွေဦးမှရေတွက်သည်ဖြစ်စေ၊ ဆောင်းဦးမှရေတွက်သည်ဖြစ်စေ ဆိုသည့်မေးခွန်းမှ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ သူသည် ထွက်မြောက်ရာ၏ နှစ်များကို အထူးသဖြင့် ရည်ညွှန်းခြင်းမပြုခဲ့ဘဲ၊ သူ၏ကိုယ်ပိုင်အသက်ကို ရေတွက်ခဲ့သည်။ ထွက်မြောက်ရာကို ခေတ်ကာလတစ်ခုအဖြစ် ရေတွက်ခြင်းကို မောရှေအသုံးပြုခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းသည် ရက်စွဲသတ်မှတ်ရန်နည်းလမ်းအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိမနေဟု ထင်ရသည်၊ ရှောလမုန်၏ စတုတ္ထနှစ် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၆:၁) ကိစ္စမှလွဲ၍ ဖြစ်သည်။ လများကို အမြဲတမ်း အာဘိဗ် (နောက်ပိုင်းတွင် နိစန်ဟုခေါ်သည်) မှ နံပါတ်ပေးထားသော်လည်း၊ နှစ်များကို ယေဘုယျအားဖြင့် ဆောင်းဦးမှ ရေတွက်ခဲ့သည် (စာမျက်နှာ ၁၀၉၊ ၁၁၀ ကို ကြည့်ပါ)။ ဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးမှုသည် ပုံမှန်ပွဲတော်တစ်ခုတွင် ဖြစ်နိုင်သည်မှာ၊ ဘီစီ ၁၄၀၀ ၏ တဲများပွဲတော်တွင်ဖြစ်စေ၊ ဘီစီ ၁၃၉၉ ၏ ပသခါပွဲတွင်ဖြစ်စေ၊ သို့မဟုတ် ဘီစီ ၁၃၉၉ ၏ တဲများပွဲတော်တွင်ဖြစ်စေ ဖြစ်နိုင်သည်။

The uncertainty in this last date stems from the question of whether Caleb, in speaking of his age as 85, counted the years from the spring or the fall; he did not specifically refer to the years of the Exodus, but was reckoning his own age. The Exodus reckoning, as an era, was used by Moses, but it does not seem to have survived as a means of dating, except in the case of Solomon’s 4th year (1 Kings 6:1). Although the months were always numbered from Abib (later called Nisan), in the spring, the years were generally reckoned from the fall (see pp. 109, 110). The gathering at Gilgal, presumably at a regular feast, could have been at the Feast of Tabernacles in 1400 b.c., the Passover in 1399, or the Feast of Tabernacles in 1399.

ဤဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးမှုပြီးနောက်၊ တဲတော်ကို ရှိလောသို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည် (ယောရှု ၁၈:၁)၊ ထိုတွင် ကျန်ရှိသော အနွယ်များအတွက် နယ်မြေကို နောက်ဆုံးခွဲဝေပေးခဲ့သည်။ ဂိလဂလ်တွင် စည်းဝေးမှုနှင့် ရှိလောတွင် စည်းဝေးမှုအကြား ကြားကာလကို ညွှန်ပြချက်မရှိပါ။ တဲတော်ကို ဘီစီ ၁၄၀၀ ထက် စောလျင်မပြောင်းရွှေ့ခဲ့ဘဲ၊ ဘီစီ ၁၃၉၉ ထက် များစွာနောက်ကျမည်မဟုတ်ဟု ယူဆရသည်။

Following this meeting at Gilgal, the tabernacle was moved to Shiloh (Joshua 18:1), where the final allotment of territory was made to the remaining tribes. There is no indication of the interval between the meeting at Gilgal and the one at Shiloh. The tabernacle was moved not earlier than 1400, and presumably not much later than 1399.

ယောရှု၏ သေဆုံးမှုနှင့် နောက်ဆက်တွဲ ဖောက်ပြန်မှု—နောက်ထပ်ခေတ်ကာလဆိုင်ရာ အချက်တစ်ခုမှာ ယောရှုသေဆုံးမှုဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် မသေချာသော အချက်တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ သူ၏အသက်သည် ၁၁၀ နှစ်ရှိသည် (ယောရှု ၂၄:၂၉)။ စစ်ပွဲအဆုံးသတ်ပြီးနောက် “ရက်များစွာ” ကြာသောအခါ၊ ယောရှုသည် လူများကို စုရုံးပြီး၊ “ကြည့်ရှုလော့၊ ငါသည် သင်တို့အတွက် … သင်တို့၏ အနွယ်များအတွက် အမွေကို ခွဲဝေပေးခဲ့ပြီ” (ယောရှု ၂၃:၄) ဟု ပြောကာ၊ “ကြည့်ရှုလော့၊ ယနေ့ငါသည် မြေကြီးအားလုံး၏ လမ်းကို သွားနေပြီ” (အခန်း ၂၃:၁၄) ဟု နှုတ်ဆက်ခဲ့သည်။ ဤဖြစ်ရပ်သည် ဂိလဂလ်နှင့် ရှိလောတွင် နယ်မြေခွဲဝေပြီးနောက် မကြာမီဖြစ်ပွားခဲ့ပါက၊ ယောရှုသည် ကာလပ်အသက် ၈၅ နှစ်ရှိစဉ် အသက် ၁၁၀ နှစ်နီးပါးရှိခဲ့ပြီး၊ သူလျှိုများထဲမှ တစ်ဦးအဖြစ် ဆောင်ရွက်စဉ် အသက် ၆၅ နှစ်ခန့်ရှိခဲ့ပြီး၊ ဣသရေလလူများကို ကာနာန်ပြည်သို့ ဦးဆောင်စဉ် အသက်ရာနှစ်ကျော်ရှိခဲ့သည်။ သို့သော်၊ သူသည် ကာလပ်၏ အသက်ခန့်မျှရှိခဲ့ပါက၊ သူ၏သေဆုံးမှုသည် စစ်ပွဲအဆုံးသတ်ပြီး ၂၅ နှစ်အကြာတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ကာနာန်ပြည်သို့ ဝင်ရောက်မှုနှင့် ပထမတရားသူကြီးအကြား ကာလသည် မသေချာမှုများစွာရှိသည်။ မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ၊ ယောရှု၏ သေဆုံးမှုနောက်ပိုင်း ပထမတရားသူကြီးများမတိုင်မီ သိသာထင်ရှားသော ကာလတစ်ခုကို ခွင့်ပြုရမည်ဖြစ်သည်၊ အကြောင်းမှာ ယောရှု၏ မျိုးဆက်နောက်ဆက်တွဲ ဖောက်ပြန်မှုပြီးနောက်မှ ဖိနှိပ်မှုများ စတင်ခဲ့ပြီး၊ တရားသူကြီးများကို ဣသရေလလူများကို ကယ်တင်ရန် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ဖောက်ပြန်မှုသည် အလွန်လျင်မြန်စွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည် (မောရှေ၏ မြေးဖြစ်နိုင်သူ၏ သက်တမ်းအတွင်း အခြေအနေများအတွက် တရားသူကြီးမှတ်တမ်း ၁၈:၃၀ ကို ကြည့်ပါ)၊ သို့သော် ယောရှု၏ ငယ်ရွယ်သော သက်တူမျိုးဆက်များ သေဆုံးသွားရန် အနည်းဆုံး ဆယ်စုနှစ်များစွာ ကြာမြင့်ခဲ့ရမည်။ “ထိုမျိုးဆက်အားလုံးသည် ၎င်းတို့၏ ဘိုးဘေးများထံသို့ စုရုံးခံခဲ့ရပြီး၊ ၎င်းတို့နောက်တွင် ထမြောက်လာသော နောက်မျိုးဆက်သည် ထာဝရဘုရားကို မသိခဲ့သလို၊ ဣသရေလအတွက် ပြုခဲ့သော အမှုတော်များကိုလည်း မသိခဲ့ပါ” ဟူသောအခါ၊ “ဣသရေလလူများသည် မကောင်းမှုကို ပြုခဲ့ပြီး” ၎င်းတို့၏ ဘိုးဘေးများ၏ ဘုရားကို စွန့်ပစ်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ထာဝရဘုရားသည် ၎င်းတို့ကို ၎င်းတို့၏ ရန်သူများလက်သို့ အပ်နှံခဲ့ပြီး၊ ထို့နောက် တရားသူကြီးများကို ခန့်အပ်ကာ ၎င်းတို့ကို ထပ်ကျော့ကယ်တင်ပြီး ဘုရားကိုးကွယ်မှုသို့ ပြန်လည်ဦးတည်ရန် ကြိုးစားခဲ့သည် (အခန်း ၂:၁၀–၁၆ ကို ကြည့်ပါ)။

Joshua’s Death and the Ensuing Apostasy.—The next chronological item, an uncertain one, is the death of Joshua at the age of 110 (Joshua 24:29). It was “many days” after the end of the war that Joshua called the people together, and told them, “Behold, I have divided unto you … an inheritance for your tribes” (Joshua 23:4), and bade them farewell with, “Behold, this day I am going the way of all the earth” (v. 14). If this was soon after thedivision of the land at Gilgal and Shiloh, then Joshua was nearing 110 years of age at the time Caleb was 85, was about 65 when he acted as one of the 12 spies, and was a centenarian when he led the Israelites into Canaan. If, however, he was about Caleb’s age, his death took place 25 years after the end of the war. Thus the interval between the entry into Canaan and the first judge has a wide margin of uncertainty. In either case, we must allow a considerable period after Joshua’s death before the first judges, for it was after the apostasy of the generation that succeeded Joshua that the oppressions began, and the judges were raised up to deliver the Israelites. Apostasy was appallingly rapid (see on Judges 18:30 for the conditions in the lifetime of a possible grandson of Moses), but it must have taken at least several decades for the younger contemporaries of Joshua to die out. It was after “all that generation were gathered unto their fathers: and there arose another generation after them, which knew not the Lord, nor yet the works which he had done for Israel,” that “the children of Israel did evil” and forsook the God of their fathers, so that the Lord delivered them into the hands of their enemies, and then raised up judges who repeatedly delivered them and sought to bring them back to the worship of God (see ch. 2:10–16).

II. တရားသူကြီးများခေတ်

တရားသူကြီးများခေတ်၏ အချိန်ကာလသည် ဖြစ်ရပ်များအားလုံးကို ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်သည့်အတိုင်း စီစဉ်ရန်ကြိုးစားပါက ပြဿနာများရှိသည်။ ဂဏန်းများကို သံသယဝင်ရန်မလိုအပ်သော်လည်း၊ ၎င်းတို့ကို ယောရှုအုပ်စုနှင့်ဆက်စပ်ဖြစ်ရပ်များနှင့် ပထမဆမ်မြူရယ်၏အစတွင်ဖော်ပြထားသည့် ဖြစ်ရပ်များနှင့် ညှိနှိုင်းရန်ပြဿနာသည် အမျိုးမျိုးသော ထင်မြင်ယူဆချက်များနှင့် ဖြေရှင်းနည်းများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ မှတ်တမ်းသည် အလွန်အကျဉ်းချုပ်ထားသောကြောင့် တရားသူကြီးအသီးသီးနှင့် အကြားကာလဖိနှိပ်မှုများ၏ ဆက်ဆံရေးနှင့်ပတ်သက်သည့် အချက်အလက်အားလုံးကို ကျွန်ုပ်တို့မရရှိခဲ့ပါ။ တရားသူကြီးတစ်ဦး၏ဇာတ်လမ်းကို တစ်ချိန်တည်းတွင် နယ်မြေအခြားတစ်နေရာ၌ အခြားတရားသူကြီးရှိခဲ့သည်ဟု အရိပ်အမြွက်မပြဘဲ ပြောပြထားသော်လည်း၊ တစ်ချိန်တည်းတွင် တရားသူကြီးများရှိနိုင်သည့် ဖြစ်နိုင်ခြေကို ဖယ်ထုတ်ရန်မလိုအပ်ပါ။

II. The Period of the Judges

The chronology of the period of the judges presents problems if we attempt to place all the events in consecutive order. There is no need to doubt the figures, but the problem of harmonizing them with the events described in the end of the book of Joshua and the beginning of 1 Samuel has given rise to varying opinions and solutions. The account is so abbreviated that we do not have all the facts concerning the relationship between the various judges and the intervening periods of oppression. The fact that the story of one judge is told without a hint that there was any other judge in another part of the land at the same time does not rule out the possibility of contemporary judges.

တရားသူကြီးစာအုပ်၏ အချက်အလက်များ—တရားသူကြီးစာအုပ်၏ ရေးသားသူသည် ၎င်း၏ခေတ်ကာလ၏ သမိုင်းအသေးစိတ်အားလုံးကို ပေးရန်ရည်ရွယ်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ ၎င်း၏ရည်ရွယ်ချက်မှာ ဣသရေလလူမျိုးများသည် ဘုရားသခင်ကို ထပ်တလဲလဲစွန့်လွှတ်ပြီး ၎င်းတို့၏ရန်သူများလက်သို့ ကျရောက်ခဲ့ရကာ ထို့နောက်တွင် ကယ်တင်ခံရပြီး နောက်ထပ်အခွင့်အရေးတစ်ခုရရှိခဲ့သည်ကို ပြသရန်ဖြစ်သည်။ ဤဖြစ်ရပ်များသည် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဖြစ်စေ၊ သို့မဟုတ် နိုင်ငံ၏ မတူညီသောနေရာများတွင် တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဖြစ်စေ၊ စာအုပ်၏သင်ခန်းစာနှင့် မသက်ဆိုင်သောကြောင့် ရေးသားသူသည် အချိန်ကာလဆိုင်ရာ အသေးစိတ်အချက်အလက်အားလုံးကို မပေးခဲ့ပါ။ သို့သော်လည်း ၎င်းသည် တရားသူကြီးတစ်ဦးစီ၏ နှစ်အရေအတွက်နှင့် ဖိနှိပ်မှုကာလများကို ဂရုတစိုက်ထိန်းသိမ်းထားသည်။ ၎င်းတို့ကို အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြထားသည်။

The Data of the Book of Judges.—The writer of Judges did not set out to give all the details of the history of his period; his purpose was to show how the Israelites repeatedly forsook God and fell a prey to their enemies, were in turn rescued and given another opportunity. Whether these events happened successively or contemporaneously in different sections of the country had no bearing on the lesson of the book, and so the writer did not supply all the details of the timing, although he preserved carefully the number of years of each judge and of the periods of oppression. They are given as follows: ယောရှုနှင့် သူ့ထက်အသက်ရှည်သော အကြီးအကဲများ
အိပ် နှစ်
အခန်း ၂:၇

ကုရှန်-ရိရှသာင်အောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၈ နှစ်
အခန်း ၃:၈

ဩသံယေလအားဖြင့် ကယ်တင်ခြင်း၊ ပြည်သည် အနားယူသည်
၄၀ နှစ်
အခန်း ၃:၁၁

မောဘဘုရင် ဧဂလုန်အောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၁၈ နှစ်
အခန်း ၃:၁၄

ဧဟုဒ်အားဖြင့် ကယ်တင်ခြင်း၊ ပြည်သည် အနားယူသည်
၈၀ နှစ်
အခန်း ၃:၃၀

ယာဘိန်နှင့် ကာနာန်လူမျိုးများအောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၂၀ နှစ်
အခန်း ၄:၃

ဒေဗိုရာအားဖြင့် ကယ်တင်ခြင်း၊ ပြည်သည် အနားယူသည်
၄၀ နှစ်
အခန်း ၅:၃၁

မိဒျန်လူမျိုးများအောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၇ နှစ်
အခန်း ၆:၁

ဂိဒေါင်အားဖြင့် ကယ်တင်ခြင်း၊ ပြည်သည် အနားယူသည်
၄၀ နှစ်
အခန်း ၈:၂၈

အဘိမလက်သည် ဣသရေလကို အုပ်စိုးသည်
၃ နှစ်
အခန်း ၉:၂၂

တိုလသည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၂၃ နှစ်
အခန်း ၁၀:၂

ယာဣရ်သည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၂၂ နှစ်
အခန်း ၁၀:၃

အမ္မုန်လူမျိုးများနှင့် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများအောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၁၈ နှစ်
အခန်း ၁၀:၇, ၈

ယိဖသဖအားဖြင့် ကယ်တင်ခြင်း
၆ နှစ်
အခန်း ၁၂:၇

ဣဇဗန်သည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၇ နှစ်
အခန်း ၁၂:၉

ဧလုန်သည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၁၀ နှစ်
အခန်း ၁၂:၁၁

အဗဒုန်သည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၈ နှစ်
အခန်း ၁၂:၁၄

ဖိလိတ္တိလူမျိုးများအောက်တွင် ဖိနှိပ်မှု
၄၀ နှစ်
အခန်း ၁၃:၁

ရှံဆုန်သည် ဣသရေလကို အုပ်ချုပ်သည်
၂၀ နှစ်
အခန်း ၁၅:၂၀

စုစုပေါင်း ၄၁၀ နှစ်နှင့် အိပ် နှစ်

Joshua and the elders that outlived him

x years

ch. 2:7

Oppression under Cushan–rishathaim

8 “

“ 3:8

Deliverance by Othniel; the land rests

40 “

“ 3:11

Oppression by Eglon of Moab

18 “

“ 3:14

Deliverance by Ehud; the land rests

80 “

“ 3:30

Oppression by Jabin and the Canaanites

20 “

“ 4:3

Deliverance by Deborah; the land rests

40 “

“ 5:31

Oppression by the Midianites

7 “

“ 6:1

Deliverance by Gideon; the land rests

40 “

“ 8:28

Abimelech reigns over Israel

3 “

“ 9:22

Tola judges Israel

23 “

“ 10:2

Jair judges Israel

22 “

“ 10:3

Oppression by the Ammonites (and Philistines)

18 “

“ 10:7, 8

Deliverance by Jephthah

6 “

“ 12:7

Ibzan judges Israel

7 “

“ 12:9

Elon judges Israel

10 “

“ 12:11

Abdon judges Israel

8 “

“ 12:14

Oppression by the Philistines

40 “

“ 13:1

Samson judges Israel

20 “

“ 15:20

410 plus x

အိပ်စ်နှစ်များသည် မသိရှိရသောကာလကို ကိုယ်စားပြုပြီး၊ ဣသရေလလူမျိုးများသည် “ယောရှုနေ့ရက်အားလုံးနှင့် ယောရှုထက်အသက်ရှည်သော အကြီးအကဲများ၏ နေ့ရက်အားလုံးတွင် ထာဝရဘုရားကို ဝတ်ပြုခဲ့” (တရားသူကြီး ၂:၇) ကာလဖြစ်ပြီး၊ ထို့နောက် ဘုရားသခင်ကို စွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။ ပထမဖိနှိပ်မှုမတိုင်မီရှိ အိပ်စ်နှစ်များကို ဖယ်ထားလျှင်ပင်၊ ယိဖသပြောသော အမ္မုန်လူမျိုး၏ ၁၈ နှစ်ကျူးကျော်မှုအဆုံးအထိ စုစုပေါင်း ၃၁၉ နှစ်ရှိသည်။ ဤ ၃၁၉ နှစ်နှင့် အိပ်စ်သည် ၃၅၀ နှစ်သို့မဟုတ် ထို့ထက်ပို၍ဖြစ်နိုင်သည်။ တရားသူကြီးများနှင့် ဖိနှိပ်မှုကာလများ၏ စုစုပေါင်းနှစ်ပေါင်း ၄၁၀ နှစ်နှင့် အိပ်စ်သည် ၄၅၀ နှစ်ထက် ပိုများဖွယ်ရှိသည်။ ဤကာလများအားလုံးသည် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ခြင်းမဟုတ်ကြောင်း ထင်ရှားသည်။

The x years represent the unknown period, probably several decades, during which the Israelites “served the Lord all the days of Joshua, and all the days of the elders that outlived Joshua” (Judges 2:7), and then apostatized. Even leaving out the x years preceding the first oppression, we have a total of 319 years to the end of the 18 years of Ammonite invasion, which Jephthah spoke of as 300 years. This 319 plus x may well be 350 or more; and the total of 410 plus x for the whole sum of the years of the judges and the intervening periods of oppression is probably more than 450. Evidently not all these periods were successive.

အချို့ကာလများထပ်နေသည်—မှတ်တမ်းသည် တရားသူကြီးအချို့၏ အုပ်ချုပ်မှုနှင့် ဖိနှိပ်မှုကာလများသည် ထပ်နေကြောင်း ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြထားသည်။ ရှံဆုန်၏ ၂၀ နှစ်သည် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ ၄၀ နှစ်ဖိနှိပ်မှုအတွင်းတွင် ပါဝင်သည်။ အကြောင်းမှာ “သူသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးများ၏ နေ့ရက်များတွင် ဣသရေလကို ၂၀ နှစ်တရားစီရင်ခဲ့သည်” (တရားသူကြီး ၁၅:၂၀)။ ထို့ပြင်၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ဣသရေလကို ၄၀ နှစ်ဖိနှိပ်ခဲ့သည်ဟူသော ဖော်ပြချက်နှင့်ဆက်စပ်၍ (အခန်း ၁၃:၁)၊ ရှံဆုန်သည် “ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏လက်မှ ဣသရေလကို ကယ်တင်ရန် စတင်မည်” (အခန်း ၁၃:၅) ဟု ကြိုတင်ဟောပြောခံခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ရှံဆုန်၏ ၂၀ နှစ်သည် ၄၀ နှစ်အတွင်း ပါဝင်ပါက၊ စုစုပေါင်း ၄၁၀ နှစ်နှင့် အိပ်စ်မှ ၃၉၀ နှစ်နှင့် အိပ်စ်သို့ လျော့သွားသည်။

Some Periods Overlap.—The record clearly indicates an overlapping of some of these judgeships and servitudes. The 20 years of Samson fell within the 40 years of Philistine oppression, for “he judged Israel in the days of the Philistines twenty years” (Judges 15:20). Further, in connection with the statement that the Philistines oppressed Israel 40 years (ch. 13:1), it was foretold that Samson would only “begin to deliver Israel out of the hand of the Philistines” (v. 5). If, then, Samson’s 20 years are part of the 40, the total is reduced from 410 plus x to 390 plus x.

သို့သော် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ ၄၀ နှစ်ဖိနှိပ်မှုသည် အမ္မုန်လူမျိုး၏ ၁၈ နှစ်ကျွန်ခံမှုနှင့် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပုံရသည်။ အကြောင်းမှာ “ထာဝရဘုရား၏ အမျက်တော်သည် ဣသရေလအပေါ်၌ ပြင်းထန်စွာထွက်ပြီး၊ ဖိလိတ္တိလူမျိုးနှင့် အမ္မုန်လူမျိုးတို့၏လက်သို့ ရောင်းစေတော်မူသည်” (အခန်း ၁၀:၇) ဟု ဆိုထားသည်။ ထို့နောက် အမ္မုန်လူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုနှင့် ယိဖသဖြင့် ကယ်တင်ခြင်းအကြောင်းကို ဖော်ပြထားသည် (အခန်း ၁၀:၈ မှ ၁၂:၇)။ ထို့နောက် ၎င်းနောက်ဆက်တွဲအုပ်ချုပ်သော တရားသူကြီးသုံးဦး၏ ဖော်ပြချက်ကို ဆက်လက်ဖော်ပြထားပြီး၊ ၎င်းတို့သည် အရေးမပါသော ပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကာလစုစုပေါင်း ၂၅ နှစ်သာရှိသည် (အခန်း ၁၂:၈–၁၅)။ ထို့နောက် အခန်း ၁၃ သည် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ ၄၀ နှစ်ဖိနှိပ်မှုသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိပြီး၊ ရှံဆုန်၏ဘဝနှင့် ၎င်းသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုးမှ ဣသရေလကို “စတင်ကယ်တင်ပုံ” ကို ပြန်လည်ဖော်ပြသည်။ ထို့ကြောင့် ကျမ်းစာသည် ဖိလိတ္တိလူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုနှင့် အမ္မုန်လူမျိုး၏ ဖိနှိပ်မှုသည် တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ အမ္မုန်လူမျိုးများသည် ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်ရှိ တောကန္တာရနှင့် နီးသော ယော်ဒန်မြစ်အလွန်ရှိ မြေပြန့်တွင်နေထိုင်ကြပြီး၊ ဣသရေလ၏ အရှေ့ဘက်မျိုးနွယ်များအပေါ် (ဂဒ်၊ ရုဗင်၊ နှင့် မနာရှဲမျိုးနွယ်တစ်ဝက်သည် ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်တွင် နေထိုင်သည်) ၁၈ နှစ်ကြာ လုယက်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းတို့သည် ယော်ဒန်မြစ်အနောက်ဘက်ရှိ ယုဒ၊ ဗင်္ယာမိန်၊ နှင့် ဧဖရိမ်နယ်မြေသို့ ကျူးကျော်ခဲ့သည် (အခန်း ၁၀:၈, ၉၊ ကိုးကားရန် PP ၅၅၇)။ ဣသရေလလူမျိုးများသည် အရှေ့ဘက်မှ အနှောင့်အယှက်ပေးခံရသောကြောင့်၊ ၎င်းတို့၏ စုပေါင်းအင်အားကို အသုံးပြု၍ အနောက်ဘက်ရှိ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများကို ခုခံကာကွယ်ရန် အခွင့်အရေးမရခဲ့ပါ။ ဖိလိတ္တိလူမျိုးများသည် ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းတောင်ပိုင်းတွင် ယုဒနှင့် ဒန်ကို လုယက်ကာ အနောက်ဘက်မျိုးနွယ်များကို ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။

But the 40 years of the Philistines oppression seem to have been partly contemporaneous with the 18 years of servitude to the Ammonites, for it is said that “the anger of the Lord was hot against Israel, and he sold them into the hands of the Philistines, and into the hands of the children of Ammon” (ch. 10:7). Then follows the description of the Ammonite oppression and the deliverance by Jephthah (chs. 10:8 to 12:7), and after this an enumeration of the three judges who succeeded him, evidently unimportant characters of whom little more is recorded than the duration of their judgeships, totaling 25 years (ch. 12:8–15); then chapter 13 returns to the 40-year Philistine oppression to recount the life of Samson, and how he “began” to deliver Israel from the Philistines. Thus the Scripture indicates that the Philistine oppression and the Ammonite oppression were contemporaneous. The Ammonites, inhabiting the Transjordan plateau toward the edge of the desert, swept over the eastern tribes of Israel (for Gad, Reuben, and half the tribe of Manasseh lived east of the Jordan), and continued their pillaging for 18 years. Finally they invaded the territory of Judah, Benjamin, and Ephraim west of the Jordan (ch. 10:8, 9; cf. PP 557). The Israelites, thus harassed from the east, had no opportunity to employ their united strength to defend the west, where the Philistines on the southern portion of the seacoast raided Judah and Dan and threatened the western tribes.

အခြားကာလများ တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ဖွယ်ရှိသည်—တရားသူကြီးစာအုပ်တွင် အချို့ကာလများသည် တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု မှတ်တမ်းက ဖော်ပြထားသည်နှင့်အညီ၊ အခြားကာလများသည်လည်း နိုင်ငံ၏ မတူညီသောနေရာများတွင် တစ်ချိန်တည်းဖြစ်ပေါ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ သို့သော် မည်သည့်ကာလများထပ်နေသည်နှင့် မည်မျှကြာသည်ကို ကျွန်ုပ်တို့ မသိနိုင်ပါ။ တရားသူကြီးများသည် ပထဝီအနေအထားအရ ကျယ်ပြန့်စွာ ပြန့်ကျဲနေကြသည်ကို သတိပြုမိသောအခါ ဤအရာသည် ပို၍ဖြစ်နိုင်ပုံရသည်။ အိုသံယဲလသည် ယုဒမှ၊ ဒေဗောရာသည် ဧဖရိမ်မှ၊ ဗာရက်သည် နဖတာလိမှ၊ ဧဟုဒ်သည် ဗင်္ယာမိန်မှ၊ ဂိဒေါင်သည် မနာရှဲမှ၊ တိုလသည် ဣသခါမှ၊ ယဲရ်နှင့် ယိဖသသည် ယော်ဒန်မြစ်အရှေ့ဘက်ရှိ ဂိလဒ်မှ၊ ဣဘဇန်နှင့် ဧလုန်သည် ဇာဗုလုန်မှ၊ အဗဒုန်သည် ဧဖရိမ်မှ၊ ရှံဆုန်သည် ဒန်မှ ဖြစ်သည်။ ဤကာလအတွင်း မျိုးနွယ်များသည် ခါနာန်လူမျိုးများက သိမ်းပိုက်ထားသော နယ်မြေများဖြင့် ပိုင်းခြားထားသော တောင်တန်းဒေသများတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ ပြန့်ကျဲနေထိုင်ခဲ့သည်။ ခါနာန်လူမျိုးများကို ၎င်းတို့သည် နယ်မြေမှ လုံးဝမောင်းထုတ်နိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ၎င်းတို့၏ ခံတပ်များသည် မြေနိမ့်ပိုင်းရှိ ဆက်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းများကို ထိန်းချုပ်ထားသည်။ ဤတရားသူကြီးများအနက် မည်သူမျှ ဣသရေလလူမျိုးများ၏ ကြီးမားသောနယ်မြေကို အုပ်ချုပ်ခဲ့ဖွယ်မရှိပါ�। မှတ်တမ်းအရ အကျပ်အတည်းကာလတွင်ပင်၊ ကယ်တင်သူတစ်ဦးသည် ကျူးကျော်သူများကို မောင်းထုတ်ရန် တိုက်ခိုက်နေစဉ်၊ မျိုးနွယ်အားလုံးသည် ကျူးကျော်သူများကို မောင်းထုတ်ရန် စုစည်းမလာခဲ့ပါ။ အကြောင်းမှာ မျိုးနွယ်အားလုံးသည် တစ်ချိန်တည်းတွင် ဖိနှိပ်မှုခံရခြင်းမရှိသလို၊ ထို့ကြောင့် ကယ်တင်သူများသည် ဒေသဆိုင်ရာ သဘောသာရှိခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။

Other Periods Probably Contemporaneous.—It is obvious that if some of these periods in the book of Judges were contemporaneous, as the record seems to indicate, it is likely that some of the others also were simultaneous, occurring in different parts of the land, even though we cannot tell which periods overlap and for how long. This seems all the more likely when we notice that these judges were widely scattered geographically: Othniel was from Judah, Deborah from Ephraim, Barak from Naphtali, Ehud from Benjamin, Gideon from Manasseh, Tola from Issachar, Jair and Jephthah from Gilead, east of the Jordan, Ibzan and Elon from Zebulum, Abdon from Ephraim, and Samson from Dan. During this period the tribes were living in widely scattered territories largely in mountainous terrain separated by areas held by Canaanites, whom they had never succeeded in driving completely from the land, and whose fortresses held the main routes of communication in the lowlands. It is doubtful that any of these judges ruled over any large portion of the Israelites. The record reveals that even in a time of crisis, when a deliverer was fighting to repel the oppressors, not all the tribes rallied to drive out the invaders. The reason may be that not all the tribes were oppressed at any one time, and that consequently the deliverers were more or less local.

ယိဖသပြောသော ၃၀၀ နှစ်—ထို့ပြင်၊ ယိဖသပြောသော ဟေဗြဲလူမျိုးများသည် အမောရိလူမျိုး၏မြို့များကို သိမ်းပိုက်ထားသည့် ၃၀၀ နှစ်ခန့်မှန်းချက်သည် အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်ပါက、၎င်း၏အချိန်အထိ ကာလများထပ်နေရန် လိုအပ်သည်။ အကြောင်းမှာ ယောရှုနှင့် အသက်ရှည်သော အကြီးအကဲများ၏ အချိန်ကို ဖယ်ထားလျှင် စုစုပေါင်း ၃၁၉ နှစ်ရှိသည်။

Jephthah’s 300 Years.—Further, if Jephthah’s 300-year estimate of the time of the Hebrew occupation of the towns of the Amorites is anywhere near exact, there was necessarily an overlapping of the periods up to his time, for the total, excluding the time of Joshua and the surviving elders is 319 years.

ယိဖသပြောသော ၃၀၀ နှစ်ထုတ်ပြန်ချက်သည် အတိအကျဖြစ်ရန် မလိုအပ်ပါ။ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် ထိုအချိန်တွင် အမ္မုန်လူမျိုးကျူးကျော်သူများနှင့် အငြင်းပွားနေချိန်ဖြစ်ပြီး၊ အငြင်းပွားမှုအပူထဲတွင် ၎င်းသည် မှတ်တမ်းများကို ရှာဖွေရန်သို့မဟုတ် တိကျသောဂဏန်းရယူရန် မျိုးနွယ်၏ “မှတ်မိသူ” နှင့် တိုင်ပင်ရန် ရပ်တန့်မထားခဲ့ဘဲ၊ ခန့်မှန်းဂဏန်းကို အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဤဂဏန်းသည် တိကျသောကာလထက် အထက်သို့ ခန့်မှန်းထားဖွယ်ရှိသည်။ သို့သော် ယိဖသပြောချိန်တွင် ကြာခဲ့သည့်အချိန်သည် အတိအကျ ၃၀၀ နှစ်ဖြစ်နိုင်သည်။ အကယ်၍ ၎င်းသာဖြစ်ပါက၊ ထွက်မြောက်ရာကာလနှင့်ဆက်စပ်၍ တိကျသောရက်စွဲကို ကျွန်ုပ်တို့ရရှိသည်။ အကြောင်းမှာ ဟေရှဘုန်မြို့များကို အမောရိလူမျိုး၏ဘုရင် ဆိဟုန်ထံမှ ထွက်မြောက်ရာနှစ်ပေါင်း ၄၀ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် (ဘီစီ ၁၄၀၆/၀၅၊ ဤမှတ်ချက်အတွက် အသုံးပြုသော ထွက်မြောက်ရာရက်စွဲအရ) သိမ်းယူခဲ့သည်။ ထို့နောက် ထိုနယ်မြေရယူပြီးနောက် ၃၀၀ နှစ်သည် ဘီစီ ၁၁၀၇/၀၆ ဖြစ်လိမ့်မည်။

It is not necessary to assume that Jephthah’s 300-year statement was exact, since he was at the time contending with the Ammonite invaders, and in the heat of controversy he doubtless did not stop to look up any records or consult a tribal “rememberer” to get the exact figure, but used a round number. This number was likely rounded off to the hundred above the actual total rather than to less than the exact interval. But it is also possible that the elapsed time was exactly 300 years when Jephthah spoke. If it was, we have the exact date, in relation to the Exodus, since the towns of Heshbon were taken from Sihon, king of the Amorites, in the 40th year of the Exodus (1406/05 b.c., according to the dating of the Exodus utilized for this commentary). Then 300 years, inclusive, from the acquisition of that territory would be 1107/06 b.c.

နောက်ပိုင်းတရားသူကြီးများ

ဖိလိတ္ထိလူမျိုး၏ အနှစ်လေးဆယ်ကြာ ဖိနှိပ်မှုသည် ဧဗင်ဧဇာ တိုက်ပွဲဖြင့် (၁ ရှမွေလ ၇:၅-၁၄) အဆုံးသတ်ခဲ့လျှင်၊ ဤကာလကို အဆုံးသတ်ရန် ဖြစ်နိုင်ချေအရှိဆုံး ဖြစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ယေဖသာ၏ နောက်တရားသူကြီးများသည်လည်း ထပ်နေရမည်၊ ယေဖသာမတိုင်မီ တရားသူကြီးများထက် ပိုမိုကျယ်ပြန့်စွာ ထပ်နေဖွယ်ရှိသည်။ ရှံဆုန်သည် ယေဖသာ၏ တပြိုင်နက်တည်း ဖြစ်ရမည်။ ဧလိသည် အနှစ်လေးဆယ် တရားသူကြီးအဖြစ် ဆောင်ရွက်ပြီးနောက် (အခန်း ၄:၄, ၁၁, ၁၈ ကိုကြည့်ပါ) ဧဗင်ဧဇာ တိုက်ပွဲမတိုင်မီ အနှစ်နှစ်ဆယ် (အခန်း ၆:၁; ၇:၁, ၂, ၁၁-၁၄ ကိုကြည့်ပါ) သေဆုံးခဲ့ရသဖြင့် ယေဖသာ သို့မဟုတ် ရှံဆုန်ထက် အသက်ကြီးရမည်။ သေတ္တာတော်သည် ရှိလောမြို့တွင် အနှစ်သုံးရာခန့် (PP 514) ရှိခဲ့လျှင်၊ ယေဖသာ၏ အနှစ်သုံးရာစတင်ပြီး ခြောက်နှစ် သို့မဟုတ် ခုနစ်နှစ်အကြာမှ ရေတွက်ပြီး၊ ဖိလိတ္ထိလူမျိုးတို့က သိမ်းယူခဲ့သော တိုက်ပွဲသို့ ရှိလောမြို့မှ ယူဆောင်သွားခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဧလိ၏ သေဆုံးမှုသည် ဤတိုက်ပွဲအပြီး ယေဖသာခေတ်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်တည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ဖိလိတ္ထိလူမျိုးတို့က ပြန်ပေးခဲ့သော သေတ္တာတော်ကို ကိရယတ်ယာရံမြို့တွင် ထားရှိခဲ့ပြီး၊ အစ္စရေးလူမျိုးတို့က ဧဗင်ဧဇာတွင် ဖိလိတ္ထိလူမျိုးများအပေါ် အဆုံးအဖြတ်ပေးသော အောင်ပွဲရခဲ့သည့်အချိန်တွင် ထိုနေရာ၌ အနှစ်နှစ်ဆယ်ရှိခဲ့သည်။

The Later Judges.—If the 40 years of Philistine oppression ended with the battle of Ebenezer (1 Sam. 7:5–14), the most likely event to terminate this period, then the judgeships following Jephthah must have overlapped also, probably more extensively than those before him. Samson would be a contemporary of Jephthah; and Eli, who died after 40 years as judge (see ch. 4:4, 11, 18), 20 years before the battle of Ebenezer (see chs. 6:1; 7:1, 2, 11–14), must have been older than either Jephthah or Samson. If the ark was in Shiloh some 300 years (PP 514), reckoned from a point 6 or 7 years later than the beginning of Jephthah’s 300 years, and was taken from Shiloh to the battle in which it was captured by the Philistines, then the death of Eli following this battle took place about the time of Jephthah. The ark, returned by the Philistines, was placed at Kirjath-jearim, where it had been 20 years at the time the Israelites won their decisive victory over the Philistines at Ebenezer.

ထိုအချိန်တွင် ရှမွေလကို တရားသူကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည် (အခန်း ၇:၆, ၁၅-၁၇)။ ရှမွေလ၏ တရားသူကြီးသက်တမ်းကို မည်မျှကြာသည်ဟု မဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ၎င်းသည် တရားသူကြီးများ၏ ကာလတစ်ခုလုံးကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်ကို သိရှိထားသည်။ အချို့က ၎င်းသည် ရှောလု၏ ဘုရင်အဖြစ်နန်းတက်ခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်သည်ဟု ယူဆပြီး၊ ထိုအချိန်တွင် တရားသူကြီးများ၏ ဘုရားရေးရာအစိုးရအား ဘုရင်စနစ်ဖြင့် အစားထိုးခဲ့သည်။ သို့သော် အချို့က ရှမွေလ၏ သေဆုံးမှုအထိ သက်တမ်းတိုးသည်ဟု ယူဆသည်၊ အကြောင်းမှာ ဘုရင်စနစ်တည်ထောင်ပြီးနောက် တရားသူကြီးသည် အဓိကအုပ်ချုပ်သူမဟုတ်တော့သော်လည်း သူသည် တရားသူကြီးအဖြစ် ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည် (အခန်း ၇:၁၅)။ ရှမွေလ၏ အသက်နှင့်ပတ်သက်ပြီး မည်သည့်အချက်အလက်မျှ မှတ်တမ်းတင်ထားခြင်းမရှိပေ။ သို့သော် ဧလိသည် ငယ်ရွယ်သူမဟုတ်တော့သည့်အချိန်တွင် သူမွေးဖွားခဲ့သည်။ သူသည် ကလေးဘဝတွင် ဘုရားထံမှ ပထမဆုံးသတင်းစကားကို လက်ခံရရှိခဲ့သည်။ ဧလိသေဆုံးမှုမတိုင်မီ သူသည် ပရောဖက်အဖြစ် လူသိများလောက်အောင် အသက်ကြီးခဲ့သော်လည်း (အခန်း ၃)၊ အနှစ်နှစ်ဆယ်အကြာ (အခန်း ၇) တရားသူကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ခံရသည်အထိ ငယ်ရွယ်နေသေးသည်ဟု ထင်ရသည်။ သေမင်းပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းမှ တွေ့ရှိသော အပိုင်းအစတစ်ခုတွင် ၁ ရှမွေလ ၁ နှင့် ၂ အခန်းများ၏ အစိတ်အပိုင်းများပါရှိပြီး၊ ဧလိ၏ အသက်ကို ၉၀ အဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။ ၎င်းသည် သူသေဆုံးချိန်တွင်မဟုတ်ဘဲ (LXX တွင်ကဲ့သို့) ရှမွေလကို သူ့လက်အောက်သို့ အပ်နှံချိန်တွင်ဖြစ်သည် (အခန်း ၂:၂၂ ကိုကြည့်ပါ)။ ရှမွေလသည် ဧလိထံသို့ အပ်နှံခံရချိန်တွင် အသက်သုံးနှစ်ခန့်ရှိခဲ့လျှင် (၁ ရှမွေလ ၁:၂၄; cf. EGW, RH, Sept. 8, 1904)၊ ဧလိသေဆုံးချိန်တွင် အသက် ၉၈ နှစ်ရှိခဲ့လျှင် ရှမွေလသည် အနည်းဆုံး အသက် ၁၁ နှစ်ရှိခဲ့ရမည်။ ဤအပိုင်းအစသည် မူလဂဏန်းတစ်ခုကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်သော်လည်း၊ ဤယူဆချက်အပေါ် တည်ဆောက်မရနိုင်ပါ။ ရှမွေလသည် အစ္စရေးလူမျိုးတို့က ဘုရင်တစ်ပါးတောင်းဆိုမှုမတိုင်မီ သူ၏သားများထံသို့ အလုပ်တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းလွှဲပြောင်းပေးပြီးသော သက်ကြီးရွယ်အိုတစ်ဦးဖြစ်သည်အထိ တရားသူကြီးအဖြစ် သက်တမ်းရှည်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည် (အခန်း ၈:၁-၅)။ သူသည် ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှု၏ အများစုကို ဖြတ်သန်းနေထိုင်ခဲ့လျှင်၊ မှတ်တမ်းအရ ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း၊ သူသေဆုံးချိန်တွင် အလွန်အသက်ကြီးနေရမည်။ ရှမွေလသည် တရားသူကြီးများကာလနှင့် ဘုရင်စနစ်ကာလအကြား ဆက်သွယ်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၁ ရှမွေလစာအုပ်၏ ပထမပိုင်းသည် တရားသူကြီးများစာအုပ်၏ နောက်ဆုံးပိုင်း၊ ဖြစ်နိုင်ချေအားဖြင့် အခန်း ၁၀-၁၆ နှင့် တစ်ပြိုင်နက်တည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု ထင်ရသည်။

It was at that time that Samuel was made judge (ch. 7:6, 15–17). We are not told how long Samuel’s judgeship lasted, but we do know that it closed the whole period of the judges. Some take it as ending with the coronation of Saul, when the monarchy replaced the theocratic government of the judges, but some extend it to Samuel’s death, since he continued to function as a judge (ch. 7:15) although the judge was no longer the chief magistrate after the monarchy was set up. Nothing is recorded of Samuel’s age, except that he was born when Eli was no longer young; that he received his first message from God while he was still a boy; that he was old enough to be known as a prophet before Eli’s death (ch. 3), though he was apparently young enough to be passed by as judge until 20 years later (ch. 7). A fragmentary manuscript from a Dead Sea cave, containing parts of 1 Sam. 1 and 2, gives Eli’s age as 90, not at his death (as in LXX), but at some time after Samuel was placed in his care (see on ch. 2:22). If Samuel was about 3 when brought to Eli (see 1 Sam. 1:24; cf. EGW, RH, Sept. 8, 1904), he was at least 11 when Eli died at 98. This fragment may preserve an original figure, later lost, but we cannot build on this assumption. Samuel was judge long enough to be an old man who had already relinquished at least part of his work to his sons before the Israelites demanded a king (ch. 8:1–5). If he lived through the greater part of Saul’s reign, as the record indicates, he must have been very old when he died. Samuel is the link between the period of the judges and that of the monarchy. Thus it would seem that the first part of the book of 1 Samuel covers a period contemporary with the last part of the book of Judges, presumably chapters 10–16.

တရားသူကြီးများနှင့် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်

ဤတွင် ဖော်ပြထားသော ထပ်နေမှုများနှင့်အတူ၊ အနှစ်လေးဆယ်ကြာ တောလှည့်လှည့်လည်မှု၊ ကာနာန်ပြည်သိမ်းပိုက်မှု၊ ယောရှုအပြီး ရှင်ကျန်ခဲ့သော အကြီးအကဲများ၏ ကာလ၊ နောက်ဆက်တွဲ ဘုရားမဖြည့်မှု၊ တရားသူကြီးများ၏ သက်တမ်းများ၊ အချို့မှာ တစ်ပြိုင်နက်တည်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး၊ ရှမွေလ၏ တရားသူကြီးသက်တမ်းနှင့် ရှောလုနှင့် ဒါဝိဒ်၏ အုပ်စိုးမှုများသည် ၁ ဘုရင်ခံ ၆:၁ တွင်ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်အတွင်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ တရားသူကြီးများ၏ ကာလ၏ အတိအကျသက်တမ်း သို့မဟုတ် တိကျသော ထပ်နေမှုများကို တွက်ချက်ရန် နည်းလမ်းမရှိသော်လည်း၊ ဤရာဇဝင်နှင့်ကိုက်ညီသော ယာယီအကြမ်းဖျင်းတစ်ခုကို သမိုင်းဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးတွင် စာမျက်နှာ ၃၆ တွင် ထည့်သွင်းထားသည်။ ဤအကြမ်းဖျင်းသည် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်များကို ခန့်မှန်းရုံသာဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းသည် တရားသူကြီးများစာအုပ်ရှိ ဂဏန်းများကို သမိုင်းဆိုင်ရာ အခြေအနေနှင့် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို အတိအကျသက်တမ်းအဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုမှုနှင့် ကိုက်ညီသော ထပ်နေမှုများဖြင့် ကျိုးကြောင်းဆလျော်စွာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်ကြောင်း ပြသသည်။

The Judges and the 480 Years.—With such overlaps as are here indicated, it is entirely possible that the 40 years of wandering in the wilderness, the conquest of Canaan, the period of the elders that outlived Joshua, the subsequent apostasy, the various judgeships, some of them contemporaneous, including the judgeship of Samuel, and the reigns of Saul and David could have occurred within the space of 480 years, as indicated in 1 Kings 6:1. There is no way of computing exactly the length of the period of the judges, or the specific overlaps, but a tentative outline of the period that fits this chronology has been included in the article on history, on page 36. This outline is intended only as an approximation of what may have happened, but it demonstrates that the figures in the book of Judges can be reasonably interpreted by means of overlaps that agree with the historical situation and with the interpretation of the 480 years as the exact length of the period from the Exodus to and including the 4th year of Solomon.

တရားသူကြီးများ၏ ပိုရှည်သော ရာဇဝင်ကို လိုက်နာသူများနှင့် ကာလအားလုံးကို ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်စေသူများသည် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို ဖိနှိပ်မှု သို့မဟုတ် သိမ်းပိုက်မှုကာလများကို ဖယ်ထုတ်ပြီး တရားသူကြီးများ၏ အမှန်တကယ် သက်တမ်းများပေါင်းလဒ်အဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုကြသည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၉၀ ကိုကြည့်ပါ)၊ ပြီးတော့ စုစုပေါင်းကာလသည် အနှစ်ငါးရာကျော်ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ထွက်မြောက်ရာကာလကို ပိုစောသောရက်စွဲဖြစ်စေသည်။ အချို့ “အခြေခံဝါဒီ” စာရေးဆရာများက ယခင်က အသုံးပြုခဲ့သော ရက်စွဲပေးသည့်စနစ်တစ်ခုသည်၊ တရားသူကြီးများစာအုပ်ရှိ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်သော ကာလများဖြင့်၊ ထွက်မြောက်ရာမှ ရှောလမင်း၏ နှစ်လေးနှစ်မြောက်နှစ်အထိ အနှစ်ငါးရာကိုးဆယ်လေးနှစ်အထိ ရောက်ရှိသည်။ ၎င်းသည် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို “ဘုရားရေးရာနှစ်များ” ၏ စုစုပေါင်းအဖြစ် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုပြီး၊ ဘုရားခန့်အပ်သော အစိုးရအောက်တွင် အစ္စရေးလူမျိုးရှိခဲ့သည့်ကာလကို ဆိုလိုပြီး၊ ကျွန်ခံရသည့်ကာလ ခြောက်ခုနှင့် အဘိမလက်၏ သုံးနှစ်သိမ်းပိုက်မှုကို မရေတွက်ပါ။ ဧလိကို ဖိလိတ္ထိလူမျိုး၏ ကျွန်ခံမှုနှင့် ထပ်နေစေပြီး ရှမွေလကို ဧလိနှင့် ထပ်နေစေခြင်းဖြင့်၊ ၎င်းသည် ယောရှုအပြီး ဆက်ခံသူများ၏ နှစ်အိတ်စ်ကို နုတ်ယူခြင်းဖြင့် ဆယ်သုံးနှစ်အဖြစ် ရောက်ရှိသည်။ ဤအစီအစဉ်သည် သက်သေမရှိသော ယူဆချက်များကို လိုအပ်ပြီး၊ အနည်းဆုံးပြောရလျှင်၊ သမ္မာကျမ်းစာပညာရပ်လောကတွင် အဆင့်အတန်းရရှိခြင်းမရှိခဲ့ပါ။

Those who follow the longer chronology of the judges, and make all the periods consecutive throughout, interpret the 480 years as the sum of the actual judgeships, excluding the periods of oppression or usurpation (see Vol. I, p. 190), and take the total period as being more than 500 years. This results in an earlier date for the Exodus. One system of dating formerly employed by some “fundamentalist” writers, with the successive periods of the book of Judges, arrives at a total of 594 years from the Exodus to the 4th year of Solomon by interpreting the 480 years as the total number of the “years of the Theocracy” during which Israel was really under God-appointed government, not counting the six periods of servitude and the three years of the usurpation of Abimelech. By overlapping Eli with the Philistine servitude and Samuel with Eli, it arrives at the x years of Joshua’s successors as 13 years by subtraction. This scheme, which requires assumptions concerning which there is no evidence, to say the least, has never gained standing in the world of Biblical scholarship.

၁၇၀၁ ခုနှစ်မှစ၍ KJV ၏ ထုတ်ဝေမှုများစွာတွင် ပေါ်ထွက်လာသော ဘေးကပ်ရက်စွဲများသည် အာချဘုန်းတော်ကြီး အုတ်ရှာ၏ ရာဇဝင်မှ ဆင်းသက်လာပြီး၊ ၁၆၅၀ တွင် ပထမဆုံးထုတ်ဝေခဲ့သည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၇၉, ၁၉၅ ကိုကြည့်ပါ)၊ ထွက်မြောက်ရာကို ဘီစီ ၁၄၉၁ တွင်၊ ပထမဆုံးတရားသူကြီး ဩသနှလဲကို ၁၄၀၆ တွင်၊ ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှုစတင်ချိန်ကို ၁၀၉၅ တွင် သတ်မှတ်ထားသည်။ ဤဘီစီရက်စွဲသည် ထွက်မြောက်ရာမှ အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်အဖြစ် ရှောလမင်း၏ နှစ်လေးနှစ်မြောက်နှစ်ကို ၁၀၁၂ တွင်ထားပြီး ရောက်ရှိသည်။ ဤဘီစီရက်စွဲသည် ဘုရင်များအကြား အကူးအပြောင်းကာလများ (စာမျက်နှာ ၁၄၀ ကိုကြည့်ပါ) နှင့် အုတ်ရှာ၏ ခန့်မှန်းချက်အရ ဗိမာန်တော်ပြီးစီးမှု (၁၀၀၄) သည် ခရစ်တော်မွေးဖွားမှုမတိုင်မီ နှစ်တစ်ထောင်ဖြစ်သည်ဟူသော ယူဆချက်အပေါ် အခြေခံသည်။

The marginal dates that have appeared in many editions of the KJV since 1701, derived from the chronology of Archbishop Ussher, first published in 1650 (see Vol. I, pp. 179, 195), place the Exodus in 1491 b.c.; the first judge, Othniel, in 1406; and the beginning of Saul’s reign in 1095. This dating is arrived at by placing the 4th year of Solomon, as the 480th from the Exodus, in 1012 b.c. This b.c. date is based on interregna (see p. 140) between the kings, also on Ussher’s conjecture that the completion of the Temple (1004) was 1,000 years before the birth of Christ.

ပညာရှင်များစွာသည် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို မျိုးဆက်တစ်ဆယ်နှစ်ဆက်၊ တစ်ဆက်လျှင် အနှစ်လေးဆယ်အဖြစ် ခန့်မှန်းသည်ဟု ယူဆကြသည်။ ၎င်းသည် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို လုံးဝဖယ်ထုတ်လိုက်ခြင်းနှင့် ညီမျှသည်၊ အကြောင်းမှာ မျိုးဆက်တစ်ဆယ်နှစ်ဆက်၏ ခန့်မှန်းချက်သည် “အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်” ၏ တိကျသောအချိန်ဖော်ပြချက်အတွက် အခြေခံမဖြစ်နိုင်ပါ။

Many scholars regard the 480 years as merely meaning 12 generations, estimated at 40 years each. This would be equivalent to throwing out the number 480 entirely, for an estimate of 12 generations cannot be a basis for a specific time statement of an exact “480th year.”

အကယ်၍ “အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်တွင်” သည် တိကျသောနှစ်တစ်နှစ်ကို ရည်ညွှန်းရန်မဟုတ်ဘဲ ယေဘုယျခန့်မှန်းချက်တစ်ခုသာဖြစ်လျှင်၊ “ယေဟောရှဖတ်၏ ဆယ်ရှစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင်”၊ “အာတာဇာဇီ၏ သတ္တမနှစ်တွင်”၊ သို့မဟုတ် “ဇိဒကိယ၏ ဆယ်တစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင်” သည် ခန့်မှန်းချက်တစ်ခုမျှသာဖြစ်သည်ကို မည်သို့သိနိုင်မည်နည်း။ သမ္မာကျမ်းစာက တိကျသောအချိန်ဖော်ပြချက်များပေးထားပြီး၊ ဤဖော်ပြချက်များအပေါ်တွင် ပြောင်းလဲမှုမရှိဘဲ အသေးစိတ်ရာဇဝင်တစ်ခုကို တည်ဆောက်နိုင်သောအခါ၊ ၎င်းတို့သည် တိကျသောအချက်အလက်များပေါ်တွင် အခြေခံမထားဟု ယူဆရန် လုံလောက်သောအကြောင်းပြချက်မရှိပေ။ သမ္မာကျမ်းစာရေးသူများသည် တစ်ခါတစ်ရံ အထူးသဖြင့် နှစ်လေးဆယ်ကို သုံးလေ့ရှိသည်မှာ မှန်သော်လည်း၊ ဤဖြစ်နိုင်ခြေသည် အခြားဂဏန်းများနှင့် သဟဇာတဖြစ်သော တိကျသောဂဏန်းများကို ဆန့်ကျင်မထားသင့်ပါ၊ ထို့ပြင် စာရေးသူတစ်ဦးသည် ဖြစ်ရပ်တစ်ခုကို တိကျသောနှစ်တစ်နှစ်တွင် ထည့်သွင်းသောအခါ ၎င်းသည် ထိုနှစ်ကိုပင် ဆိုလိုသည်ဟု သံသယဝင်ရန် အကြောင်းမရှိပါ။

If “in the 480th year” is not meant to refer to a specific year, but to a general approximation, how are we to know that “in the eighteenth year of Jehoshaphat,” or “in the seventh year of Artaxerxes,” or “in the eleventh year of Zedekiah” is anything but an estimate? When the Bible gives exact statements of time, and on these statements can be built a detailed chronology without alteration, there seems to be no adequate reason for assuming that they are not based on exact data. It is admitted that Bible writers may use round numbers at times, especially in the case of the number 40, but such a possibility should not weigh against actual figures that harmonize with other figures to make exact synchronisms as they stand, nor is there any reason to doubt that when a writer puts an event in a certain specific year he means that very year.

သမ္မာကျမ်းစာကို တိကျသောသမိုင်းအဖြစ် လက်ခံမထားသူများစွာသည် ၎င်းတို့၏ သီအိုရီများနှင့်ကိုက်ညီအောင် ဂဏန်းများကို ၎င်းတို့စိတ်ကြိုက် ပြင်ဆင်ကြသည်မှာ မှန်ပါသည်။ အချို့သည် ၁ ဘုရင်ခံ ၆:၁ ကို အမှားအဖြစ်ယူဆပြီး တရားသူကြီးများ၏ ကာလကို ပိုတိုသောကာလများအဖြစ် လျှော့ချကြသည်။ ထွက်မြောက်ရာကို ဆယ်နှစ်ရာစု သို့မဟုတ် ဆယ်သုံးရာစုတွင် ထားရှိသူများသည် ဤသို့ပြုလုပ်ရမည်။ သို့သော် ၎င်းသည် သမ္မာကျမ်းစာအချက်အလက်များအပေါ် အခြေခံသော ရာဇဝင်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ခြင်းမဟုတ်ပါ။ ၎င်းသည် တစ်ဦးချင်းစီ၏ သီအိုရီအရ သမ္မာကျမ်းစာမှတ်တမ်းများကို ပြင်ဆင်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဤဝတ္ထုကျမ်းသည် သမ္မာကျမ်းစာကို ရှင်းပြရန် ရည်ရွယ်ထားသည်ဖြစ်ရာ၊ ၎င်းကို ပြင်ဆင်ရန်မဟုတ်သဖြင့်၊ ၎င်းတွင်ထည့်သွင်းထားသော ရာဇဝင်သည် သမ္မာကျမ်းစာဂဏန်းများအပေါ် အခြေခံရမည်။ အကယ်၍ ၎င်းတို့ကို ကျိုးကြောင်းဆီလျှော်စွာ ရှင်းပြ၍မရပါက၊ ကျွန်ုပ်တို့တွင် ပြည့်စုံသော သမ္မာကျမ်းစာရာဇဝင်မရှိဟု ဝန်ခံရမည်။ ထို့ကြောင့် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ကို ပုံတွင်ထည့်သွင်းရမည်။

It is true that many writers who do not accept the Bible as accurate history revise the figures wherever they please, to suit their own theories. Some of them reduce the time of the judges to even shorter periods by regarding 1 Kings 6:1 as an error; those who place the Exodus in the 12th or 13th century must of necessity do this. But this is not constructing a chronology based on the Bible data; it is a revision of the Bible records according to each individual’s theory. Since this commentary is intended to explain the Bible, not to revise it, any chronology incorporated into it must be based on the Biblical figures; if they cannot be explained consistently, it must be admitted that we do not have a complete Biblical chronology. Therefore the 480 years are to be included in the picture.

ဤဝတ္ထုကျမ်းသည် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်ဟူသော ရိုးရှင်းသော အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ကို အသုံးပြုထားပြီး (ဤစကားစုသည် “အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်” မဟုတ်ဘဲ “အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်” ဖြစ်သည်) တိကျပြီး စာသားအတိုင်းဖြစ်သည်ဟု ယူဆပြီး၊ ရှောလမင်း၏ နှစ်လေးနှစ်မြောက်နှစ်ဖြင့် အဆုံးသတ်သည်ဟု ယူဆသည်။ ဤရေတွက်မှုလိုအပ်သော တရားသူကြီးများ၏ ထပ်နေမှုကို အချက်အလက်များ၏ ကျိုးကြောင်းဆီလျှော်သော အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်အဖြစ် လက်ခံထားသော်လည်း၊ တရားသူကြီးများ၏ အသေးစိတ်အချက်အလက်များတွင် တရားဝင်မဖြစ်ရန် ကြိုးစားမှုမရှိပါ။ သမိုင်းဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးတွင်ရှိသော အကြမ်းဖျင်း (စာမျက်နှာ ၃၆ ကိုကြည့်ပါ) သည် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်များကို ပြသသော်လည်း၊ မည်သည့်အရာများ အမှန်တကယ်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ကို မည်သူမျှ မသိပါ၊ ထိုအချက်သည် စာဖတ်သူများအတွက် ဇာတ်လမ်း၏ တန်ဖိုးကို လျှော့ချမထားပါ။

This commentary employs the simpler interpretation of the so-called 480 years, inclusive (the phrase is not “480 years,” but “the 480th year”), as literal and exact, ending with the 4th year of Solomon as the 480th year. The overlapping of the judges, which this reckoning requires, is accepted as a reasonable interpretation of the data, but no attempt is made to be dogmatic on the details of the judgeships. The outline in the history article (see p. 36) shows what may have happened, but no one knows what actually did happen, nor does that fact diminish the value of the narrative for its readers.

ဟေဗြဲပြည်ထောင်စုဘုရင်စနစ်

ဘုရင်စနစ်၏အစသည် ရှမွေလနှင့် စောပြီးတရားသူကြီးများနှင့် ဆက်နွယ်မှုနှင့်ပတ်သက်သော ကျွန်ုပ်တို့၏ အချက်အလက်များ၏ မသေချာမှုကို (စာမျက်နှာ ၁၂၉) တွင် ရည်ညွှန်းထားပြီးဖြစ်သည်။ ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှုသက်တမ်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး သမ္မာကျမ်းစာတွင် ရှင်းလင်းသောဖော်ပြချက်မရှိပါ၊ သို့သော် ဤကာလနှင့်ပတ်သက်သော ထင်မြင်ချက်ကွဲပြားမှုသည် ၎င်း၏အစရက်စွဲကိုသာ ထိခိုက်စေမည်ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်း၏အဆုံးသည် ဒါဝိဒ်နှင့် နောက်ပိုင်းဘုရင်များ၏ အုပ်စိုးမှုများနှင့် ဆက်စပ်ပြီး သတ်မှတ်ထားသည်။

III. The United Hebrew Monarchy

Reference has been made (p. 129) to the indefiniteness of our information on the relation of the beginning of the monarchy to the time of Samuel and the earlier judges. The Old Testament contains no clear statement as to the length of Saul’s reign, but any difference of opinion on this period would affect only the date of its beginning, for its end is fixed in relation to the reigns of David and the later line of kings.

ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှုကို အမျိုးမျိုး အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုခြင်း

ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှု၏ သက်တမ်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး သမ္မာကျမ်းစာတွင်ပေးထားသော တစ်ခုတည်းသောအချက်အလက်မှာ (၁ ရှမွေလ ၁၃:၁ ကို ထိုသို့ယူဆမထားပါက; စာမျက်နှာ ၁၃၃ ကိုကြည့်ပါ) အန္တိအုတ်မြို့တွင် ပေါလုသည် ပြည်သူများနှင့် ပြောဆိုခဲ့သော တရားဒေသနာတစ်ခုတွင် ဖော်ပြခဲ့သည့် မှတ်ချက်ဖြစ်သည်။ “ထို့နောက် သူတို့သည် ဘုရင်တစ်ပါးကို တောင်းဆိုခဲ့ပြီး၊ ဘုရားသခင်သည် ဗင်္ယာမိန်အမျိုးမှ ကိစ္စသားရှောလုကို အနှစ်လေးဆယ်ကြာ ပေးအပ်ခဲ့သည်” (တမန်တော် ၁၃:၂၁)။

The Reign of Saul Variously Interpreted.—The only information given in the Bible as to the length of Saul’s rule (unless 1 Sam. 13:1 is so regarded; see p. 133) is the remark of the apostle Paul, made in an impromptu sermon at Antioch: “And afterward they desired a king: and God gave unto them Saul the son of Cis, a man of the tribe of Benjamin, by the space of forty years” (Acts 13:21).

ပေါလုသည် အခြားအချိန်ကာလနှစ်ခုကို ရည်ညွှန်းခဲ့သည်။ (၁) ဘုရားသခင်သည် အစ္စရေးလူမျိုးကို အီဂျစ်ပြည်မှ ကယ်တင်ခဲ့သည့်အခါ “အနှစ်လေးဆယ်ခန့်ကြာ တောကန္တာရတွင် ၎င်းတို့၏ အကျင့်ကို သည်းခံခဲ့သည်” နှင့် (၂) “အနှစ်လေးရာငါးဆယ်ခန့်သော ကာလ” (အခန်း ၁၃:၁၈, ၂၀; စာလုံးစောင်းဖြင့် ဖော်ပြထားသည်)။

Paul had just referred to two other time periods: (1) God’s deliverance of the Israelites from Egypt, when “about the time of forty years suffered he their manners in the wilderness,” and (2) another period of “about the space of four hundred and fifty years” (vs. 18, 20; italics supplied).

အချို့က ပေါလုသည် ဤဂဏန်းနှစ်ခုနှင့် “ခန့်” ဟူသော အရည်အသွေးသတ်မှတ်ချက်ကို အသုံးပြုထားသည့်အတွက်၊ သူသည် တတိယဂဏန်းနှင့် ထပ်မံဖော်ပြရန် ချန်လှပ်ထားခဲ့သည်ဟု ယူဆကြသည်။ သူသည် ခံတွင်းဖြည့်ပြောဆိုမှုတွင် အကြမ်းဖျင်းဂဏန်းများကို သဘာဝအတိုင်း အသုံးပြုလိမ့်မည်၊ အကြောင်းမှာ သူသည် သမိုင်းကို ရေးမနေသလို ဤဂဏန်းများအတွက် မှတ်တမ်းများကို တိုင်ပင်မနေခဲ့ပါ။ သူ၏ “အနှစ်လေးဆယ်ခန့်သောအချိန်တွင်” ဟူသော စကားစုသည် တောကန္တာရတွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော အစ္စရေးလူမျိုး၏ လှည့်လည်မှုသည် ကာဒေ့ရှတွင် ဘုရားသခင်ကို ပုန်ကန်ပြီး ပြန်လှည့်ခံရပြီးနောက် အမှန်တကယ် အနှစ်သုံးဆယ်ရှစ်နှစ်သာဖြစ်သည်ဟု (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၇ ကိုကြည့်ပါ) အကြမ်းဖျင်းဂဏန်းအဖြစ် ၄၀ ကို အသုံးပြုထားသည့် ဥပမာတစ်ခုဖြစ်သည်။

Some have concluded that, since Paul was thinking in round numbers, as indicated by the qualifying word “about” with these two numerals, he merely omitted to repeat the modifier with the third numeral; that he would naturally use round numbers in an oral summary, for he was not writing a history, or even consulting records for these figures. Even his phrase, “about the time of forty years” in the wilderness is an example of 40 used as a round number, since the duration of the Israelites’ wandering in the wilderness, after rebelling against God at Kadesh and being turned back, was actually only 38 years (see Vol. I, p. 187).

အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ တတိယဂဏန်းသည် ပထမနှစ်ခုနှင့်မတူဘဲ “ခန့်” ဟူသော အရည်အသွေးသတ်မှတ်ချက်မပါရှိသည့်အတွက်၊ အချို့က ၎င်းသည် အခြားဂဏန်းများနှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်အနေဖြင့် တိကျသောဂဏန်းတစ်ခုဖြစ်ရန် ရည်ရွယ်ထားသည်ဟု ထင်ကြသည်။ အကယ်၍ ထိုသို့ဖြစ်ပါက၊ ပေါလုသည် မည်သည့်ကာလကို ရည်ညွှန်းရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သနည်း။ အချို့က ၎င်းသည် ရှောလု၏ သေဆုံးမှုပြီးနောက် နှစ်ခုနှစ်ကျော်အကြာ ဒါဝိဒ်သည် ယုဒပြည်နှင့် အစ္စရေးနှစ်ခုစလုံးအပေါ် အုပ်စိုးမှုအထိ သက်တမ်းတိုးသည်ဟု ထင်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် ရှောလု၏ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအုပ်စိုးမှုသည် ၎င်း၏ အိမ်တော်၏ အုပ်စိုးမှုနှင့် ခွဲခြားပြီး အနှစ်လေးဆယ်ထက် နည်းပါသည်။ ပေါလုသည် ရှောလုသည် ထီးနန်းကို အနှစ်လေးဆယ်အတိအကျ သိမ်းပိုက်ထားသည်ဟု ဖော်ပြရန် ရည်ရွယ်ခဲ့သလားဟူသော မေးခွန်းကို ဖြေရှင်းမရပါ၊ ထို့ပြင် ၎င်းသည် ဇာတ်လမ်း၏ သမိုင်းဆိုင်ရာ တိကျမှုကို ထိခိုက်မည်မဟုတ်ပါ။

On the other hand, the fact that the third number, unlike the first two, is not qualified by “about” leads some to think that it was meant to be an exact number in contrast with the others. If so, what period did Paul intend it to cover? Some think that it extends to the beginning of David’s rule over both Judah and Israel, more than 7 years after the death of Saul, and hence that the personal reign of Saul, in distinction from that of his house, was less than 40 years. The question as to whether Paul meant to indicate that Saul occupied the throne exactly 40 years cannot be settled, and it does not affect the historical accuracy of the account.

ရှောလု၊ ဒါဝိဒ်နှင့် ယောနသန်၏ အသက်များ

ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှု၏ တိကျသောသက်တမ်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး စိုးရိမ်ရသည့် တစ်ခုတည်းသောအကြောင်းအမှုမှာ အနှစ်လေးဆယ်စုစုပေါင်းသည် ရှောလု၊ ဒါဝိဒ်နှင့် ယောနသန်၏ နှိုင်းယှဉ်အသက်များနှင့်ပတ်သက်ပြီး ထင်ရှားသော အခက်အခဲများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ၎င်းတို့သည် ၄၀ သည် သိသာထင်ရှားစွာ တိုသောကာလအတွက် အကြမ်းဖျင်းဂဏန်းဖြစ်ပါက ရှောင်ရှားနိုင်မည့် အခက်အခဲများဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ၄၀ သည် တိကျပါက၊ ဒါဝိဒ်သည် ရှောလုထီးနန်းတက်ပြီးနောက် ဆယ်နှစ်အကြာတွင် မွေးဖွားခဲ့သည်၊ အကြောင်းမှာ သူသည် အသက် ၃၀ တွင် ရှောလုကို ဆက်ခံခဲ့သည် (၂ ရှမွေလ ၅:၄)။ ထို့နောက်၊ အကယ်၍ သူသည် ဂိုလျတ်ကို အသက် ၁၈ နှစ်တွင် သတ်ခဲ့လျှင်—သူသည် ထိုထက်ပိုငယ်နိုင်ဖွယ်မရှိပါ—ဤဖြစ်ရပ်သည် ရှောလုအုပ်စိုးပြီး နှစ်သုံးဆယ်နီးပါးအကြာတွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ အကယ်၍ ယောနသန်သည် ထင်ရှားသောအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သော မစ်မတ်ရှတိုက်ပွဲ (၁ ရှမွေလ ၁၃, ၁၄) သည် ရှောလု၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု (၁ ရှမွေလ ၁၃:၁ ကိုကြည့်ပါ) KJV တွင် ယူဆခဲ့သည့်အတိုင်း (သို့သော် ၎င်းသည် ထိုသို့ဖော်ပြမထားပါ)၊ ယောနသန်သည် ဒါဝိဒ်မွေးဖွားမှုမတိုင်မီ ဆယ်နှစ်ခန့်တွင် အသက် ၁၈ သို့မဟုတ် ၂၀ ရှိခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။ ၎င်းသည် အသက် ၁၈ နှစ်ရှိ ဒါဝိဒ်နှင့် အသက် ၄၆ နှစ်ရှိ ယောနသန်အကြား ရင်းနှီးသော ညီအစ်ကိုကဲ့သို့သော မိတ်ဆွေရင်းချာမှုကို ဇာတ်လမ်းနှင့် လုံးဝမသဟဇာတဖြစ်စေသည်။ ထို့ပြင်၊ ဤအခြေခံပေါ်တွင်၊ ယောနသန်၏ တစ်ဦးတည်းသောသား မဖိဘိုရှတ် (သို့မဟုတ် မေရဗ်ဘာလ; ၁ ရာဇဝင်ချက် ၈:၃၄; ၉:၄၀) သည် ရှောလုနှင့် သူ၏သားများ သေဆုံးခဲ့သော တိုက်ပွဲတွင် (၂ ရှမွေလ ၄:၄; cf. ၁ ရှမွေလ ၂၉:၁, ၁၁; ၃၁:၁, ၂) အသက်ငါးနှစ်ရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ယောနသန်အသက် ၅၃ နှစ်တွင် မွေးဖွားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ရှောလု၏ ဆက်ခံသူအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသူအတွက် ၎င်း၏မျိုးဆက်ကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းရန် နည်းနည်းနောက်ကျလွန်းသည်။ ထို့ပြင် ယောနသန်သည် သူ၏ဖခင်ထီးနန်းတက်ပြီးမကြာမီတွင် အရွယ်ရောက်သူဖြစ်ခဲ့လျှင်၊ ရှောလုသည် တိုက်ပွဲတွင် သေဆုံးချိန်တွင် အနည်းဆုံး အသက် ၇၅ မှ ၈၀ ကြားရှိရမည်။ ၎င်းတို့အားလုံးသည် မဖြစ်နိုင်သည်မဟုတ်သော်လည်း၊ ၎င်းသည် ထူးခြားလွန်းသဖြင့် အောက်ပါအမြင်နှစ်ခုထဲမှ တစ်ခုကို ထောက်ခံစေသည်။ (၁) ၄၀ ဟူသော ဂဏန်းသည် ရှောလု၏ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအုပ်စိုးမှု၏ တိကျသောသက်တမ်းကို ရည်ညွှန်းခြင်းမဟုတ်ပါ၊ သို့မဟုတ် (၂) သူသည် ထီးနန်းတက်ချိန်တွင် အလွန်ငယ်ရွယ်ခဲ့ပြီး မစ်မတ်ရှတိုက်ပွဲသည် သူ၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်နှစ်မြောက်နှစ်ထက် သိသာထင်ရှားစွာ နောက်ကျခဲ့ရမည်။ ဤရှင်းပြချက်နှစ်ခုထဲမှ တစ်ခုခုသည် ရှောလုနှင့် ယောနသန်ကို ပိုမိုငယ်ရွယ်စေပြီး၊ ထင်ရှားသော အခက်အခဲများကို ဖယ်ရှားပေးနိုင်သည်။

The Ages of Saul, David, and Jonathan.—The only reason for concern with the exact length of Saul’s reign is that a total of 40 years involves apparent difficulties as to the comparative ages of Saul, David, and Jonathan, difficulties that would be avoided if 40 were a round number for a considerably shorter period. If 40 is exact, then David was born a decade after Saul came to the throne, for at the age of 30 he succeeded Saul (2 Sam. 5:4). Then, if he slew Goliath when he was as young as 18—and he could hardly have been much younger—this event took place after Saul had reigned nearly 30 years. If the battle of Michmash, in which Jonathan took a prominent part (1 Sam. 13, 14), occurred in the second year of Saul’s reign (see on 1 Sam. 13:1), as the KJV has been taken to imply (although it does not actually so state), Jonathan was presumably 18 or 20 years old about a decade before David was born. This makes the close and brotherly friendship between an 18-year-old David and a 46-year-old Jonathan seem entirely out of harmony with the narrative. Also, on this basis, Jonathan’s only son, Mephibosheth (or Merib-baal; 1 Chron. 8:34; 9:40), who was 5 years old at the time of the battle in which Saul and his sons were killed (2 Sam. 4:4; cf. 1 Sam. 29:1, 11; 31:1, 2), would have been born when Jonathan was 53. This would be rather late for Saul’s heir apparent to be providing for the succession of his line. And if Jonathan was a grown man so soon after his father’s accession, Saul must have been between 75 and 80, at the very least, when he was killed in battle. None of this is impossible, but it would seem to be so unusual as to lend weight to one of two views: (1) that the figure 40 does not refer to the exact length of the personal reign of Saul, or (2) that he was quite young at the time of his accession and that the battle of Michmash must have come considerably later than the second year of his reign. Either of these two explanations would allow Saul and Jonathan to be much younger, thus eliminating the apparent difficulties in their ages.

ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှု ကာလ ရှင်းပြချက်မျိုးစုံ
အကယ်၍ ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် အနှစ်လေးဆယ်ထက် နည်းပါက၊ ၎င်း၏ ကာလအတွက် သက်သေမည်သည်ရှိမည်နည်းဟု မေးခွန်းထွက်ပေါ်လာသည်။ ဒါဝိဒ်၏ လူမျိုးစုဆယ့်နှစ်ခုလုံးအပေါ် ဘုရင်အဖြစ် သရဖူဆောင်းခြင်းအထိ အနှစ်လေးဆယ်ကို တိုးချဲ့ပါက၊ အများဆုံး ခုနှစ်နှစ်ခွဲကို နုတ်ယူရမည်။ ၎င်းသည် ဖြစ်နိုင်သော်လည်း၊ သက်သေမပြရသေးပေ။

Various Explanations of Saul’s Reign.—If Saul’s reign was less than 40 years, the question arises as to what evidence there may be for its length. Extending the 40 years to cover the time up to the coronation of David over all twelve tribes would subtract 7 1/2 years at the most. This is possible, but of course unproved.

တစ်ကြိမ်တွင် ဂျိုးဇီဖပ်စ်က ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှုကို အနှစ်နှစ်ဆယ်သာ သတ်မှတ်သည် (Antiquities x. 8. 4)။ နောက်တစ်ကြိမ်တွင် သူက ရှောလုသည် ဆမ်မြူရယ် အသက်ရှင်နေစဉ် အနှစ်ဆယ့်ရှစ်နှစ်၊ ပရောဖက် သေဆုံးပြီးနောက် အနှစ်နှစ်ဆယ့်နှစ်နှစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြသည် (Antiquities vi. 14. 9)။ ဤနောက်ဆုံးဖော်ပြချက်တွင် လက်ရေးမူများတွင် ကွဲပြားမှုများရှိပြီး၊ လက်တင်စာသားနှစ်ခုက အနှစ်နှစ်ဆယ့်နှစ်အစား နှစ်နှစ်ဟု ဖတ်သည်၊ ထို့ကြောင့် ဤဖော်ပြချက်သည် အခြားတစ်ခုနှင့် ကိုက်ညီသည်။ အနှစ်နှစ်ဆယ့်နှစ်သည် ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ပေါလ်၏ ဖော်ပြချက်နှင့် ကိုက်ညီအောင် ခရစ်ယာန်ကူးယူသူတစ်ဦးက ပြင်ဆင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ယူဆခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းသည် သက်သက်သာသာ ယူဆချက်တစ်ခုသာဖြစ်သည်။ Antiquities x. 8. 4 မှ ဖော်ပြချက်နှင့် ပတ်သက်၍ စာသားပြဿနာမရှိပုံရသည်။

In one instance Josephus attributes to Saul a reign of only 20 years (Antiquities x. 8. 4). In another instance he has Saul reign 18 years during Samuel’s lifetime and 22 years after the death of the prophet (Antiquities vi. 14. 9). This latter statement shows variants in the manuscripts, two of the Latin texts reading 2 for 22, thus making this statement conform to the other. It has been suggested that the number 22 represents an emendation by a Christian copyist to make it conform to Paul’s statement, but this is of course merely a conjecture. There seems to be no textual question about the statement from Antiquities x. 8. 4.

ယခု၊ အကယ်၍ ရှောလုသည် အနှစ်နှစ်ဆယ်သာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပါက၊ ထီးနန်းတက်ချိန်တွင် အသက်သုံးဆယ်ရှိသူ ဒါဝိဒ် (၂ ဆမ်မြူရယ် ၅:၄) သည် ရှောလု ထီးနန်းစတင်ချိန်တွင် အသက်ဆယ်နှစ်သာ ရှိမည်။ ဒါဝိဒ်သည် ဂိုလီယတ်ကို သတ်ချိန်တွင် အသက်ဆယ့်ရှစ်နှစ်ခန့်သာ ရှိသည်ဟု ယေဘုယျသဘောတူထားသည်။ သူသည် စစ်တပ်ထဲတွင် မပါဝင်ဘဲ အိမ်တွင် သိုးထိန်းအဖြစ် ထားခံရသည်အထိ ငယ်ရွယ်သော်လည်း (၁ ဆမ်မြူရယ် ၁၇:၁၃, ၁၄, ၂၈, ၃၃, ၄၂)၊ သားရဲများကို တိုက်ခိုက်နိုင်သည်အထိ အရွယ်ရောက်ပြီး (အခန်းငယ် ၃၄-၃၇)၊ ရဲရင့်သော စစ်သည်တော်အဖြစ် ရည်ညွှန်းခံရသည် (အခန်း ၁၆:၁၈)။ ထို့ကြောင့် ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှု စတင်ချိန်နှင့် ဂိုလီယတ်နှင့် တိုက်ပွဲအကြား ရှစ်နှစ်ခန့်သာ ရှိမည်။ ဤအခြေအနေတွင် ဆမ်မြူရယ်သည် ရှောလု ထီးနန်းတက်ပြီး ဆယ့်ရှစ်နှစ်အကြာတွင် သေဆုံးနိုင်သည်။ အချို့က ဂိုလီယတ်ဖြစ်ရပ်မတိုင်မီ ဖြစ်ပျက်ခဲ့သော ဖြစ်ရပ်များအတွက် ရှစ်နှစ်သည် အနည်းငယ် တိုတောင်းသည်ဟု ယူဆကြပြီး၊ ဆမ်မြူရယ်သေဆုံးပြီးနောက် ဒါဝိဒ်သည် ဖိလိတ္တရန်များထဲတွင် တစ်နှစ်နှင့် လေးလ နေခဲ့သောကြောင့်၊ ဆမ်မြူရယ်သေဆုံးပြီးနောက် ရှောလုသေဆုံးသည်အထိ နှစ်နှစ်သာ ရှိသည်ကို ကန့်ကွက်ကြသည်။ သို့သော် ဆမ်မြူရယ်သေဆုံးပြီးနောက် ကာလသည် နှစ်နှစ်ထက် များစွာပိုမနေနိုင်ပေ၊ အကယ်၍ ၁ ဆမ်မြူရယ် ၂၅ နှင့် ၂၆ တွင် ဖြစ်ရပ်များစွာ ချန်လှပ်ထားခြင်းမရှိလျှင်။ ဆမ်မြူရယ်သေဆုံးပြီးနောက် ဒါဝိဒ်၏ ဖိလိတ္တရန်သို့ ထွက်ပြေးသွားခြင်းအထိ မှတ်တမ်းတင်ထားသော ဖြစ်ရပ်များမှာ ပါရန်သို့ သွားခြင်း၊ နာဘလ်နှင့် တွေ့ဆုံခြင်း၊ ရှောလုနှင့် ဒုတိယအကြိမ် တွေ့ဆုံခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ ဤဖြစ်ရပ်များသည် ရှစ်လထက် ပိုမလိုအပ်ပုံရသည်။

Now, if Saul reigned only 20 years, then David, who was 30 when he came to the throne (2 Sam. 5:4), would have been 10 years old at Saul’s accession. There is general agreement that David was only about 18 when he slew Goliath; he was young enough to be left at home with the sheep instead of being in the army (1 Sam. 17:13, 14, 28, 33, 42), yet old enough to fight wild beasts (vs. 34–37), and is referred to as a valiant man of war (ch. 16:18). Consequently there would be only about eight years between the beginning of Saul’s reign and the battle with Goliath. In that case Samuel could have died about 18 years after Saul’s accession. Some regard eight years as a rather short period for the events related before the Goliath incident, and similarly object to only two years between the death of Samuel and that of Saul, since David spent a year and four months of that time among the Philistines. But the interval after Samuel’s death could hardly have been much more than two years, unless 1 Sam. 25 and 26 have omitted many events. The only incidents recorded between Samuel’s death and David’s flight to Philistia are his journey to Paran, his encounter with Nabal, and his second encounter with Saul. These incidents would not seem to require more than eight months.

အချို့က ယူဆသည့်အတိုင်း၊ ၁ ဆမ်မြူရယ် ၁၃:၁ သည် ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှု ကာလ၏ မပြည့်စုံသော အပိုင်းတစ်ခုကို ဖော်ပြထားပြီး၊ မူရင်းဂဏန်းသည် နှစ်ဖြင့် အဆုံးသတ်သည်ဆိုပါက (“… နှင့် နှစ်နှစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်”၊ ၁ ဆမ်မြူရယ် ၁၃:၁ ကို ကြည့်ပါ)၊ ၎င်းသည် အနှစ်နှစ်ဆယ့်နှစ်ဖြစ်နိုင်သော်လည်း၊ အနှစ်သုံးဆယ့်နှစ်သည် အနှစ်လေးဆယ်၏ အနီးစပ်ဆုံးအရေအတွက်နှင့် ပိုကိုက်ညီပုံရသည်။ အထက်ဖော်ပြခဲ့သော တွေ့ရှိချက်များကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရာ၊ ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှုကို အနှစ်လေးဆယ်ဟု သတ်မှတ်သည့် ပေါလ်၏ ဖော်ပြချက်ကို မည်သို့လုပ်ဆောင်ရမည်နည်း။ ၎င်းသည် အနီးစပ်ဆုံးဂဏန်းဖြစ်နိုင်သည်၊ သို့မဟုတ် မဖြစ်နိုင်ပေ။ အကယ်၍ အနီးစပ်ဆုံးဂဏန်းဖြစ်ပါက၊ ဒါဝိဒ်၊ ရှောလု၊ နှင့် ယောနသန်တို့၏ အသက်အချိုးအစားများသည် ပိုမိုကျိုးကြောင်းဆီလျှော်ပုံရသည်၊ သို့သော် အုပ်ချုပ်မှု၏ တိကျသောဂဏန်းကို ဆုံးဖြတ်ရန် ကြိုးစားမှုသည် ယူဆချက်သာဖြစ်မည်။ အကယ်၍ ၎င်းသည် အနီးစပ်ဆုံးဂဏန်းမဟုတ်ပါက၊ ကာလသည် အနှစ်လေးဆယ်ဖြစ်ပြီး၊ ကျမ်းစာအချက်အလက်များအပေါ် ဤသက်တမ်းစဉ်ကို တည်ဆောက်ရန် ဆိုပါက အသက်အချိုးအစားများ၏ သဘာဝမကျသော ကွဲပြားမှုကို လက်ခံရမည်။

If, as some think, 1 Samuel 13:1 gives the incomplete remnant of a statement of the length of Saul’s reign, and the original numeral ended in two (“… and two years he reigned”; see on 1 Sam. 13:1), it could have been 22, although 32 would seem more likely as an equivalent of the round number 40. In view of the aforementioned observations, what is to be done with Paul’s statement assigning 40 years to the reign of Saul? Either this is a round number or it is not. If it is, the relative ages of David, Saul, and Jonathan can be made to appear more reasonable, but any attempt to arrive at an exact figure for the reign will be only speculation. If it is not a round number, the period is 40 years, and the unnatural disparity of ages must be accepted if we are to construct this chronology on the Bible data.

နောက်ပိုင်း သက်တမ်းစဉ်အပေါ် သက်ရောက်မှုမရှိ
မည်သည့်အခြေအနေတွင်မဆို၊ ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှု ကာလအပေါ် ထင်မြင်ချက်ကွဲပြားမှုသည် ထိုအုပ်ချုပ်မှု၏ အဆုံးသတ်ရက်စွဲ သို့မဟုတ် ဒါဝိဒ်နှင့် နောက်ပိုင်းဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်မှုရက်စွဲများအပေါ် သက်ရောက်မှုမရှိပေ။ ဣသရေလနှင့် ယုဒဘုရင်များ၏ သက်တမ်းစဉ်အတွက် မည်သည့်စနစ်ကို နှစ်သက်စေကာမူ၊ ဘီစီ ရက်စွဲသတ်မှတ်မှုသည် နောက်ပိုင်းကာလတွင် တပြိုင်နက်တည်းဖြစ်ရပ်များအပေါ် မူတည်သည်။ ထို့ကြောင့် ရှောလု၏ အုပ်ချုပ်မှုကို တိုစေခြင်းသည် ၎င်း၏ ထီးနန်းစတင်မှုကို နောက်ပိုင်းသို့ ရွှေ့ပြီး၊ တရားသူကြီးများအတွက် ထိုမျှပို၍ အချိန်ပေးမည်။

Later Chronology Not Affected.—In either case, any difference of opinion on the duration of Saul’s reign has no effect on the date of the end of that reign or on the dates of the reigns of David and the later kings. Regardless of which scheme of chronology is preferred for the kingdoms of Israel and Judah, the b.c. dating pivots on synchronisms in the latter part of the period; consequently shortening Saul’s reign would merely move his accession later, and allow that much more time for the judges.

ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှု
ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှု ကာလနှင့် ပတ်သက်၍ မေးခွန်းမရှိပေ။ ဤနေရာတွင် အနှစ်လေးဆယ်သည် အနီးစပ်ဆုံးဂဏန်းမဟုတ်မှန်း ထင်ရှားသည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းသည် ခုနှစ်နှစ်နှင့် သုံးဆယ့်သုံးနှစ်၏ ပေါင်းလဒ်ဖြစ်ပြီး၊ ဒါဝိဒ်၏ အနှစ်လေးဆယ်မြောက်နှစ်တွင် ဖြစ်ရပ်တစ်ခုကို အမှန်တကယ် ဖော်ပြထားသည် (၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၆:၃၁)။ အပိုခြောက်လ (၂ ဆမ်မြူရယ် ၅:၄, ၅) သည် ပြဿနာမဖြစ်စေပေ။ ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှုတစ်ခုလုံး၊ ဟေဗြုန်တွင် ဘုရင်ဖြစ်ချိန်မှ သေဆုံးချိန်အထိ၊ အတိအကျ အနှစ်လေးဆယ်နှင့် ခြောက်လဖြစ်နိုင်သည်။ သို့သော် ၎င်းကို ယူဆရန် မလိုအပ်ပေ၊ အကြောင်းမှာ ရှေးခေတ်ဘုရင်များ၏ အုပ်ချုပ်မှုများကို ပြက္ခဒိန်နှစ်များဖြင့် ရေတွက်လေ့ရှိသည်။ အကယ်၍ တစ်ဦးသည် ၎င်း၏ ပြက္ခဒိန်နှစ်လေးဆယ်မြောက်တွင် မည်သည့်အချိန်တွင်မဆို သေဆုံးပါက၊ ၎င်းသည် အနှစ်လေးဆယ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်၊ ဤအကြောင်းကို နောက်ပိုင်းတွင် ရှင်းပြမည် (စာမျက်နှာ ၁၃၇)။ ဒါဝိဒ်၏ “အုပ်ချုပ်မှုစတင်ခြင်း” သို့မဟုတ် “ထီးနန်းတက်ရောက်နှစ်” — ထီးနန်းတက်ချိန်မှ နောက်ထပ်နှစ်သစ်ကူးနေ့အထိ၊ ၎င်း၏ “ပထမနှစ်” စတင်မည့် ကာလဖြစ်နိုင်သည်။ (ဤအုပ်ချုပ်မှု ရေတွက်နည်းကို စာမျက်နှာ ၁၃၈, ၁၃၉ တွင် ရှင်းပြထားသည်။) အကယ်၍ ဖိလိတ္တရန်များသည် “ဘုရင်များ စစ်တိုက်ထွက်သွားသည့်” ပုံမှန်ရာသီတွင် ယေဇရေလလွင်ပြင်တွင် ရှောလုကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါက (၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၀:၁)၊ ရှောလု၏ သေဆုံးမှုနှင့် ဟေဗြုန်တွင် ဒါဝိဒ်၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုသည် နွေဦးရာသီတွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့ပြီး၊ ဒါဝိဒ်၏ ပထမပြည့်စုံသောနှစ်သည် ခြောက်လခန့်အကြာ၊ ဆောင်းဦးတွင် နှစ်သစ်ကူးနှင့်အတူ စတင်မည်ဖြစ်သည်။

The Reign of David.—There is no question about the length of David’s reign. Here 40 is obviously not a round number, for it is the sum of 7 and 33, and there is actual mention of an event in the 40th year of David (1 Chron. 26:31). The extra six months (2 Sam. 5:4, 5) offer no problem. It could be possible that David’s entire reign, from the time that he became king in Hebron until he died, was exactly 40 years and 6 months; it is not necessary, however, to suppose this, since the reigns of ancient kings were customarily counted by calendar years; and if one died at any time in his 40th calendar year, he was said to have reigned 40 years, as will be explained later (p. 137). It is more likely that the six months were his “beginning of reign,” or “accession year”—the interval between his coming to the throne and the next New Year’s Day, from which his “year 1” would begin. (This method of reckoning reigns is explained on pp. 138, 139.) If the Philistines went up against Saul in the plain of Jezreel at the usual season when “kings go out to battle” (1 Chron. 20:1), Saul’s death, followed by David’s accession in Hebron, would have occurred in the spring, and David’s first full year of reign would have begun about six months later, at the beginning of the year in the autumn.

ဒါဝိဒ်က ရှောလမင်းကို ဘုရင်အဖြစ် ခန့်အပ်ခြင်း
ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှု အဆုံးတွင်၊ “ဒါဝိဒ်သည် အိုမင်းပြီး နေ့ရက်များပြည့်စုံသောအခါ၊ သူ၏သားရှောလမင်းကို ဣသရေလအပေါ် ဘုရင်အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်” (၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၃:၁)။ ဤအချိန်တွင် သူသည် ဗိမာန်တော်ဝန်ဆောင်မှုနှင့် ဣသရေလ၏ ရေးရာများအတွက် အရာရှိများကို ခန့်အပ်ခဲ့ပြီး၊ “ထာဝရဘုရား၏ လုပ်ငန်းအားလုံးနှင့် ဘုရင်၏ ဝန်ဆောင်မှုတွင်” (အခန်း ၂၆:၃၀) ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် “ဒါဝိဒ်၏ အုပ်ချုပ်မှု အနှစ်လေးဆယ်မြောက်နှစ်တွင်” ဖြစ်ပျက်ခဲ့ပုံရသည် (အခန်းငယ် ၃၁)။ စာအုပ်၏ နောက်ဆုံးအခန်းတွင် အုပ်ချုပ်မှုကို ဟေဗြုန်တွင် ခုနှစ်နှစ်နှင့် ယေရုရှလင်တွင် သုံးဆယ့်သုံးနှစ်ဟု အနှစ်လေးဆယ်အဖြစ် အကျဉ်းချုံးဖော်ပြထားသည် (၁ ရာဇဝင်ချုပ် ၂၉:၂၇)။ ၎င်းသည် ရှောလမင်း၏ ဖခင်နှင့်အတူ ပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှုသည် အနှစ်လေးဆယ်မြောက်နှစ်၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအထိ ဆက်လက်ခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြပြီး၊ အကယ်၍ ၎င်းသည် အနှစ်လေးဆယ်တစ်မြောက်နှစ်သို့ တိုးသွားပါက၊ ဒါဝိဒ်သည် အနှစ်လေးဆယ်တစ်နှစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်ဟု ရေတွက်ခံရမည်။ ဤအနှစ်လေးဆယ်မြောက်နှစ်သည် ရှောလမင်း၏ “ထီးနန်းတက်ရောက်နှစ်” သို့မဟုတ် “အုပ်ချုပ်မှုစတင်နှစ်” အဖြစ်လည်း ရေတွက်ခံရမည်။

Solomon Made King by David.—At the end of David’s reign, “when David was old and full of days, he made Solomon his son king over Israel” (1 Chron. 23:1). At this time he appointed officers for the Temple service and for the affairs of Israel “in all the business of the Lord, and in the service of the king” (ch. 26:30). This seems to have taken place “in the fortieth year of the reign of David” (v. 31). In the last chapter of the book the reign is summarized as 7 years in Hebron and 33 in Jerusalem (1 Chron. 29:27). This would imply that Solomon’s joint reign with his father continued for part of the 40th year, for if it had extended into the 41st, David would have been reckoned as reigning 41 years. This 40th year must have been counted also as Solomon’s “accession year,” or “year of the beginning of the reign.”

ရှောလမင်း၏ နှစ်များကို ဆောင်းဦးမှ ဆောင်းဦးအထိ ရေတွက်ခြင်း

ရှောလမင်း၏ အုပ်ချုပ်မှုသည် ဘုရင်နှစ်များ၊ ဆိုလိုသည်မှာ ဘုရင်၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို ဆောင်းဦးတွင် စတင်ရေတွက်သည်ဆိုသည့် အရေးကြီးသော သဲလွန်စတစ်ခုကို ပေးသည်၊ အနည်းဆုံး ၎င်း၏ ခေတ်တွင်ဖြစ်သည်။ ဟေဗြဲပြက္ခဒိန်ဆိုင်ရာ ဆောင်းပါးတွင် (စာမျက်နှာ ၁၀၉ ကို ကြည့်ပါ) နှစ်စတင်မှု နှစ်မျိုးရှိသည်ဟု ရှင်းပြထားသည်။ ဘာသာရေးနှစ်သည် နွေဦးတွင် အဘိဗ် (နိစံ) ၏ ပထမရက်နှင့် စတင်ပြီး၊ နိုင်ငံရေးနှစ်သည် ဆောင်းဦးတွင် ဧသံီ (တိရှရိ) ၏ ပထမရက်နှင့် စတင်သည်။ လများကို အမြဲတမ်း နွေဦးမှ ရေတွက်သောကြောင့်၊ နိုင်ငံရေးဆောင်းဦးမှ ဆောင်းဦးနှစ်သည် သတ္တမလဖြင့် စတင်ပြီး၊ ဂဏန်းများသည် ၇-၁၂ နှင့် ၁-၆ အဖြစ် ဆက်လက်သွားသည်။ ထို့ကြောင့် ပထမလသည် နိုင်ငံရေးနှစ်၏ အလယ်ပိုင်းပြီးနောက် ရောက်ရှိလာသည် (စာမျက်နှာ ၁၁၆ ကို ကြည့်ပါ)။

Solomon’s Years From Autumn to Autumn.— The reign of Solomon furnishes an important clue to the reckoning of the regnal years, that is, the years of the king’s reign, as beginning in the autumn, in his day at least. It is explained in the article on the Hebrew calendar (see p. 109) that there were two beginnings of the year: The religious year began with the 1st of Abib (Nisan), in the spring, and the civil year with the 1st of Ethanim (Tishri),2 in the autumn. Since the months were always numbered from the spring, the civil fall-to-fall year began with the 7th month, with the numbers running 7–12 followed by 1–6. Thus the first month came after the middle of the civil year (see p. 116).

ဗိမာန်တော်သည် ရှောလမင်း၏ အုပ်ချုပ်မှု စတုတ္ထနှစ်၏ ဒုတိယလတွင် စတင်တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး၊ ဆယ့်တစ်နှစ်မြောက်နှစ်၏ ရှစ်လမြောက်လတွင် ပြီးစီးခဲ့သည် (၁ ဘုရင်ခံ ၆:၁, ၃၇, ၃၈)။ ရှေးခေတ်လူများသည် ရေတွက်ရာတွင် အားလုံးပါဝင်သည့်နည်းကို အသုံးပြုလေ့ရှိသည်ဆိုသည့် သက်သေပြထားသော အချက်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရာ၊ စတုတ္ထနှစ်မှ ဆယ့်တစ်နှစ်မြောက်နှစ်အထိ ကာလသည် ရှစ်နှစ်ဟု မဖော်ပြထားသည်မှာ အံ့သြစရာဖြစ်သည်။ သို့သော် စတင်ရက်နှင့် အဆုံးသတ်ရက်များကို ပေးထားသည့်အတွက်၊ ရေတွက်မှုသည် ပြည့်စုံသော အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များဖြင့် မဟုတ်ဘဲ၊ နှစ်ပတ်လည်နှစ်များဖြင့်ဖြစ်သည်ဟု ယူဆရသည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ စတင်မှုကို အမှတ်အသားပြုသော ဖြစ်ရပ်ရက်စွဲမှ ရေတွက်သည့် နှစ်များဖြစ်သည်၊ ဒုတိယလ၏ ဒုတိယရက်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ရှစ်နှစ်ကို အုပ်ချုပ်မှု၏ စတုတ္ထနှစ်၏ ဒုတိယလမှ အားလုံးပါဝင်သည့်နည်းဖြင့် ရေတွက်ပါက၊ ဗိမာန်တော်၏ ပြီးစီးမှုသည် အုပ်ချုပ်မှု၏ ဆယ့်တစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ကျရောက်သည်ဆိုပါက အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များသည် ဆောင်းဦးတွင် စတင်သည်၊ သို့သော် နွေဦးတွင် စတင်ပါက မဟုတ်ပေ။ ၎င်းသည် ရှောလမင်းၐ့ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များကို ဆောင်းဦးမှ၊ ယူဆချက်အရ တိရှရိ ၁ ရက်မှ ရေတွက်သည်ဆိုသည့် သက်သေအဖြစ် နားလည်ထားသည်။

The Temple was begun in the 2d month of the 4th year of Solomon, and was completed in the 8th month of the 11th year (1 Kings 6:1, 37, 38). In view of the well-attested fact that the ancients were in the habit of reckoning inclusively (see p. 136), it seems surprising that an interval from the 4th to the 11th year should not be expressed here as 8 years. But since the beginning and ending dates are given, it is to be presumed that the reckoning was not by complete regnal years, but by anniversary years, that is, years reckoned from the date of the event that marks the beginning, the 2d day of the 2d month. If the 7 years are reckoned inclusively from the 2d month of the 4th year of the reign, the completion of the Temple falls in the 11th year of the reign if the regnal years begin in the fall, but not if they begin in the spring. This has been understood as evidence that Solomon’s regnal years were reckoned from the autumn, presumably Tishri 1.

ရှောလမင်း၏ စတုတ္ထနှစ်ကို ထွက်မြောက်ရာနှစ်အတွက် အခြေခံအဖြစ် အသုံးပြုခြင်း

ဗိမာန်တော် တည်ဆောက်မှု စတင်သည့်ရက်စွဲ “၎င်း၏ အုပ်ချုပ်မှု စတုတ္ထနှစ်တွင်၊ ဒုတိယလ၏ ဒုတိယရက်တွင်” (၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၃:၂) သည် ထွက်မြောက်ရာအချိန်နှင့် ဆက်စပ်မှုတွင် အရေးကြီးသည်။ ဤဝတ္ထုကျမ်းတွင် အသုံးပြုသော ဘုရင်များ၏ သက်တမ်းစဉ်အရ (စာမျက်နှာ ၇၇, ၁၄၃, ၁၅၉ ကို ကြည့်ပါ)၊ ရှောလမင်း၏ အနှစ်လေးဆယ်မြောက်နှင့် နောက်ဆုံးနှစ်သည် ဘီစီ ၉၃၁/၃၀ ဖြစ်ပြီး၊ ဆောင်းဦးမှ ဆောင်းဦးအထိ ရေတွက်သည်။ ထို့ကြောင့် အုပ်ချုပ်မှု၏ စတုတ္ထနှစ်၊ သုံးဆယ့်ခြောက်နှစ် အလိုတွင်၊ ဘီစီ ၉၆၇/၆၆ ဖြစ်ပြီး၊ ယူဆချက်အရ ဆောင်းဦးနှစ်သစ်ကူးနေ့၊ သတ္တမလ၏ ပထမရက် တိရှရိဖြင့် စတင်သည်။ ဟေဗြဲလူမျိုးများသည် ၎င်းတို့၏ လများကို နွေဦးမှ အမြဲရေတွက်သောကြောင့်၊ နိုင်ငံရေးနှစ်သည် ဆောင်းဦးတွင် စတင်သော်လည်း (စာမျက်နှာ ၁၀၆ ကို ကြည့်ပါ)၊ ဒုတိယလ ဇိဖ်သည် ဘီစီ ၉၆၆ ၏ နွေဦးတွင် ရောက်ရှိသည်။

Solomon’s Fourth Year Used as Basis for Exodus Date.—This date of the beginning of the building of the Temple on “the second day of the second month, in the fourth year of his reign” (2 Chron. 3:2) is important in relation to the time of the Exodus. According to the chronology of the kings employed in this commentary (see pp. 77, 143, 159), the 40th and last year of Solomon’s reign was 931/30 b.c., counted from autumn to autumn; therefore the 4th year of the reign, 36 years earlier, was 967/66 b.c., also beginning presumably with the autumn New Year’s Day, the first of Tishri, the 7th month. Since the Hebrews always numbered their months from the spring, even though the civil year began in the fall (see p. 106), the 2d month, Zif, came in the spring of 966 b.c.

သို့သော် ဤဖြစ်ရပ်သည် ဇိဖ်လတွင် “ဣသရေလလူမျိုးများ အဲဂုတ္တုပြည်မှ ထွက်လာပြီးနောက် အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်တွင်” ဖြစ်သည်ဟုလည်း ရက်စွဲတပ်ထားသည် (၁ ဘုရင်ခံ ၆:၁)။ ထို့ကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့တွင် ရှောလမင်း၏ အုပ်ချုပ်မှုနှစ်များနှင့် ထွက်မြောက်ရာခေတ်၏ နှစ်များဆိုသည့် ရက်စွဲသတ်မှတ်မှု နှစ်ခုအကြား တပြိုင်နက်တည်းဖြစ်ရပ်တစ်ခုရှိသည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၆-၁၈၈ ကို ကြည့်ပါ)။ အဲဂုတ္တုပြည်မှ လွတ်မြောက်မှုသည် ထွက်မြောက်ရာရေတွက်မှု၏ ပထမနှစ်၏ ပထမလအလယ်တွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့သောကြောင့်၊ ထိုထွက်ခွာမှုကို အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်၏ ပထမလထက် အနှစ်လေးရာခုနှစ်ဆယ့်ကိုးနှစ် အလိုတွင်၊ ဆိုလိုသည်မှာ ဘီစီ ၁၄၄၅ ၏ နွေဦးတွင် နေရာချထားနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် ရှောလမင်း၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ပိုင်းခြားထားသော ဘုရင်များ၏ နောက်ပိုင်းအုပ်ချုပ်မှုများမှ ရက်စွဲတပ်ထားသည်နှင့်အမျှ၊ အကယ်၍ အနှစ်လေးရာရှစ်ဆယ်မြောက်နှစ်ကို တိကျသောဂဏန်းအဖြစ် လက်ခံပါက၊ ထွက်မြောက်ရာအတွက် ရက်စွဲတစ်ခုကို ပေးသည်။ ၎င်းသည် ဤဝတ္ထုကျမ်း၏ အတွဲ ၁ တွင် အသုံးပြုသော ထွက်မြောက်ရာရက်စွဲအတွက် အခြေခံဖြစ်သည် (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၉၁, ၁၉၂ ကို ကြည့်ပါ)။

But this event in the month of Zif is also dated “in the four hundred and eightieth year after the children of Israel were come out of the land of Egypt” (1 Kings 6:1). Thus we have a synchronism between two dating scales—the regnal years of Solomon and the years of the Exodus era (see Vol. I, pp. 186–188). Since the deliverance from Egypt took place in the middle of the 1st month in the 1st year of the Exodus reckoning, that departure can be placed 479 years earlier than the 1st month of the 480th year, that is, in the spring of 1445 b.c. Thus Solomon’s reign, as dated from the later reigns of the divided kingdom, gives us in turn a date for the Exodus if we accept the 480th year as an exact figure. This is the basis for the Exodus date used in Volume I of this commentary (see Vol. I, pp. 191, 192).

IV. တွက်ချက်မှုနည်းလမ်းများနှင့် နိယာမများ ဆောလမွန်မင်း ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ကွဲပြားသော နိုင်ငံတော်ကာလကို မလေ့လာမီ၊ ရှေးခေတ်အုပ်စိုးမှုများကို တွက်ချက်ရာတွင် အသုံးပြုသော နည်းလမ်းများနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် ဣသရေလနှင့် ယုဒမင်းများအကြောင်း ဆွေးနွေးရာတွင် အသုံးပြုမည့် ဝေါဟာရများနှင့် နိယာမများကို ရှင်းပြရန် ရပ်တန့်ထားရန် သင့်လျော်ပေမည်။

IV. Methods and Principles of Reckoning

Before considering the period of the divided kingdom, which followed the death of Solomon, it may be well to pause for an explanation of the methods used in reckoning ancient reigns, and of certain terms and principles that will be used in the later discussion of the reigns of Israel and Judah.

ထပ်တူကိုက်ညီမှုများပေါ်တွင် တည်ဆောက်ထားသော ခုနှစ်တွက်ချက်မှု။— ဓမ္မရာဇဝင်စာအုပ်များတွင် ခုနှစ်တွက်ချက်မှုဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ယုဒနှင့် ဣသရေလဟူသော အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံနှစ်ခု၏ အုပ်စိုးမှုများကို ထပ်တူကိုက်ညီစေသော အချိန်ဖော်ပြချက်နှစ်မျိုးဖြင့် အများအားဖြင့် ပေးထားသည်။ ထိုအချက်များမှာ (၁) ထီးနန်းတက်ရောက်မှု ထပ်တူကိုက်ညီမှုများ၊ ဆိုလိုသည်မှာ တစ်နိုင်ငံမှ မင်းတစ်ပါး၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို အခြားနိုင်ငံမှ တစ်ချိန်တည်းတွင် အုပ်စိုးနေသော မင်း၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်တစ်နှစ်နှင့် ချိတ်ဆက်ပြသည့် ဖော်ပြချက်များ၊ နှင့် (၂) အုပ်စိုးမှုကာလများ၏ အရှည်ဖြစ်သည်။ ယုဒမင်း အမာဇိယမင်း၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို ဣသရေလမင်း ယောရှ (ယေဟောရှ) ၏ အုပ်စိုးမှုကာလတွင် ဖော်ပြထားသည့် ဥပမာတစ်ခုမှာ- “ဣသရေလမင်း ယောရှ … ၏ ဒုတိယနှစ်တွင် ယုဒမင်း အမာဇိယမင်း … စတင်အုပ်စိုးခဲ့သည်။ သူသည် အုပ်စိုးစတင်သောအခါ အသက်နှစ်ဆယ့်ငါးနှစ်ရှိပြီး၊ ယေရုဆလင်မြို့တွင် နှစ်နှစ်ဆယ့်ကိုးနှစ် အုပ်စိုးခဲ့သည်” (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၄:၁, ၂)။

Chronology Built Upon Synchronisms.—The chronological data in the books of Kings are given mostly in two types of time statements aligning the reigns of the two neighboring kingdoms of Judah and Israel, that is, (1) accession synchronisms, or statements dating the accession of one king in a certain regnal year of the contemporary ruler in the other nation; and (2) the lengths of the reigns. A typical example is seen in the record of the accession of Amaziah of Judah during the reign of Jehoash (Joash) of Israel: “In the second year of Joash … king of Israel reigned Amaziah … king of Judah. He was twenty and five years old when he began to reign, and reigned twenty and nine years in Jerusalem” (2 Kings 14:1, 2).

နောက်ပိုင်းတွင် အမာဇိယသည် ယေဟောရှထက် ဆယ့်ငါးနှစ်ပိုရှည်လျားနေထိုင်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည် (အခန်းကြီး ၁၇)။ ထို့နောက် အမာဇိယ၏ အုပ်စိုးမှုကာလအတွင်း ဣသရေလမင်း ယေရောဗောမ်ဒုတိယ၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို ဖော်ပြသည့် နောက်ထပ် ထီးနန်းတက်ရောက်မှု ထပ်တူကိုက်ညီမှုတစ်ခုမှာ- “ယုဒမင်း အမာဇိယ … ၏ ဆယ့်ငါးနှစ်မြောက်နှစ်တွင် ဣသရေလမင်း ယေရောဗောမ်မင်း … သည် ဆမာရိမြို့တွင် စတင်အုပ်စိုးခဲ့ပြီး၊ အုပ်စိုးမှု အနှစ်လေးဆယ့်တစ်နှစ် ရှိခဲ့သည်” (အခန်းကြီး ၂၃)။

We are told later that Amaziah outlived Jehoash 15 years (v. 17); and then comes the next accession synchronism, the statement of the accession of the next king of Israel, Jeroboam II, during Amaziah’s reign: “In the fifteenth year of Amaziah … king of Judah Jeroboam … king of Israel began to reign in Samaria, and reigned forty and one years” (v. 23).

အခြားမင်းများအတွက်လည်း ဤကဲ့သို့ ထပ်တူကိုက်ညီမှုများ ပေးထားသည်။ မင်းတစ်ပါးစီ၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံမှ တစ်ချိန်တည်းတွင် အုပ်စိုးနေသော မင်း၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်တစ်နှစ်နှင့် ထပ်တူကိုက်ညီစေပြီး၊ အုပ်စိုးမှုကာလတစ်ခုစီ၏ အရှည်ကို ပေးထားသောကြောင့်၊ ဤအပြန်အလှန်ဆက်စပ်နေသော ထပ်တူကိုက်ညီမှုများပေါ်တွင် အခြေခံ၍ နှစ်နိုင်ငံ၏ ခုနှစ်တွက်ချက်မှု အကြမ်းဖျဉ်းကို တည်ဆောက်နိုင်သည်။ ဤခုနှစ်တွက်ချက်မှုများကို တည်ဆောက်ရန် ပုံစံတစ်ခုမှာ နှစ်ခုပြိုင်တူ နှစ်စကေးများကို ပုံစံဖြင့် စတင်ပြီး၊ ဣသရေလနှင့် ယုဒ၏ အုပ်စိုးမှုစီးရီးနှစ်ခုကို ၎င်းတို့ပေါ်တွင် ဖော်ပြရန်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့ပြုလုပ်ရာတွင် (၁) မင်းတစ်ပါးစီ၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို အခြားနိုင်ငံမှ တစ်ချိန်တည်းတွင် အုပ်စိုးနေသော မင်း၏ သက်ဆိုင်ရာနှစ်နှင့် ထပ်တူကိုက်ညီစေရမည်၊ နှင့် (၂) အုပ်စိုးမှုတစ်ခုစီ၏ မှတ်တမ်းတင်ထားသော အရှည်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရမည်။ ပုံစံမှန်ကန်ပါက၊ အုပ်စိုးမှုတစ်ခု၏ အဆုံးနှင့် နောက်တစ်ခု၏ အစသည် သမ္မာကျမ်းစာတွင် မှတ်တမ်းတင်ထားသည့်အတိုင်း အခြားနိုင်ငံ၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်တွင် ဖြစ်ပေါ်လာရမည်။

Similar synchronisms are given for the other kings. Since the accession of each is synchronized with a regnal year of his contemporary neighbor, and the length of each reign is given, it is possible to construct an outline of the chronology of the two kingdoms based on these interlocking synchronisms. A graphic method of constructing such chronologies is to start with two parallel scales of years in diagrammatic form, and to lay out on them the two series of reigns of Israel and Judah so that (1) the accession of each king is synchronized with the corresponding year of the contemporary ruler of the other kingdom, and (2) the recorded length of each reign is allowed for. If the pattern is correct, the end of each reign and the beginning of the next will come in the prescribed year of the reign of the other kingdom as recorded in the Bible.

တစ်ခါတစ်ရံ ဓမ္မရာဇဝင်စာအုပ်များရှိ ဂဏန်းများကို တစ်နည်းတည်းသာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်သည်။ ထိုအခါ ထပ်တူကိုက်ညီမှုကို ဆုံးဖြတ်ရန် လွယ်ကူသည်။ သို့သော် အခြားအခါများတွင် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုမှု တစ်ခုထက်ပို၍ ပြုလုပ်နိုင်ပြီး၊ ဖြစ်နိုင်ခြေမျိုးစုံကို စမ်းသပ်ရမည်။ အစပိုင်းတွင် ၎င်းသည် အမှားနှင့်အမှန်စမ်းသပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ အုပ်စိုးမှုအရှည်များသည် ပုံစံနှင့် မကိုက်ညီပါက၊ စာသားမှားယွင်းနေသည်ဟု အများက ယူဆခဲ့ကြသည်။ သို့သော် တွက်ချက်မှုနည်းလမ်းတစ်ခုထက်ပို၍ ပါဝင်နိုင်သည်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ဣသရေလနှင့် ယုဒတို့သည် တူညီသော စနစ်များကို မသုံးခဲ့ကြဟု ယူဆရမည်။ ဉာဏ်ရည်ဖြင့် လုပ်ဆောင်ရန်၊ ဓမ္မရာဇဝင်စာအုပ်၏ စာရေးသူ သို့မဟုတ် သူ၏ အရင်းအမြစ်များတွင် အသုံးပြုခဲ့ဖွယ်ရှိသော တွက်ချက်မှုနည်းလမ်းများနှင့် နိယာမများကို ဦးစွာ နားလည်ရန် လိုအပ်သည်။ အမာဇိယနှင့် သူ၏ တစ်ချိန်တည်းရှိ မင်းများနှင့် သက်ဆိုင်သည့် အချိန်ဖော်ပြချက်များကို ဥပမာပြရန်၊ အောက်ပါမေးခွန်းများကို ဖြေဆိုရမည်—၎င်းတို့သည် ပထမတစ်ချက်တွင် ထင်ရသလောက် ရိုးရှင်းမဟုတ်ပေ။

Sometimes the figures in Kings can be interpreted in only one way; then the alignment is easy to determine. But in other instances more than one interpretation may be made, and various possibilities must be tried out. To begin with, this is largely a trial-and-error procedure. Where the lengths of the reigns do not fit the scheme, many have concluded that the text was erroneous. But it must be considered that there is more than one method of reckoning involved, that Israel and Judah did not necessarily use the same systems. In order to work intelligently it is necessary first to understand the methods and principles of reckoning that may have been used by the writer of Kings or in his sources. To illustrate from the time statements just quoted, relating to Amaziah and his contemporaries, the following questions must be answered—and they are not so simple as they may seem at first glance.

အမာဇိယသည် ယောရှကွယ်လွန်ပြီးနောက် ဆယ့်ငါးနှစ် နေထိုင်ခဲ့သည်ဟု စာရေးသူက မည်သို့တွက်ချက်ခဲ့သနည်း။ (နောက်အပိုင်းကို ကြည့်ပါ။)

How did the writer count the 15 years that Amaziah lived after the death of Joash? (See next section.)

အမာဇိယသည် နှစ်နှစ်ဆယ့်ကိုးနှစ် အုပ်စိုးခဲ့ပါက၊ သူသေဆုံးသည့်နှစ်သည် သူ၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်၏ မည်သည့်နှစ်တွင်ဖြစ်သနည်း။ (စာမျက်နှာ ၁၃၇ ကို ကြည့်ပါ။)

If Amaziah reigned 29 years, in what year of his reign did he die? (See p. 137.)

သူ၏ ဆယ့်ငါးနှစ်မြောက်နှစ်ဟူသည် အဘယ်အဓိပ္ပာယ်ရှိသနည်း။ (စာမျက်နှာ ၁၃၈ ကို ကြည့်ပါ။) မင်း၏ “ပထမနှစ်” သည် မည်သည့်အခါ စတင်သနည်း။ (စာမျက်နှာ ၁၃၈၊ ၁၃၉ ကို ကြည့်ပါ။) ယုဒမင်း အမာဇိယ၏ ဆယ့်ငါးနှစ်မြောက်နှစ်သည် ဣသရေလမင်း ယေရောဗောမ်ဒုတိယ ထီးနန်းတက်ရောက်သည့် ဣသရေလနှစ်နှင့် အတိအကျ ထပ်တူကိုက်ညီပါသလား။ (စာမျက်�နှာ ၁၄၀ ကို ကြည့်ပါ။) ယုဒနှင့် ဣသရေလတို့သည် တူညီသော တွက်ချက်မှုစနစ်များကို အသုံးမပြုခဲ့သည့်အချက်က ဤမေးခွန်းများကို ဖြေဆိုရန် ရှုပ်ထွေးစေသည်။ ဤမေးခွန်းများကို ရှင်းပြသည့် ရှေးခေတ်တွက်ချက်မှု၏ အထွေထွေနိယာမများကို အောက်ပါစာပိုဒ်များတွင် တွေ့ရမည်။

What is meant by his 15th year? (See p. 138.)

When does a king’s “first year” begin? (See pp. 138, 139.)

Did the 15th year of Amaziah in Judah exactly coincide with the Israelite year in which Jeroboam II came to the throne? (See p. 140.)

The task of finding the answers to such questions is complicated by the fact that Judah and Israel did not employ identical systems of reckoning. The general principles of ancient reckoning that explain these questions will be found in the following paragraphs.

အကျုံးဝင်တွက်ချက်မှုဖြင့် နှစ်များကို ရေတွက်ခြင်း။— ယခင်က ထောက်ပြခဲ့သည့်အတိုင်း (အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၈၂ ကို ကြည့်ပါ)၊ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အသုံးပြုသော ရေတွက်နည်းမှာ အကျုံးဝင်တွက်ချက်မှုဖြစ်ပုံရသည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ အချိန်ကာလတစ်ခုကို တွက်ချက်ရာတွင် ပထမနှင့် နောက်ဆုံးအချိန်ယူနစ်နှစ်ခုလုံးကို ရေတွက်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဤနည်းလမ်းကို အခြားရှေးခေတ်နိုင်ငံများတွင်လည်း ယေဘုယျအားဖြင့် အသုံးပြုခဲ့သည်မှာ အရင်းအမြစ်စာရွက်စာတမ်းများတွင် ထင်ရှားစွာ ပြသထားသည်။ အီဂျစ်ရေးထွင်းစာတစ်ခုတွင် ဒွါဒသမလ၏ စတုတ္ထရက်တွင် ယဇ်ပုရောဟိတ်မ တစ်ဦး ကွယ်လွန်သွားပြီး၊ သူမ၏ ဆက်ခံသူသည် ဆယ့်ငါးရက်မြောက်နေ့တွင် ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး၊ “ဆယ့်နှစ်ရက် ကုန်လွန်သွားသောအခါ” ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင်ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် စတုတ္ထရက်ပြီးနောက် ဆယ့်နှစ်ရက် ကုန်လွန်ပါက ဆယ့်ခြောက်ရက်မြောက်နေ့ဖြစ်မည်ဟု ပြောကြမည်။ ဂရိလူမျိုးများသည်လည်း ဤအကျုံးဝင်တွက်ချက်မှုနည်းကို လိုက်နာခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် အိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲများကြားရှိ လေးနှစ်ကာလ သို့မဟုတ် အိုလံပီယဒ်ကို ပင်တာတဲရစ် (ဆိုလိုသည်မှာ ငါးနှစ်ကာလ) ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ပြီး၊ အခြားသော အလားတူ ဂဏန်းဝေါဟာရများကိုလည်း အသုံးပြုခဲ့သည်။ ရောမလူမျိုးများသည်လည်း သာမန်အသုံးပြုမှုတွင် အကျုံးဝင်တွက်ချက်မှုကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့တွင် နွန်ဒီနီ (နိုနပ်စ်မှ၊ ကိုးခုမြောက်) ဟုခေါ်သော စျေးနေ့များရှိပြီး၊ ကိုးရက်မြောက်တိုင်း၊ အကျုံးဝင်ရေတွက်မှုဖြင့်၊ အမှန်တကယ်တွင် ရှစ်ရက်မြောက်တိုင်း၊ ရှေးခေတ်ပြက္ခဒိန်များတွင် အက္ခရာ A မှ H အထိ ဖော်ပြထားသည်။

Years Counted by Inclusive Reckoning.—As already pointed out (see Vol. I, p. 182), the common mode of counting employed in the Bible seems to have been inclusive reckoning, that is, counting both the first and the last unit of time in calculating an interval. This method was also used generally by other ancient nations, as is shown unmistakably by source documents. An Egyptian inscription recording the death of a priestess on the 4th day of the 12th month relates that her successor arrived on the 15th, “when 12 days had elapsed.” Today, we would say that when 12 days had elapsed after the 4th, the date would be the 16th. The Greeks followed the same inclusive method. They called the Olympiad, or the four-year period between the Olympic Games, a pentaeteris (five-year period), and used other similar numerical terms. The Romans also, in common usage, reckoned inclusively; they had nundinae (from nonus, ninth), or market days, every ninth day, inclusive, actually every eight days, as indicated on ancient calendars by the letters, A through H.

သင်္ချာပညာရှင်များနှင့် နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်များသည် ဤတွက်ချက်မှုသည် သင်္ချာအရ မတိကျကြောင်း သတိပြုမိခဲ့သော်လည်း၊ ၎င်းသည် ယနေ့ခေတ်အာရှတွင်ပင် ဆက်လက်တည်ရှိနေသည့်အတိုင်း သာမန်စကားပြောများတွင် တည်ရှိခဲ့သည်။ အနောက်နိုင်ငံများတွင် ခေတ်သစ်အမှတ်အသားများမှာ ဥရောပဘာသာစကားအချို့တွင် “ရှစ်ရက်” ဟူသော စကားစုသည် တစ်ပတ်ကို ဆိုလိုခြင်း၊ ကက်သလစ်ဘာသာတွင် “အော့တိတ်” ဟူသော ဝေါဟာရသည် သန့်ရှင်းသောနေ့ပြီးနောက် တစ်ပတ်အကြာ နေ့ကို ဆိုလိုခြင်း၊ ဂီတအချက်အလတ်များဖြစ်သည့် အော့တိတ်၊ တတိယ၊ ပဉ္စမစသည့် အချက်များ၊ နှင့် ဆေးပညာအသုံးအနှုန်းဖြစ်သည့် “တာတီယန်ဖျား” သည် နှစ်ရက်ခြားတစ်ကြိမ် ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်သော ဖျားနာမှုကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။

Of course mathematicians and astronomers were aware that the reckoning was mathematically inexact, but it persisted in common parlance, as it has even down to the present day in the Orient. Modern vestiges in the West are the phrase “eight days,” meaning a week in some European languages; the Catholic term “octave” of a festival, meaning the day coming one week after the holy day; the musical intervals, such as octave, third, fifth, etc.; and even the medical term “tertian fever,” meaning a fever recurring every other day.

အကျုံးဝင်ရေတွက်မှု၏ သမ္မာကျမ်းစာတွင် အထင်ရှားဆုံး သာဓကမှာ ဓမ္မသစ်ကျမ်းတွင် ရှိသည် (တမန်တော်များ ၁၀:၃၀ ကို ကြည့်ပါ၊ ၇၂ နာရီကာလကို “လေးရက်အကြာက” ဟု ရေတွက်ထားပြီး “သုံးရက်” မဟုတ်ပေ)၊ သို့သော် ဓမ္မဟောင်းကျမ်းတွင် ဥပမာတစ်ခုမှာ ၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၈:၉, ၁၀ တွင် ရှိသည်။ ဆမာရိမြို့ဝိုင်းမှုသည် ဟေဇကိယ၏ စတုတ္ထနှစ်မှ ဆဌမနှစ်အထိ ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး၊ ၎င်းသည် ဟောရှေယ၏ သတ္တမနှစ်မှ နဝမနှစ်နှင့် ညီမျှသည်ဟု ဖော်ပြထားပြီး၊ သို့သော် မြို့ကို “သုံးနှစ်ကုန်ဆုံးချိန်တွင်” သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ခေတ်သစ်အသုံးပြုမှုတွင် ကျွန်ုပ်တို့သည် ရိုးရိုးနုတ်ယူမှုဖြင့် နှစ်နှစ်ဟု ပြောကြမည်။ သမ္မာကျမ်းစာရေးသူသည် အကျုံးဝင်ရေတွက်မှုကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်မှာ ထင်ရှားသည် (စတုတ္ထ၊ ပဉ္စမ၊ နှင့် ဆဌမနှစ်များကို သုံးနှစ်ဟု စုစုပေါင်းရေတွက်သည်)။

The clearest Biblical demonstration of inclusive counting is in the New Testament (see on Acts 10:30 where a period of 72 hours is reckoned as “four days ago,” not “three”), but an Old Testament example is in 2 Kings 18:9, 10. The siege of Samaria lasted from the fourth to the sixth year of Hezekiah, which is equated with the seventh to the ninth year of Hoshea, and yet the city is said to have been taken “at the end of three years.” In modern usage we would say two years, by straight subtraction. Obviously the Bible writer reckoned inclusively (years four, five, and six totaling three years).

ဟေဗြဲယောကျ်ားလေးတစ်ဦးကို “ရှစ်ရက်သား” ဖြစ်သောအခါ အရေဖျားလှီးပေးရသည် (ကမ္ဘာဦး ၁၇:၁၂)၊ ဆိုလိုသည်မှာ “ရှစ်ရက်မြောက်နေ့တွင်” (ဝတ်ပြုရာ ၁၂:၃)။ အလားတူ လုကာ၌လည်း အရေဖျားလှီးခြင်းကို “ရှစ်ရက်မြောက်နေ့တွင်” သို့မဟုတ် “ရှစ်ရက်ပြည့်မြောက်သောအခါ” ဟု ပြောထားသည် (လုကာ ၁:၅၉; ၂:၂၁)။ “ရှစ်ရက်ပြည့်မြောက်သောအခါ” (သို့မဟုတ် “ရှစ်ရက်ကုန်ဆုံးချိန်တွင်”၊ RSV) သည် မွေးဖွားသည့်နေ့မှ ရှစ်ရက်ပြည့်ပြည့်ဝဝဟု မဆိုလိုဘဲ၊ ရှစ်ရက်အကျုံးဝင်ဟု ထင်ရှားသည်။

A Hebrew boy was circumcised when “eight days old” (Gen. 17:12), that is, “in the eighth day” (Lev. 12:3). Similarly Luke speaks of circumcision “on the eighth day” or “when eight days were accomplished” (Luke 1:59; 2:21). Evidently “when eight days were accomplished” (or “at the end of eight days,” RSV) does not mean eight full days from the date of birth, but eight inclusive.

ယေရောဗောင်နှင့်မင်း ၂ သည် သူ၏ဖခင် ယေဟောရှပြီးနောက် ယုဒပြည်၏အမာဇိယမင်း၏ ၁၅ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် နန်းတက်ခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၄:၂၃)။ အမာဇိယသည် ယေဟောရှသေဆုံးပြီးနောက် ၁၅ နှစ်ထပ်မံအသက်ရှင်ခဲ့သည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၄:၁၇)။ ခေတ်သစ်စာဖတ်သူတစ်ဦးသည် ၁၅ နှင့် ၁၅ ကို စိတ်ထဲတွက်လျှင် အမာဇိယ၏ ၃၀ နှစ်မြောက်နှစ်သို့ ရောက်ရှိမည်ဖြစ်သော်လည်း အမာဇိယသည် ၂၉ နှစ်သာလျှင် အုပ်စိုးခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၂)။ အကျိုးဆက်အရေအတွက်သည် အကောင်းဆုံးရှင်းပြချက်ဖြစ်သည်၊ အကြောင်းမှာ ၁၅ နှစ်သည် အကျိုးဆက်အရ ၁၅ နှစ်မြောက်နှစ်မှ ၂၉ နှစ်မြောက်နှစ်သို့ ရောက်ရှိပြီး ထိုနှစ်တွင် သူသေဆုံးခဲ့ပုံရသည်။

Jeroboam II of Israel succeeded his father Jehoash in the 15th year of Amaziah of Judah (2 Kings 14:23), and Amaziah “lived after the death of Jehoash … of Israel fifteen years” (2 Kings 14:17). A modern reader would mentally add 15 to 15, reaching Amaziah’s 30th year, yet Amaziah reigned only 29 years (v. 2). Inclusive reckoning is again the most logical explanation, since 15 years, inclusive, from the 15th year is the 29th, in which he evidently died.

အခြားဥပမာများလည်းရှိသည်။ ရှောလမုန်သေဆုံးပြီးနောက် ရေဟောဗောင်သည် အခွန်ဝန်ထုပ်ကို လျှော့ချပေးရန် လူထုက တောင်းဆိုခဲ့ရာ သူသည် လူထုအား “သုံးရက်စောင့်ပါ” (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၂:၅) ဟု ပြောပြီး “သုံးရက်ပြီးနောက်” ဆုံးဖြတ်ချက်အတွက် ပြန်လာရန် ပြောခဲ့သည် (၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၀:၅)။ လူထုသည် “သုံးရက်မြောက်နေ့တွင်” ပြန်လာခဲ့ပြီး၊ မင်းကြီးက “သုံးရက်မြောက်နေ့တွင် ငါ့ထံသို့ ပြန်လာပါ” ဟု ချိန်းဆိုထားသည့်အတိုင်း ဖြစ်သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၂:၁၂; ၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၀:၁၂)။ ဧသတာသည် ရှုရှန်မြို့၏ ယုဒလူများအား သူမကို မင်းကြီးထံ ဖိတ်ကြားခြင်းမရှိဘဲ သွားမည့်အရေးအတွက် ဆုတောင်းရန်နှင့် အစာရှောင်ရန် တောင်းဆိုခဲ့ပြီး “သုံးရက်မြောက်နေ့တွင်” မင်းကြီးထံ သွားခဲ့သည် (ဧသတာ ၄:၁၆; ၅:၁)။ သုံးရက်ကာလသည် သုံးရက်မြောက်နေ့တွင် ပြီးဆုံးသည်မှာ ထင်ရှားပြီး၊ ကျွန်ုပ်တို့တွက်နည်းအတိုင်း သုံးရက်ပြည့်စုံပြီးနောက်မဟုတ်ပေ။

There are other examples. When, at the death of Solomon, Rehoboam was petitioned to lighten the tax burden, he told the people to depart “for three days” (1 Kings 12:5) and then return for his decision “after three days” (2 Chron. 10:5). They came “the third day, as the king had appointed, saying, Come to me again the third day” (1 Kings 12:12; cf. 2 Chron. 10:12). Esther asked the Jews of Shushan to fast, and by implication, to pray, for her before she went in to the king unbidden, and then she approached the king “on the third day” (Esther 4:16; 5:1). Obviously a period of “three days” ended on the third day, not after the completion of the three days, as we would reckon it.

ဤအရာအားလုံးသည် ယေရှု၏ ကားစင်ရိုက်ခံရခြင်းနှင့် သုံးရက်အကြာ ထမြောက်ခြင်းအကြားရှိ သုံးရက်ကာလ၏ ပြဿနာဟု ယူဆထားသည့်အရာကို ရှင်းပြသည်။ ကျမ်းချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။

All this serves to explain the supposed difficulty in the three days between the crucifixion and resurrection of Jesus. The texts are as follows:

“သုံးရက်အတွင်း”
“သုံးရက်ပြီးနောက်”
“သုံးရက်မြောက်နေ့”

မဿဲ ၂၆:၆၁; ၂၇:၄၀
၂၇:၆၃ (၁၂:၄၀၊ နှင့် ၃ ည)
၉:၃၁; ၁၀:၃၄; ၁၆:၂၁; ၁၇:၂၃; ၂၀:၁၉; ၂၇:၆၄

မာကု ၁၄:၅၈ (အတွင်း)
၈:၃၁

လုကာ
၉:၂၂; ၂၄:၇, ၂၁, ၄၆

“In three days”

“After three days”

“The third day”

Matt. 26:61; 27:40

27:63 (12:40, & 3 nights)

9:31; 10:34; 16:21; 17:23; 20:19; 27:64

Mark 14:58 (within)

8:31

Luke

9:22; 24:7, 21, 46

John 2:19-21

ဤကျမ်းချက်များမှ ထင်ရှားသည်မှာ “သုံးရက်အတွင်း”၊ “သုံးရက်ပြီးနောက်” နှင့် “သုံးရက်နှင့် သုံးည” တို့သည် “သုံးရက်မြောက်နေ့” နှင့် တူညီသည်။ မဿဲတစ်ဦးသည် တူညီသောကာလအတွက် ဤသုံးမျိုးလုံးကို အသုံးပြုသည်။ သောကြာနေ့ညနေမှ တနင်္ဂနွေနံနက်အထိကာလသည် အကျိုးဆက်အရေအတွက်ဖြင့် သုံးရက်ဖြစ်သည်။ ဤတွက်နည်းသည် သမ္မာကျမ်းကာလတွင် သာမန်ထုံးတမ်းဖြစ်ပြီး နိုင်ငံများစွာတွင် ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုခဲ့သည်ကို ထင်ရှားသည်ဖြစ်ရာ၊ ခေတ်သစ်အနောက်တိုင်းတွက်နည်းအတိုင်း သုံးရက်ပြည့် ၂၄ နာရီအပြည့်အဖြစ် နားလည်ရန် ကြိုးစားခြင်းသည် အချည်းနှီးဖြစ်သည်။ ထိုသို့ပြုလုပ်ခြင်းသည် သမိုင်းအသုံးပြုမှုနှင့် သမ္မာကျမ်းဖော်ပြချက်ကို ချိုးဖောက်ပြီး၊ သာမန်စကားပြောနှင့် သမ္မာကျမ်းရှိဥပမာများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားလျှင် မရှိအပ်သော အခက်အခဲကို ဖန်တီးသည်။

It is obvious from these texts that “in three days,” “after three days,” and even “three days and three nights” are all equivalent to “on the third day.” One writer (Matthew) uses all three phrases for the same period. The interval from Friday afternoon to Sunday morning is three days, by inclusive reckoning. Since it is clear that this mode of counting was the common practice in Bible times, and widespread in many countries, it is useless to try to understand this period as three full 24-hour days, according to the modern Western habit of counting. To do so violates both historical usage and Biblical statement, and creates a difficulty that would not exist if the ordinary usage of common speech and of examples in the Bible be taken into account.

မင်းတစ်ပါး၏ အုပ်စိုးကာလ

နောဧသည် သူ၏ ၆၀၀ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ၆၀၀ နှစ်ရှိသည်ဟု ဖော်ပြသည့်နည်းတူ၊ ကလေးတစ်ဦးသည် ၈ ရက်မြောက်နေ့တွင် ၈ ရက်သားဖြစ်ပြီး၊ ၃ ရက် သို့မဟုတ် ၃ နှစ်ကာလသည် ၃ ရက်မြောက်နေ့ သို့မဟုတ် ၃ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ပြီးဆုံးသည်ဖြစ်ရာ၊ ထိုနည်းတူ ၂၅ နှစ်အုပ်စိုးခြင်းသည် ၂၅ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ပြီးဆုံးသည်။

The Length of a King’s Reign.—Just as the common mode of expression made Noah 600 years old in his 600th year, or a child 8 days old on his 8th day, and just as a period of 3 days or 3 years ends on the 3d day or in the 3d year, although the 3d day or year is not yet completed, so a reign of 25 years was one that ended in the 25th year.

ယုဒပြည်မင်းအာသသည် ၄၁ နှစ်အုပ်စိုးခဲ့သည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားသော်လည်း၊ သူသည် ၄၁ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် သေဆုံးခဲ့သည် (၁ ဓမ္မရာဇဝင် ၁၅:၉, ၁၀; ၂ ရာဇဝင်ချုပ် ၁၆:၁၃)။ ဇေဒကိယ၏ ၁၁ နှစ်အုပ်စိုးမှုသည် ၁၁ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ပြီးဆုံးသည်ကိုလည်း သတိပြုပါ (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၄:၁၈; ၂၅:၂–၇)။ ၎င်းကို ယုဒ-ဣသရေလဆက်စပ်မှုများဖြင့် သက်သေပြပြီး၊ ဗာဗုလုန်နှင့် အီဂျစ်တွင်လည်း ရှေးဟောင်းသုတေသနမှ စာရွက်စာတမ်းများဖြင့် ထုံးတမ်းအဖြစ် သက်သေပြသည်။

Asa of Judah was recorded as having ruled 41 years, yet he died in his 41st year (1 Kings 15:9, 10; 2 Chron. 16:13); note also the end of Zedekiah’s 11-year reign in his 11th year (2 Kings 24:18; 2 Kings 25:2–7). This is also demonstrated by the Judah-Israel synchronisms, and was customary in Babylon and Egypt, as evidenced by documents brought to light by archeologists.

၎င်းသည် အကျိုးဆက်အရေအတွက်နှင့် ဆင်တူသော်လည်း၊ အုပ်စိုးမှုစုစုပေါင်းသည် အမြဲတမ်း အကျိုးဆက်အရေအတွက်မဟုတ်ပေ။ အုပ်စိုးနှစ်များကို တွက်ချက်ရာတွင် နည်းလမ်းနှစ်မျိုးရှိပြီး၊ တစ်မျိုးသည် အကျိုးဆက်အရေအတွက်ကို ဖယ်ထုတ်ကာ စုစုပေါင်းနှစ်များကို မှန်ကန်စွာ ထိန်းသိမ်းထားသည်။ သို့သော် အုပ်စိုးနှစ်စနစ်သည် သာမန်လူထုအသုံးပြုမှုမဟုတ်ဘဲ၊ အဓိကအားဖြင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ ရည်ရွယ်ချက်အတွက် အထူးပြုထားသော ပြက္ခဒိန်တွက်ချက်မှုပုံစံဖြစ်သည်။

This was somewhat akin to inclusive reckoning, although the total of a reign was not always true inclusive reckoning. There were two methods of counting regnal years, one of which eliminated the inclusive numbering, and so kept the total number of years correct, as will be explained next. But the system of regnal years was not ordinary folk usage; it was a specialized form of calendar reckoning, primarily chronological in purpose.

အုပ်စိုးနှစ်များသည် ပြက္ခဒိန်နှစ်များဖြစ်သည်

ရှေးလူများသည် မင်းတစ်ပါး၏ အုပ်စိုးနှစ်တစ်နှစ်တွင် ဖြစ်ရပ်များကို ရက်ချိန်းတပ်သည့်အခါ၊ ၎င်းတို့သည် ပြက္ခဒိန်ရက်ချိန်းဖော်ပြမှုကို အသုံးပြုသည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုဖြစ်ရပ်ဖြစ်ပွားသည့်အခါ မင်းသည် ထီးနန်းပေါ်တွင် မည်မျှကြာရှိခဲ့သည်ကို ဂရုမထားဘဲ၊ ထိုအုပ်စိုးနှစ်နံပါတ်ကို ထိုပြက္ခဒိန်နှစ်အတွက် ပုံမှန်သတ်မှတ်အမည်အဖြစ် အသုံးပြုသည်။ ၎င်းသည် နှစ်ကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ရန် သာမန်နည်းလမ်းဖြစ်သည်၊ အကြောင်းမှာ ၎င်းတို့တွင် ကျွန်ုပ်တို့၏ ဘီစီ-အေဒီရက်ချိန်းကဲ့သို့ ရေရှည်ခေတ်မရှိခဲ့ပေ။ ထို့ကြောင့် အုပ်စိုးနှစ်သည် ပြက္ခဒိန်နှစ်နှင့် ကိုက်ညီပြီး နှစ်သစ်ကူးနေ့တွင် စတင်သည်။ နိုင်ငံအသီးသီးတွင် ပြက္ခဒိန်များနှင့် နှစ်သစ်ကူးနေ့များ ကွဲပြားသော်လည်း (တတိယတွဲ၊ စာမျက်နှာ ၁၇၆, ၁၇၇ ကို ကြည့်ပါ)၊ အုပ်စိုးနှစ်များကို သက်ဆိုင်ရာ ပြက္ခဒိန်နှစ်များဖြင့် တွက်ချက်သည့်စနစ်ကို ဗာဗုလုန်၊ အာရှုရိယ၊ အီဂျစ်နှင့် ဟီဘရူးလူမျိုးများတွင်လည်း လိုက်နာခဲ့ပုံရသည်။ ၎င်းသည် ရှေးအနီးအလယ်ပိုင်းတွင် ထုံးတမ်းအဖြစ် ယူဆခံရသည်။

Regnal Years Are Calendar Years.—When the ancients dated events in a certain year of a king’s reign, they were using a calendar dating formula. They were not concerned with how long that ruler had been on the throne when the event occurred, but they used the regnal-year number as the regular designation for that calendar year. This was the common method of identifying the year, for they had no long-term era like our b.c.-a.d. dating. Accordingly, the regnal year coincided with the civil year, beginning on New Year’s Day. The various nations had different calendars, and different New Year’s Days (see Vol. I, pp. 176, 177), but the system of counting reigns by their respective calendar years was followed in Babylonia, Assyria, and Egypt, and evidently by the Hebrews also. It seems to have been taken for granted in the ancient Near East.

မင်းတစ်ပါး၏ အုပ်စိုးနှစ်များကို ပြည့်စုံသော ပြက္ခဒိန်နှစ်များနှင့် တူညီစေသော်လည်း၊ မင်းသည် နှစ်သစ်ကူးနေ့တွင် နန်းတက်ပြီး နန်းတက်နှစ်ပတ်လည်နေ့တွင် သေဆုံးသည်မဟုတ်လျှင် ပထမနှင့် နောက်ဆုံးအုပ်စိုးနှစ်များသည် မပြည့်စုံပေ။ ထို့ကြောင့် ချိန်ညှိမှုတစ်ခု ပြုလုပ်ရန်လိုအပ်ပြီး၊ ဤချိန်ညှိမှုကို နည်းလမ်းနှစ်မျိုးဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။

Although a king’s regnal years were equated with whole calendar years, the first and last of his kingship would be incomplete unless he happened to come to the throne on New Year’s Day and die on the anniversary of his accession. Hence an adjustment had to be made, and there were two methods of making this adjustment as described in the immediately following paragraphs.

နန်းတက်နှစ်နည်းလမ်းဖြင့် အုပ်စိုးနှစ်တွက်ချက်ခြင်း

အကယ်၍ မင်းအေ သည် သူ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် သေဆုံးပြီး မင်းဘီ က ဆက်ခံခဲ့လျှင်၊ နှစ်တစ်နှစ်၏ ပထမပိုင်းတွင် ရေးထားသော စာရွက်စာတမ်းများအားလုံးသည် မင်းအေ ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်၏ ရက်နှင့် လတစ်ခုတွင် ရက်ချိန်းတပ်မည်ဖြစ်သော်လည်း၊ ထိုနှစ်၏ ကျန်ရှိသည့်ကာလတွင် စာရွက်စာတမ်းများသည် ဆက်ခံသူ မင်းဘီ ၏ အမည်ဖြင့် ရက်ချိန်းတပ်မည်ဖြစ်သည်။ နှစ်သစ်ကူးနေ့သည် မင်းဘီ ၏ အုပ်စိုးနှစ်သစ်ကို စတင်ပေးမည်ဖြစ်သည်။ နည်းလမ်းနှစ်မျိုး၏ ကွာခြားချက်မှာ နန်းတက်ချိန်မှ နောက်နှစ်သစ်ကူးနေ့အထိ ကျန်ရှိသော နှစ်၏ မပြည့်စုံသောကာလနှင့် သက်ဆိုင်သည်။

Accession-Year Method of Reckoning Reigns.—If King A died during his 35th year, and was succeeded by King B, all documents written in the first part of the year, up to A’s death, would have been dated in the such and such day and month of the 35th year of King A, but during the rest of that year they would be dated in the name of his successor, King B, and the first New Year’s Day in the new reign would usher in a new regnal year of King B. The difference in the two methods was concerned with the unexpired portion of the year between the accession and the following New Year’s Day.

ဥပမာ၊ ဗာဗုလုန်တွင် ဤမပြည့်စုံသောနှစ်ကို မင်းဘီ ၏ “အုပ်စိုးမှုစတင်နှစ်” ဟု ခေါ်ဆိုပြီး၊ ယခု နန်းတက်နှစ်ဟု လူသိများသည်။ နောက်နှစ်သစ်ကူးနေ့ (နီစံ ၁) တွင် စတင်သော ပြည့်စုံသော ပြက္ခဒိန်နှစ်ကို အုပ်စိုးမှု၏ ပထမနှစ်ဟု အမည်ပေးသည်။ ထို့ကြောင့် အုပ်စိုးမှုဆက်လက်တွင်၊ မင်းအေ ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်ကို မင်းဘီ ၏ ၁ နှစ်မြောက်နှစ်က ဆက်လက်မည်ဖြစ်သည်။ ၎င်းကို နန်းတက်နှစ်နည်းလမ်းဟု ခေါ်ဆိုပြီး၊ နန်းတက်ရက်မှ ပြက္ခဒိန်နှစ်ကုန်ဆုံးချိန်အထိ ကာလကို နန်းတက်နှစ်ဟု ခေါ်ဆိုကာ နံပါတ်မတပ်ပေ။ ၎င်းကို တစ်ခါတစ်ရံ နောက်ရက်ချိန်းဟုလည်း ခေါ်ဆိုသည်၊ အကြောင်းမှာ ပထမနှစ်ဟု ခေါ်ဆိုသည့် စတင်မှုသည် မင်းသစ်နန်းတက်ပြီးနောက် နောက်ပြက္ခဒိန်နှစ်၏ ပထမရက်သို့ ရွှေ့ဆိုင်းထားခြင်းဖြစ်သည်။

In Babylonia, for example, this partial year would be called King B’s “year of beginning of reign,” now known as accession year; and the full calendar year beginning on the next New Year’s Day (Nisan 1) was numbered the first year of the reign. Thus in a series of reigns, the year 35 of King A would be followed by the year 1 of King B. This is referred to as the accession-year method of dating, because the interval from the date of accession to the end of the calendar year is called the accession year, and is not numbered. This method is also sometimes called postdating, since the beginning of what was called the first year was postdated, or postponed, until the first day of the next calendar year following the new king’s coming to the throne.

နန်းတက်နှစ်မဟုတ်သော နည်းလမ်းဖြင့် အုပ်စိုးနှစ်တွက်ချက်ခြင်း
အခြားနည်းလမ်းဖြင့်၊ အီဂျစ်တွင် တစ်ခါတစ်ရံ အသုံးပြုသည့်အတိုင်း၊ မင်းသစ်သည် နန်းတက်သည်နှင့်တပြိုင်နက် စာရွက်စာတမ်းများကို “၁ နှစ်မြောက်နှစ်” ဟု ရက်ချိန်းတပ်ပြီး၊ နောက်နှစ်သစ်ကူးနေ့ (အီဂျစ်တွင် သို့ထ် ၁) တွင် စတင်သော နှစ်ကို ၂ နှစ်မြောက်နှစ်ဟု ခေါ်ဆိုသည်။ ထို့ကြောင့် မင်းအေ ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်အဖြစ် စတင်သော နှစ်သည် မင်းဘီ ၏ ၁ နှစ်မြောက်နှစ်အဖြစ် ပြီးဆုံးမည်ဖြစ်ပြီး၊ မင်းအေ ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်ကို မင်းဘီ ၏ ၂ နှစ်မြောက်နှစ်က ဆက်လက်မည်ဖြစ်သည်၊ ၁ နှစ်မြောက်နှစ်မဟုတ်ပေ။ ၎င်းသည် အုပ်စိုးမှုဆက်လက်တွင် ၁ နှစ်ထပ်နေစေသည်။ ၎င်းသည် အုပ်စိုးမှုတစ်ခုစီအတွက် နှစ်တစ်နှစ်ထပ်ထည့်ပေးပြီး၊ အကျိုးဆက်အရေအတွက်နှင့် တူညီသည်၊ အကြောင်းမှာ မင်းတစ်ပါးစီ၏ “ပထမနှစ်” သည် ယခင်မင်း၏ နောက်ဆုံးနှစ်၏ မပြည့်စုံသော အစိတ်အပိုင်းသာဖြစ်သည်။ ၁ နှစ်မြောက်နှစ်မတိုင်မီ နန်းတက်နှစ်ဟု ခေါ်ဆိုသည့် ကာလမရှိသဖြင့်၊ ၎င်းကို နန်းတက်နှစ်မဟုတ်သော နည်းလမ်း သို့မဟုတ် ရှေ့ရက်ချိန်းဟု ခေါ်ဆိုသည်။

Non-Accession-Year Method of Reckoning Reigns.—By the other method, used at times in Egypt, the new king began dating documents in his “year 1” as soon as he ascended the throne, and the year beginning at the next New Year’s Day (Thoth 1 in Egypt) was called year 2. Thus the same year that began as the 35th of King A would end as year 1 of King B, and A’s year 35 would be followed by B’s year 2, not year 1. This causes an overlap of 1 year in reckoning a series of reigns. It adds an extra year for each reign, for it is the equivalent of inclusive reckoning, numbering both the first and the last year of every reign, when actually each king’s “first year” is only the unexpired part of the last year of his predecessor. Since there is no period called accession year before year 1, this is called the non-accession-year method, or antedating.

ဓမ္မရာဇဝင်စာအုပ်တွင် နည်းလမ်းနှစ်မျိုးလုံးကို အသုံးပြုခြင်း

ဤနည်းလမ်းနှစ်မျိုးကို ရှေးအီဂျစ်နှင့် ဗာဗုလုန်မှတ်တမ်းများဖြင့် ကောင်းစွာ မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ အုပ်စိုးနှစ်ရက်ချိန်းအသုံးပြုမှုကို သမ္မာကျမ်းတွင် ရက်ချိန်းဖော်ပြမှုများစွာဖြင့် ပြသထားသည်။ ဥပမာ၊ ယေရုဆလင်မြို့သည် ဇေဒကိယ၏ အုပ်စိုးမှု ၉ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ၁၀ လမြောက်လ၏ ၁၀ ရက်မြောက်နေ့တွင် ဝိုင်းထားခံရသည် (၂ ဓမ္မရာဇဝင် ၂၅:၁)။ “ပဉ္စမလ၊ လထဲတွင် သတ္တမရက်နေ့၊ နေဗုဇာဒန်၏ ၁၉ နှစ်မြောက်နှစ်တွင်” နေဗုဇာဒန်သည် လာရောက်ပြီး ဗိမာန်တော်ကို မီးရှို့ခဲ့သည် (အခန်းကြီး ၈)။ ဤအချိန်ဖော်ပြချက်များသည် နန်းတက်နှစ် သို့မဟုတ် နန်းတက်နှစ်မဟုတ်သော နည်းလမ်းကို အသုံးပြုသည်ကို မဖော်ပြထားပေ။ သို့သော် ဓမ္မရာဇဝင်စာအုပ်တွင် ယုဒမင်းတစ်ပါး၏ နှစ်တစ်နှစ်ကို ဣသရေလမင်းတစ်ပါး၏ နှစ်တစ်နှစ်နှင့် ညှိယူထားသော ဆက်စပ်မှုများသည် ဟီဘရူးနိုင်ငံနှစ်ခုစလုံးသည် ကွဲပြားသောအချိန်များတွင် ဤနည်းလမ်းနှစ်မျိုးကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြပုံရသည်။ ရှောလမုန်သေဆုံးပြီးနောက် နိုင်ငံခွဲထွက်ချိန်တွင်၊ ယုဒသည် နန်းတက်နှစ်နည်းလမ်းကို အသုံးပြုပြီး၊ ဣသရေလသည် နန်းတက်နှစ်မဟုတ်သော နည်းလမ်းကို အသုံးပြုပုံရသည် (စာမျက်နှာ ၁၄၇ ကို ကြည့်ပါ)။

Both Systems Used in the Book of Kings.—These two methods are well documented from ancient Egyptian and Babylonian records. The use of regnal-year dating is shown in the Bible by a number of date formulas. For example, Jerusalem was besieged on the 10th of the 10th month in the 9th year of Zedekiah’s reign (2 Kings 25:1); and “in the fifth month, on the seventh day of the month, which is the nineteenth year of king Nebuchadnezzar” (v. 8), Nebuzaradan came and burned the Temple. There is no indication as to whether these time statements involve the accession-year or non-accession-year reckoning. But certain synchronisms in the book of Kings, in equating a year of a king of Judah with a certain year of a king of Israel, seem to point to the conclusion that both Hebrew kingdoms used both these systems at different times. At the division, after Solomon’s death, Judah seems to have been using the accession-year and Israel the non-accession-year method (see p. 147).

ဤအုပ်စိုးနှစ်တွက်ချက်မှု နည်းလမ်းနှစ်မျိုး၏ ကွဲပြားချက်များကို အကျဉ်းချုံးသုံးသပ်ရန်အတွက်၊ မင်းအေ သည် သူ၏ ၃၅ နှစ်မြောက်နှစ်တွင် သေဆုံးပြီး မင်းဘီ က ဆက်ခံသည့် ဥပမာသို့ ပြန်သွားကြည့်ပါမည်။ ပုံတစ်ပုံသည် မင်းဘီ ၏ အုပ်စိုးမှုနံပါတ်တပ်ခြင်း၊ အုပ်စိုးနှစ်နံပါတ်များဖြင့် ဖြစ်ရပ်များကို ရက်ချိန်းတပ်ခြင်း၊ နှင့် မင်းဘီ နှင့် နောက်ဆက်ခံမှုများ၏ စုစုပေါင်းနှစ်များအပေါ် နည်းလမ်းနှစ်မျိုး၏ ကွဲပြားသော အကျိုးသက်ရောက်မှုများကို သရုပ်ပြလိမ့်မည်။

ဆက်ခံရက်စွဲစနစ်နှင့် ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သောစနစ်များကို သရုပ်ပြခြင်း

The six paragraphs following the diagram will summarize the resultsဆက်ခံရက်စွဲစနစ် (အပေါ်ပိုင်း) တွင် ဘုရင်တစ်ပါး ကွယ်လွန်ပြီး နောက်ဘုရင်တစ်ပါး ထီးနန်းစိုးစံသည့်နှစ်၏အဆုံးတွင်၊ နန်းစံသည့်ဘုရင်သစ်၏ ပထမနှစ်သစ်ကုန်ဆုံးရက်သည် ဘုရင်သစ်၏ နှစ်ပေါင်း ၁ ကို စတင်သည်။
သို့သော် ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သောစနစ် (အောက်ပိုင်း) တွင် ကွယ်လွန်ခြင်းနှင့် နန်းတက်ခြင်းနှစ်သည် ဘုရင်သစ်၏ နှစ်ပေါင်း ၂ နှင့် ဆက်လက်သွားသည်။

ထို့ကြောင့် ပုံစံတွင်ပြသထားသည့်အတိုင်း အောက်ပါအချက်များ ဖြစ်ပေါ်သည်။

ဥပမာ၊ ဘုရင်တစ်ပါး၏ နှစ်ပေါင်း ၂ သည် ဆက်ခံရက်စွဲစနစ် (သို့မဟုတ် နောက်ရက်ချထားသောစနစ်) ကို အသုံးပြုပါက၊ ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သောစနစ် (သို့မဟုတ် ရှေ့ရက်ချထားသောနည်း) ကို အသုံးပြုပါက ထက် တစ်နှစ်နောက်ကျမည်ဖြစ်သည်။
အကယ်၍ စာရေးဆရာနှစ်ဦးသည် မတူညီသော နည်းလမ်းနှစ်ခုကို အသုံးပြု၍ တူညီသောဖြစ်ရပ်တစ်ခု (ပုံစံတွင် ဖြစ်ရပ်ကိုကြည့်ပါ) ကို ၎င်းတို့၏ စနစ်အသီးသီးဖြင့် ရက်စွဲတပ်ပါက၊ ဆက်ခံရက်စွဲစနစ်ကို အသုံးပြုသည့် စာရေးဆရာသည် ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သောစနစ်ကို အသုံးပြုသည့် စာရေးဆရာထက် တစ်နှစ်နိမ့်သော နှစ်အမှတ်ကို ပေးမည်ဖြစ်သည်။
ဘုရင်တစ်ပါး၏ နန်းစံသက်ကို မှတ်တမ်းတင်ထားသည့် နှစ်အရေအတွက်သည် ဆက်ခံရက်စွဲစနစ်ကို အသုံးပြုပါက၊ ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သောစနစ်ကို အသုံးပြုပါက ထက် တစ်နှစ်နိမ့်မည်ဖြစ်သည်။
နန်းစံသက်များစွာတွင်၊ ဆက်ခံရက်စွဲစနစ်ဖြင့် ရေတွက်ထားသော နှစ်ပေါင်းစုစုပေါင်းသည် ကျော်လွန်သွားသောနှစ်များ၏ မှန်ကန်သောစုစုပေါင်းကို ထိန်းသိမ်းထားမည်ဖြစ်သည်။ သို့သော် ဆက်ခံရက်စွဲမဟုတ်သော ရေတွက်နည်းသည် နန်းစံသက်တစ်ခုစီအတွက် နှစ်တစ်နှစ်ထပ်ပေါင်းထည့်မည်ဖြစ်ပြီး၊ ထို့ကြောင့် တကယ့်ကျော်လွန်သွားသော နှစ်အရေအတွက်ထက် ပိုကြီးသော စုစုပေါင်းကို ထုတ်ပေးမည်ဖြစ်သည်။

ဆက်ခံရက်စွဲစနစ် (အပေါ်ပိုင်း) တွင် ဘုရင်တစ်ပါး ကွယ်လွန်ပြီး နောက်ဘုရင်တစ်ပါး ထီးနန်းစိုးစံသည့်နှစ်၏အဆုံးတွင်၊ နန်းစံသည့်ဘုရင်သစ်၏ ပထမနှစ်သစ်ကုန်ဆုံးရက်သည် ဘုရင်သစ်၏ နှစ်ပေါင်း ၁ ကို စတင်သည်။

1. In the accession-year system (upper), after the end of the year in which one king dies and the next ascends the throne, the first New Year’s Day of the new reign ushers in the year 1 of the new king.

2. In the non-accession-year system (lower), however, the year of death and accession is followed by year 2 of the new king, and so on.

Therefore it follows, as shown by the diagram, that:

3. A king’s year 2, for example, will come one year later if he is using the accession-year (or postdating) system than it would if he were using the non-accession-year (or antedating) method.

4. If two scribes, using the two differing methods, date the same event (see Event on diagram) each in his own system, the scribe who uses the accession-year system will give that year a number lower by one than will the scribe using the non-accession-year system.

5. The number of years recorded as the length of a reign is lower by one if the accession-year method is used than if the non-accession-year method is used.

6. In a series of reigns, the sum of the regnal years for the series if counted by the accession-year system will preserve the correct total of the years elapsed; but the non-accession-year reckoning will add an extra year for each reign and thus produce a total larger than the actual number of years elapsed.

Accession-Year and Non-Accession-Year Methods Illustrated

နှစ်သစ်ကူးနှစ်နှင့် နှစ်သစ်မကူးနှစ်နည်းလမ်းများကို သရုပ်ပြခြင်း

ဆောင်းဦးနှင့် ဆောင်းနှစ်သစ်ကူး—ဟီဘရူးလူမျိုးများတွင် နှစ်သစ်ကူးရေတွက်နည်းနှစ်မျိုးရှိခဲ့သည်ဟု ရှင်းပြခဲ့ပြီးဖြစ်သည် (စာမျက်နှာ ၁၀၉ ကိုကြည့်ပါ)။ ထွက်မြောက်ရာကာလတွင် ဘာသာရေးပွဲတော်များနှင့်ဆက်စပ်၍ နွေဦးလ (နိစန်) မှ လများကို ရေတွက်သည့်နည်းကို စတင်အသုံးပြုခဲ့သော်လည်း၊ ဆောင်းဦးလ (တိရှရီ) မှ စတင်သည့် ယခင်နှစ်သစ်ကူးရေတွက်နည်းကို နိုင်ငံရေးနှစ်အဖြစ် ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။ ရှောလမုန်သည် သူ၏အုပ်စိုးမှုနှစ်များကို ဆောင်းဦးမှစတင်ရေတွက်ခဲ့သည်ဟူသော သမ္မာကျမ်းသက်သေရှိသည် (စာမျက်နှာ ၁၃၄ ကိုကြည့်ပါ)၊ ထို့ပြင် ယုဒပြည်သည် ဤထုံးစံကို ဆက်လက်လိုက်နာခဲ့သည် (စာမျက်နှာ ၁၄၆ ကိုကြည့်ပါ)။ အစ္စရေးနိုင်ငံမြောက်ပိုင်းသည် ၎င်းတို့၏ဘုရင်များ၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်များကို နွေဦးမှစတင်ရေတွက်သလား၊ ဆောင်းဦးမှစတင်ရေတွက်သလားဆိုသည့်အချက်ကို မှတ်တမ်းတွင် မဖော်ပြထားသော်လည်း၊ ဘုရင်များစာရင်းမှ ထပ်တူကျမှုအချို့မှ အစ္စရေးသည် နွေဦးမှစတင်သည့်နှစ်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ညွှန်ပြချက်များရှိသည်။

The Spring and Fall New Year.—It has been explained (see p. 109) that the Hebrews had two year reckonings, that when the numbering of the months from the spring (Nisan) was introduced in connection with the series of religious feasts at the time of the Exodus, the older reckoning of the year from the autumn (Tishri) was retained as the civil year. There is Scriptural evidence that Solomon counted the years of his reign from the autumn (see p. 134), and that Judah continued the practice (see p. 146). The record says nothing of whether the northern kingdom of Israel counted the regnal years of their kings from the spring or the fall, but there are indications, from some of the synchronisms of Kings, that Israel used the spring-beginning year.

ထို့ကြောင့် ယုဒပြည်ဘုရင်တစ်ဦး၏ နှစ်သစ်ကူးနှစ်ကို အစ္စရေးဘုရင်တစ်ဦး၏ နှစ်တစ်နှစ်နှင့် ထပ်တူကျစေသောအခါ (ယုဒပြည်၏ ရေတွက်နည်းအရ)၊ ၎င်းသည် ယုဒပြည်၏ နှစ်၏နောက်ဆုံးခြောက်လသည် အစ္စရေး၏ သက်ဆိုင်ရာနှစ်၏ ပထမခြောက်လနှင့် ထပ်နေသည်၊ သို့မဟုတ် အပြန်အလှန်ဖြစ်သည်။ ဤထပ်တူကျမှုသည် နှစ်သစ်ကူးရက်စွဲအလိုက် အုပ်စိုးမှုအမျိုးမျိုးတွင် ကွဲပြားသည်။ အကယ်၍ နှစ်သစ်ကူးသည် နွေရာသီတွင်ဖြစ်ပေါ်ပါက၊ ယုဒပြည်၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်သည် အစ္စရေး၏ သက်ဆိုင်ရာနှစ်ထက် ခြောက်လစောသည်၊ အကြောင်းမှာ ယုဒပြည်၏ ဆောင်းဦးနှစ်သစ်ကူးနေ့ (တိရှရီ ၁) သည် အုပ်စိုးမှုသစ်တွင် ဦးစွာရောက်ရှိပြီး၊ အစ္စရေး၏ နောက်ပိုင်းပြက္ခဒိန်နှစ်သည် နောက်နွေဦးတွင် နိစန် ၁ မှစတင်သည်။ သို့သော် ဘုရင်သည် ဆောင်းရာသီတွင် ရာဇပလ္လင်ထက်သို့ တက်လှမ်းပါက၊ သူ၏ နှစ်သစ်ကူးပြီးနောက် နောက်ထပ်နှစ်သစ်ကူးနေ့သည် အစ္စရေး၏ နွေဦးတွင်ဖြစ်ပြီး၊ ထို့ကြောင့် အစ္စရေးတွင် ရေတွက်သည့် သူ၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်သည် ယုဒပြည်၏ ဆောင်းဦးမှဆောင်းဦးနှစ်ထက် ခြောက်လစောသည်။

Thus when the accession year of a king of Judah, for example, is synchronized with a certain year of a king of Israel (according to Judah’s system of numbering), that means that the last six months of Judah’s year overlaps the first six months of Israel’s corresponding year, or vice versa. This alignment differs in various reigns, according to the date of accession. If the accession occurs in the summer, the regnal year of Judah comes six months earlier than the corresponding year of Israel, because Judah’s autumn New Year’s Day (Tishri 1) arrives first in the new reign, while Israel’s next calendar year begins on Nisan 1 in the following spring. If, however, the king comes to the throne in winter, the next New Year’s Day after his accession is that of Israel, in the spring, and consequently his regnal year as reckoned in Israel begins six months ahead of the Judah fall-to-fall year.

ဘုရင်များ၏ ခုနှစ်စဉ်ကို ဖွဲ့စည်းရာတွင် နည်းလမ်းနှစ်မျိုး—ဤရှေးဟောင်းရေတွက်နည်းများ၏ နိယာမများကို စိတ်ထဲထားသူတစ်ဦးသည် ဤကာလ၏ ခုနှစ်စဉ်ကို သမ္မာကျမ်းမှဒေတာများကို အသုံးပြု၍ အစ္စရေးနှင့် ယုဒပြည်ဘုရင်များ၏ ခုနှစ်စဉ်ကို ယာယီဖွဲ့စည်းရာတွင် ဤနိယာမများကို အသုံးချနိုင်ရမည်။ သို့သော် ထပ်တူကျမှုများအတွက် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်များ ကွဲပြားပြီး အခက်အခဲများစွာရှိသည်။ နှစ်သစ်ကူးထပ်တူကျမှုများသည် အုပ်စိုးမှုကာလများ၏ ဒေတာနှင့် မကိုက်ညီဟု ထင်ရပြီး၊ ထို့ကြောင့် ဓမ္မဟောင်းပညာရှင်များစွာသည် ဤအခက်အခဲများသည် ဇာတ်ကြောင်းထဲတွင် ဖော်ပြထားသော ဂဏန်းများသည် နောက်ပိုင်းတွင် ထည့်သွင်းထားသော အမှားများဖြစ်ပြီး ခုနှစ်စဉ်အတွက် တန်ဖိုးမရှိသလောက်ဖြစ်သည်ဟု ကောက်ချက်ချခဲ့ကြသည်။ အမှန်တကယ်တွင် ၎င်းတို့၏ သဘာဝအမှန်ကို နားလည်သောအခါ ၎င်းတို့သည် အံ့သြဖွယ်ကိုက်ညီမှုရှိသည်။

Two Methods of Constructing a Chronology of the Kings.—One who keeps in mind these principles of ancient reckoning in connection with the chronology of this period should be able to apply these principles to the problem of working out a tentative chronology of the kings of Israel and Judah from the Biblical data. But there are differing interpretations of the synchronisms, and many difficulties. Since the accession synchronisms frequently appear to disagree with the data for the lengths of the reigns, many Old Testament scholars have come to the conclusion that these difficulties indicate that the figures in the narrative are late additions to the text, largely erroneous, and of little or no value for chronology. Actually, when their true nature is understood, they are found to be amazingly consistent.

ဤမျဉ်းနှစ်သွယ်ကို ဖခင်နှင့်သားကြား ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများ သို့မဟုတ် အုပ်စိုးမှုများကြား ကြားကာလများကို ယူဆခြင်းဖြင့် ညှိယူရမည်ဖြစ်ပြီး၊ ထို့ပြင် ရေတွက်နည်းအမျိုးမျိုးကို ခွင့်ပြုရမည်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ယုဒပြည်ကို နှစ်သစ်ကူးနှစ်နည်းဖြင့်ရေတွက်ပြီး အစ္စရေးကို နှစ်သစ်မကူးနှစ်နည်းဖြင့်ရေတွက်မှသာ အုပ်စိုးမှုများသည် အံဝင်ခွင်ကျဖြစ်မည်ဆိုပါက၊ ထိုအချိန်တွင် သက်ဆိုင်ရာနိုင်ငံများသည် ၎င်းတို့၏ အုပ်စိုးမှုများကို ဤနည်းဖြင့် ရေတွက်ခဲ့သည်ဟု ယူဆလျက် လုပ်ငန်းသုံးယူဆချက်တစ်ခုအဖြစ် ယူဆနိုင်သည်။ အကယ်၍ အုပ်စိုးမှုတစ်ခုလုံးကို ဤစနစ်အရ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်ပါက၊ ပုံစံ၏ မှန်ကန်မှုဖြစ်နိုင်ခြေသည် ပိုမိုခိုင်မာလာသည်။

The two lines must be adjusted by assuming either certain coregencies between father and son or certain interregna between reigns, and, in addition, by allowing for different modes of reckoning. If the reigns will not fit together unless Judah is reckoned by the accession-year method and Israel by the non-accession-year method, it can be assumed, as a working hypothesis, that this was the way in which the respective kingdoms were computing their reigns at that time. And if a whole series of reigns can be interpreted in terms of such a system, the probability of the correctness of the pattern is strengthened.

ကြားကာလများနှင့် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများ

အစ္စရေးနှင့် ယုဒဘုရင်များ၏ နန်းစံသက်စုစုပေါင်း အရှည်ကွဲပြားမှုကို ညှိနှိုင်းရန် နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးသည် ဤကာလ၏ ခုနှစ်ဇယားနှစ်မျိုးကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ထပ်တူဖြစ်မှုများက တစ်ဖက်တွင် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှု သို့မဟုတ် အခြားတစ်ဖက်တွင် ကြားကာလတစ်ခုလိုအပ်သည့်အခါ၊ ပထမနည်းကို ပိုမိုအသုံးပြုပါက ဤကာလ၏ ခုနှစ်ဇယားသည် ပိုတိုသည်။ သို့သော် ဒုတိယနည်းကို ပိုမိုအသုံးပြုပါက ခုနှစ်ဇယားသည် ပိုရှည်သည်။ မည်သည့်နည်းလမ်း၏ အားသာချက်များကို ကျမ်းစာနှင့် ကျမ်းစာမဟုတ်သည့် အချက်အလက်များနှင့် မည်မျှကိုက်ညီသည်ကို ဆုံးဖြတ်ရမည်။ ရှောလမုန်သေဆုံးပြီး နိုင်ငံများ ပိုင်းခြားခံရသည့်အချိန်မှ ယေဟုက အစ္စရေးနှင့် ယုဒအုပ်စိုးသူများကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်သည့်အချိန်အထိ၊ နှစ်နိုင်ငံလုံးတွင် နန်းစံသက်တစ်ခုလုံး တပြိုင်နက်စတင်ပြီး တပြိုင်နက်ပြီးဆုံးသည့်ကာလတွင်ပင်၊ မှတ်တမ်းတင်ထားသည့် နန်းစံသက်စုစုပေါင်းများသည် မကိုက်ညီပါ။ ထို့ပြင်၊ ယေဟုပြီးနောက်ကာလတွင် ဤမညီမျှမှုသည် ပိုမိုကြီးထွားလာပြီး၊ မြောက်ပိုင်းနိုင်ငံပြီးဆုံးသည့်အခါ၊ အစ္စရေးဘုရင်များ၏ နှစ်စုစုပေါင်းသည် ယုဒ၏ ထိုကာလအတွက် နှစ်စုစုပေါင်းထက် နှစ်နှစ်ဆယ်နည်းသည်။ ဤမညီမျှမှုမျိုးတွင်၊ နှစ်နိုင်ငံ၏ နန်းစံသက်များ၏ အရှည်ကို ညှိနှိုင်းရန် ပိုရှည်သည့်မျဉ်းတွင် ထပ်နေသည့် နန်းစံသက်များ ပါဝင်သည် သို့မဟုတ် ပိုတိုသည့်မျဉ်းတွင် နန်းစံသက်များကြားတွင် ကွာဟချက်များရှိသည်ဟု ယူဆရမည်။

Interregna Versus Coregencies.—The alternate methods of reconciling the difference between the total lengths of the reigns of Israel and Judah have resulted in two types of chronological schemes of the period. If, when the synchronisms require either a coregency in one line or an interregnum in the other, the former is more often used, the result is a shorter chronology of the period; whereas if the latter is more often used, there is a longer chronology. The merits of either method must be determined by the degree to which the scheme fits all known facts, Biblical and non-Biblical. Even between points where a certain series of reigns began together and ended together in both kingdoms (as the period from the death of Solomon, when the kingdoms were first divided, to the assassination of the rulers of both Israel and Judah by Jehu), the recorded totals of the reigns do not agree. Moreover, in the period after Jehu the inequality grows greater until, at the end of the northern kingdom, the sum of the years recorded for the kings of Israel is 20 years less than the sum of the years of Judah for the same period. In the light of this sort of discrepancy, there is no way of reconciling the lengths of the regnal lines of the two kingdoms unless we assume that either the apparently longer line included overlapped reigns, or the shorter line had gaps between reigns.

ပထမအချက်မှန်ပါက၊ ဆက်ခံသူကို ဖခင်သေဆုံးမှုမတိုင်မီ ဖခင်နှင့်အတူ ထီးနန်းပေါ်တွင် တင်မြှောက်ခဲ့ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ သား၏ နှစ်စုစုပေါင်းတွင် ပူးတွဲအုပ်စိုးသည့်နှစ်များနှင့် ၎င်း၏ တစ်ဦးတည်းအုပ်စိုးမှုနှစ်များ ပါဝင်ရမည်။ ထို့ကြောင့် နန်းစံသက်များ၏ စုစုပေါင်းအရှည်သည် ကျော်လွန်သွားသည့် စုစုပေါင်းအချိန်ထက် နှစ်အနည်းငယ်ပိုမည်။

If the first is true, there must have been occasions when the heir was placed on the throne with his father before the latter’s death, and the total years recorded for the son included the years of his coregency as well as his sole reign. In that case the total lengths of all the reigns would exceed by some years the total time elapsed.

ဒုတိယအချက်မှန်ပါက ပိုတိုသည့်မျဉ်းတွင် ဘုရင်တစ်ဦးသေဆုံးပြီးနောက် ဆက်ခံသူတစ်ဦး ချက်ချင်းနန်းမသိမ်းနိုင်သည့် အနှောင့်အယှက်တစ်ခုကြောင့် ကြားကာလတစ်ခု ရှိခဲ့ရမည်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ဤဘုရင်မရှိသည့်ကာလများကို နန်းစံသက်ဆက်လက်မှတ်တမ်းတင်ရာတွင် လျစ်လျူရှုခဲ့ပါက၊ ကျော်လွန်သွားသည့် စုစုပေါင်းအချိန်သည် မှတ်တမ်းများပြသထားသည်ထက် ပိုရှည်မည်ဖြစ်သည်။

If the second is true, then it becomes obvious that in the shorter line there must have been an occasional interregnum when there was, for one reason or another, a disturbance at the death of a king that prevented the immediate accession of a successor. If such periods without a king were disregarded in the figures given for the successive reigns, the total time elapsed would have been longer than the records show.

တစ်ခုခုကို ယူဆရမည်။ ပိုရှည်သည့်မျဉ်းကို ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများဖြင့် တိုစေရမည်၊ သို့မဟုတ် ပိုတိုသည့်မျဉ်းကို ကြားကာလများဖြင့် ရှည်စေရမည်၊ သို့မဟုတ် နှစ်မျိုးလုံးကို အသုံးပြုရမည်။

We must assume one or the other; either the longer line must be shortened by coregencies, or the shorter line must be lengthened by interregna, or possibly both procedures are to be used.

ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း (စာမျက်နှာ ၁၃၅ ကိုကြည့်ပါ)၊ မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည့် ခုနှစ်ဇယားဆိုင်ရာ အချက်အလက်များကို ဘုရင်တစ်ဦးစီ၏ နန်းစံသက်အစတွင် ယေဘုယျအားဖြင့် ပေးထားပြီး၊ အချက်အလက်များသည် နှစ်မျိုးဖြစ်သည်-

As has been pointed out (see p. 135), the essential chronological data are given for each king, generally in the account of the beginning of his reign; and the data are of two kinds:

(၁) နန်းစံသက်ထပ်တူဖြစ်မှု၊ ၎င်းသည် နန်းစံသက်အစကို အခြားဟီဘရူးနိုင်ငံ၏ အုပ်စိုးသူ၏ နှစ်တစ်နှစ်တွင် သတ်မှတ်ပေးသည် (“အဟဇိယသည် အဟပ်၏သား ဖြစ်ပြီး၊ ယုဒဘုရင် ယောရှဖတ်၏ ဆယ့်ခုနှစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ဆမာရိယတွင် အစ္စရေးကို အုပ်စိုးလျက် နန်းစံခဲ့သည်”၊ ၁ ဘုရင်များ ၂၂:၅၁)၊ နှင့်

(1) the accession synchronism that dates the beginning of the reign in a certain year of the ruler of the other Hebrew kingdom (“Ahaziah the son of Ahab began to reign over Israel in Samaria the seventeenth year of Jehoshaphat king of Judah”; 1 Kings 22:51), and

(၂) နန်းစံသက်၏ အရှည် (“[အဟဇိယ] သည် အစ္စရေးကို နှစ်နှစ်အုပ်စိုးခဲ့သည်”)။

ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း (စာမျက်နှာ ၁၃၉ ကိုကြည့်ပါ)၊ နှစ်စဉ်နှစ်ရေတွက်နည်း (သို့မဟုတ် နောက်မှရေတွက်နည်း) နှင့် နှစ်မစဉ်နှစ်ရေတွက်နည်း (သို့မဟုတ် ရှေ့မှရေတွက်နည်း) အကြားတွင် တစ်နှစ်ကွာခြားမှုတစ်ခုရှိသည်။ ဤကွာခြားမှုအပြင်၊ ဤအချိန်ဖော်ပြချက်များသည် အခြားနန်းစံသက်များ၏ ပုံစံနှင့် မကိုက်ညီသည့်အခါ၊ ရှင်းပြချက်မှာ မှတ်တမ်းတွင် ဖော်ပြမထားသည့် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှု သို့မဟုတ် ကြားကာလတစ်ခု ရှိခဲ့သည်ဟု ဖြစ်နိုင်သည်။ ထိုအချိန်က နိုင်ငံရေးအခြေအနေနှင့်ပတ်သက်သည့် အရိပ်အမြွက်တစ်စုံတစ်ရာမရှိပါက၊ တစ်ခုဖြစ်ပေါ်သည်ထက် အခြားတစ်ခုဖြစ်ပေါ်သည်ဟု ယူဆရန် မည်သည့်အကြောင်းပြချက်မှ မရှိပါ။ ကျမ်းစာမှတ်တမ်းရှိ ထပ်တူဖြစ်မှုများအကြား သဟဇာတဖြစ်စေသည့် ဖြေရှင်းချက်ကို လက်ခံရမည်။ ဤမျိုးသော ညှိနှိုင်းမှုသည် ကျမ်းစာအချက်အလက်များကို ဖယ်ရှားပစ်ခြင်းမဟုတ်ပါ။ ၎င်းသည် မှတ်တမ်းတွင် အသေးစိတ်အချက်အလက်အားလုံးကို မပေးထားဘဲ၊ ပေးထားသည့်ဂဏန်းများမှ အချို့ကို ကောက်ချက်ချရမည်ဟု ယူဆခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် မည်သည့်ဖြေရှင်းချက်သည် ပိုဖြစ်နိုင်သည်ဟု ထင်မြင်ချက်များ ကွဲပြားသည်။

(2) the length of the reign (“[Ahaziah] reigned two years over Israel”).

It has been noted (see p. 139) that there is an apparent difference of one year between the accession-year reckoning (or postdating) and the non-accession-year reckoning (or antedating). Whenever, in addition to this difference, any of these time statements appear to conflict with the pattern of the other reigns, the explanation may be that there was either a coregency or an interregnum not mentioned in the narrative. Unless there is some hint in the text as to the political situation at the time, there is no inherent reason for supposing that one occurred rather than the other. The solution that brings harmony between the synchronisms in the Bible record must be accepted. This sort of adjustment does not discard the Biblical data; it merely explains them by assuming that the record did not give all the details, some of which must be inferred from the figures given. Consequently, opinions differ as to which solution is more likely.

ကြားကာလများနှင့် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများအကြား ရွေးချယ်မှုသည်၊ ဆိုလိုသည်မှာ ကွာဟချက်များနှင့် ထပ်နေသည့် နန်းစံသက်များအကြား ရွေးချယ်မှုသည်၊ ဟီဘရူးနိုင်ငံနှစ်ခုအတွက် စုစုပေါင်းကာလကို ပိုရှည်သည်ဖြစ်စေ၊ ပိုတိုသည်ဖြစ်စေ သတ်မှတ်ပေးသည်။ ဤကာလ၏ အဆုံးသည် နဘုခဒ်နေဇာ၏ ခေတ်တွင် အငြင်းပွားမှုမရှိသလောက်ဖြစ်သောကြောင့်၊ နည်းလမ်းနှစ်ခုသည် အစပိုင်း (ရှောလမုန်သေဆုံးမှု) အတွက် ဘီစီ ရက်စွဲကို စောသည်ဖြစ်စေ၊ နောက်ကျသည်ဖြစ်စေ ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

The choice between interregna and coregencies, that is, between intervening gaps and overlapped reigns, results in assigning a longer or a shorter total period to the two Hebrew kingdoms. Since there is virtually no disagreement as to the end of the period in Nebuchadnezzar’s day, the two methods produce an earlier or later b.c. date for the beginning point (the death of Solomon).

ရှေးခေတ်ခုနှစ်ဇယားများသည် ကြားကာလများကို အသုံးပြုသည်

ရှေးခေတ်ခုနှစ်ဇယားပညာရှင်များသည် ကြားကာလများကို အသုံးပြုရန် နှစ်သက်ခဲ့ကြသည်။ ပိုတိုသည့် နန်းစံသက်မျဉ်းတွင် ကွာဟချက်များကို ယူဆခြင်းဖြင့် ၎င်းကို ပိုရှည်သည့်မျဉ်းနှင့် ကိုက်ညီအောင် ရှည်စေခဲ့သည်။ ကြားကာလများ တကယ်ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်မှာ ဖြစ်နိုင်ခြေအတွင်းရှိသည်၊ အထူးသဖြင့် မင်းဆက်တစ်ခုပြီးဆုံးသည့်အခါ ချက်ချင်းဆက်ခံသူမရှိသည့် ကွာဟချက်တစ်ခုကို ချန်ထားနိုင်သည်။ သို့သော်၊ ကြားကာလများသည် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများထက် ဖြစ်ပေါ်နိုင်ခြေနည်းပါသည်။ အကြောင်းမှာ မင်းဆက်ကို ချိုးဖျက်သည့် အနှောင့်အယှက်တစ်ခုတွင် ခိုင်မာသည့် ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးသည် အခြေအနေကို ထိန်းချုပ်နိုင်ဖွယ်ရှိသည်။ အကယ်၍ အာဏာလွှဲပြောင်းမှုတွင် နှောင့်နှေးမှုရှိခဲ့ပါက၊ အောင်မြင်သည့် ပြိုင်ဘက်သည် ထိုကာလတစ်ခုလုံးကို ၎င်း၏ နန်းစံသက်အဖြစ် တောင်းဆိုဖွယ်ရှိသည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများသည် ရှေးခေတ်နိုင်ငံများစွာ၏ သမိုင်းတွင် ထောက်ခံချက်ရရှိထားသည့် တည်ထောင်ထားသည့် အလေ့အကျင့်တစ်ခုဖြစ်သည်။

Older Chronologies Employ Interregna.—Older chronologists have preferred to employ interregna; by assuming gaps in the shorter regnal line they have lengthened it to match the longer one. The actual occurrence of interregna is within the bounds of possibility, especially in cases where the end of a dynasty might leave a gap without an immediate successor. However, interregna are much less likely to occur than coregencies; for in any disturbance that breaks the hereditary line it is probable that some one strong leader can make himself master of the situation. Even if there were a delay in the transfer of power, the successful contender would likely claim the whole period for his own reign. On the other hand, coregencies represent an established practice, attested in the history of several ancient nations.

ကြားကာလများကို အခြေခံသည့် ဟီဘရူးဘုရင်များ၏ ပုံမှန်ခုနှစ်ဇယားသည် ဘီစီ ရက်စွဲများ (အာရှာ မှဆင်းသက်လာသည်) ဖြစ်ပြီး၊ ၎င်းကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန် ကျမ်းစာ (KJV) ၏ များစွာသော ထုတ်ဝေမှုများတွင် မျက်နှာစာမှတ်စုများအဖြစ် ထည့်သွင်းထားသည်။ အာရှာ၏ ခုနှစ်ဇယားနှင့် ဆင်တူသည့် အခြားရက်စွဲစနစ်တစ်ခု သို့မဟုတ် နှစ်ခုရှိသည်။ အာရှာသည် လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ကျော်က ရေးသားခဲ့ပြီး၊ ထိုကာလ၏ ခုနှစ်ဇယားအတွက် မူရင်းအရ မှတ်တမ်းများကို မရရှိခဲ့ပါ။ သူသည် ပြလောမေး၏ ကျမ်းဂန်ကို ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ဂရိသမိုင်းပညာရှင်များ၏ ရက်စွဲများကို နှစ်သက်သည့်နေရာတွင် ၎င်းမှ သွေဖည်ခဲ့သည်။ ရှောလမုန်၏ ဗိမာန်တော်ပြီးစီးမှုကို ခရစ်တော်မမွေးဖွားမီ နှစ်တစ်ထောင်တွင် (သူသည် ၎င်းကို ဘီစီ ၁၀၀၄ ဟု သတ်မှတ်သည်။ ဖန်ဆင်းခြင်းအတွက် သူ၏ ဘီစီ ၄၀၀၄ ရက်စွဲကို အတွဲ ၁၊ စာမျက်နှာ ၁၉၅ ကိုကြည့်ပါ) သူ၏ မထင်မရှုစွဲယူမှုအပြင်၊ ဟီဘရူးဘုရင်များ၏ ခုနှစ်ဇယားသည် အဓိကအားဖြင့် သေဆုံးရေတွက်နည်းဖြင့် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ သူ၏ ခေတ်တွင် အာရှုရိမှတ်တမ်းများကို မသိရှိခဲ့ပါ။

The typical chronology of the Hebrew kings based on interregna, and thus lengthened by gaps, is the scheme of b.c. dates (derived from Ussher) incorporated into the Bible marginal notes in many editions of the KJV; and there are one or two other dating systems that are somewhat similar to it. Ussher, writing 300 years ago, did not have access to source documents for the chronology of the period. He had Ptolemy’s Canon, but departed from it where he preferred the dates of the Greek historians of the classical period. Aside from his arbitrary placing of the completion of Solomon’s Temple 1,000 years before the birth of Christ (he dates it 1004 b.c.; for his 4004 b.c. date for creation, see Vol. I, p. 195), his chronology of the Hebrew kings was determined largely by dead reckoning. In his day the Assyrian records were unknown.

သူ၏ ကျမ်းစာခုနှစ်ဇယားစနစ်ကို နှစ်များတစ်လျှောက် လက်ခံခဲ့သူများသည် ဟီဘရူးနိုင်ငံနှစ်ခု၏ အချက်အလက်များ၏ အတွင်းပိုင်းသဟဇာတဖြစ်မှုကိုသာ ဂရုစိုက်ခဲ့ကြသည်။ အာရှာ၏ ရက်စွဲစနစ်သည် “ကျမ်းစာ” ခုနှစ်ဇယားအဖြစ် လူသိများလာပြီး၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန် ကျမ်းစာဖတ်သူများစွာသည် မျက်နှာစာရက်စွဲများကို ကျမ်းစာမှုတ်သွင်းထားသည့် စာသားတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် မှတ်ယူခဲ့ကြသည်။

Those who through the years came to accept his system of Biblical chronology were concerned only with the internal harmony of the data for the two Hebrew kingdoms. Ussher’s scheme of dating came to be known as the “Biblical” chronology, and many a reader of the English Bible regarded the marginal dates as almost a part of the inspired text.

နောက်ပိုင်းတွင် ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများ အသုံးပြုခြင်း

ထို့နောက် ကျောက်စာများကို တူးဖော်ပြီး ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းဖြင့် ဗာဗုလုန်နှင့် အာရှုရိ စာရွက်စာတမ်းများမှ ခရစ်နှစ်များနှင့်ဆိုင်သော အချက်အလက်များကို ရရှိခဲ့သည်။ ဤအချက်အလက်အသစ်များသည် အဆက်မပြတ်အုပ်စိုးမှုများအပေါ်အခြေခံထားသော ယခင်ခရစ်နှစ်များနှင့် မကိုက်ညီသည်ကို ထင်ရှားစွာတွေ့ရသည်။ ဤအချက်အလက်များသည် ဟေဗြဲဘုရင်များကို ၎င်းတို့၏ အာရှုရိဘုရင်များထက် စောပြီး နှစ်များတွင် ထားရှိစေသည်။ အာရှုရိ လင်မု (အမည်စာရင်း) များကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်းကြောင့် အမြင်ခွဲပြားမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ အချို့သော ယခင်ပညာရှင်များက အာရှုရိမှတ်တမ်းများသည် များစွာသောကာလများအတွက် မပြည့်စုံသဖြင့် အာရှုရိနှင့် ဟေဗြဲဘုရင်များ၏ တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုကို ထိခိုက်စေသည့် ခရစ်နှစ်စာရင်းများတွင် ကွာဟချက်များရှိသည်ဟု ယူKeyedဆခဲ့သည်။ အချို့က အာရှုရိနှင့် “သမ္မာကျမ်းစာ” ခရစ်နှစ်များနှစ်ခုစလုံးသည် မှန်ကန်သော်လည်း၊ အာရှုရိမှတ်တမ်းများတွင် အာဟပ်နှင့် မနာဟိမ်ကဲ့သို့သော သမ္မာကျမ်းစာဘုရင်များ၏ အမည်များကို မမှန်ကန်စွာ ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုကြသည်။

Later Use of Coregencies.—Then came the unearthing and deciphering of the cuneiform sources, a wealth of Babylonian and Assyrian documents furnishing chronological data contemporary with the Hebrew monarchies. It became evident that the new data did not harmonize with the older chronology based on interregna, which would put the Hebrew kings earlier than their Assyrian contemporaries. The discovery of the Assyrian limmu (eponym) lists resulted in a division of opinion. Some earlier authorities held that the Assyrian records, admittedly incomplete for many periods, had gaps in the chronological lists that affected the synchronism of Assyrian with Hebrew rulers; some said that both the Assyrian and the “Biblical” chronology were correct, but that the names in the Assyrian records translated as those of Biblical kings, such as Ahab and Menahem, were mistaken identifications.

အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ အဆက်မပြတ်အုပ်စိုးမှုများအစား ပူးတွဲအုပ်စိုးမှုများကို အသုံးပြုခြင်းဖြင့် ဟေဗြဲခရစ်နှစ်များကို ပြုလုပ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများပြုလုပ်ခဲ့ပြီး၊ ထိုသို့ဖြင့် အုပ်စိုးမှုကာလများကို တိုစေခဲ့သည်။ ဤတိုတောင်းသော ခရစ်နှစ်များသည် အာရှုရိမှတ်တမ်းများနှင့် ပေါင်းစပ်နိုင်ပြီး၊ ၎င်းသည် နက္ခတ်ဗေဒအရ သတ်မှတ်ထားသည့် နေကြတ်ခြင်းဖြင့် ယေဘုယျလက်ခံထားသည့်ရက်များနှင့် ကိုက်ညီပြီး၊ အာရှုရိအင်ပါယာ၏ နောက်ဆုံးနှစ်များတွင် တော်လမီ၏ ကျမ်းညွှန်နှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေနိုင်သည်။ သို့သော် ဓမ္မဟောင်းပညာရှင်များစွာသည် ဤအလုပ်ကို မဖြစ်နိုင်သည်ဟု ယူဆပြီး သမ္မာကျမ်းစာအချက်အလက်များသည် မမှန်ကန်ဟု ကြေညာခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ဘုရင်များ၏ အုပ်စိုးမှုကာလများနှင့် တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများ၏ အတွင်းပိုင်းသဟဇာတဖြစ်မှုနှင့် ကျောက်စာများနှင့် ပြင်ပသဟဇာတဖြစ်မှုကို စိတ်ပျက်ခဲ့ကြသည်။

On the other hand, attempts were made to work out a Hebrew chronology by using coregencies instead of interregna, thus shortening the longer line of reigns. This shorter chronology could incorporate the new Assyrian dating, which had become generally accepted as astronomically fixed by an eclipse (see p. 158), and could be fitted in with the beginning of Ptolemy’s Canon in the closing years of the Assyrian Empire. Many Old Testament scholars gave up the task as hopeless and declared the Biblical data erroneous. They despaired of the internal harmony of the accession synchronisms and lengths of the reigns as recorded in the Bible, and also of the external harmony of those data with the cuneiform documents.

နောက်ပိုင်းစာရေးဆရာများသည် ကျောက်စာများ၏ လက်ခံထားသော ခရစ်နှစ်များနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် သမ္မာကျမ်းစာခရစ်နှစ်များကို နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးဖြင့် တည်ဆောက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြသည်။ အချို့က သမ္မာကျမ်းစာတစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများကို ဖယ်ရှားပြီး အုပ်စိုးမှုကာလများ၏ ဂဏန်းများကို ထိန်းသိမ်းရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ အချို့က ဆန့်ကျင်ဘက်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့အများစုသည် ဂဏန်းများကို လွတ်လပ်စွာ ပြင်ဆင်ခဲ့ပြီး ထုတ်လွှင့်မှုတွင် ဂဏန်းများမှာ များစွာပြောင်းလဲသွားသည်ဟု ယူဆခဲ့သဖြင့် ၎င်းတို့၏ရလဒ်များသည် ၎င်းတို့၏ ခန့်မှန်းပြင်ဆင်မှုများအလိုက် ကွဲပြားခဲ့သည်။

Later writers attempted by various methods to construct a consistent Biblical chronology that could be aligned with the accepted dating of the cuneiform documents. Some discarded the Biblical accession synchronisms and tried to keep the figures for the lengths of the reigns; others did the opposite. Since most of them have freely revised the Biblical figures in order to harmonize them, on the assumption that the numbers have been altered considerably in transmission, their results have consequently varied according to their conjectural revisions.

ဤမှတ်ချက်တွင် အသုံးပြုထားသော ယာယီခရစ်နှစ်များ

ဤမှတ်ချက်တွင် ဟေဗြဲဘုရင်များကို ခရစ်နှစ်များဖြင့် သတ်မှတ်ရန်အတွက်၊ အုပ်စိုးမှုအားလုံးကို အနည်းဆုံး ယာယီအနေဖြင့် ဘီစီ နှစ်များသတ်မှတ်နိုင်သည့် ခရစ်နှစ်စနစ်တစ်ခုကို အသုံးပြုထားသည်။ ဤစနစ်တွင် သမ္မာကျမ်းစာ၏ အချိန်ဖော်ပြချက်များဖြစ်သည့် တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများနှင့် အုပ်စိုးမှုကာလများ၏ ဂဏန်းများနှင့် အတွင်းပိုင်းသဟဇာတဖြစ်မှုရှိရုံသာမက၊ သမ္မာကျမ်းစာနှင့် အာရှုရိခရစ်နှစ်များအကြား ပြင်ပသဟဇာတဖြစ်မှုလည်း ရှိသည်။ သို့သော်၊ ဤအုပ်စိုးမှုများ၏ ဘီစီ နှစ်များဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးမှုကို ယူဒါနှင့် ဣသရေလနိုင်ငံတို့၏ အုပ်စိုးမှုများကို စမ်းသပ်ပေါင်းစပ်မှုမှ ဆင်းသက်လာသော အခြေခံယူဆချက်လေးခုကို ရှင်းပြပြီးမှသာ ရွှေ့ဆိုင်းထားမည်ဖြစ်သည်။

Tentative Chronology Used in This Commentary. For the purpose of dating the Hebrew kings in this commentary, a chronology has been employed that offers the prospect of assigning at least tentative b.c. dates to all the reigns. In the system adopted there is not only an internal harmony of nearly all the Biblical time statements—both accession synchronisms and figures for the lengths of the reigns—but also an external harmony between the Biblical and the Assyrian chronology. However, any discussion of the b.c. dating of these reigns will be deferred until after the explanation of the four working hypotheses on which this dating is based—hypotheses derived from experimental alignment of the reigns of the two kingdoms of Judah and Israel.

ဤယူဆချက်များတွင် အသုံးပြုထားသော အုပ်စိုးမှုနှစ်များတွက်ချက်ခြင်း၏ အခြေခံမူများအများစုကို ဆယ်စုနှစ်များစွာကတည်းက အသုံးပြုခဲ့ပြီး စာရေးဆရာအမျိုးမျိုးက ၎င်းတို့ကို ပေါင်းစပ်အသုံးပြုခဲ့သည်။ သို့သော် သမ္မာကျမ်းစာဂဏန်းများနှင့် အာရှုရိအချက်အလက်များအားလုံးနှင့် လုံးဝသဟဇာတဖြစ်သော ဘုရင်များ၏ ခရစ်နှစ်စနစ်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ရန် မည်သူမျှ အောင်မြင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ ထို့ကြောင့် စာရေးဆရာအများစုသည် တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများ သို့မဟုတ် အုပ်စိုးမှုကာလများ သို့မဟုတ် နှစ်ခုစလုံးကို ပြင်ဆင်ခဲ့သည်။

Most of the basic chronological principles of regnal reckoning used in these hypotheses have been used for decades and employed in various combinations by different writers. But no one has yet succeeded in combining them in such a manner as to construct a consistent chronological scheme of the kings that will be in complete harmony with all the Biblical figures and the Assyrian data as well. Therefore most writers have revised the accession synchronisms or the lengths of the reigns or both.

ဤတွင်အသုံးပြုထားသော အုပ်စိုးမှုနှစ်များသတ်မှတ်ခြင်းစနစ်သည် ဤမှတ်ချက်တွင် ပါဝင်သူနှစ်ဦးဖြစ်သည့် အက်ဒွင်အာရ်သီလီနှင့် ဆီးဂ်ဖရီးဒ်အိပ်ချ်ဟွန်း၏ အလွန်ဆင်တူသော စနစ်နှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ထားသည်။ ၎င်းသည် ၎င်းတို့နှစ်ဦးစလုံးအသုံးပြုသော အခြေခံမူများနှင့် ယူဆချက်များကို ပေါင်းစပ်ထံမှ သီလီ၏ ရက်များအများစုနှင့် သဟဇာတဖြစ်သော်လည်း၊ ၎င်းတို့သဘောမတူသည့် ကာလတစ်ခုဖြစ်သည့် ဟေဇကိယ၏ အုပ်စိုးမှုနှင့်ဆိုင်သော တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများ၏ ပြဿနာကို ဖြေရှင်းရာတွင် ဟွန်း၏ ခရစ်နှစ်စနစ်ကို ပိုမိုနီးကပ်စွာ လိုက်နာထားသည်။

The value of the particular combination of these principles in the four fundamental hypotheses enumerated below is that with them as a basis a system of dating the reigns can be constructed that succeeds in harmonizing nearly all of the Biblical texts, a result not achieved by any other scheme of chronology of the kings.

ဤစာရေးဆရာတစ်ဦးသည် တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများစွာကို နောက်ပိုင်းတွင် တည်းဖြတ်ပြင်ဆင်မှုတစ်ခုအဖြစ် ယူဆရန်လိုအပ်ပြီး၊ အခြားတစ်ဦးက တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုတစ်ခုကို မဖြေရှင်းနိုင်သေးသည့်ပြဿနာအဖြစ် ထားရှိရသဖြင့်၊ ၎င်းတို့နှစ်ဦးစလုံးသည် ဘုရင်များစာအုပ်မျှတွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း အချိန်ဖော်ပြချက်များအားလုံးကို အတိအကျအသုံးပြုသည့် ဟေဗြဲအုပ်စိုးမှုနှစ်များ၏ ပြည့်စုံသောစနစ်တစ်ခုကို တည်ဆောက်နိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ သို့သော် ဤလူနှစ်ဦးသည် အခြားမည်သည့်ပညာရှင်ထက်မဆို ၎င်းကိုပိုမိုနီးကပ်စွာ အောင်မြင်ခဲ့သည်။

The scheme of regnal dating used herein combines two very similar systems, those of two contributors to this commentary, Edwin R. Thiele and Siegfried H. Horn. It incorporates the basic principles and hypotheses used by both of them and agrees with most of Thiele’s dates, but it follows Horn’s chronology more closely in the one period on which they do not agree, that is, in the proposed solution of the problem of harmonizing certain apparently discrepant synchronisms connected with the reign of Hezekiah.

ထို့ကြောင့် လက်တွေ့အတွက်၊ ဘုရင်များစာအုပ်များတွင် ဖော်ပြထားသည့် အချိန်ဖော်ပြချက်များနှင့် သဟဇာတဖြစ်သော (အထက်တွင်ဖော်ပြခဲ့သည့် ခြွင်းချက်တစ်ခုမှလွဲ၍) ဟေဗြဲအုပ်စိုးမှုနှစ်များစနစ်တစ်ခုကို ရရှိနိုင်ပြီး၊ ကျောက်စာများမှ ခရစ်နှစ်များနှင့်လည်း သဟဇာတဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ယူဒါ-ဣသရေလ တစ်ပြိုင်နက်အုပ်စိုးမှုများနှင့် အုပ်စိုးမှုကာလများကို အောက်ပါ ယူဆချက်လေးခုအတိုင်း အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုပါက ဖြစ်နိုင်သည်။

2. · Since one of these writers finds it necessary to hypothesize a late editorial readjustment of several synchronisms, and the other has to leave one synchronism as a yet-unsolved problem, it can be said that neither has yet constructed an entire system of Hebrew regnal chronology that utilizes every time statement exactly as it appears in the books of Kings. Yet these two men have come nearer to doing so than any other scholar.

ထို့ကြောင့် လက်တွေ့အသုံးပြုမှုအတွက် ဟေဗြဲဘုရင်များ၏ အုပ်စိုးမှုရက်စွဲစနစ်တစ်ခုကို ရရှိနိုင်ပြီး၊ ၎င်းသည် ကျမ်းစာများဖြစ်သော ဘုရင်များစာရင်း၏ အချိန်ဖော်ပြချက်များနှင့် သဟဇာတဖြစ်ပြီး (အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သော ခြွင်းချက်တစ်ခုမှလွဲ၍) ကျောက်စာအရင်းအမြစ်များ၏ ခေတ်ရာဇဝင်နှင့်လည်း ကိုက်ညီသည်။ ဤအရာသည် ယူဒါ-အစ္စရေးတို့၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှု တစ်ပြိုင်နက်ဖြစ်ပြီး အုပ်စိုးမှုသက်တမ်းများကို အောက်ပါ ယူဆချက်လေးခုအရ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုပါက ဖြစ်နိုင်သည် (သီလီ၏ အခန်း ၂ နှင့် ဟွန်း၏ ဆောင်းပါး၊ စာမျက်နှာ ၄၂၊ ၄၃ ကို ကြည့်ပါ၊ မှတ်စု ၅ ကို အထက်တွင်ကြည့်ပါ)။

၁. ယူဒါဘုရင်နိုင်ငံတွင် ဘုရင်တစ်ပါး၏ အုပ်စိုးမှုနှစ်များကို ဆောင်းဦးရာသီ (ဖြစ်နိုင်သည်မှာ တစ်ရှရီ ၁ ရက်နေ့မှစတင်သော ပြည်သူ့ပြက္ခဒိန်ဖြင့်) တွက်ချက်ခဲ့ပြီး၊ တစ်ချိန်တည်းတွင် အစ္စရေးဘုရင်နိုင်ငံတွင် အုပ်စိုးမှုနှစ်များကို နွေဦးမှ နွေဦးသို့ (ဖြစ်နိုင်သည်မှာ နီစန် ၁ ရက်နေ့မှစတင်) ပြက္ခဒိန်ဖြင့် တွက်ချက်ခဲ့သည်။

Thus for all practical purposes a system of Hebrew regnal dates can be arrived at that is in harmony with the time statements of the books of Kings (the one exception having been noted above), and also with the chronology of the cuneiform sources. This is possible if the Judah-Israel accession synchronisms and the recorded lengths of the reigns are interpreted according to the following four hypotheses (see Thiele’s chapter 2 and Horn’s article, pages 42, 43; see note 5, above):

1. That in the kingdom of Judah the years of a king’s reign were reckoned as beginning in the autumn (presumably by the civil calendar year beginning with Tishri 1), while at the same time in the kingdom of Israel the regnal years were reckoned by a spring-to-spring calendar (probably beginning with Nisan 1).

၂. အစ္စရေးသည် ဆောလမွန်မင်းသေဆုံးပြီးနောက် နိုင်ငံခွဲထွက်ချိန်တွင် ထီးနန်းမတက်ရောက်မီနှစ်စနစ် (စာမျက်နှာ ၁၄၇ ကိုကြည့်ပါ) ကို စတင်အသုံးပြုခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ထီးနန်းတက်ရောက်မှုနှစ်စနစ် (စာမျက်နှာ ၁၄၈ ကိုကြည့်ပါ) သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ယူဒါမူ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုနှစ်စနစ်ဖြင့် စတင်ခဲ့ပြီး၊ ထီးနန်းမတက်ရောက်မီနှစ်စနစ်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့ကာ၊ နောက်ပိုင်းတွင် ၎င်း၏မူလနည်းလမ်းသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။

2. That Israel began to use the non-accession-year system (see p. 147) at the division of the kingdom, after the death of Solomon, but later changed to the accession-year system (see p. 148); that Judah, on the other hand, began with the accession-year system, changed over to the non-accession-year system, and later returned to its original method.

၃. နှစ်နိုင်ငံစလုံး၏ စာရေးဆရာများသည် ၎င်းတို့၏ဘုရင်များ၏ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုကို အခြားနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်သူများ၏ နှစ်များအလိုက် မှတ်တမ်းတင်ရာတွင်၊ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွင်အသုံးပြုသော တွက်ချက်မှုစနစ် (ထီးနန်းတက်ရောက်မှုနှစ် သို့မဟုတ် ထီးနန်းမတက်ရောက်မီနှစ်) ထက် ၎င်းတို့၏နိုင်ငံတွင် အသုံးပြုသော တွက်ချက်မှုစနစ်ဖြင့် အိမ်နီးချင်းဘုရင်များ၏ နှစ်များကို နံပါတ်တပ်ထားပုံရသည်။

3. That the scribes of both kingdoms, recording the accession of their own kings as taking place in certain years of the rulers of the other kingdom, seem to have each numbered the years of the neighboring kings by the system of reckoning (accession-year or non-accession-year) that was used in his own country rather than that used in the neighboring kingdom.

၄. နှစ်နိုင်ငံစလုံးတွင် ဖခင်နှင့်သားတို့၏ ပူးတွဲအုပ်ချုပ်မှုများသည် မကြာခဏဖြစ်ပွားသော်လည်း၊ ဟေဗြဲနှစ်နိုင်ငံတွင် အုပ်ချုပ်မှုကာလရပ်နားခြင်း (အင်တာရက်နမ်) များ မဖြစ်ပေါ်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။

4. That in both kingdoms coregencies between father and son were rather frequent occurrences, but that no interregna are indicated in the two Hebrew kingdoms.

ယူဒါအတွက် ဆောင်းဦးမှ ဆောင်းဦးသို့ အုပ်စိုးမှုနှစ်ပြက္ခဒိန်မှလွဲ၍ (ဤအတွက် တိုက်ရိုက်ကျမ်းစာသက်သေကို မှတ်တမ်းတင်ထားမည်)၊ ဤယူဆချက်များအားလုံးကို စမ်းသပ်မှုအားဖြင့် ရရှိခဲ့သည်။ ဤအခြေခံဖြင့် ထိုကာလ၏ ခေတ်ရာဇဝင်ကို ဖွဲ့စည်းသောအခါ၊ နှစ်နိုင်ငံ၏ နှစ်များအကြား တစ်ပြိုင်နက်ဖြစ်မှုများသည် လုံးဝနီးပါး အဆင်ပြေစွာ အလုပ်လုပ်ပြီး၊ အခြားနည်းလမ်းများဖြင့် ဖွဲ့စည်းရာတွင် ပေါ်ပေါက်လာသော အခက်အခဲများကို ရှောင်ရှားနိုင်သည်။ ဤရလဒ်များသည် အနာဂတ်တွင် တစ်စုံတစ်ယောက်က မတူညီသော ပုံစံဖြင့် အုပ်စိုးမှုများ၏ ပြည့်စုံသော အစီအစဉ်တစ်ခုကို ရှာဖွေတွေ့ရှိနိုင်သည့် ဖြစ်နိုင်ခြေကို ဖယ်ရှားမပေးသော်လည်း၊ လက်ရှိတွင် ဤဖော်ပြထားသော ယူဆချက်လေးခုသည် ဤအုပ်စိုးမှုများ၏ ရှေးခေတ်တွက်ချက်မှုကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းရန်အတွက် အကောင်းဆုံး လုပ်ငန်းအခြေခံကို ပေးစွမ်းပုံရသည်။ ၎င်းတို့ကို စာမျက်နှာ ၁၄၆-၁၄၉ တွင် ရှင်းပြထားသည်။

With the exception of the fall-to-fall regnal year for Judah, for which the direct Biblical evidence will be noted, all these hypotheses have been arrived at experimentally. When a chronology of the period is constructed on this basis, the synchronisms between years of both kingdoms work out almost completely, avoiding difficulties that arise in working them out in other ways. These results do not eliminate the possibility that someone may in the future discover a complete scheme of the reigns with a different pattern, but at present the four hypotheses here listed seem to offer the best working basis for the reconstruction of the ancient reckoning of these reigns. These are explained on pp. 146–149 below.

၅. နိုင်ငံခွဲထွက်မှုတွင် အုပ်စိုးမှုများ၏ ဆက်နွယ်မှု

ကျမ်းစာမှ အုပ်စိုးမှုများအတွက် အချက်အလက်များ—ဆောလမွန်မင်းသေဆုံးပြီးနောက် ယူဒါနှင့် အစ္စရေးနိုင်ငံများ ခွဲထွက်သွားချိန်မှစ၍၊ ဘုရင်များစာရင်းကျမ်းစာများသည် အစ္စရေးသို့မဟုတ် ယူဒါ၏ ဘုရင်တစ်ပါးစီကို သတ်မှတ်ထားသော ပုံစံတစ်ခုဖြင့် မိတ်ဆက်ပေးထားပြီး၊ ၎င်းတွင် ထီးနန်းတက်ရောက်သည့်နှစ်ကို အခြားဟေဗြဲနိုင်ငံ၏ တစ်ချိန်တည်းရှိ အုပ်ချုပ်သူ၏ သက်ဆိုင်ရာနှစ်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်ဖြစ်စေကာ၊ ၎င်း၏ အုပ်စိုးမှုသက်တမ်းနှင့်—ယူဒါတွင် များသောအားဖြင့်—ဘုရင်၏ ထီးနန်းတက်ရောက်ချိန်တွင် အသက်ပါဝင်သည်။ ဥပမာ၊ “အစ္စရေးဘုရင် ယေရောဗောင် (၂) ၏ နှစ်ပေါင်း နှစ်ဆယ့်ခုနစ်နှစ်မြောက်နှစ်တွင် ယူဒါဘုရင် အမာဇိယသား အဇာရီယသည် အုပ်စိုးရန် စတင်ခဲ့သည်။ သူသည် အုပ်စိုးရန်စတင်သောအခါ အသက်ဆယ့်ခြောက်နှစ်ရှိပြီး၊ ယေရုဆလင်မြို့၌ နှစ်ပေါင်း ငါးဆယ့်နှစ်နှစ် အုပ်စိုးခဲ့သည်” (၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁, ၂)။

V. Relationships of Reigns in Divided Kingdom

The Bible Data for the Reigns.—From the death of Solomon, when the kingdoms of Judah and Israel were separated, the books of Kings introduce each king of Israel or Judah with a fixed formula in which the year of his accession to the throne is synchronized with the corresponding year of the contemporary ruler of the other Hebrew kingdom, followed by the length of his reign and—usually, in the case of Judah—the age of the king at the time of his accession. For example, “In the twenty and seventh year of Jeroboam [II] king of Israel began Azariah son of Amaziah king of Judah to reign. Sixteen years old was he when he began to reign, and he reigned two and fifty years in Jerusalem” (2 Kings 15:1, 2).

အောက်ပါ ဘုရင်များစာရင်းကို ဘုရင်များစာရင်းကျမ်းစာများတွင် မိတ်ဆက်ထားသည့်အစီအစဉ်အတိုင်း စီစဉ်ထားပြီး၊ ထီးနန်းတက်ရောက်မှုအချက်အလက်များနှင့် အုပ်စိုးမှုသက်တမ်းများကို ပေးထားသည်။ ဤအုပ်စိုးမှုများ၏ ယာယီ ဘီစီ ရက်စွဲများအတွက်၊ စာမျက်နှာ ၇၇ ကို ကြည့်ပါ။

The following tabulation of the kings arranged in the order in which they are introduced in the books of Kings gives the accession data and lengths of reigns. For the tentative b.c. dating of these reigns, see p. 77.

ယူဒါနှင့် ဣသရေလ၏ အုပ်စိုးမှုများအတွက် သမ္မာကျမ်းစာအချက်အလက်များ

အုပ်ချုပ်သူ	နိုင်ငံ	တက်ရောက်မှုတစ်ပြိုင်နက်ဖော်ပြချက်	စာအုပ်	အုပ်စိုးမှုနှစ်များ	စာအုပ်
ရှေဟောဗောင်	ယူဒါ		၁ ဘုရင်များ ၁၂:၁	၁၇	၁ ဘုရင်များ ၁၄:၂၁
ယေရောဗောင် (၁)	ဣသရေလ		၁ ဘုရင်များ ၁၂:၂၀	၂၂	၁ ဘုရင်များ ၁၄:၂၀
အဘိယံ	ယူဒါ	ယေရောဗောင်၏ ၁၈ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၁	၃	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၂
အာသာ	ယူဒါ	ယေရောဗောင်၏ ၂၀ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၉	၄၁	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၁၀
နာဒပ်	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၂ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၂၅	၂	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၂၅
ဗာရှာ	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၃ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၂၈	၂၄	၁ ဘုရင်များ ၁၅:၃၃
ဧလဟာ	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၂၆ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၈	၂	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၈
ဇင်မ်ရီ	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၂၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၁၀	(၇ ရက်)	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၁၅
တိဗနိ	ဣသရေလ		၁ ဘုရင်များ ၁၆:၂၁
ဩမ်ရီ	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၃၁ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၂၃	၁၂	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၂၃
အာဟပ်	ဣသရေလ	အာသာ၏ ၃၈ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၂၉	၂၂	၁ ဘုရင်များ ၁၆:၂၉
ယေဟောရှဖတ်	ယူဒါ	အာဟပ်၏ ၄ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၂၂:၄၁	၂၅	၁ ဘုရင်များ ၂၂:၄၂
အာဟာဇိယ	ဣသရေလ	ယေဟောရှဖတ်၏ ၁၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၁ ဘုရင်များ ၂၂:၅၁	၂	၁ ဘုရင်များ ၂၂:၅၁
ယောရံ	ဣသရေလ	ယေဟောရံ၏ ၂ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁:၁၇
ယောရံ	ဣသရေလ	ယေဟောရှဖတ်၏ ၁၈ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၃:၁	၁၂	၂ ဘုရင်များ ၃:၁
ယေဟောရံ	ယူဒါ	ယောရံ၏ ၅ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၈:၁၆	၈	၂ ဘုရင်များ ၈:၁၇
အာဟာဇိယ	ယူဒါ	ယောရံ၏ ၁၂ (၁၁) နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၈:၂၅ (၉:၂၉)	၁	၂ ဘုရင်များ ၈:၂၆
ယေဟူး	ဣသရေလ		၂ ဘုရင်များ ၉:၁၂, ၁၃	၂၈	၂ ဘုရင်များ ၁၀:၃၆
အသလိယ	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၁၁:၁, ၃	၇	၂ ဘုရင်များ ၁၁:၃, ၄
ယောရှ	ယူဒါ	ယေဟူး၏ ၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၂:၁	၄၀	၂ ဘုရင်များ ၁၂:၁
ယေဟောဟတ်	ဣသရေလ	ယောရှ၏ ၂၃ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၃:၁	၁၇	၂ ဘုရင်များ ၁၃:၁
ယေဟောရှ	ဣသရေလ	ယောရှ၏ ၃၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၃:၁၀	၁၆	၂ ဘုရင်များ ၁၃:၁၀
အမာဇိယ	ယူဒါ	ယေဟောရှ၏ ၂ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၄:၁	၂၉	၂ ဘုရင်များ ၁၄:၂
ယေရောဗောင် (၂)	ဣသရေလ	အမာဇိယ၏ ၁၅ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၄:၂၃	၄၁	၂ ဘုရင်များ ၁၄:၂
အဇာရိယ (ဥဇိယ)	ယူဒါ	ယေရောဗောင်၏ ၂၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁	၅၂	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၂
ဇာခရိ	ဣသရေလ	အဇာရိယ၏ ၃၈ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၈	(၆ လ)	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၈
ရှလ္လုံ	ဣသရေလ	အဇာရိယ၏ ၃၉ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁၃	(၁ လ)	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁၃
မနာဟိမ	ဣသရေလ	အဇာရိယ၏ ၃၉ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁၇	၁၀	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၁၇
ဖေကဟိယ	ဣသရေလ	အဇာရိယ၏ ၅၀ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၂၃	၂	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၂၃
ဖေကါ	ဣသရေလ	အဇာရိယ၏ ၅၂ နှစ်မြောက်�နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၂၇	၂၀	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၂၇
ဟောရှေယ	ဣသရေလ	ယောသံ၏ ၂၀ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၃၀
ဟောရှေယ	ဣသရေလ	အာဟတ်၏ ၁၂ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၇:၁	၉	၂ ဘုရင်များ ၁၇:၁
ယောသံ	ယူဒါ	ဖေကါ၏ ၂ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၃၂	၁၆ (၂၀)	၂ ဘုရင်များ ၁၅:၃၃(၃၀)
အာဟတ်	ယူဒါ	ဖေကါ၏ ၁၇ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၆:၁	၁၆	၂ ဘုရင်များ ၁၆:၂
ဟေဇကိယ	ယူဒါ	ဟောရှေယ၏ ၃ နှစ်မြောက်နှစ်	၂ ဘုရင်များ ၁၈:၁	၂၉	၂ ဘုရင်များ ၁၈:၂
မနာရှေး	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၁:၁	၅၅	၂ ဘုရင်များ ၂၁:၁
အာမုန်	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၁:၁၉	၂	၂ ဘုရင်များ ၂၁:၁၉
ယောရှိယ	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၂:၁	၃၁	၂ ဘုရင်များ ၂၂:၁
ယေဟောဟတ်	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၁	(၃ လ)	၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၁
ယေဟောယခီ	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၆	၁၁	၂ ဘုရင်များ ၂၃:၃၆
ယေဟောယခင်	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၄:၈	(၃ လ)	၂ ဘုရင်များ ၂၄:၈
ဇေဒကိယ	ယူဒါ		၂ ဘုရင်များ ၂၄:၁၇	၁၁	၂ ဘုရင်များ ၂၄:၁၈

Bible Data for the Reigns of Judah and Israel

Ruler

Kingdom

Accession Synchronism

Years of Reign

I kings

Rehoboam

Judah

12:1

14:21

Jeroboam I

Israel

12:20

14:20

Abijam

Judah

18th of Jeroboam

15:1

15:2

Asa

Judah

20th of Jeroboam

15:9

15:10

Nadab

Israel

2d of Asa

15:25

Baasha

Israel

3d of Asa

15:28

15:33

Elah

Israel

26th of Asa

16:8

Zimri

Israel

27th of Asa

16:10

(7 days)